Հետաքրքրվելով հին ավանդույթներով և սովորություններով՝ այս անգամ էլ զրույցի բռնվեցի Արշալույս տատի հետ, որն աշխուժությամբ և թախծոտ աչքերով պատմում էր, թե ինչպես է 17 տարեկան հասակում ամուսնացել:

-Էն ժամանակ սենց խոսքեր կային, ասում ին. «Հասանք խնամոնց դուռը, խմինք խնամոնց ջուրը, տարանք խնամոնց դուստրը»: Նախքան էս ամեն ինչը, ինձ տեսել են իմ ամուսնու հերն ու մերը, սկզբից իրանք են եկե ինձ տենալու, հավանել են, գնացել են, նոր հիրանց տղին են ուղարկե, տղեն եկել ա, հավանել ա, ինձ նշանել են…

-Իսկ ո՞նց են եկել քեզ ուզելու, Արշալո՛ւյս տատ:

-Ես գնըմ էի աշխատանքի, ասեմ, որ ծխախոտ էի շարըմ: Ես, որ գնացի, հիրանք եկան հայաթ, հետո նստե, իմ ծնողների հետ խոսացել են, հիրանք հավանել են ընձի, գնացել են: Հետո տղին էլ ուղարկեցին, տղեն էլ էկավ, տեսավ՝ մաշինով կար իմ անըմ, քվորս համար շոր իմ կարըմ՝ բալկոնեն դրած, ասեմ, որ տեղը-տեղին հիմանաս, սպիտակ սառոչկա էի կարըմ քվորս համար, դբրոցական:

Հետո գնացել էր, ծնողների հետ զրուցել էր: Հա, ասեմ, որ հինքը շոֆեռ էր աշխատըմ կողքի գյուղում, մեր գյուղացի չէին հիրանք, դրանից հետո էլ էկել են, ինձ նշանել են:

53 թվի դեկտեմբերի 5-ին մեր հարսանիքն էր, էն ժամանակ դեկտեմբերի 5-ը կոչվըմ էր կոնսուտիցիայի օր (սահմանադրության), էդ օրը իմ հարսնիքն էր:

-Տա՛տ, բա նշանդրե՞քը:

-Ասինք, հընցանք: Նշանդրեքը՝ էլ ի՞նչ, եկան, նշանին, գնացին:

-Իսկ նշանդրեքիդ ի՞նչ նվերներ էին բերել քեզ:

-Վա՜յ, քո տունը շինվի, ա՜յ… Բերին մի զույգ ականջօղ, մի հատ էլ մատանի՝ ոսկի, գաթա ին բերել, հալվա ին բերել, կոնյակ ին բերել: Կիսուր-կեսրարիս էլ էի հավանել, որ չհավանեի, ո՞նց իմ էթըմ հարս:

Ու 51 թվին ոչ մի բան՝ պաչիկ-մաչիկ, տենց բաներ չեն հելե: Ծնողներն էլ հավանել են, տվել են: Մեզ չեն էլ հարցրե, էն վախտ տենց բան չկար:

Իսկ նշանդրեքի հաջորդ օրը կիսուր-կեսրարս եկան հիրանց տղու հետ, էդի ավանդույթ էր, պարտադիր գալիս ին «խնամու գլուխ հարցուց»: Խնամու սիրտը առնըմ ին, որ հիրանց աղջկան տվել են մարդի:

Նշանդրեքից հետո էլ երկու անգամ եմ տեսե նշանածիս: Էն էլ մենակ նշանդրեքից հետո քրոջս մարդը կանչեց «Փեսախում», էն վախտ փեսեքին տուն ին կանչըմ, հրավիրըմ էին տուն՝ ղոնախ, էդ մի անգամն ա եկե, գնացե:

Իսկ տղու տունը ես գնացել եմ, երբ հիրանց մոտը հուխտ կար՝ Սուրբ Վարդանի հուխտ էր կոչվըմ, էդ ժամանակ մեզի հրավիրել են հիրանց տունը՝ մատաղ ուտելու, էդ ժամանակ եմ գնացե ու էլ չեմ գնացե: Հիրանց տուն էթալուց հաքիր իմ մարգիզեթից դերյա՝ ռոզվի գույնի, սիրուն, ինձ էլ լավ սազըմ էր, երկար թևերով, երկար շոր էր:

Էդ ժամանակ էլ կարճը մոդա չէր, չէինք հաքնըմ, աղբորս կնիկն էր կարել էդ շորը, ըտենց էլ հագել եմ: Կիսուրս էդ գույնը տեսավ, հավանեց, նույն էդ ձևի՝ ռոզվի, ընձի պսակի շոր առավ:

Նախքան մեր հարսանիքն էլ հարսընքավորինք՝ իմ քեռու տղի հարսնիքն էր, գնացել էինք Էրևան քաղաք, արտելում կարեցինք էդպես պսակի շոր, բայց ոչ պսակ եմ դրե գլխիս, ոչ քող են քցե, ոչ մի բան: Մազերս հուսած՝ էդ ձևի գացել եմ հարս, մեկ էլ մի բարակ շալ էր հուսերիս քցած:

Դեկտեմբերի 5-ին էլ հարսնիքս էր: Էն ժամանակ ոչ թե գալիս ին անմիջապես աղջկա տունը հարսին տանելու, այլ աղջիկը պտի պարտադիր մի բարեկամի տուն տանեին, դա հարսին տանելու տրադիցիան էր: Խնամիներն եկան մեր բարեկամի տնից պարելով, ուրախանալով ընձի բերին: Ահագին ժողովուրդ էին էկե, երկու հոգով չէին:

Զուռնով, դհոլով, կլառնետ չկար, բերեցին հարսին տուն, կոզբանդը կապին:

Հարսանքուր էլ ունեիմ՝ զալոն էր իմ հարսնաքուրը, էն վախտ հաշվի չէին առնըմ՝ ամուսնացած ա, հղի ա: Զալոն էլ հղի էր: Ազաբ էլ կար՝ մարդուս ընգերն էր, ըտենց բերին հորս տուն, կոզբանդը կապին, հետո հացկերություն արեցին՝ կերան, խմեցին ու հարսին ճանապարին: Մեր հայաթից իջել ենք մինչև մեր շոշը, ընդեղ ավտոն կայնըցրած՝ գռուզավիկ ավտոն, ընձի հանեցին փեսի հետ կուզովը, հարսնքվորներն էլ հետներս, կեսը՝ սանկով, կեսը՝ ձիով, բայց ինձ գռուզավիկ ավտոյով հարևան գյուղ հարս տարան:

Ափսեն ջարդեցինք, մտանք ներս, ընձի տնից հանին դուս ու տարան հարևանի տուն, ու հիրանք շարունակեցին հիրանց կերուխումը:

Հարևանի տունը մե հատ թախտ կար, հանին կայնցրին էդ թախտի կողը: Ուրեմն մի հատ ամանով ջուր ին դրե, ավել ին դրե, ավելի վրեն էլ բարձ ին դրե: Ես չի էլ հիմանըմ, մեկ էլ կայնած եմ, զալոն ասեց.

-Աղջի, հիջի ցաձ:

-Հնչի՞, զալո:

Ասեց.

-Հիջի ցաձր, ասեմ:

Հիջա ցաձր, ասեց.

-Էդ բարձը վերց, դի կրաղ,- վերցել եմ, դրե կրաղ,- էդ դռան հետևը ջրից մի քիչ ցանի, ավելն էլ դիր դռան հետևը,- էդ գործողությունն էլ էդ ժամանակ եմ արե:

Դրանից հետո ընձի պտի տանեին «Խաղտուն»:

«Խաղտուն»-ը մե՜ծ հացատուն էր, որի մեջը մեծ տեղ կար՝ նստարանները դրած, հարսնքվորը պտի նստեր էդ հացատան մեջ: Յոթ պար էր՝ ձախպար պարըմ ին, վերվերի պարըմ ին, նազանի պարըմ ին, գյովունդ պարըմ ին, շալախո պարըմ ին: Էդ պրծնըմ էր, նոր հարսին առնըմ ին, գալըմ ին կեսուրի տունը: Էդի արդեն մոտավոր գալիս էր ժամը 1-ից 2-ը, տրանից հետո էլ արդեն հարսնքվորները ցրվըմ էին:

Նստելու վախտ էլ նվեր տվին՝ մի հատ չեխական կտոր, ու մինչև կիսուրս նվեր չտար, չէի նստելու, ոսկեղենն էլ շատ քիչ էր, ոսկեղեն չեմ ստացե:

Ամուսանացա: Մեկ տարի հետո ունեցել եմ մեծ աղջկաս՝ 54 թվին ծնված: Ունեմ հինգ երեխա՝ 3 տղա, 2 աղջիկ: Հըմի 81 տարեկան եմ, վերջ… Էլ ի՞նչ: