Լուսանկարը՝ Մարիամ Վարժապետյանի
Ազատան գյուղը մի ժամանակ կոչվել է Գդմա, որ բառացի նշանակում է դեմ գալ: 11-րդ դարի առաջին տասնամյակից գյուղը կոչվել է նաև Խլի Ղարաքիլիսա, Փոքր Ղարաքիլիսա:
Խլի Ղարաքիլիսա անունը ժողովուրդը բացատրում է այսպես: 5-6-րդ դարերում կառուցված եկեղեցու զանգը այնքան մեծ է լինում, որ, տագնապի ժամին հնչեցնելիս, ղողանջները տարածվում են Շիրակով մեկ, հասնում Ղարս ու Անի: Երբ Նադիր շահը հայտնվում է Շիրակի կողմերում, հրամայում է զանգն իջեցնել և տեղափոխել Իրան: Ճանապարհին զանգը սայլի վրայից շուռ է գալիս և գլորվում բլուրն ի վար, խրվում Կարկաչան գետի ճահիճների մեջ ու հավիտյան լռում՝ հսկա երախը պարզած դեպի երկինք: Մի գիշեր գյուղի բնակիչները քահանայի խորհրդով պոկում են զանգի լեզվակը և թաքցնում: Այս դեպքից հետո Ղարաքիլիսա գյուղի անվան վրա ավելանում է խլի՝ խուլ, մասնիկը, դառնալով՝ Խլի Ղարաքիլիսա, այսինքն՝ խուլ կամ խլացած Ղարաքիլիսա: Ղարաքիլիսան թուրքերեն բառ է և նշանակում է սև եկեղեցի: Այդպես են կոչել գյուղը հավանաբար այն պատճառով, որ նրա կարմիր քարով կառուցված եզրաքարերը եղել են սև:
Լուսանկարը՝ Մարիամ Վարժապետյանի
1946թ.-ին գյուղը վերանվանվեց Ազատան: Նրա մոտով է անցնում Գյումրիից Երևան գնացող ասֆալտապատ մայրուղին: Գեղեցիկ դիրք ունի գյուղը:
Լուսանկարը՝ Մարիամ Վարժապետյանի