2018 թվականի հունվարից,  հուրախություն  Լոռու մարզի երեխաների, իր դռները կբացի ՍՄԱՐԹ  կրթական կենտրոնը: Բացմանը ընդառաջ լրագրողների հետ ունեցած զրույցում COAF-ի Smart նախաձեռնությունների պատասխանատու  Շահանե Հալաջյանը  մեզ պատմեց կենտրոնի  նպատակների, շահառու համայնքերի  և մինչև այս իրենց ծավալած գործունեության մասին:

-Կենտրոնը կառուցելու համար ինչո՞ւ ընտրեցիք հենց Լոռին:
-Առաջին մարզը, որտեղ մենք սկսել ենք աշխատել՝ Արմավիրն է: Արմավիրում մենք 10 տարի շարունակ աշխատել ենք 10 և ավելի գյուղերում: Մեր հիմնադրամի աշխատակիցները յուրաքանչյուր օր այցելել են Արմավիրի գյուղեր և  աշխատել դպրոցների, բուժամբուլատորիաների և մի շարք այլ հաստատությունների հետ, 4 ծրագրերով` կրթական, առողջապահական, երեխայի և ընտանիքի պաշտպանության ու տնտեսական զարգացման: 10 տարի ինտենսիվ աշխատելուց հետո, քանի որ մոտեցումը հաջողված էր, մեր տնօրենը՝ ամերիկաբնակ բարերար Գարո Արմենը, որոշեց, որ պետք է այս հաջողված մոդելը գործի դնել այլ համայնքների զարգացման մեջ և, որ հետագա 10 տարում գյուղերը ոչ թե պետք է լինեն 10-ը, այլ` 100-ը: Սա նշանակում էր, որ ծրագիրը պետք է տարածվեր այլ մարզերում նույնպես:

2014թ-ին հիմնադրամի գործունեության տասնամյակից հետո նոր գյուղերի ընտրության խնդիր դրվեց: Իհարկե, պրոֆեսիոնալ թիմ հավաքվեց, ովքեր տեղեկացված էին Հայաստանի համայնքների խնդիրներից: Մեկ տարուց ավել աշխատանքներից հետո որոշվեց, որ ծրագիրը կիրականացվի Լոռիում: Ինչու հենց Լոռիում, որովհետև այստեղ բարձր էին որոշ ցուցանիշներ կապված աղքատության, արտագաղթի և այլ խնդիրների հետ, և բացի այդ, Լոռին ուներ դրական կողմեր, որոնցից մեկը մարզի իտելեկտուալ պոտենցիալն էր: Հիմնադրամի համար հետաքրքիր էր նաև նոր միջավայրը, որովհետև այսպես ասած, տափաստանային, ջրի սակավության խնդիր ունեցող Արմավիրից հետո մենք գալիս ենք Լոռի` լեռնային, խոնավ տարածաշրջան:

-Որքան գիտենք,  կենտրոնը միակն է իր տեսակի մեջ: Ինչպե՞ս ծնվեց այն ստեղծելու գաղափարը:
-Արմավիրում մենք շաբաթական երեքից  չորս անգամ գնում էինք գյուղ, անմիջականորեն մարդկանց հետ աշխատելու, իսկ այս պարագայում դա հնարավոր չէր: Եթե նույնիսկ առավոտ վաղ Երևանից սկսեինք մեր աշխատանքը, միևնույն է, ունենում էինք ժամանակի  կորուստ: Հասկացանք, որ աշխատանքի համար նոր մոդել է պետք, իսկ այդպիսին դեռ չկար,  և արդյունքում մի շարք քննարկումներից հետո ծնվեց ՍՄԱՐԹ-ը:

-Իսկ ինչո՞ւ հենց  ՍՄԱՐԹ:
-Ի սկզբանե, մեր աշխատանքի հիմքը անմիջական մարդ-մարդ հարաբերություններն էին,
բայց 21-րդ դարը մեզ առաջարկում է նոր հնարավորություններ, ավելի արդյունավետ հարաբերությունները կազմակերպելու և աշխատելու համար: Որոշեցինք , որ տեխնոլոգիաներին ավելի մեծ առավելություն պետք է տրվի, և հենց տեխնոլոգիաները  կիրառելով պետք է փորձենք կազմակերպել մեր աշխատանքը: ՍՄԱՐԹԸ, այսպես ասած, այս ամենի կենտրոնացումն է: Սմարթ կենտրոնից առաջ ստեղծվեցին վեց սմարթ սենյակներ Լոռու մարզի տարբեր գյուղերում, և ունենք ևս երկու Սմարթ-ապահով սենյակներ  Տավուշի մարզում, որոնք կառուցվեցին  ապրիլյան պատերազմից հետո սահմանին հարող գյուղերում, դպրոցի ներքին հարկում`երեխաներին ապաստարանով ապահովելու համար: Սմարթ սենյակները իրար հետ կապված են հեռահաղորդակցության նորագույն մեթոդներով, տեխնոլոգիաներով հագեցված սենյակներ են, որտեղ գյուղի  երեխաները կարող են օգտվել այն բոլոր հնարավորություններից, որն ընձեռում է քաղաքը: Այսինքն, այն միտքը, որ ամեն ինչ միայն Երևանում է, Վանաձորում կամ Գյումրիում, կամաց-կամաց սկսում է չհամապատասխանել իրականությանը:

-Որտեղի՞ց  են հրավիրվելու մասնագետները, ովքեր պետք է դասավանդեն այստեղ:
-Հիմնադրամի աշխատանքային սկզբունքը այսպիսին է. մեր մասնագետները այցելում են գյուղ, բայց միշտ մենք վերապատրաստում ենք տեղի մասնագետներին, որպեսզի հետագայում ապահովվի ծրագրի շարունակականությունը: Այսինքն, եթե այսօր մենք գիտենք, որ Արմավիրում այլևս գործ չունենք անելու, դա միայն այն պատճառով, որ այնտեղ կան որակյալ  վերապատրաստված մասնագետներ, ովքեր շարունակում են մեր գործը: Այստեղ մասնագետները լինելու են թե´ դրսից, թե´ Լոռիից:

 -Դասընթացները անվճա՞ր են լինելու,  թե՞ վճարովի:
-Ամեն ինչ անվճար է: Մեր հիմնադրամը բարեգործական է, և այլ կերպ չէր էլ կարող լինել:

-Ի՞նչ տարածքների է բաժանված շենքը:
-Շենքի ծայրում տեղակայված է գրադարանը: Այն բաղկացած է երեք հարթակներից: Ինչպես այս, այնպես էլ կենտրոնում գտնվող մյուս սենյակները հարմարեցված են հաշմանդամություն ունեցող մարդկանց համար: Առաջին հարթակը հատկացվելու է մեր հիմնական` COAF-ական ծրագրերին: Այս հարթակում կլինի նաև գրադարանավարի  գոտին: Մեր գրադարանը լինելու է կապող օղակ մյուս բոլոր ծրագրերի համար: Նշեմ որ շեշտը չենք դրել միայն տպագիր գրքերի վրա, այլ նաև Audio, 3D, էլեկտրոնային, թվային գրականության վրա: Այս գրադարանում լինելու է մինիմալ քանակով տպագիր գիրք, ավելի շատ փորձելու ենք համագործակցել հարևան համայնքների գրադարանների հետ,  խթանելու համար նրանց աշխատանը, և վերապատրաստելու գրադարանավարներին: Այստեղ կարող են լրացնել նաև մասնագիտական գրականության պակասը:

-Արդյո՞ք  այս կենտրոնը կարող է դիտվել որպես դպրոցի մրցակից:
-Իրականում հակառակն է, եթե մենք ունենանք լավ էքսպերտ, կուժեղացնենք ուսուցիչներին և կունենանք մեզ օգնող հզոր թիմ: Մեր գերնպատակը, ընդհանուր առմամբ, կրթության որակի բարելավումն է, անկախ նրանից, դա կլինի կենտրոնո՞ւմ, թե՞ դրանից դուրս:

-Ո՞ր համայնքների երեխաները կարող են հաճախել կենտրոն:
-Թիրախային մարզը Լոռին է, բայց Շիրակից  ու Տավուշից ևս նախատեսվում են ժամանակ առ ժամանակ այցեր կազմակերպել: Հիմնականում նախատեսում ենք պիլոտային ծրագիրը  հունվարից  փորձարկել Լոռում: Տեսական մասը պետք է վերածել գործնականի, կենտրոնը պետք է դառնա շնչող օրգանիզմ, որպեսզի մայիսից սկսած մենք գործենք լրիվ թափով: Սկզբում կաշխատենք 30 կմ ռադիուսի շրջանակներում ընկած գյուղերի հետ, որպեսզի տեղափոխման խնդիր չառաջանա:

-Ինչպե՞ս եք իրականացնելու երեխաների փոխադրումը:
-Կենտրոնը տեղափոխման մեծ հոգսը վերցնում է իր վրա, բայց փորձում ենք համագործակցել նաև  պետական մարմինների հետ, ակնկալում ենք նաև ծնողների աջակցությունը:

-Ֆինանսավորման առումով ովքե՞ր են աջակցել:
-Հիմնադրամի հովանավորը  և տնօրենը Գարո Արմենն է: Ի սկզբանե նա ամեն բան զրոյից սկսել է իր միջոցներով, բայց քանի որ շատ հայտնի գիտնական ու բարերար է արտասահմանում,  ունի բազմաթիվ ազդեցիկ ընկերներ, ովքեր ընթացքում միացան նախաձեռնությանը: Մենք ունենք ձևավորված հոգաբարձուների խորհուրդ, որի կազմում կան աշխարհահռչակ հայեր, գիտնականներ, բարերարներ, արվեստագետներ, կամաց-կամաց այդ շրջանակը ընդլայնվում է: Բացի այդ, ամեն տարի դեկտեմբերին մենք ունենում ենք դրամահավաք-երեկո, այս տարի արդեն 14-րդ անգամ: Մեզ օգնում են նաև շատ անհատներ, առանձին կառույցներ ու կազմակերպություններ: Մենք ակտիվ համագործակցում ենք Ամերիկյան դեսպանատան, VivaCelL MTS-ի, Beeline-ի հետ:

-Ինչպե՞ս  եք կազմակերպելու դասավանդողների կեցության հարցը:
-Մենք ունենք հյուրատուն, որը գտնվում է կենտրոնի աջ մասում, այստեղ կհյուրընկալվեն այլ երկրներից հրավիրված մասնագետները, աշխատողները, ժամանակ առ ժամանակ կկազմակերպվեն ճամբարներ:

-Ի՞նչ տարիքային խմբերի համար է նախատեսված կենտրոնը և ի՞նչ  քանակությամբ այցելու կարող է ընդունել:
-Տարիքային սահմանափակում չկա, նվազագույն տարիքը չորսն է, դրանից մեծ կարող է այցելել ցանկացած մարդ: Առավելագույնը կարող ենք ընդունել 150 ուսանող:

-Ի՞նչ կարող եք առաջարկել  4 տարեկան երեխաներին:
-Մենք շատ ենք կարևորում վաղ մանկական զարգացումը: Փորձը ցույց է տալիս, որ հենց այդ տարիքն է կարևոր, երբ նոր է սկսում զարգանալ երեխայի գիտակցությունը, և հենց այդ տարիքից է պետք երեխային սկսել գիտելիք տալ: Այս տարիքային խմբին առաջարկվելու է ուսում խաղերի միջոցով, գործընթացի մեջ կկիրառվեն նաև տարբեր տեխնոլոգիաներ: Բնականաբար մեր մանկապարտեզներում այդ տեխնոլոգիաները չեն կիրառվում, բայց մենք մեր մասնագետների միջոցով մատուցելու ենք այդ ծառայությունները: Բացի երեխաներից մենք աշխատելու ենք նաև ծնողների հետ, կունենանք հատուկ դասընթացներ նաև երիտասարդ մայրիկների համար:
-Ե՞րբ սկսվեց շինարարությունը, և ո՞վ է այս յուրահատուկ ճարտարապետական լուծման հեղինակը:

-Սմարթը հիմնվեց 2015թ-ին,  2 տարի է արդեն ընթանում է շինարարությունը, և դրա արդյունքում է, որ ունենք յուրահատուկ ճարտարապետական նախագծով, և բոլոր մեր եղած կրթական համալիրներից տարբերվող կենտրոն: Ճարտարապետը բեյրութահայ Փոլ Գալուստյանն է, ով հատուկ հրավիրվել է այս նախագիծը կյանքի կոչելու համար: Եթե նկատեցիք, շենքը ատիպիկ է, և շատ հատվածներում պատերի փոխարեն պատուհաններ են: Ճարտարագիտական նման լուծումների գաղափարը  բնության հետ ներդաշնակ լինելու և երեխաներին իրենց հոգեհարազատ միջավայրից չհեռացնելու, կապը բնության հետ պահելու մեջ է:

Զրուցեցինք նաև  COAF -ի Լոռու թիմի ղեկավար Քրիստ Մարուքյանի հետ:

-Ի՞նչ եք կարծում, ի՞նչ դժվարությունների կհանդիպի կենտրոնը իր աշխատանքի սկզբում:
-Խոչընդոտ  կարող են հանդիսանալ տրանսպորտային, ճանապարհների հետ կապված որոշակի խնդիրները, կամ սկզբնական շրջանում ծնողների թերհավատությունը, բայց դրանք տեխնիկական հարցեր են, որոնք կարծում եմ շատ արագ կլուծվեն:

-Իսկ ի՞նչ է դասավանդվելու:
-Կլինեն գյուղատնտեսության, ջերմոցային տնտեսության հետ կապված դասընթացներ, անգլերեն, ծրագրավորում, ռոբոտաշինություն, բիզնես հմտություններ,  ինչպես նաև կունենանք արվեստների, արհեստների ակումբներ, յոգա, պար: Մենք փորձելու ենք այս հմտությունները գյուղական համայնքներում ապրող մարդկանց համար վերածել եկամտի աղբյուրների:

-Ինչքանո՞վ կաջակցի կենտրոնը հետաքրքիր գաղափարներ ունեցող երեխաներին:
-Կենտրոնը ինքը արդեն իսկ մեծ աջակցություն է երիտասարդներին: Որովհետև նման կենտրոնի առկայության դեպքում երիտասարդները արդեն ունենում են մեծ տեխնիկական հնարավորություններ, որոնք անհատի համար ձեռք բերելը մեծ միջոցներ կպահանջեր:

-Արդյո՞ք ձեր կրթած մասնագետները պահանջարկ կվայելեն համաշխարհային շուկայում:
-Մենք չենք կրթում մասնագետներ այլ երկրների զարգացմանը նպաստելու համար: Մենք կրթում ենք, որպեսզի մեր տված գիտելիքով զարգանան մեր համայնքները: Կենտրոնի գործունեությունը ինքնին պետք է նպաստի արտագաղթի կանխարգելմանը:

ՍՄԱՐԹԻ գործնեությամբ առանձնապես ոգևորված են նրան ամենամոտ համայնքի`Դեբեդի երեխաները, ովքեր մեզ հետ զրույցում նշեցին, որ COAF-ը իր ծրագրերով շատ է նպաստել գյուղի զարգացմանը, իրենց անհատական  որակների բարելավմանը, մասնավորապես «Աքսես» խմբակը, որը շարունակելու է իր գործունեությունը կենտրոնում, տվել է անգլերեն լեզվի անգնահատելի գիտելիքներ, նոր ծանոթություններ ու ազատ խոսք: ՍՄԱՐԹԻ շահառու համայնքներն են նաև Թումանյանը, Դսեղը, Քարինջը և այլն:

Կենտրոնի գործունեությունը հիմնված է լինելու 4 գաղափարական հիմնասյուների վրա` նորարարություն և ստեղծարարություն, լեզու և հաղորդակցություն, անձնային զարգացում, ձեռնարկատիրություն: Կենտրոնի նպատակն է՝ կրթել երկրի ակտիվ և արժանի քաղաքացիներ, անհատականություններ, ովքեր կկարողանան իրենց գաղափարները կյանքի կոչել իրենց համայնքներում և կխթանեն արտագաղթի կանխումը:

Հարցազրույցները վարեցին՝ Մարիամ Բարսեղյանը, Անի Ղուլինյանը, Հովիկ Վանյանը