«Անցնում է մի սերունդ, գալիս է ուրիշ սերունդ, իսկ երկիրը հավերժ է… Ծագում է արևը, մայր է մտնում արևը ու շտապում այնտեղ, որտեղից ծագում է»:
Հերթրուդ Սթայն
-Մերի, բարև, ինչպե՞ս ես, ի՞նչ ես անում։
-Աաա, Տաթև, դու՞ ես, բարև, լավ եմ, քնած եմ, դու՞։
- Քնա՞ծ, ժամը գիտե՞ս քանիսն է, արթնացի՛ր արագ ու արի: Մենք պետք է պարապենք. քննություններին բան չմնաց, էլ չեմ ասում, որ մենք պիտի գրադարակը քանդենք, մաքրենք ու դասավորենք՝ ախր, խոստացել ես, է,-Տաթևի ձայնի մեջ մի տեսակ բարկություն և անհանգստություն կար։
-Գալիս եմ,-ամփոփեցի ես։
Տաթևը իմ ընկերուհին է, երկուսս էլ այս տարի պետք է ավարտեինք դպրոցը և ըստ մեր ծրագրի, պետք է ընդունվեինք համալսարան։ Այդ օրը մենք միասին քանդեցինք Տաթևենց տան վաղուց մոռացված, և ինչպես իր տատիկը կասեր. «Հազար տարի դուռը չբացած գրադարակը»։
-Սպասիր աթոռ բերեմ, շատ բարձր է,-գրադարակի դուռ մի կերպ բացելով ասաց Տաթևը։
Ես բարձրացա աթոռի վրա, և մենք սկսեցին մոռացված, փոշոտված ու խունացած գրքերը իջեցնել։Ես գրքերը զգուշությամբ տալիս էի Տաթևին, իսկ նա շարում էր հատակին։ Քիչ հետո նկատեցի, որ ձեռքերս սևացել են, ես սկսեցի գրքեր սրբել, ոպրեսզի տեսնեմ, թե ինչ գրքեր են։Ահա և մեկը՝ կազմը չկա, զգուշությամբ սրբեցի ու կարդացի. «Անո՜ւշ, ա՛յ աղջի՜, Անո՜ւշ, տո՛ւն արի…»։
-Տե՜ս, Տաթև, սա Հովհաննես Թումանյանն է, վերցրու, բայց զգույշ, էջերը պատռված են, գիրքը մաշված, հազիվ են տառերը երևում։
Տաթևը վերցրեց գիրքը, զգուշությամբ սրբեց ու դրեց մյուսների կողքին, հետո նայեց ինձ ու ասաց.
-Ապրե՛ք, երեխե՛ք, բայց մեզ պես չապրե՛ք… Թումանյանն էր ասում ,- Տաթևի ձայնի մեջ տխրություն կար, հայացքը գցել էր ինչ-որ անորոշ կետի ու ըստ երևույթին մտածում էր տողերի մասին, որովետև հետո շարունակեց,- ի՞նչ է նշանակում իրենց պես չապրել, ի՞նչը նկատի ուներ։
-Չգիտեմ։
Մենք լռեցինք։ Երևի երբեմն լռելը ավելի ճիշտ է, լռությունը ունակ է ավելին ասելու, քան դատարկ ու օգտագործված բոլոր բառերը։ Մենք լռեցինք այնպես, ինչպես լռում են բոլոր գրքերը՝ տարիներով կամ գուցե դարերով, ո՞վ գիտի, և դա գուցե հիմա կարևոր էլ չի, որովհետև գրքերի մեծ մասը քսանմեկերորդ դարում վաղուց լուռ են…
Ես իջեցրեցի բոլոր գրքերը և նկատեցի, որ ամբողջ հատակը ծածկված է գրքրով։Հետո միասին գրքերի անունները կարդալով սկսեցինք առանձնացնել այն գրքերը, որոնք մեզ հետաքրքրում էին։
-Մի անգամ մի իմաստուն ասել է. «Ինչպես գրքեր, այնպես էլ մարդկանց ընտրելիս պետք է ուշադիր լինես, եթե դրանք միջակ եղան ՝կյանքդ կկործանվի»,-ասացի ես։
-Ո՞վ է ասել,-հարցրեց Տաթևը։
-Ե՛ս։
-Աննորմալ,- ծիծաղեցինք,- նայիր, այստեղ Հեմինգուեյի «Եվ ծագում է արևը» գիրքն է, տե՜ս-, բացականչեց Տաթևը,- ի դեպ, Հեմինգուեյը գրել է նաև վեց բառից բաղկացած ամենակարճ պատմվածքը ՝ «Վաճառում եմ մանկական կոշիկներ՝ հագած չեն», իսկ օրինակ ամենակարճ սարսափ պատմության հեղինակը Ֆրեդերիկ Բրաունն է, նա գրել է. «Երկրագնդի վրա մնացած վերջին մարդը նստած էր սենյակում, դուռը թակեցին»։
-Իսկ ամենակարճատև ներկայացումը համարվում է իմ շատ սիրելի գրող Սեմուել Բեկետի «Breath» պիեսը։Դրա տևողությունը՝ 35 վայրկյան է, որի ընթացքում լսվում են միայն ձայներ ու բղավոցներ։ Բա՞։
-Տեսնո՞ւմ ես, որքան շատ բան կարող ենք սովորել միմյանցից։
-Երեխե՞ք, այ երեխեք, սուրճը պատրաստ է,- Տաթևի տատիկի ձայնն էր։
-Գալիս ենք, տատ,- բղավեց Տաթևը։
-Ի՞նչ, ասում եմ` սուրճը պատրաստ է, եկե՛ք,- տատին սուրճը դրեց սեղանին ու հետո մեղադրական հայացքով նայեց մեզ,- առավոտից իրիկուն էդ տելեվիզրի մեջ եք, ախր, մեղք եք, աչքներդ կցավա, է։
-Տատ, տելեվիզր չէ, համակարգիչ ա ու բացի դա, մենք համակարգչով չէինք զբաղվում, գրադարակդ էինք դասավորում, բա՞…
Տատին ուրախացավ.
-Հա՜, երեխեք ջան, լավ գրքեր ունեմ, երևի ամեն մեկին երեք մանեթ փող եմ տվել: Թե գիրք ա պետք, տարեք կարդացեք: Լավ է, որ հիմա կարդացողներ կան: Ասենք, հիմա դարը շատ է փոխվել՝ առաջ հեռախոս միայն շրջկենտրոնում կար, իսկ հիմա՞։ Չէ՜, ուրիշ սերունդ եք, ուրիշ աշխարհ ունեք, ոչ մի բան չեք տեսել։ Ո՛չ կարմիր հեղափոխություն, ո՛չ տասնհինգ թիվ, ո՛չ կորցրած երկիր, ոչ էլ քառասունմեկ թիվ։
Բոլոր մեծահասակները իրենց կյանքում փորձում են հարմարվել երիտասարդների բարքերին և համոզում են բոլորին, թե ամեն դեպքում իրենց ժամանակներում ամեն ինչ ուրիշ էր ՝մի տեսակ պարզ, մաքուր։ Այդպես խաբում են իրենք իրենց` հաշվի չառնելով, որ մարդը մարդ է ցանկացած դարում։ Պարզ է, որ տասնվեցերորդ դարի մարդն էլ չէր հարմարվի քսաներորդ դարի մարդու բարքերին, բայց ինչպե՞ս բացատրել այս ամենը…
-Տատ, մենք Քառօրյա պատերազմ ենք տեսել. պատերազմի օրերին դաս չէինք անում, նստում էինք դասարանում ու լռում: Մենք տեսել ենք Թավշյա հեղափոխություն, բակում յոթ քար ենք խաղացել, հետո, երբ եկավ համակարգիչը, (որը ի դեպ, ձեր սերունդն ա ստեղծել), մենք փոխվեցինք՝ երևան եկավ զանգվածային տեղեկատվությունը ու գերարագ հաղորդակցումը: Բա մենք դրանում մեղավո՞ր ենք։ Աշխարհը առաջ է գնում և ապրողներին մղում առաջ, կարելի է ասել` մարտահրավեր, որից պետք չէ հրաժարվել, քանի դեռ ապրում ես` հնարավորություն ունես,- ասաց Տաթևը։
Տատիկը լռեց, մենք վերադարձանք մեր աշխատանքին, հետո նկատեցի, որ մթնում է։
-Այսօր կմնաս մեր տանը. կպարապենք,-ասաց Տաթևը։
Գիշերը ավելի էր խորանում, և ավելի պարզ էր լսվում կիսաբաց պատուհանների տակից քամու սուլոցը։ Տաթևի ննջասենյակը գնալով նմանվում էր թոքախտով հիվանդ մարդու աչքերին՝գունատ էր կամ ինչպես մայրս կասեր՝ կիսամեռ։ Էլեկտրական լույսի տակ մենք լուռ ընթեցում էինք գրքերը, գրում շտեմարաններ, հետո միմյանց համար կարդում սիրելի գրողների գրքերից մեջբերումներ։ Ամենավերջում, երբ արդեն լուսանում էր, մենք վերջացրեցինք ամեն ինչ և վերջապես դասավորեցինք գրադարակը, իսկ լույսը արդեն բացվել էր:
Առաւօտ լուսոյ,
Արեգակն արդար…
Այն, որ կան մարդիկ, ովքեր չեն հարմարվել այս դարին, դա փաստ է: Գուցե մեր սերո՞ւնդն էլ չհարմարվի մյուս դարին, ո՞վ գիտի, բայց սերունդը մեղավոր չէ իր ծնված ժամանակաշրջանի համար, իսկ գրքերը, հատկապես լավ գրքերը, պետք է ծառայեն բոլոր ժամանակներին։ Սակայն, այն, որ Հեմինգուեյ կարդացած Տաթևն ընդունվեց Խ. Աբովյանի անվան մանկավարժական համալսարան ՝ ռեժիսուրայի բաժինը, իսկ նրա սենտիմենտալ ընկերուհին՝ ԵԹԿՊԻ-ի սցենարադրամատուրգիական արվեստ բաժինը, այ, սա իրոք աշխարհի պարադոքսներից մեկն է։