Վարպետության դաս ֆոտոլրագրող Վարո Ռաֆայելյանից
-Ես Վարո Ռաֆայելյանն եմ, աշխատում եմ «Պանֆոտո» գործակալությունում: Իմ աշխատանքը կոչվում է ֆոտոլրագրող, բայց ես ինձ ավելի շուտ ֆոտոգրաֆ եմ կոչում: Նախ ասեմ, թե ինչ է ֆոտոլրագրությունը: Ֆոտոլրագրությունը սոցիալական կոմունիկացիայի տեսակ է` ունենալով վիզուալ լուծում: Օրինակ, լրագրողները ինչ-որ նյութ ներկայացնելիս տեքստ են գրում, ոչ բոլորի մոտ է լեզուն նույնը, կամ ոչ բոլորն են հասկանում հայերեն, ռուսերեն, անգլերեն: Ֆոտոն լավ է նրանով, որ այն վիզուալ ինֆորմացիա է տալիս: Ֆոտոյի համար պետք չէ լեզու հասկանալ, պետք է բացատրել ինչ-որ իրավիճակ, թեմա` վիզուալ ձևով:
Ես մասնագիտությամբ լուսանկարիչ չեմ, ատամնաբույժ եմ: Ֆոտոն հոբբի էր, և անկախ ամեն ինչից, շատ պատահաբար հայտնվեցի «Պանֆոտոյում», չնայած ընդհանրապես չէի նախատեսում դառնալ ֆոտոժուռնալիստ: Մի անգամ պատահաբար ընկերներիցս մեկը ասաց, որ ազատ աշխատատեղ կա, ես էլ ֆոտոներս տվեցի, ընտրեցին, երկու օր աշխատեցի իրենց հետ և մնացի այնտեղ:
Անդրադառնանք Հայաստանում ֆոտոժուռնալիստիկային: Իրականում ես չեմ ցանկանում, որ դուք դառնաք ներկայիս վատ գույներով հավաքված խճանկարի մի մասը: Դե, դա սուբյեկտիվ կարծիք է, բայց ինչի շուրջ է պտտվում ներկայիս ֆոտոժուռնալիստիկան: Ամեն ինչ քաղաքականացված է, կամ դարձել է բիզնեսի մի մաս: Իրականում ֆոտոժուռնալիստիկայում, եթե ուզում ես ասել ինչ-որ բան, այն պետք է ասել ոչ սուբյեկտիվ: Եթե ինչ-որ բան եք նկարում, ասենք `ցույց: Պետք է այն նկարել ոչ սուբյեկտիվ: Եթե դուք ընդդիմադիր եք և նկարում եք ընդդիմադիրի աչքով, կամ կուսակցական եք և նկարում եք կուսակցականի աչքով, այն իրական չի լինի: Անկախ նրանից, թե ինչպես եք դուք կարծում, նյութը պետք է ներկայացված լինի ճիշտ, նույնիսկ եթե այն չի համապատասխանում ձեր կարծիքին: Իսկ մեր մոտ ամեն ինչ ներկայացվում է շատ սուբյեկտիվ, դրա համար մենք միշտ նայում ենք նույն բաները` քաղաքականություն, Գագիկ Շամշյան և այլն: «Պանը» առանձնանում է նրանով, որ բացի առօրյա այդ թեմաներից մենք ներկայացնում ենք նաև այլ թեմաներ: Մեր աշխատանքը նման է մի երաժշտության, որը մեծ մասամբ ամեն օր կրկնվում է: Մենք մեծ մասամբ նկարում ենք ասուլիս, որոնք իրարից շատ չեն տարբերվում, քանի որ ֆոտոյում ձայնը չի լսվում ուղղակի ակնոցներով մի մարդ նստած է բարձրախոսի մոտ: Դա համարելով աշխատանքի մի մասը, պետք է աշխատել երկիրը ներկայացնել մի այլ կողմից ևս:
Տրվում է թեմա, կամ նյութ, կամ միջոցառում: Պետք է մինիմալ քանակի ֆոտոներուվ այդ ամենը ներկայացնել մարդուն: Եթե նկարում ես մի միջոցառում և անում ես հիսուն ֆոտո, այդ հիսունը ցույց տալը իրադարձությունը նկարագրելու համար անիմաստ է, ընտրվում է մաքսիմում տասը ֆոտո, որոնք լավագույնս կպատմեն այդ օրվա մասին: Այսինքն մեր գործը միայն գնալ նկարելը չէ, այլ նաև գիտակցելը, թե ինչպիսի ֆոտոներ պետք կլինեն: Քանի որ հնարավոր է ինչ-որ լավ իրադարձությունից ունենալ վատ ֆոտոներ, որոնցով հնարավոր չլինի փոխանցել ասելիքը:
Ֆոտոյի վրա լուսանկարչից բացի աշխատում է նաև ֆոտոխմբագիրը: Քանի որ շատ անգամ ֆոտոլրագրողը ժամանակ չի ունենում նայել իր ֆոտոները, ընտրություն կատարել, դա անում է ֆոտոխմբագիրը, ով նույնպես ինչ-որ չափով լուսանկարիչ է համարվում: Նա այնքան լավ պետք է տիրապետի լուսանկարչի աշխատանքին, զգա նրա ճաշակը, որ դուք նրան վստահեք ձեր ֆոտոն:
Կա նաև երրորդ գործոն. Առաջ, երբ նկարում էին ժապավենով, այդ ժապավենը մինչև ֆոտո դառնալը երկար ճանապարհ էր անցնում: Կային ֆոտոլաբորատորիաներ, ժապավենը երևակել են, հետո կատարել են կադրերի ընտրություն, հետո տպում և վերջում միայն ֆիքսաժ: Իսկ հիմա թվային դարաշրջանում, չիպը տեղադրում են համակարգչի մեջ և ֆոտոշոփի միջոցով, որը համարվում է այժմյան ֆոտոլաբորատորիան, աշխատում ֆոտոյի վրա: Կոպիտ ասած, այն ժամանակվա երևակումը այժմյան ֆոտոշոփն է: Ֆոտոշոփի արդյունքում ֆոտոն որևէ իմաստային փոփոխություն չպետք է կրի:
Գործի մյուս մասը ավելի հետաքրքիր է: Ժուռնալիստը ցանկացած իրավիճակում պետք է սառը դատողություն ունենա: Քանի որ եթե ինչ-որ էմոցիոնալ շեղում լինի, նորից կարող են սուբյեկտիվ կարծիքներ առաջանալ: Օրինակը իմ վրա բերեմ: Ես ֆուտբոլ չեմ սիրում և ի սկզբանե ասել եմ, որ ինձ չուղարկեն ֆուտբոլ նկարելու, քանի որ դա ինձ համար ահավոր անհետաքրքիր է: Բայց այս վերջին հինգ խաղերը ինձ են ուղարկել նկարելու: Քանի որ մեկ այլ լուսանկարիչ, ով ասենք, թիմերից ինչ-որ մեկին է երկրպագում, գնում է ֆուտբոլը նայելու, այլ ոչ թե նկարելու, իսկ դրանք տարբեր բաներ են: Նայելով նկարել հնարավոր չէ: Ես տեղյակ չեմ, որ համարի տակ, ով է խաղում: Վերջերս ալբանացիները կարծեմ մեզ հաղթեցին: Եթե ես երկրպագու լինեի, կմտածեի. «Չնկարեմ ալբանացիներին, նրանք մեզ հաղթեցին»:
Նկարելուց անընդհատ փորձեք փոխել ձեր կետը, ուշադիր եղեք, թե ինչ է կատարվում շրջապատում: Հիմնականում գործողությունները չեն կատարվում միայն բեմում, ուշադիր եղեք, թե ինչ է կատարվում շրջապատում: Դա ձեր ֆոտոն ավելի պատկերավոր կդարձնի, և շրջապատը նկարելու միջոցով ավելի լավ կփոխանցեք ձեր ասելիքը: Ամեն ինչի մեջ գտեք կոնտրաստներ:
Եվ մի կարևոր նկատառում. ես նկատել եմ, որ ֆոտոլրագրողները բնազդային են ավելի շատ աշխատում, եթե մեկը խցիկը ձեռքին վազում է մի տեղ, մյուսները նույնպես գնում են այդ նույն բանը նկարելու: Մի օրինակ բերեմ: Եթե դուք նկարում եք նախագահի այցը, կամ ինչ-որ միջոցառում, բնական է, որ պետք է ունենաք ֆոտո, որտեղ նախագահն է: Բայց կա մի ռեֆլեքս, որ բոլորը գալիս և նկարում են միայն նախագահին: Դա սխալ է, քանի որ բոլոր ֆոտոներում միայն նա է լինում, բայց իրականում պետք է ցույց տալ նաև իրադարձությունը: Նախագահը եկել է մի բան տեսնելու` բայց ի՞նչ: Պետք է ցույց տալ նաև այն, ինչ կատարվում է այդ պահին նախագահի շուրջը, այն, ինչին նա եկել է նայելու, դրա կողքը, վերևը, դուրսը և այլն:
Երբեք մի փորձեք նմանվել ուրիշին: Ասենք, նրան, ում աշխատանքը ձեզ դուր է եկել, մի եղեք նրա «քոփին»: Սովորեք ինչ-որ բան, ձևավորեք ձեր մեջ մի բան, որը կլինի ձերը:
Եթե կոնկրետ նպատակադրված գնում եք ինչ-որ բան նկարելու, և չի ստացվում, մի հուսահատվեք, քանի որ վստահ եմ, կգտնեք ուրիշ լիքը նկարելու բաներ, որոնցով ցույց կտաք ձեր նույն ասելիքը, որը ցանկանում էիք:
Ֆոտոների մեծ մասը տխուր թեմաներով են արվում, բայց ես կողմ եմ ավելի շատ ուրախ ֆոտոների, ճիշտ է, տխուր ֆոտոներով ավելի հեշտ է տպավորություն գործելը` ավելի մուգ գույներով, տխուր թեմաներով և այլն, բայց շատ ուրախ թեմաներ կան, որոնք կարելի է նկարել:
Պրոյեկտներ անելուց երբեք չես գնում և սկսում նկարել: Մեծ մասամբ նախապատրաստական աշխատանքները ավելի երկար են տևում, քան բուն նկարահանումները: Աղի Լիճը նկարելուց ես երկու շաբաթ առանց խցիկի գնացել և ուղղակի նայել եմ, թե ինչպես են մարդիկ լողանում, ինչ է կատարվում, մոտավոր կադրեր եմ կառուցում, քանի որ այս դեպքում քո առջև չկա ինչ-որ խնդիր դրված, դու ողջ պրոյեկտը պետք է հավաքես ինքնուրույն և զրոյից: Երկու շաբաթ հետո ևս երեք շաբաթ տևեց նկարահանումը: Մի շարք խոչընդոտներ էին առաջանում նկարելուց, քանի որ մենք հայ ենք, և լողացողները մեծ ասամբ թույլ չէին տալիս նկարել իրենց: Այդպիսի դեպքերում պետք է մարդկանց հետ ընկերանալ և մաքսիմալ իրենց ներկայացնել, թե ինչ ես ուզում ցույց տալ: Հնարավոր է նաև կռիվներ առաջանան, դա էլ է նորմալ, բայց ցանկալի է հնարավորինս հեռու մնալ նման իրավիճակներից: Միշտ լինելու են մարդիկ, ովքեր ձեր աշխարհայացքին դեմ են լինելու, չեն հասկանալու ձեզ: Պետք չէ հուսահատվել, պետք է ընկերանալու, պատմելու միջոցով հասնել նրան, որ հենց այդ մարդը ասի, որ նկարես իրեն:
-Իսկ դրանից չի՞ տուժում ֆոտոն:
-Եվ այո, և ոչ: Մեծ մասամբ ընկերանալուց հետո մարդիկ ավելի անմիջական են լինում ֆոտոյի մեջ: Եթե իհարկե, չես նկարում միտինգ: Այդ ժամանակ հաստատ պետք չէ գնալ ելույթ ունեցողների հետ ընկերանալ: Մենք այդ դեպքում մարտավարություն ունենք մշակած. աշխատում ենք շատ աչքի չընկնել, ավելի մուգ գույներով ենք հագնվում, փորձում ենք չառանձնանալ:
Մի կարևոր բան մոռացա ասել` ոչ մի կադր չարժի մարդու կյանքը, չունի այդ գինը: Ինչ-որ կադր անելուց առաջ, որը որևէ ռիսկային բան է պարունակում պետք է մտածել. արդյո՞ք արժի դա այն գինը, որը կարող եք վճարել: Մենք երբեք ապահովագրված չենք որևէ բանից: Ես էլ շատ անգամ ինձ վտանգի ենթարկելով տարբեր ռակուրսներ եմ փնտրում, տարբեր դիրքեր: Բայց ես նույնպես ապահովագրված չեմ:
Շատ անգամ էլ իրավիճակներ են լինում, որ մտածում ես` նկարե՞մ, թե՞ օգնեմ; Ասենք պատերազմական խրոնիկաներում տեսնում ես տարբեր կադրեր, որ լուսանկարիչը հաստատ մտածում է` հիմա նկարի՞, թե՞ օգնություն ցուցաբերի: Ինձ հետ բարեբախտաբար չի եղել նման բան, բայց ֆոտոլրագրողի կյանքում այդպիսի դեպքեր էլ են լինում:
Իմ այսքան պատմածից հուսով եմ եզրակացրեցիք, որ ֆոտոլրագրողի մասնագիտությունը ավտովթարներ և այլ լուրեր նկարելով չի սահմանափակվում: Ֆոտոլրագրողը այն մարդն է, ով իր ֆոտոյի միջոցով պատմություն է պատմում:
-Իսկ ֆոտոլրագրողը ֆոտոպատմություն պատրաստելու համար ինչքա՞ն ժամանակ է ունենում:
- Կա պարտադիր հատված, որ լուսանկարչին ուղարկում են կոնկրետ, իրադարձություն նկարելու` օրինակ, մի ժամ, կամ հիմա այս զարգացած տեխնիկական դարում կարող է տևել նույնիսկ տասը րոպե:
-Իսկ միջոցառման ժամանակ պարտավո՞ր է լուսանկարիչը մինչև վերջ մնալ:
-Ոչ, դու պետք է, քո առաջ խնդիր դնես, թե ինչպես ես պատրաստվում ներկայացնել միջոցառումը, և հնարավոր է հինգ րոպեում ստանալ այն կադրերը, որոնք կպատմեն միջոցառման մասին:
-Իսկ ֆոտոպրոյեկտներ անելուց, թեման դո՞ւք եք ընտում, թե՞ ձեզ տալիս են թեման:
-Թեման մենք ենք ընտրում: Պրոյեկտը համարվում է ավարտված միայն այն ժամանակ, երբ դու ունենում ես բոլոր այն անհրաժեշտ կադրերը, որոնք մաքսիմալ ներկայացնում են ասելիքը:
-Եղե՞լ է, որ գնաք ինչ-որ բան նկարելու ու այդպես էլ չստանաք այն, ինչ ուզում եք:
-Ոչ, պետք է մնալ այնքան, մինչև ստանաս քո ուզածը:
-Իսկ ո՞րն է ձեր սիրած թեման:
-Ես սիրում եմ նկարել հին շենքեր և ուտելիքներ:
Գրի առավ Դիանա Շահբազյանը