Եղե՞լ եք Խուստուփ լեռան գագաթին, լսե՞լ եք նրա խուլ հևոցները, շնչել Սյունյաց աշխարհի աննկարագրելի մաքուր և սուր օդը, ակնդիր եղել գագաթի մոտ սավառնող թռչուններին՝ ակամա մրթմրթալով նրանց դայլայլի վերջին նոտաները:
-Իսկ լեռը ինչո՞ւ էր հևում,- կհարցնեք դուք։
Հևում էր պատերազմի դաշտում ընկած ամեն մի հայի համար: Հևոցները գնալով դառնում էին ավելի ու ավելի ծանր և անհաշվելի…
Պապս ինձ միշտ պատմում էր.
-Չորս տարեկան էի: Հայրս մեկնեց պատերազմ: Այլևս ոչինչ չլսեցինք նրա մասին: Սպասեցինք, բայց ոչ մի լուր, ոչ մի հույս: Նրան սպասեցի մինչև կյանքիս վերջին պահը, հետո լսեցի նրա արձագանքի նմանվող ձայնը՝ այնքա՜ն մոտ, այնքա՜ն հարազատ. կարոտած ու ինքնամոռաց գնացի նրա հետևից…
Գեղեցկուհի մայրիկս դարձավ գյուղի խոսակցության թեման: Նա սպիտակադեմ էր, լայնաճակատ, խորունկ, խաժ աչքերով, որոնք օրվա տարբեր ժամերին փոխում էին իրենց երանգները, սլացիկ հասակով և սքանչելի ժպիտով: Հորս անհետանալուց հետո ժպիտը սառեց նրա գծված շուրթերին, աչքերը խունացան, բայց միևնույնն է, ոչ ոք անտարբեր չէր անցնում նրա կողքով: Բոլոր հարևանները հորդորում էին մայրիկիս ամուսնանալ: Մի օր էլ հարևան գյուղերից հարուստ մի մարդ, որը հավանել էր մայրիկիս, եկավ մեր գյուղ` խնդրելու նրա ձեռքը: Երբեք մտքովս չէր անցնի, որ մայրս կլքի իր միակ որդուն, կթողնի բախտի քմահաճույքին և կգնա պահելու այդ օտար մարդու չորս զավակներին:
Ինչպես եմ ատում քեզ, պատերազմ: Դու ինձնից խլեցիր ամեն ինչ՝ հորս, մորս, անհոգ մանկությունս…
Հորեղբորս կինը շատ ուշադիր էր իմ նկատմամբ: Երբեմն թվում էր` ինձ ավելի շատ է սիրում, քան իր հինգ զավակներին: Դժվար ժամանակներ էին. ալյուր չկար, ուտելիք դժվար էր գտնել, հագուստի մասին էլ չեմ խոսում: Գործը շատ էր, աշխատողները՝ քիչ: Մեր ամենաերջանիկ օրերը հաց թխելու օրերն էին: Երբեք չեմ մոռանում նոր թխած լավաշի աննման բույրը: Յուրաքանչյուրս մի-մի լավաշ էինք ստանում, կրծում մինչև վերջ՝ ուրախանալով, որ այդ օրը կուշտ ենք քնելու: Ես ինձ չէի կորցնում, հավաքում էի լավաշների կտորտանքները, փշուրները, դնում մայրիկիս բույրը դեռևս պահպանած սպիտակ գլխաշորի մեջ ու այն թաքցնում վաղվա համար: Գարնանը հորեղբորս տղաների հետ գնում էինք անտառ՝ շուշան, սիբեխ, քեղ, խնջլոզ քաղելու: Տանում էինք քաղաք և վաճառում: Գումարը հորեղբորս կնոջը տալիս մի քանի կոպեկ պահում էի ծածուկ: Գոմում՝ քարե պատերի արանքում, մի թաքստոց էի պատրաստել և մայրիկիս գլխաշորի մեջ, որտեղ լավաշի փշրանքներն էի պահում, սկսեցի հավաքել իմ խնայած կոպեկները: Շուտով անցքը նեղացավ և այն այլևս խնայողությանս բավարար չէր: Փոխեցի թաքստոցս. ավելի հարմար տեղ գտա: Սկսեցի ավելի շատ փող վաստակել և մեծացնել կուտակած գումարս: Հասկանում էի, որ հույսս պետք է ինձ վրա դնեմ: Հողի՞ց էր, թե՞ ջրից՝ ծանր կյանքը ինձ հաղթահարել սովորեցրեց, գլուխս բարձր պահել և առաջ գնալ սովորեցրեց, հասկացա, որ պետք է գնամ քաղաք և փորձեմ ինքնուրույն ապրել…
Բոլորը սիրեցին ինձ: Վազում էի այս ու այն կողմ՝ ականջս թեթև, հպարտությունս՝ բարձր: Խնայողությունս օգնեց ինձ տուն վարձել, սեղան ու աթոռներ գնել ու օջախ ստեղծել…
Խնայելու լավ սովորույթը ինձ տարավ հեռու հեռուներ՝ արժանացա «Աշխատանքային հերոսի» կոչման, ընտրվեցի ՀԽՍՀ, այնուհետև՝ ԽՍՀՄ գերագույն սովետի դեպուտատ: Սակայն ամենամեծ հարստությունս հինգ զավակներս են՝ բոլորը կրթված, խելացի, դաստիարակված: Նրանց նույնպես սովորեցրի խնայելու արվեստին, ճիշտ ապրելուն, նեղ օրվա համար միշտ հոգեպահուստ ունենալուն:
Ծանր ու դժվար կյանքը պապիցս խլեց առողջությունը, սակայն նրա հոգին այնքա՜ն խաղաղ է ճախրում երկնքում: Հպարտ եմ իր ապրած կյանքով, վաստակած անունով և դաստիարակած զավակներով…