Հարցազրույց «Տիգրան Մեծի հովանավոր գիսաստղը» ֆիլմի հեղինակ- ռեժիսոր Գոռ Ղազարյանի հետ

-Ինչպե՞ս ստեղծվեց ֆիլմը։ 

-Տիգրան Մեծի և Հալեյի գիսաստղի միջև եղած կապի մասին առաջին անգամ տեղեկացա պատմաբան Արտակ Մովսիսյանի հեղինակային «Տիգրան Մեծ. Հայրենապաշտ տիրակալը» փաստագրական ֆիլմից, որտեղ հեղինակը հակիրճ անդրադարձել էր այդ իրադարձությանը։

Զինվորական ծառայությանս վերջին շրջանում, երբ պատրաստվում էի «Հանուն Հայրենիքի» ամսաթերթում գրել հերթական գիտական հոդվածը, որոշեցի անդրադառնալ Տիգրան Մեծի գիսաստղին, քանի որ մեր կարծիքով, այն շատ ուշագրավ իրողություն է, որը արժանի է հասու լինել նախևառաջ հայ ազգի, ապա նաև օտարազգի ուսումնասիրողների լայն շրջանակներին։ Հարցրի պարոն Մովսիսյանից, ով որոշակի տեղեկություններից հետո ինձ ուղարկեց այս հարցը լուսաբանող մասնագետների՝ դրամագետ- պատմաբան Ռուբեն Վարդանյանի և ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր պրոֆեսոր Վահագն Գուրզադյանի հոդվածը, որը համացանցում տեղադրված էր միայն անգլերենով։

Ուսումնասիրելով վեջիններիս հոդվածը գիսաստղերի մասին, տիեզերագիտական նյութերը, ինչպես նաև Տիգրան Մեծի ռազմաքաղաքական հաջողությունները՝ պատրաստեցի հոդված, որը «Հանուն Հայրենիքի» ամսաթերթում տպվեց «Տիգրան Մեծի հովանավոր գիսաստղը» վերնագրով։ Պետք է ասեմ, որ հենց հոդվածի աննախադեպ տարածումը նպաստեց այն ֆիլմ դարձնելու գաղափարի առաջացմանը։

-Ինչո՞վ է տարբերվում ձեր հոդվածը կամ ֆիլմը վերոնշյալ անդրադարձներից։

-Ռ. Վարդանյանը և Վ.Գուրզադյանը փաստել են՝ Տիգրանի դրամների վրա իսկապես Հալեյի գիսաստղն է, իսկ Ա.Մովսիսյանը իր ֆիմում իրազեկել է այդ մասին։ Մեր ֆիլմում մենք փորձել ենք տալ այդ իրողության գիտական բացատրությունը, մասնավորապես Տիգրան Մեծի հաջողությունների և գիսաստղի հայտնվելու կապի մասին։ Բացի այն, որ Հայոց երկնակամարում գիսաստղի հայտնվելը ընկալվել է Տիգրան Մեծի հաջողությունների երկնային նախանշան, ունի նաև իր գիտական հիմքերը։

-Ֆիլմը ինչպե՞ս ընդունվեց հանրության կողմից, և ինչպիսի արձագանքներ եղան։

-Ֆիլմը հիմնականում դրական ընդունվեց։ Չնայած Տիգրանի գիսաստղի մասին իրողությունը վերոնշյալ ուսումնասիրողների կողմից հաստատվել է 2005թ.-ին, սակայն հայոց մեջ առավելապես տարածվեց մեր հեղինակային ֆիլմի միջոցով, դրա մասին են վկայում նաև համացանցում բազմաքանակ դիտումները։ Ֆիլմի պրեմիերայից կարճ ժամանակ անց տեղեկացա, որ մի շարք դպրոցի տնօրեններ, նաև մասնագետ -ուսուցիչներ դպրոցներում կազմակերպել են ֆիլմի ցուցադրություններ։ Տիգրան Մեծի գիսաստղին անրադարձել է նաև գրող-հրապարակախոս Արծրուն Պեպանյանը իր «Վերադարձ կամ Տիգրան Մեծ» գրքում։ Այս ամենը միաբերան վկայում են այն մասին, որ այս փաստը առաջիկայում մեծ ճանաչում կվայելի՝ մտնելով տարբեր ոլորտներ՝ գեղարվեստական գրականություն, պատմագրություն, կերպարվեստ և այլն։

Այստեղ պետք է խոսեմ նաև քննադատությունների մասին: Ոմանք առարկեցին՝ Վերջինյան աստղն է Տիգրանի դրամներին, բացատրեցինք, որ Վերջինյան աստղը իրապես պատկերված է Տիգրանի դրամների վրա, բայց այստեղ խոսքը ոչ թե առավել տարածված դրամների մասին է, որտեղ Տիգրանը պատկերված է «ավանդական» թագով, այլ դրամների համեմատաբար քիչ քանակության մասին, որոնք տարբերվում են իրենց պատկերագրությամբ։ Տիգրանի թագին ութաթև աստղի և երկու արծիվների փոխարեն տեղ է գտել գիսավոր աստղը։ Որոշներն էլ պնդում էին, իբր թե այն դրամահատարանի թույլ տված սխալ է՝ մոռանալով իհարկե, թե ինչպես կարող էին տարբեր դրամահատարաններ, տարբեր ժամանակաշրջաններում միևնույն սխալը թույլ տալ, և որ ամենակարևորն է, ինչպես կարող էին այդ «թերի» դրամները շրջանառվել փառահեղ արքայի կառավարման ժամանակաշրջանում։

-Ֆիլմը թարգմանվել է ռուսերեն: Ի՞նչ դժվարությունների հանդիպեցիք այդ ընթացքում։

-Բոլոր դժվարությունները հեշտ հաղթահարելի են, եթե շրջապատված ես հայրենասեր մարդկանցով, որոնց մեջ պետք է նշեմ Մերի Ստեփանյանին, ով առաջարկեց և անշահախնդրորեն կատարեց ֆիլմի սցենարի ռուսերեն և անգլերեն թարգմանությունները։ Ֆիլմի տարբեր լեզուներով թարգմանությունը միտում ունի օտարների շրջանում մեծացնել հայագիտական նյութերի հանրամատչելիությունը, ինչպես նաև լրացնել այն կռվանների շարքը ընդդեմ պատմության կեղծարարների, առավելապես Ադրբեջանի։

-Արդյո՞ք սա Ձեր առաջին աշխատանքն է այս ոլորտում, եթե ոչ, ապա հակիրճ պատմեք մյուսների մասին։

-Հայագիտական ֆիլմեր սկսել եմ պատրաստել տասնվեց տարեկանից։ Առաջին աշխատանքս «Ես մարդասպան չեմ» փաստագեղարվեստական ֆիլմն էր, որը նվիրված էր Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին և հիմքում ուներ հայոց վրիժառու Սողոմոն Թեհլերյանի ձեռամբ եղեռնագործ Թալեաթի սպանության դրվագը։ Այդ ֆիլմը ԿԳՆ Կրթության ազգային ինստիտուտի կողմից ճանաչվեց ուսումնաօժանդակ նյութ։ Նկարահանել ենք նաև «Այլոց աչքերով» կարճամետրաժ գեղարվեստական համր ֆիլմը, ինչպես նաև «Սովորենք պատմությունից» հաղորդաշարը, որտեղ անդրադարձել ենք հայոց պատմագրության մեջ ըստ արժանավույն չգնահատված նշանավոր գործիչների։

-Ֆիլմի հեղինակ, ռեժիսոր, որոշ ֆիլմերում նաև օպերատոր։ Ո՞րն է Ձեզ ավելի հոգեհարազատ և ինչո՞ւ։

-Ֆիլմերը պատմագիտական են: Իմ մասնագիտությանը համապատասխանում է միայն ֆիլմի հեղինակ լինելը։ Մնացածը յուրացրել եմ ինքնուս։ Իրականում բոլորն էլ հոգեհարազատ են։ Պատմության հանդեպ սերը և վերջինիս չափազանց կարևոր նշանակության գիտակցումը իմ մեջ իհայտ է եկել դեռ մանկությունից: Երբեք պատմությանը չեմ վերաբերվել իբրև մասնագիտություն։ Պատմության կարևորությունը ընդգծեմ Նժդեհի խոսքերով. «Սիրով և երկյուղած մոտեցիր ազգային պատմությանը, և մի՛ մոռացիր, որ ցեղի հոգին ճանաչելու համար բավական չէ միայն ուսումնասիրել նրա պատմությունը, պետք է վերապրել այն»։ Ռեժիսորի համար ասեմ, որ փոքր հասակից սիրել եմ կինոաշխարհը և միշտ մտածել եմ` ինչու մենք ֆիլմերով այնպես գեղեցիկ չենք ներկայացնում մեր պատմության փառահեղ և էպիկական էջերը։

Ստեղծագործելիս միշտ փորձում եմ պահել շատ կարևոր պատվիրաններից մեկը. «Մի՛ ավելացրու աշխահի աղբը»։ Այսինքն, քո ստեղծագործության չգոյությունը ավելի օգտակար չպիտի լինի բնությանը, քան գոյությունը։ Այստեղ պետք է նշել, որ ֆիլմերը երբևէ չեն ունեցել որևէ հովանավոր և ստեղծվել են առանց զգալի նյութական միջոցների՝ հեղինակի նախաձեռնությամբ։ Թերևս սրանով է պայմանավորված այն հանգամանքը, որ ֆիլմերում մի շարք գործառույթներ վերցրել ենք մեզ վրա։ Ինձ է պատկանում նաև ֆիլմերի համակարգչային մոնտաժը, որոշակի անիմացիաներ և գրաֆիկական աշխատանքներ։ Այս ամենը բնականաբար պրոֆեսիոնալ անձնակազմ չունենալու պատճառով է։ Օրինակ, «Ես մարդասպան չեմ» ֆիլմում տեքստը կարդում էի ես, իսկ «Տիգրան Մեծի հովանավոր գիսաստղը» ֆիլմում ցանկություն հայտնեց Մարիամ Գևորգյանը։

-Ի՞նչ նշանակություն ունեն այս և նմանատիպ այլ ֆիլմերը։

-Տարիներ առաջ, երբ դեռ նոր էի սովորել օգտվել համացանցից, դեռ չգիտեի հայոց պատմության թեմաներով ինչ ֆիլմեր ունենք, և որոշեցի փնտրել։ Սկսեցի ինձ համար ավելի նախընտրելի թեմաներից` Պապ թագավոր, Արտաշես 1-ին։ Ոչինչ չգտա։ Մտածեցի՝ որոնեմ Տիգրան Մեծի մասին տեղեկություններ, ի վերջո մեր ամենաճանաչված արքան է, իր մասին մի բան գոնե պետք է լինի: Ցավոք գտա միայն Արտակ Մովսիսյանի փաստագրական ֆիլմը։ Այդ պահից նպատակադրվեցի հայոց պատմության թեմաներով ֆիլմեր պատրաստել, սկզբում վավերագրական, իսկ հետագայում, նյութական միջոցներ ունենալու դեպքում, նաև գեղարվեստական։ Բարեբախտաբար մենք հայոց պատմության մեջ ունենք այնպիսի առասպելական իրադարձություններ, որոնց մասին կարելի է հոլիվուդյան մակարդակի ֆիլմեր նկարահանել:

-Կա՞ն կինոաշխարհում այնպիսի ռեժիսորներ, որոնց կցանկանք նմանվել։

-Ինձ համար համաշխարհային կինեմատոգրաֆիայի գագաթը Սերգեյ Փարջանովն է, իսկ նրա ֆիլմերից «Նռան գույնը», որն ինձ համար դեռ շաունակում է մնալ առեղծվածային, և ես շարունակում եմ այն բացահայտել։ Նմանվել ինչ-որ մեկին, երբևէ չեմ ցանկանա, բայց նաև չպետք է թաքցնեմ, որ իմ ձևավորման վրա մեծ ազդեցություն են ունեցել Հենրիկ Մալյանը, Մոկո Հակոբյանը, Ներսես Հովհաննիսյանը և այլք:

-Ի՞նչ ծրագրեր կան կապված 2019 թվականի հետ։

-2019թ.-ին շարունակելու ենք «Տիգրան Մեծի հովանավոր գիսաստղը» ֆիլմի թարգմանությունները այլ լեզուներով (ֆրանսերեն, գերմաներեն, թուրքերեն), ինչպես նաև նախապատրաստվում ենք նկարահանել վավերագրական ֆիլմ Գառնիի ճակատամարտի առեղծվածի մասին և խոհափիլիսոփայական ֆիլմ «Խենթի» մասին։ Ծրագրերը հիմնականում կախված են նյութական միջոցներից, իսկ մենք նպատակ ունենք նկարահանել հայոց պատմության թեմաներով գեղարվեստական ֆիլմեր։