Ճարտարապետությունը փիլիսոփայություն է

Ութ տարի առաջ էր այս հանդիպումը: Նրանք, ովքեր գալիս էին «Մանանա», հենց մուտքի մոտ իր փոքրիկ պարտեզում տեսնում էին պարոն Վարուժանին, որը բարեհամբույր ժպտալով, պարսկահայի իր առոգանությամբ ողջունում էր նրանց.

-Բարև ձեզի, բարև ձեզիԻնչպե՞ս եք, լա՞վ եք

Արդեն բարի ու լավ ընկերներ էինք դարձել, և մի օր էլ որոշեցինք հենց պարոն Վարուժանի հետ հանդիպում անցկացնել և հարցազրույց վարել: Հիմա պարոն Վարուժանը չկա, իր փոքրիկ պարտեզն էլ ամայացել ու այլևս չի ծաղկում: Ցավոք, չկա նաև այս հանդիպումը գրի առնող «Մանանայի» մեր լուսավոր սաներից մեկը՝ Սեդա Խուբլարյանը: Կյանքն անարդար է: Տարիներն անցնում են, ու այսօր հիշեցինք այս հանդիպումը:

Ճարտարապետ Վարուժան Ծառուկյան

Վարուժան Ծառուկյանը ծնվել է Թեհրանում, կյանքի մեծ մասն ապրել է Միացյալ Նահանգներում, իսկ վերջին տասը տարին ապրում է Հայաստանում: Ինչպես ինքն է ասում, արմատները կանչեցին: Նա ունի միաժամանակ երեք մասնագիտություն` ճարտարապետ, շինարար և նկարիչ: «Ճարտարապետները ստեղծագործող անհատներ են»,- ասում է պարոն Ծառուկյանը: Եվ իսկապես այդպես է: Նա ստեղծագործական մոտեցում է ցուցաբերում իր յուրաքանչյուր նախագծին: Եվ ընդհանրապես, ամեն ինչում էլ ստեղծագործում է, նույնիսկ իր և հարազատների համար ուտելիք պատրաստելիս, ինչը, ի դեպ, նա շատ է սիրում: Սիրում է նաև իր տան բակում ծաղիկներ աճեցնել:

-Ինչո՞ւ տեղափոխվեցիք ԱՄՆ:

-Ես ծնվել եմ Թեհրանում: Այնտեղ ֆրանսիական դպրոց եմ հաճախել: 18 տարեկանում որոշեցի մեկնել ԱՄՆ` ուսում ստանալու: ԱՄՆ-ում պետք է աշխատեի, որովհետև հայրս հնարավորություն չուներ ուսման համար վճարելու: Առաջին տարիներին աշխատեցի մատուցող և քանի որ գիտեի ֆրանսերեն, աշխատանքի անցա բարձր մակարդակի ռեստորանում: Դժվար է եղել, իհարկե, բայց հիմա, երբ հետ եմ նայում, տեսնում եմ, որ կյանքիս ամենալավ ժամանակն էր: Կեսօրից մինչև ուշ գիշեր աշխատել եմ, հետո եկել եմ տուն, դաս եմ արել և առավոտյան նորից գնացել համալսարան: Երբ ավարտեցի համալսարանը, սկսեցի աշխատել ուրիշի համար, քանի որ դեռ կառավարական քննություն չէի հանձնել: Երկու տարի էլ դա տևեց, որից հետո ինքս իմ ձեռնարկությունը բացեցի, որը գտնվում էր Լոս Անջելեսում: Փաստորեն, 27 տարեկանից սկսեցի ինքնուրույն մասնագիտությամբս աշխատել: Հետո երկու տարի անց ամուսնացա: Չորս երեխա ունեմ: Աշխատանքում բախտս բերեց, որ մի ճանաչված դերասան իր տան համար նախագիծ պատվիրեց ինձ: Երբ նրա պատվերը կատարեցի, թերթերում գրեցին այդ մասին, որովհետև նա այդ տարի «Օսկարի» արժանացավ: Դրանից հետո աշխատանքս լավացավ:

-Իսկ ինչո՞ւ որոշեցիք տեղափոխվել Հայաստան

-Տասը տարի առաջ հայրենիքս կանչեց, արմատներս կանչեցին: Ես, հավատացե՛ք, իմ կյանքում ամեն ինչ արել եմ՝ թե՛ ուսման առումով, թե՛ աշխատանքի առումով: Ես նյութապաշտ չեմ: Ինձ այլևս պետք չէր այն ամենը, որ մնալով ԱՄՆ-ում` կարող էի ստանալ: Ինձ համար կյանքն այստեղ ավելի հաճելի է, քան ԱՄՆ-ում: Այն ջերմությունը, որ կա այստեղ, չկա այնտեղ: Բոլոր ընկերներս, երբ ամռանը գալիս են Հայաստան, չեն ուզում հետ գնալ: 1992-97 թվականներին Ռուսաստանում գործարարությամբ զբաղվեցի: Երբ ԱՄՆ-ից գնում էի Ռուսաստան, հետո անպայման գալիս էի Հայաստան: Վատ ժամանակ էր, իհարկե, 1992 թվականն էր: Չկար էլեկտրականություն, ոչինչ չկար, բայց այդ ժամանակ ես սիրահարվեցի Հայաստանին: Ես ճանաչեցի և սիրեցի իմ հայրենիքը: 1997 թվականին ես որոշեցի դուրս գալ ԱՄՆ-ից: Իմ երկիրը դա չէր, հո կարմրամո՞րթ չեմ: Այդ ժամանակ արդեն երեխաներս մեծ էին: Եկա այստեղ: Հիմա երեխաներս երկու-երեք տարին մեկ ամռանը գալիս են ինձ այցելության: Աղջիկս ամեն տարի է գալիս: Այստեղ, իհարկե, աշխատում եմ, տներ եմ նորոգում: Բավականին շատ աշխատանքներ ունեմ: Ղարաբաղում` Շուշի քաղաքում, չորս-հինգ տարի առաջ հյուրանոց նախագծեցի:

-Այդ շենքը համապատասխանո՞ւմ է քաղաքի ոճին: Դուք դա հաշվի առե՞լ եք:

-Շենքը սկզբից կառուցվում էր որպես ՁԻԱՀ-ի բուժման կենտրոն` «Արմենիկումի» պատվերով: Սակայն շուտով պարզվեց, որ «Արմենիկումը» ամենևին էլ չի բուժում ՁԻԱՀ-ը, և նրանց շենքն այլևս հարկավոր չէր: Եվ ես այն կառուցեցի որպես հյուրանոց: Ինձ թվում է, շենքը քաղաքին ամենևին էլ խորթ չէ, լավ է ստացվել:

-Ձեր նախագծերում հայկական տարրեր մտցնո՞ւմ եք:

-Շատ չէ, բայց երբեմն անում եմ: Օրինակ` Շուշիի հյուրանոցը նախագծելիս օգտագործել եմ Ղարաբաղի խորհրդանիշ հանդիսացող տատիկ-պապիկին:

-Շենքը կառուցելիս միայն նախագիծը բավակա՞ն է, թե՞ Ձեր ներկայությունը պարտադիր է:

-Շենքի կառուցմանը վերաբերվող ամբողջ տեղեկությունը նախագծում արտացոլվում է` սեյսմակայունությունը, ճարտարապետական լուծումները, սանտեխնիկական հատվածը, էլեկտրականությունը, լույսը և, ընդհանրապես, այն ամենը, ինչ պետք է, կա: Եվ երբ շինարարները գալիս են, գծագրերը կարդալով` շենքը ծնվում է: Ես բացի ճարտարապետ լինելուց նաև շինարար եմ: Ունեմ նաև շինարարության դիպլոմ: Ես միշտ շատ եմ սիրել շինարարությունը: Այնպես որ, որպես կանոն, իմ գծագրած շինություններն ինքս էլ կառուցում եմ:

-Հայաստանը սեյսմիկ գոտի է. ի՞նչ եք կարծում, ճի՞շտ է այստեղ բարձրահարկեր կառուցելը:

-Եթե ճարտարապետը ցանկանում է բարձրահարկ շենք նախագծել, անկախ տեղից, ուրեմն պետք է սեյսմոլոգի օգնությանը դիմի: Այստեղ սխալներ շատ են անում: Այ, դա է վտանգավոր: Եթե ճիշտ նախագծես, բարձրահարկն էլ շատ դիմացկուն կարող է լինել:

-Ձեր նախագծերից ամենաշատը ո՞րն եք հավանում:

-Բնակարաններ են եղել, որոնք մեծագույն հաճույքով եմ նախագծել, որովհետև բնակարանի գծագիրը պատրաստելիս մտերմանում ես տիրոջ, նրա ընտանիքի հետ, ծանոթանում ես նրանց նախասիրություններին և յուրաքանչյուր բնակարանին շատ անհատական մոտեցում ես ցուցաբերում, աշխատում ես տանտերերին հոգեհարազատ բան անել: Դա շատ հետաքրքիր աշխատանք է:

-Ո՞ր ճարտարապետական կառույցն է, որ այնքան է Ձեզ դուր եկել, որ կուզեիք Դուք կառուցած լինել:

-Իմ աստվածը ճարտարապետության ոլորտում, այն մասնագետը, որի գործերը շատ եմ սիրում, Ֆրենկ Լլոյդ Ռայթն է: Նրա հայտնի աշխատանքներից մեկն է Ճապոնիայում «Իմպերիալ» հյուրանոցը: Դա մի շատ գեղեցիկ և յուրահատուկ կառույց է, որն ինձ շատ է դուր գալիս: Ռայթը համարում էր, որ ճարտարապետությունը փիլիսոփայություն է: Եվ իսկապես, այդպես է: Նրա մոտ գնում էին անվճար աշխատելու, որովհետև դա մեծ պատիվ էր և գիտելիք: Այդ մեծագույն ճարտարապետին հիմա էլ շատերն են նմանակում:

-Եթե Ձեր և հաճախորդի ճաշակը չհամընկնի, կաշխատե՞ք նրա համար:

-Այո՛, քանի որ վճարողը նա է, բայց ես կառաջարկեմ իմ հատակագիծը: Հետո կհարմարեցնեմ իր նախասիրություններին: Ես մի հաճախորդ եմ ունեցել, որի կինը ցանկացավ, որ տան արտաքին տեսքը ֆրանսիական ոճով լինի: Ես արեցի այնպես, ինչպես տանտիրուհին ցանկացավ: Եվ տարիներ անց այդ տանը նկարահանեցին մի հոլիվուդյան ֆիլմ, որի հետևանքով բավականին հայտնի դարձավ այդ տունը: Այն հաճախորդի պատվեր էր:

-Որտե՞ղ եք սովորել հայերենը:

-Պարսկաստանում միշտ հայերեն եմ խոսել տանը: Երբ ես գնում էի դպրոց, այնտեղ մեր ֆրանսերենի ուսուցչուհին, որը հայ էր, առաջարկեց դասերից հետո մնալ և հայերեն պարապել: Շաբաթը երկու անգամ դասերից հետո մնում էինք և սովորում հայերեն կարդալ-գրել: Դժբախտաբար, չնայած նրան, որ ԱՄՆ-ում երեխաներս 12 տարի հայկական դպրոց են գնացել, բայց, միևնույն է, ցանկանում են անգլերեն խոսել:

-Դժվար չէ՞ Հայաստանում մենակ ապրելը` առանց ընտանիքի:

-Ես իհարկե շատ եմ կարոտում երեխաներիս: Շաբաթական ամենաքիչը երկու անգամ հեռախոսով խոսում եմ նրանց հետ: Այսօր խոսել եմ տղայիս հետ: Երբ ամռանը գալիս են, կարոտս առնում եմ: Բայց հիմա ավելի շատ եմ կարոտում: Արդեն երեք տարի ԱՄՆ չեմ գնացել:

-Ձեր կարծիքով, կգա՞ մի ժամանակ, որ Ձեր երեխաներին էլ ձգի Հայաստանը:

-Շատ եմ ուզում, որ դա լինի: ԱՄՆ-ում ապրելը հիմա շատ դժվար է, և եթե աշխատանք գտնես, պետք է այն ձեռքիցդ բաց չթողնես: Իսկ աշխատանք գտնելը ֆինանսական ճգնաժամի պատճառով ուղղակի անհնարին է դարձել: Աղջիկս չափից շատ է ցանկանում այստեղ ապրել և եթե աշխատանք գտնի, անմիջապես կգա: Նա 1995 թվականին եկավ և անվճար աշխատեց մի ծրագրի համար, որի անունն էր «Հող և մշակույթ»: Սպիտակի մոտակայքում` Գոգարան գյուղում, մի եկեղեցու շինարարություն էին իրականացնում: Այնտեղ շատ դժվար աշխատանք էր տանում աղջիկս, քարեր էր կրում: Եվ այդ եկեղեցին կառուցվեց: Այդ տարի եկա, որ տեսնեի աղջկաս, որին բամբակի մեջ եմ մեծացրել ԱՄՆ-ում: Ընկել էր հողի վրա, լաց էր լինում, չէր ուզում Հայաստանից գնալ: Որդիս էլ մասնագիտությամբ ճարտարապետ է: Նա էլ է ցանկություն հայտնել Հայաստանում աշխատելու:

-Դո՞ւք եք Ձեր որդուն խորհուրդ տվել դառնալ ճարտարապետ:

-Ո՛չ, ես ասել եմ` մի՛ դարձիր ճարտարապետ: Ինձ շատ դժվար է եղել սովորելը: Ես օրերով տուն չեմ գնացել: Դպրոցում եմ քնել: Չէի ուզում, որ որդիս էլ այդքան դժվարություններ կրի: Ճարտարապետությունը նրա ընտրությունն էր:

-Ասացիք, որ ունեք երեք մասնագիտություն` ճարտարապետ, շինարար, նկարիչ: Արդյո՞ք ստացել եք նկարչական կրթություն:

-Ես 14 տարեկանում սկսեցի մատիտով նկարել: Մեր ճարտարապետության համալսարանի շենքին կից դասավանդում էին դիզայներություն և նկարչություն: Ես ընդունվեցի և սովորեցի: Այն ժամանակվա լավագույն նկարներիցս մեկը ցուցադրվեց թանգարանում: Ես զգացի, որ կար պահանջարկ, և սկսեցի վաճառել նկարներս: Հիմա նկարչությամբ հիմնականում ձմռանն եմ զբաղվում: Ձմեռ չեմ սիրում, տանից դուրս չեմ գալիս և, տանը նստած, զբաղվում եմ նկարչությամբ:

-Մարտիրոս Սարյանն ասել է. «Մարդու ստեղծագործությունը նրա հոգու արտացոլանքն է»: Երբ նայենք Ձեր նկարներին, կարո՞ղ ենք Ձեզ ճանաչել:

-Ես ուրախ մարդ եմ և գույն եմ սիրում… Այո՛, դա իսկապես այդպես է:

Հարցազրույցը գրի առավ Սեդա Խուբլարյանը, 13 տարեկան