Ասում են՝ հիվանդ է։ Չգիտես՝ ինչու, ասում են՝ հիվանդ է և նույնիսկ համարձակվում ավելացնել, թե հոգին է հիվանդ։ Իսկ երբ հարցնում ես, թե հոգին ի՞նչ է, որ ունակ է նույնիսկ հիվանդանալու, լեզուները կապ է ընկնում.
-Չէ՜, ոչ թե հոգին, այլ հոգեկան աշխարհը, ներաշխարհը, մտքերը։
Ակամա ուզում ես հարցը կրկնել, բայց գիտես, որ էլի մի անտարբեր պատասխան ես ստանալու, որովհետև բառերով «ներաշխարհը» բացատրելը ու «հիվանդ» բառի ազդեցությունը մեղմացնելը բարդ է։
Ես ամենևին էլ չհամաձայնեցի։ Հակառակը՝ մեծ, թուխ աչքերում կարծես բռնկվել էր կյանքի, ապրելու թրթիռը, ամեն ասած բառի մեջ հաստատակամություն ու հավատ կար, շարժուձևում՝ ազատություն ու անկեղծություն, որ շատերը կուզենային ունենալ, բայց փոխարենը ասում են՝ հիվանդ է, որովհետև նա իրենց նման չէ, որովհետև նրա աշխարհն ուրիշ է։ Նրա մոլորակը սերն է, բնակիչները՝ հոգատարությունը, ապրելակերպը՝ հավատը։ Հավատը սիրո արտահայտման միջոցն է. պիտի հավատաս, որ սիրես։
Մի քանի անգամ կիրակի օրերին պատարագի ընթացքում տեսել եմ նրան։ Աղոթում էր, շարականները ծայրից ծայր անգիր գիտեր, ժպտում էր, զգացվում էր, որ հանգստանում է ու խոսքերը որպես բառերի կույտ չի ընկալում։ Հոգի՞ն էր հիվանդ, ներաշխա՞րհը, մտքե՞րը, թե՞ նրանք, ովքեր նրան հիվանդ են անվանում։
Այսօր նա առաքյալի էր նման, որ հալածվելով ու խոչնդոտների դեմ իր հավատը վահան դարձրած պայքարելով՝ դուրս էր եկել պատշգամբ՝ իր ուսմունքը քարոզելու։ Բարձր էր երգում, պարզ։ Շարականներին մերթ ընդ մերթ հաջորդում էին փոքրիկ քարոզները կյանքի, բարության, սիրո, հանդուրժողականության, ներողամտության և այլ արժեքների մասին։ Ձեռքին մի մեծ խաչ կար, որով խաչակնքում էր անհայտ հավատացյալներին։ Անցորդները մի պահ խեթ նայում էին նրան, ապա հայացքները շրջում ու ամենօրյա դեմքի արտահայտություն ստանալով շարունակում ճանապարհը։
Ես, չնայած դպրոց էի շտապում, մի հաստաբուն ծառի թինկնելով, պատսպարվեցի ու որոշեցի լսել.
-Սիրելի՛ հավատացյալներ,- դիմում էր անտեսանելի բազմությանը,- եկեք աղոթենք մեր մայրերի համար։
Ասված խոսքերի ազդեցությունից մի պահ հայացքս սառեց, լսողությունս ու տեսողությունս կարծես խափանվեցին՝ առաջ մղելով մեղքի զգացողությանը։ «Վերջին անգամ ե՞րբ եմ մորս համար աղոթել,- մտածեցի ես, բայց չկարողացա մտաբերել,- միգուցե հիվա՞նդ եմ, հիշողությունս հիվանդացե՞լ է։ Իսկ նրանք ասում են՝ նա է հիվանդ»։
-Աղջիկ ջան, մոտ արի,- հանկարծ սթափեցրեց ինձ նրա ձայնը։ Նկատել էր ինձ ու նայում էր ուղիղ աչքերիս մեջ։- Տերունական աղոթքը գիտե՞ս։
Ինձ թվաց, թե գլխով նշան եմ անում, բայց նա, նկատելով անշարժությունս, շարունակեց.
-Կրկնի՛ր։ Հայր մեր, որ յերկինս ես…
-Հայր մեր, որ յերկինս ես,- մեխանիկորեն շշնջացի ես։
Շարունակությունը չլսեցի։ Երևի լսողությունս հիվանդացել էր, կամ մտքերս էին չափից շատ։ (Գուցե նրա մտքերն է՞լ են չափից շատ։) Վերջում երևի պահպանիչ աղոթք էր կարդացել ու «Ամեն»-ով եզրափակել, որովհետև երբ անձրևը սկսվեց, նրա պատշգամբում արդեն ոչ ոք չկար, իսկ դուռը փակ էր։
Ամաչում էի։ Մտքումս աղոթեցի նախ մորս համար, ապա՝ բոլորի, նույնիսկ փողոցի անտուն կենդանիների, որ շուտով թրջվելու են բաց երկնքի տակ։
…Ասում են՝ հիվանդ է։ Հոգի՞ն էր հիվանդ, ներաշխա՞րհը, մտքե՞րը, թե՞ նրանք, ովքեր նրան հիվանդ են անվանում։ Բոլորս ենք հիվանդ՝ մեկը մի քիչ ավել, մյուսը՝ մի քիչ պակաս։