-Էս մինը գառ ա:

Երեկ, երբ ես ու ընկերուհիս շրջում էինք թաղերով, գրեթե ամեն տնից Վարդավառի մասին հիշեցնող մայուն էինք լսում և փորձում գուշակել` գառ է, թե ռչխար, մեծ է, թե փոքր:

Վարդավառից մեկ օր առաջ գյուղը զարթնում է մի քնից, որի պատճառը շոգն է, և սկսում անել այն, ինչ արել էր անցյալ տարի, դրան նախորդած տարին և ամեն տարի, բայց այս կրկնությունը չի նմանվում անգիր արած ու հարյուր մեկ անգամ ասված մանկական ոտանավորի:

Գյուղում միշտ էլ կլսես մեծ մեքենաների դռդռոց, բայց Վարդավառին այդ դռդռոցը դառնում է համանվագ, և գյուղի կեսը ընտանիքով բարձրանում է սար, մի մասն էլ մնում է գյուղում, ինչպես մեր ընտանիքը:

Վարդավառն ինձ համար սկսվում է ոչխարի մայունով: Ամեն տարի հայրս մեկ օր առաջ բերում է Վարդավառի ոչխարին, որը մի ամբողջ օր խաթարում է խեղճ հավերի հանգիստը` չիմանալով, որ իրականում բոլորից խեղճը ինքն է, և որ վաղը իրենից մնալու է միայն նրա` ականջներիս մեջ մեկ-մեկ հնչող ձայնը` իբրև հիշողություն կամ պատրանք:

Եթե անցած տարիները լինեին, քույրերիս ու եղբայրներիս հետ հաստատ անհանգիստ ջուր կհավաքեի` վախենալով, որ Վարդավառին ջուր չի լինի գյուղում, որ կարծես դարձել է գյուղի սովորույթը: Կյանքում առաջին անգամ ինձ չհուզեց ջրի խնդիրը, որովետև յոթ երեխաներից տանը այս տարի մնացել ենք երեքս, բայց այդ երեքից թերևս միայն ինձ կարող եմ երեխա կոչել, որովետև տան փոքրը ինչքան էլ մեծանա, երեխա է մնում, չնայած արդեն չափահաս եմ:

Եթե նախորդ տարիները լինեին, մայրս ժամեր շարունակ կչարչարվեր խոհանոցում. էլ ինչ Վարդավառ առանց նազուկի: Բայց այս տարի այդպես չի լինի, որովետև երկու եղբայրներս բանակում են, և եթե նրանք չեն կարող նազուկ ուտել, մենք էլ չենք ուտի և կսպասենք հաջորդ Վարդավառին, երբ բոլորս տանը կլինենք:

Երեկոյան ես հայտնվեցի խոհանոցում, բայց ոչ թե գործ անելու, այլ նայելու, թե ինչպես է մայրս կրկենի թխում: Շուտով դուրս եկա խոհանոցից և քիչ անց վերադարձա` ձեռքիս մեջ մետաղադրամ բռնած: Տալով մայրիկին` աննկատ շրջվեցի, որպեսզի չտեսնեմ, թե որ կրկենու որ հատվածում այն թաքցրեց: Ասում են` ում բաժին է ընկնում, այդ տարի բախտը նրան է ժպտում: Ես շրջվեցի, որ արդար լինի ամեն ինչ` իմանալով հանդերձ, որ մայրս, հիշելով տեղը, ոսկե բաժինը տալիս է նրան, ում հաջողությունն այդ տարի ավելի է պետք:

Չսպասելով բոլոր կրկենիների թխվելուն` գնացի քնելու, որովհետև շուտ պետք է արթնանայի: Պիտի գնայինք ուխտատեղի դարձած ծառի մոտ ոչխարին մատաղ անելու: Չէի էլ հիշում` վերջին անգամ երբ ենք այնտեղ եղել: Գիշերն անհանգիստ էի. գուցե չլսեմ զարթուցիչի ձայնը, քնած մնամ: Ու այդպես ինձ զրկեցի քնից ու ամբողջ գիշեր մտքումս պատկերացրի, թե ինչպես կանցնի օրս: Կարևորն այն էր, որ դարձյալ պիտի տեսնեի այն խաչը (ուխտատեղին այդպես ենք կոչում), որի հետ կապված քաղցր հուշեր ունեմ:

Կտեսնեմ այն քարը, որի վրա, որի վրա նստած նկար ունեմ, այն ծառը, որի տակ մոմ էին վառում: Միշտ կարծել եմ, թե հիշում եմ այդ ամենը, բայց երեկ մերոնք ասացին, որ վերջին անգամ այնտեղ ենք եղել, երբ ես ութ ամսական էի: Տեսականորեն հնարավոր չէ հիշել ռչինչ, բայց ես հիշում եմ, կամ էլ երևի նկարներն ու մերոնց հիշողությունները դարձել են իմ հիշողությունները:

Ժամը վեցից ոտքի վրա էի ու կենդանի զարթուցիչ դարձած` շրջում էի սեյակներով, որ ինչքան հնարավոր է, շուտ գնանք: Որտեղից իմանայի, որ ինչ պետք է տեսնեի այնտեղ, ինձ ցավ կպատճառի: ժամանակը գրեթե ամեն ինչ փոխել էր, սրբել-տարել իմ մտացածին հուշերը: Չկար կաղնին, դրա տեղը մի խաչքար էր կանգնած, իսկ քարը, որի վրա նստած նկարվել էի ութ ամսականում, թաղվել էր խոտերի մեջ:

Մի քիչ ուրախ, մի քիչ տխուր վերադարձանք տուն և անցանք հաջորդ արարողութայնը` կերուխումին: Հացից հետո եկավ ջրվելու ժամանակը, բայց առաջվա պես դուրս չթռա` մասնակցելու միջթաղային պատերազմին, որտեղ միակ զենքը դույլն է, իսկ փամփուշտը` ջուրը: Առաջին ճակատամարտը տեղի էր ունենում մեր թաղում, ուր իրար դեմ էինք ելնում ընտանիքներով, ապա բոլորով հարձակվում էինք հարևան թաղի վրա: Թաղի պատվի համար կարևոր էր, որ թշնամին չխլի զենքդ: Մենք միշտ հաղթում էինք, պարտված թաղը միանում էր մեզ, և բոլորով հարձակվում էինք հաջորդ թաղի վրա, այսպես, մինչև բոլորին հաղթեինք:

Այսօր մարտական ընկերներս ինձ մենակ են թողել. մի մասը սարում է, մյուսները իսկական զինվորներ են դարձել: Ահա թե ինչու դուրս չթռա ջրվելու. այս տարի պատերազմ չի լինի, ու Աստված տա, իրական կյանքում էլ երբեք պատերազմ չլինի…