susanna harutyunyan girq erkrord kiraki

«Երկրորդ կիրակին ներառյալ»

 «Մանանա» կենտրոնը և Հայաստանի պատանի թղթակիցների 17.am կայքը հայտարարել էին Սուսաննա Հարությունյանի «Երկրորդ կիրակին ներառյալ» պատմվածքների ժողովածուի վերաբերյալ անդրադարձների մրցույթ: Մենք ստացել ենք բազմաթիվ անդրադարձներ, և մինչ ժյուրին կհայտարարի արդյունքները, դուք նույնպես կարող եք կարդալ և որոշել հաղթողներին:

«Լուսնի մահվան օրը»

Միայն սիրտն է սրատես։ Ամենակարևորը աչքով չես տեսնի…                                                 Այս ստեղծագործությունը ևս միայն կարդալով չես հասկանա, այն պետք է զգալ, զգալ մտքով, հասկանալ սրտով, բացատրել բանականությամբ։ Մայրը դստերը պատմում է իր կյանքի պատմությունը։ Եվ ի՞նչ  է դա։ Ընդամենը գառ մորթել։ Ո’չ։ Ո’չ։ Մի բան հաստատ այն չէ։ Մարդու կյանքը չի կարող միայն գառ մորթելով եզրափակվել։ Գառ մորթելը միջոցն է ցույց տալու այն կյանքի ուղին, որով անցել է մայրը, ըստ երևույթին` Լուսինը։

Անցել է մի օր տխուր ժամանակ լույսով, մի օր ուրախ ժամանակ գիշերը, մի օր աղջիկն էր առողջ, մի օր բրոնխներն էին հիվանդ, մի օր թոքաբորբ էր. շատ նվազ երեխա էր, բայց մի բան անփոփոխ էր. միջոցը նույնն էր` գառը մորթվում էր։ Մի օր, օր, օր, ու եկավ այն օրը, երբ էլի գառ պիտի մորթվեր, բայց այս անգամ այդ օրը չէր մոռացվելու. երեխան հիվանդ էր, իսկ մոր ընկերուհին եկել էր իր տուն երեխաների  հետ, պետք էր դստերը բժշկի հասցնել, տանը մնաց մայրն ընկերուհու երեխաների հետ, իսկ երեխայի հայրը ընկերուհու հետ գնաց քաղաք` բժշկի։ Գալիս կանգ են առնում անտառի մոտ, իջնում են հայրն ու մոր ընկերուհին, երեխան ջերմում է, տառապում, վարորդը` հետը։ Գալիս են գյուղ, մայրն իմանում է, ընկերուհին լիրբ էր, բայց ինչպես ամեն տարի, այս տարի էլ բեռուբարձով է ճամփու դնում։

Ասում են` հիմար է եղել, իսկ ես կասեի` արժանապատիվ կին, դա լավագույն պատիժն էր, որ կարող էր տալ «ընկերուհուն»։                                                                                                                       Հենց այդ օրը մորթվեց այն անմեղ գառը։

Պատմության մեխը սա է։ Կարդում ես ու մի պահ չես հասկանում` մորթվեց կենդանի՞ն,  մա՞րդը, թե՞ մարդկայինը։ Բայց այստեղ ակնհայտ է դառնում` մորթվեց Լուսինը։ Բայց չմորթվեց մարդկայինը։ Մայրը ներում էր, ներում էր օր օրի սիրուհիների թիվն ավելացնող ամուսնուն (մեկի եղբոր հետ էր խաբար անում, մեկի մարդու ականջին էր հասցնում, մի օր էլ մեկին տեսավ ու քիչ էր մնում ցեխաջրի մեջ խեղդեր), ներում էր ընկերուհուն  իր ամուսնու հետ դավաճանելու համար, ներում էր ու հաշտվում։ Հաշտվում էր` ցավուդարդը հանելով, ցավուդարդը հանում էր մորթելով, գառ մորթելով, բայց այս անգամ գառին էր խղճում։ Մի «գառ» էլ ինքն էր կյանքում. ինքն էլ էր տառապել, բայց ինչպես գառը անմեղ էր, չէ՞:

Հա անմեղ էր, չնայած որ, ոչ ոք անմեղ չէ, դե բացի գառներից։ Բայց  կյանքում կան մարդիկ, որոնք անմեղ են, գոնե տվյալ իրավիճակում, գոնե այդ պահին։ Նրանցից մեկն էլ  Մայրն էր, որը մորթեց գառանը, բայց մեղավոր իրեն զգաց, այնպես արեց, որ արյունն էլ երեխաները չտեսնեն. արյուն ենք թափում, բայց չենք ուզում, որ տեսնեն, ինչո՞ւ։ Երևի խիղճն է, այստեղ խոսեց խիղճը, բայց ո՞ւմ նկատմամբ ունեցած խիղճը. ինքներս մե՞ր, դիմացինի՞, թե՞ նրա հարազատների, գուցե հենց նրա, ում արյունը թափվեց։ Խեղճը գա՞ռն էր, թե՞ գառ մորթողը։ Խեղճը Լուսինն էր։

Բայց մորթելն էլ էր ինքնաարտահայտվելու, բարկությունը թոթափելու ձև։                     Մայրը  գիտեր,  որ գառն անմեղ է, դրա համար էլ չէր տանջում. թուրքի պես մորթեց։ Գառին մորթում էր այնպես, ինչպես իրեն ցավ պատճառողին։ Ու էլ էդ մարդու նկատմամբ քեն չէր պահում. արդեն «մորթել» էր։ Այստեղ գառների մորթելը խորհրդանշում է մոր կրած ցավն ու ապրած դառնությունները։

Մոր ջահելությունից մինչեւ ծերություն գառ մորթվեց` տարվա բոլոր եղանակներին, օրվա տարբեր ժամերի ու  տարբեր պարագաներում։ Խղճում էր գառանը։ Խիղճը դեռ տանջում էր, բայց խղճի մասին խոսք լինել չէր կարող. գառը պիտի մորթվեր։

Ամեն թափված կաթիլ արյուն մի վիշտ էր, մի բեռուբարձ,  մի դավաճանություն, մի սփոփանք ու մի Լուսին, մի Լուսնի մահվան օր։ Մարդիկ այս պատմվածքը կարդալով փոխվեցին, իրոք փոխվեցին, երեք-չորս էջ է, բայց հասկանալ է պետք, գրավեց վերնագիրը, սպասեցի, որ հերթը հասնի լուսնին, բայց իբր չհասավ, մի քիչ ավելի ուշադիր լինելով գտա լուսնին, բայց նա արդեն մորթվել էր։