Սեպտեմբերի 29-ից հոկտեմբերի 1-ը «Տոն տեխնոլոգիական հայության համար» կարգախոսով «Yerevan Expo» ցուցահանդեսային համալիրում տեղի է ունեցել «DigiTec Expo-2017» 13-րդ ամենամյա տեխնոլոգիական ցուցահանդեսը:
17.am-ի թղթակիցները ստորև լուսաբանում են «DigiTec Expo-2017»-ը:  

«Արփի Սոլար» ընկերության մարքեթինգի և վաճառքի բաժնի ղեկավար Կատարինե Գալստյան:

-Ե՞րբ է ստեղծվել կազմակերպությունը, ո՞րն է նրա հիմնական արտադրանքն ու առաքելությունը:

-Ընկերությունը արդեն 5 տարի է, ինչ գործում է հայաստանյան շուկայում և ներկայացնում է արևային էներգիան օգտագործելու տարբեր տեսակների համակարգեր: Հինգ տարվա գործունեության արդյունքում արդեն ունենք գրեթե 1200-ից ավելի նախագծեր:

Արևային էներգիան երկու խոշոր մասերի է բաժանվում՝ ֆոտովոլտային համակարգեր, որոնց միջոցով մենք ստանում ենք հոսանք, և ջերմային համակարգեր, որոնց միջոցով մենք ստանում ենք տաք ջուր: Այս համակարգերը ստեղծված են կենցաղային օգտագործման համար: Այս տարի, որպես 5 տարվա գործունեության արդյունք, շահագործման ենք հանձնելու մեր մեկ մեգավատտանոց առաջին արևային կայանը, որն օգագործվելու է սպառման համար:

-Ինչքանո՞վ են արևային համակարգերը տարածված Հայաստանում:

-Այսօր այստեղ՝ «ԴիջիԹեք էքսպոյում» մենք ներկայացնում ենք ոչ միայն մեր նոր մեկ մեգավատտանոց կայանը, այլ նաև մեր ողջ արևային համակարգերի տեսականին: Ներկայացնում ենք մարդկանց, թե ինչու ընտրել հենց մեր կազմակերպությունը: Առաջին պատճառը հենց հինգ տարվա փորձն է Հայաստանում, իսկ ընդհանրապես՝ մենք ունենք տասնհինգ տարվա փորձ, մեր գործարանը գտնվում է Սիրիայում: Մեր սպասարկումը, վաճառքը գործում է բոլոր մարզերում: Նաև ունենք հատուկ կրթական կենտրոններ, որոնք պարբերաբար անցկացնում են սեմինարներ, մարդիկ կարող են սովորել, դառնալ արևային էներգիայի ինժեներներ:

«Արփի Սոլար» ընկերության ամենակարևոր մոտեցումը անհատական մոտեցումն է յուրաքանչյուր հաճախորդին: Մենք հաշվի ենք առնում մեր կողմից սահմանված չափորոշիչները, որոնք տարբեր են ֆոտովոլտային և ջերմային համակարգերի համար: Բոլոր չափորոշիչները հաշվի առնելուց հետո միայն մենք հաճախորդին խորհուրդ ենք տալիս, թե որ համակարգն ընտրել, առաջարկում ենք արևային լուծումներ: Մենք վաճառում ենք ոչ թե ապրանք, այլ լուծում:

-Ինչքանո՞վ են արևային համակարգերը ավելի տնտեսող ու սպառողի համար ձեռնտու, քան ամեն ամիս էլեկտրականության դիմաց վճարելը:

-Համակարգերը բավականին մատչելի են: Ջրատաքացման համակարգերն արժեն մոտ 800 դոլար: Եթե հաշվենք ամսական այն գումարը, որ դուք տրամադրում եք գազի դիմաց վճարելուն, մոտավորապես 2.5-3 տարի հետո ներդրված գումարը ամբողջությամբ դուրս է գալիս: Սովորական ջրատաքացման համակարգի շնորհիվ կարելի է 20 տարվա մեջ խնայել 2.5 միլիոն դրամ: Ֆոտովոլտային համակարգերը նույնպես մատչելի են: Այն այֆոնները, որ մենք այսօր գնում ենք, ավելի թանկ են, քան մեկ ամբողջական արևային համակարգը: Այսօր այս համակարգերը ձեռք բերելու համար սկզբնական ներդրում անել էլ պետք չէ: Այն գումարը, որ ամսական վճարում ենք գազի կամ էլեկտրաէներգիայի դիմաց, կարող ենք վճարել ֆինանսական կազմակերպություններին արևային համակարգի համար:

-Ինչքանո՞վ է ժողովրդի գիտակցությունը բարձր, որ այս համակարգերն ավելի խնայող են:

-Դեռևս երկու տարի առաջ արևային համակարգերը դեռ նոր էին, չտարածված, բայց հիմա վստահորեն կարող եմ ասել, որ պարզապես չենք հասցնում տեղադրել համակարգերը: Երբ մի հոգի տեղադրում է, մնացած բոլորը նրա շրջապատում նույնպես սկսում են տեղադրել:

-Ինչպիսի՞ն է արևային համակարգեր առաջարկող կազմակերպությունների մրցակցային շուկան Հայաստանում:

-Կան ևս մի քանի կազմակերպություններ, որոնք նույնպես առաջարկում են արևային համակարգեր, բայց դա դեռևս մրցակցություն չենք համարում, որովհետև թե՛ վաճառքի ծավալներով, թե՛ մեզ հետ համագործակցող ընկերությունների թվով ու մեր ունեցած փորձով մենք բացարձակ առաջատար ենք եղել ու կմնանք: Եթե հաշվենք միայն կենցաղային սպառման համար ձեռք բերված համակարգերը, մենք արդեն 1200-1300 սպառող ունենք, ինչը բավականին լուրջ թիվ է: Մենք ուրախ ենք, որ կան էլի այս գործով զբաղվող կազմակերպություններ, որովհետև շուկան շատ մեծ է, շատ բաց, ու մենք այսօր ունենք էներգետիկ անկախության պետական պրոբլեմ:

-Ինչպիսի՞ն էր պետության վերաբերմունքը կազմակերպությանը՝ որպես ալտերնատիվ էներգիա առաջարկողի: 

-Օրենսդրական դաշտում փոփոխությունները տեղի են ունենում ամեն ամիս: Այդ փոփոխություններն արդեն նպաստում են զարգացմանը, որովհետև դրանք համակարգը դարձնում են ավելի մատչելի, ավելի ճկուն, ինչի շնորհիվ մենք ունենում ենք ավելի շատ սպառողներ: Մենք հիմա այն եզակի պետություններից ենք, որ կայանը տեղադրում ենք, և էներգիան փոխանցում ընդհանուր ցանցին: Կարող ենք նաև արևային պլանտացիաներ ունենալ:

-Ի՞նչ հետագա պլաններ ունեք:

-Կփորձենք տարբեր գործիքներ կիրառել, որ մեր արտադրանքը սպառողին ավելի մատչելի, ավելի հասանելի լինի: Երկրի էներգետիկ անկախության տեսանկյունից նախատեսում ենք մի քանի այլ կայանների բացում, որոնցից առաջինը կլինի հոկտեմբերի 27-ին Թալինի առաջին մեկ մեգավատտանոց կայանի բացումը: Կայանը արտադրելու է էլեկտրաէներգիա ոչ թե ինչ-որ մեկի սպառման համար, այլ գործելու է մյուս ջէկերի, ատոմակայանի պես: Արևային էներգիայի կայանի ռեսուրսը անսպառ է, այն չի կեղտոտում շրջապատը: Էներգիան հավաքվելու է ընդհանուր ցանցում, այսինքն՝ ձեր օգտագործած էներգիան հնարավոր է, որ լինի հենց արևայինը:

***

«Արփինետ» ընկերության տեխնիկական տնօրեն Առնակ Մելիքյան:

-Մենք ներկայացնում ենք հեռուստատեսային նոր պլատֆորմ, որը ավելի հարմար է և մատչելի: Ամենակարևոր բաժիններից մեկը նախընտրելի բաժինն է: Այս բաժնի օգնությամբ դուք կարողանում եք ամբողջովին կառավարել ձեր եթերը: Այսինքն՝ այն կարող է ցույց տալ այս պահին բոլոր ալիքներով ցուցադրվող ֆիլմերը կամ երեխաների համար նախատեսված հաղորդումները: Դուք անգամ կարող եք ժանրերով ֆիլտրել ձեր եթերը: Սա մեր հեռուստատեսության ամենամեծ առավելությունն է: Ալիքները մեծամասամբ հայկական ալիքներ են: Յոթ օրվա ընթացքում դուք կարող եք կրկին նայել հաղորդումը: Ունենք նաև բնութագրող տողեր տվյալ հաղորդման մասին:

Մեր հեռուստատեսության ամենամեծ առավելությունը և նորարարությունը արագ գործելն է: Էսպիսի արագ աշխատող պլատֆորմ դեռ Հայաստանում չկա: Մեր հավելվածը գործում է «խելացի հեռուստացույցների» և «անդրոիդ» օպերացիոն համակարգերի վրա երեք լեզուներով՝ հայերեն, ռուսերեն և անգլերեն:

***

Դավիթ Գևորգյանը ներկայացնում է իր էլեկտրական հոսանքով աշխատող մեքենան:

-Ներկայացնում եմ էլեկտրական ավտոմեքենա: Հեղինակը ես եմ: Աշխատում է էլեկտրական հոսանքով։ Որպես առանձնահատկություն կարելի է նշել, որ պատրաստված է սովորական ավտոմեքենայի բազայի հիման վրա։

Այսինքն՝ պատրաստի մեքենայի բազան վերցրել ենք ու վրան տեղադրել էլեկտրական շարժիչ՝ իր օժանդակ սարքերով։ Որպես էլեկտրական մեքենա՝ մրցունակ է աշխարհում։ Չորս անգամ տնտեսում է վառելիքով աշխատող սովորական մեքենայի ծախսը։ Մեքենան լիցքավորվում է 2-3 ժամում։

***

Ֆրանսիական համալսարանը «DigiTec Expo-ում»: Ներկայացնում են համալսարանի ուսանողները:

-Հայաստանում ֆրանսիական համալսարանն ունի նոր ֆակուլտետ՝ ինֆորմատիկա և կիրառական մաթեմատիկա։ Ունենք նաև չորս այլ ֆակուլտետներ՝ իրավաբանություն, մարքեթինգ, կառավարում և ֆինանսներ։ Չորրորդ կուրսի երկրորդ կիսամյակից լավագույն ուսանողները պրակտիկա են անցնում Ֆրանսիայում։

Բացի ինֆորմատիկայի և կիրառական մաթեմատիկայի ֆակուլտետից՝ մնացած բոլորի համար ունենք նաև մագիստրատուրա և ասպիրանտուրա։ Համագործակցում ենք «Լիոն 3» համալսարանի և Թուլուզի ինֆորմատիկայի հետազոտական ինստիտուտի հետ։ Ունենք նաև նախապատրաստական զրո կուրս։ Այսինքն՝ դիմորդները նախապատրաստվում են ընդունելության քննություններին։ Նոր ֆակուլտետը կբացվի 2018 թվականին։ Ծրագիրը դեռ ամբողջական չէ, շուտով կհրապարակվի։

Ասեմ, որ էքսպոյի ընթացքում ոգևորությունը նկատելի է։ Մեր ռեկտորն էլ իր ելույթում փաստեց IT ոլորտի զարգացման կարևորությունը Հայաստանում:

***

DAAD կրթաթոշակային ծրագրերի խորհրդատու Մերի Նավասարդյան:
-Ներկայացնում ենք գերմանական ակադեմիական փոխանակման ծրագիրը, որն անվանում են DAAD։ Մենք ամեն տարի մասնակացում ենք «ԴիջիԹեքին»։ Այս տարի ևս հրավեր ստացանք։ Ներկայացնում ենք այն բոլոր հնարավորությունները, որ տալիս է DAAD-ը ուսանողներին, գիտական հետազոտությամբ զբաղվող անձանց Գերմանիայում ուսանելու և գիտական կապեր ստեղծելու համար։ Քանի որ մեզ դիմում են նաև IT ոլորտի և տեղեկատվական տեխնոլոգիաներով հետաքրքրվող անձինք, «ԴիջիԹեքի» ղեկավարությունը նպատակահարմար է գտել մեր՝ այստեղ գտնվելը և մեր ծրագրերը ներկայացնելը:

***

«Erasmus+» ծրագրի պատասխանատու Էդիթ Սողոմոնյան:

-Մենք այսօր ներկայացնում ենք Եվրամիության կողմից ֆինանսավորվող «Erasmus+» կրթական ծրագիրը, որը հնարավորություն է տալիս ուսանողներին և դասախոսներին կարճաժամկետ վերապատրաստվելու եվրոպական որևիցե բուհում, ինչպես նաև մագիստրոսական ծրագրեր են առաջարկվում անհատներին և բուհերին:

2015 թվականից Հայաստանը կարողացավ օգտվել հանրահայտ «Erasmus+» շարժումից: Մինչ այդ «Erasmus»-ը միայն եվրոպական ծրագիր էր, թույլ էր տալիս մի երկրից գնալ մյուս երկիր, ապա գնալ մայր բուհ ու կրթությունն ավարտել: Հիմա արդեն Հայաստանի ուսանողները բակալավր, մագիստրատուրա և ասպիրանտուրա ծրագրերում նույնպես կարող են փոխանակվել ամենաքիչը 3 և ամենաշատը 12 ամիս գործող ծրագրերով: Եվրամիությունը նաև տրամադրում է կրթաթոշակ, որն օգնում է ուսանողներին հոգալ իրենց պահանջները Եվրոպայում: Կրթությունը այդ ընթացքում միանգամայն անվճար է:

Դասախոսները, որոնք դասավանդում են հայաստանյան բուհերում, ունեն հնարավորություն մինչև 2 ամիս դասավանդելու Եվրոպական որևէ բուհում:
Ցավոք, քոլեջների և դպրոցների աշակերտները դեռ չեն կարող օգտվել «Erasmus»-ից, միայն բակալավրի 2-րդ կուրսից սկսած: Հայաստանում արդեն բոլոր պետական և միջպետական բուհերն ունեն «Erasmus» ծրագիրը:
Այսօր ներկայացնում ենք տեխնիկական «Erasmus Mundus» մագիստրոսական ծրագրերը, որոնք շատ նորարարական են, քանի որ դրանցից շատերը IT, ինժեներական և համակարգչային ճարտարապետությանն են անդրադառնում: Քանի որ «ԴիջիԹեքի» այցելուների մեծ մասը ուսանողներ են, մենք բերել ենք տվյալ ցանկը և ներկայացնում ենք, թե ինչպես կարելի է օգտվել ծրագրերից:

***

«Ինովացիոն և տեխնոլոգիական համայնք» կազմակերպության տնօրեն Սամվել Խաչատրյան:

-Այսօր ներկայացնում ենք մի ծրագիր, որը կոչվում է եռաչափ մոդելավորում և եռաչափ տպագրություն։ Մեր կազմակերպությունը միտված է սահմանամերձ գյուղերում եռաչափ մոդելավորման ուսուցմանը, որից հետո սովորողները ապահովվում են աշխատանքով։ Իսկ մեր կազմակերպությունը զբաղվում է գերճշգրիտ եռաչափ տպիչների արտադրությամբ:

Այստեղ ներկայացված են տարբեր տիպի եռաչափ մոդելավորման տպիչներ։ Այն նաև սոցիալական պրոյեկտ է։ Յուրաքանչյուրի կատարած աշխատանքի մոտ 50%-ը ուղղորդվում է ՀԿ-ի զարգացմանը, ՀԿ-ն պետք է ֆինանսավորի սովորողների և աշխատողների համայնքների սոցիալական խնդիրների լուծումը։ Հետևաբար յուրաքանչյուր սովորող գիտի, որ աշխատելով նպաստում է իր համայնքի սոցիալական զարգացմանը։

Եռաչափ տպիչը նորարարական է ամբողջ ԱՊՀ-ի տարածքում։ Ուրախ ենք, որ այս տեխնոլոգիան կարողացել ենք բերել Հայաստան։ Համոզված ենք, որ Հայաստանի ապագան տեխնոլոգիական է:

Եռաչափ տպիչը նախատեսված է ատամնատեխնիկական ծառայությունների և ոսկերչության համար: Օգտագործելի են նաև քարտեզագրման համար։

***

«Իրական դպրոցի» ուսուցչուհի Հասմիկ Այվազյան:

-«Իրական դպրոցը» կրթական նոր ձևաչափ է, որտեղ երեխաները իրենց ուսումնառությունը ստանում են իրենց պրոյեկտների հիման վրա։ Այն միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատություն է, իրականացնում է 4 տարվա ավագ դպրոցին համարժեք ուսուցում: Այսինքն՝ երեխաները գալիս են 9-րդ դասարանը ավարտելուց հետո և սովորում են 4 տարի, որի վերջում ստանում են դիպլոմ և արդեն կարող են աշխատել IT որևէ կազմակերպությունում։ Ամբողջ նպատակն այն է, որ երեխաները միանգամից մասնագիտանան իրենց ոլորտում։

-Որտե՞ղ է գործում դպրոցը։

-Իրական դպրոցը այս պահին տեղակայված է Երևանի Ծարավ Աղբյուրի փողոցում։ Բայց դեռ ունենք դրա հետ կապված խնդիրներ. դպրոցը պետք է տեղակայված լինի «Ինստիգեյթ» կազմակերպության հետ նույն տեղում, որը «Իրական դպրոցի» հիմնադիրներից մեկն է: Պետք է ուղիղ կապ պահենք ծրագրեր իրականացնող կազմակերպությունների հետ։

-Իսկ այսօր ի՞նչ նորարարություն եք ներկայացնում:

-Այստեղ ներկայացված են առաջին և երկրորդ կուրսեցիների աշխատանքները։ Մենք տեղափոխվել ենք նոր շենք, որտեղ չունեինք համապատասխան գույք։ Առաջարկ եղավ, որ աշակերտներն իրենք նախագծեն այն աթոռներն ու սեղանները, որոնք կուզենան ունենալ իրենց դպրոցում։ Եվ այստեղ ներկայացված են այն բոլոր նախագծերը, որոնք ներկայացրել են երեխաները։ Մի քանի փուլերի արդյունքում հղկվեցին այս նախագծերը։ Բոլորն ստացան իրենց նախագծերին անհրաժեշտ գումար և իրականացրին դրանք։ Շոշափելի արդյունքը կդրվի քննարկման և կորոշվի, թե որոնք են օգտագործվելու մեր դպրոցում։ Եվ քանի որ իրական դպրոցի ուսումնական պրոցեսում մեծ տեղ են գրավում արշավները, երեխաները նախագծել են նաև վրաններ, քնապարկեր, ուսապարկեր։ Մեր բոլոր սեղաններն ու աթոռները երեխաների աշխատանքն են:

«Ինստիգեյթ ռոբոտիքսը» համարվում է իրական դպրոցի հովանավոր կազմակերպություններից մեկը: Բացի այն, որ հովանավորում է, երեխաները նաև հնարավորություն են ստանում այնտեղ դասեր անցկացնելու, անօդաչու սարքեր հավաքելու: Ներկայացված են սավառնակներ, որոնք նախատեսված են լաբորատորիաների միջև կապեր հաստատելու համար:

***

«ԴիջիԹեք 2017» էքսպոյում իրենց աշխատանքներն էին ներկայացնում «Արմաթ» ինժեներական լաբորատորիաների տարբեր մարզերի պատանիները:

-Այս սարքը ես եմ ծրագրել,- պատմում է Նարեկը,- սարքի բուն նպատակը մարդու մարմնի ջերմաստիճանի ու օդի ջերմաստիճանի հարաբերակցությունից հոսանք ստանալն է: Սարքի հատուկ մասը տեղադրելով ձեր ձեռքին՝ կարող եք տեսնել, որ հեռախոսը սկսում է լիցքավորվել: Սարքը հենց նախատեսված է հեռախոսներ լիցքավորելու համար:

-Ես Պողոսյան Արամն եմ, ներկայացնում եմ երկու պրոյեկտ՝ «Խելացի լույս» և «Խելացի գազ»: Առաջին պրոյեկը հեռախոսի ծրագիր է, որը կառավարում է հոսանքը, այսինքն՝ կարելի է հեռախոսով անջատել և միացնել լամպերը: Իսկ «Խելացի գազ»-ը գազի արտահոսքի դեպքում հեռախոսին հաղորդագրություն է ուղարկում, և միացնում է համապատասխան ձայնային ազդանշան:

-Ես Ժորա Անդրեասյանն եմ, իմ ստեղծած սարքն աշխատում է լազերի միջոցով: Այն բաղկացած է հորիզոնական հարթակից, որի վրա հիմա կա թուղթ, ու դրան ամրացված ուղղահայաց գրիչից: Գրիչը հատուկ կոդի միջոցով սկսում է գրել: Գրիչի փոխարեն լինելու է լազեր, որը կտրելու է թուղթը: Իսկ Նարեկը ստեղծել է ունիվերսալ հեռակառավարման համակարգ, որն ուզում ենք օգտագործել դրոնների համար: Ուզում ենք մասնակցել «Անօդաչու թռչող սարքերի» մրցույթին, որի ժամանակ բոլորն օգտագործում են չինական պատրաստի հեռակառավարման վահանակներ, մենք ուզում ենք դուրս գալ այդ ստանդարտից:

Ներկայացնեմ նաև մեր հիմքը, «Արմաթը» «Արմաթ» չէր լինի առանց 3D-տպիչների, որոնք բոլորն արտադրված են Գորիսում: Մենք մեր մյուս դետալները այս տպիչների միջոցով ենք ստանում:

-Այս ծրագիրը մենք մտածել ենք երեքով՝ Նազարյան Հովհաննես, Նալբանդյան Վալերիկ և Շեկոյան Արտակ: Սկզբում մտածում էինք ստեղծել ինչ-որ փոքր բան, բայց հետո հասկացանք, որ այդպես պրիմիտիվ է, և որոշեցինք ստեղծել այս հեծանիվը: Երեք օրերի և անքուն գիշերների ընթացքում ստեղծեցինք այս սարքը, որն առաջինն է: Հեծանիվի վրա տեղադրված է մարտկոց, որը անիվների պտույտի ընթացքում իր մեջ էներգիա է հավաքում և USB լարի միջոցով փոխանցում հեռախոսին: Էներգիան բավարար է հեռախոսը ամբողջությամբ լիցքավորելու համար: Այն մարդիկ, ովքեր նախընտրում են առողջ ապրելակերպ, կարող են լիցքավորել իրենց հեռախոսը՝ սիրելի սպորտով զբաղվելիս: Այս էքսպոյի ընթացքում հայտնվեցին մարդիկ, ովքեր պատրաստ են վճարել, որ իրենց համար էլ պատրաստենք այս սարքից:

Հարցազրույցները վարեցին՝ Ամալյա Հարությունյանը, Էլիզաբեթ Հարությունյանը, Մարիամ Պապոյանը, Լիլիթ Վարդանյանը, Հովիկ Վանյանը, Մարիամ Նալբանդյանը

Այն օրը պապիկիս հետ զրուցում էի Սեպտեմբերի 21-ի մասին: Նա բազմոցի դարակից ինձ տվեց մի թղթապանակ: Թղթապանակի մեջ կային հին թերթեր, տպագրական մեքենայով հավաքած կամ ձեռագիր երգերի տեքստեր և այլ թղթեր:

Ես ընտրեցի 1989-1992 թվականների թերթերը ու սկսեցի կարդալ:

1989թ. թերթում (անունը «Ավանգարդ» էր) այդ տարվա իրադարձություններն էին՝ ամիս առ ամիս: Կարդացի, թե ինչպես էին մարդիկ պայքարում անկախանալու համար:

Հունվար.
Թերթում գրված էր, որ պարետային ժամը շարունակվում է:

Փետրվար.
Փետրվարի 28-ին «լրացավ Սումգայիթյան ցեղասպանության մեկ տարին»: Պարետային ժամը շարունակվում է:

Մարտ.
Պարետային ժամը շարունակվում է:

Ապրիլ.
Ապրիլի 24-ին նշվեց Մեծ Եղեռնի 74-րդ տարեդարձը: Պարետային ժամը շարունակվում է:

Մայիս.
Պարետային ժամը ոչ կա, ոչ չկա: Մայիսի 3-ին Ղարաբաղում սկսվեց գործադուլ:

Հունիս.
ԼՂԻՄ-ում շարունակվում է գործադուլը: Պարետային ժամը ոչ կա, ոչ չկա:

Հուլիս.
ԼՂԻՄ-ը շարունակում է գործադուլը: Սկսվեց Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի տնտեսական շրջափակման առաջին փուլը: Պարետային ժամը ոչ կա, ոչ չկա:

Օգոստոս.
Օգոստոսի 16-ին Ստեփանակերտում իր աշխատանքը սկսեց ԼՂԻՄ-ի բնակչության լիազոր ներկայացուցիչների համագումարը: Ընտրվեց Ազգային խորհուրդ: Պարետային ժամը ոչ կա, ոչ չկա:

Սեպտեմբեր.
Շրջափակում:

Հոկտեմբեր.
Շրջափակումը շարունակվում է: Պարետային ժամը ոչ կա, ոչ չկա:

Նոյեմբեր.
Տեղի ունեցավ Հայոց համազգային շարժման հիմնադիր համագումարը: Պարետային ժամը ոչ կա, ոչ չկա:

Դեկտեմբեր.
Լրացավ երկրաշարժի մեկ տարին: Խորհրդային պաշտոնական մամուլում՝ ի վերջո հրապարակվեց «Մարդու իրավունքների համընդանուր հռչակագիրը»: Պարետային ժամը ոչ կա, ոչ չկա:

Թղթապանակում մի քանի հին «Հայաստանի Հանրապետություն» թերթի համարներ կային: 1990թ.-ի թերթում կարդացի, որ օգոստոսի 23-ին ընդունվեց Հայաստանի անկախության մասին հռչակագիրը: Օգոստոսի 24-ին ընդունվեց Հայաստանի պետական դրոշի, զինանշանի և օրհներգի մասին օրենքը: Թերթում նաև գրված էր հայոց օրհներգի մասին: Հեղինակը դեմ էր «Մեր հայրենիքի» ընդունմանը, բայց նա գրում էր, որ մեծամասնությունը ընդունեց «Մեր հայրենիքը»: Այդպես մեր հիմնը դարձավ «Մեր հայրենիքը»:

Հաջորդ թերթը տպագրվել էր 1991թ. սեպտեմբերի 23-ին՝ Անկախության հանրաքվեի օրվա՝ Սեպտեմբերի 21-ից հետո առաջին համարն էր: Թերթում գրված էր, որ ժողովրդավարական Հայաստանի օգտին, նախնական տվյալներով, քվեարկել է մասնակիցների 99,31 կամ հանրապետության ընտրական իրավունք ունեցող բնակչության 94,39 տոկոսը: Հայաստանը անկախացավ: Հռչակվեց Հայաստանի 3-րդ հանրապետությունը:

1992թ.-ի թերթը արդեն գունավոր էր: Այն Հայաստանի անկախության 1-ամյակի առթիվ էր: Այնտեղ գրված էր այն մասին, որ մենք դեռ նոր ենք սկսում առաջին քայլերը կատարել, որպես անկախ պետություն:

Թղթապանակում նաև գտա տպագրական մեքենայով հավաքած կամ ձեռագիր երգերի տեքստեր, օրինակ «Արդյոք ովքեր են» երգը: Պապիկը պատմեց, որ անկախության համար շարժման տարիներին մարդիկ ազգագրական երգեր էին գրում և ձեռքից ձեռք փոխանցում: Սովետական տարիներին այդ երգերը մոռացվել էին: Մարդիկ Ազատության հրապարակում հանրահավաքների ժամանակ երգում էին այդ երգերը:

Ես հավանեցի «Զինվորի երգը»՝

Թռիր իմ նժույգ, սլացիր շուտով,
Տար ինձ ցանկալի կռվի փոթորիկ,
Կռվի մեջ միայն ես արյան գնով,
Կը կփրկեմ իմ խեղճ փտրուկ հայրենիք…

Հայրիկս էլ ասաց, որ գրամեքենայով հավաքած կամ ձեռագիր տեքստերը ժամանակին խաղացել են նույն դերը, ինչ հիմա խաղում են սոցիալական ցանցերը: Դա է եղել տեղեկությունները տարածելու ոչ պաշտոնական ձևը:

Պապիկս ասաց, որ թերթերն ու երգերը թղթապանակում պահել է որպես հիշողություն: Ու ես շատ ուրախ եմ դրա համար:

Հատկապես ինձ դուր եկավ «Ավանգարդ»-ի վերջին բանաստեղծությունը Նոր տարվա մասին.

Կաղանդի ծառ մը շտկելու համար
Երկու բան պետք է.
Նախ ծառ մը-հետո զարդեր ծառին վրա:

Կաղանդի ծառ մը շտկելու համար
Երեք բան պետք է-ծառեն զարդեն զատ
Հավատքը գալիք աղվոր օրերում:

Կաղանդի ծառ մը շտկելու համար
Մեկ բան կբավե- ոչ ծառ, ոչ այլ զարդ-
Ատիկա խիճերն ադամանդ կարծող
Միամիտ հոգվույս բարի խաբկանք է:

Կաղանդ ծառ մը շտկելու համար
Արդեն պատրանքը լրիվ կբավե

Այս տարի ամռանը ընտանիքով գնացինք Մոնտենեգրո: Մոնտենեգրո կամ Չեռնոգորիա: Մոնտենեգրո թարգմանաբար նշանակում է` սև լեռներ: Առաջին բանը, որ ես նկատեցի այնտեղ, հենց լեռներն էին:

Գիտե՞ք, ես չունեմ տեսողական հիշողություն: Նոր քաղաքներում չեմ կարողանում կողմնորոշվել, բայց Բուդվայում (որտեղ մենք ապրում էինք) ճանապարհները այնքան քիչ էին ու հեշտ, որ նույնիսկ ես հիշեցի դրանք:

Բուդվայում մի կղզի կար: Երբ տեսա այդ կղզին, ուզեցի լինել այնտեղ: Եվ մենք գնացինք կղզի՝ Սուրբ Նիկոլա: Այդ կղզին դարձավ իմ սիրած տեղերից մեկը: Կղզում մարդիկ քիչ էին, ջուրը ավելի մաքուր էր, և այդ ժամանակ մայրամուտի ժամն էր: Բայց մայրամուտը Ադրիատիկ ծովի այդ ափից չէր երևում:

Սուրբ Նիկոլայում բացահայտեցի իմ վախերից մեկը՝ մեծ քարերից ֆոբիան: Երբ ես մի քիչ խորն էի գնում, քարերը ահռելի չափսերի էին հասնում, ու ես վախենում էի: Սկսում էի տարօրինակ ձայներ արձակել:

Չգիտեմ, թե այդ վախը ինչպես է առաջացել և ինչպես է կոչվում, բայց մի օր հայրիկս շատ մեծ սունկ էր գնել: Ես տեսա այդ սնկի մեծ չափերը և, չեք հավատա, վախեցա:

Մոնտենեգրոյի քաղաքներից ամենաշատը հավանեցի Կոտորը: Կոտորը կատուների քաղաքն է: Այնտեղ այնքան շատ կատուներ կային: Կոտորը եղել է արհեստավորների քաղաք: Իսկ կատուները նավերի հետ Կոտոր են եկել, և մնացել այդ քաղաքում: Քաղաքը շատ հին էր՝ գեղեցիկ պատուհաններով: Փողոցները այնքան նեղ էին, որ երկու-երեք հոգի հազիվ կարող էին կողք կողքի քայլել:

Կոտորում ցերեկվա շոգին տանջվելով բարձրացանք քաղաքի պարիսպներով: Բարձրացանք 520 փլված աստիճան, որպեսզի տեսնենք փոքրիկ եկեղեցին: Կարող էինք շարունակել աստիճաններով բարձրանալը, բայց արդեն հոգնել էինք: Վերևից մենք տեսանք Կոտորի տների կարմիր տանիքները: Հետ գնալուց մենք ուժասպառ քայլում էինք քաղաքի լաբիրինթոսի պես ճանապարհներով և նայում տների ստվերներում անհոգ պառկած կատուներին:

Մենք եղանք նաև հին Բուդվայում, որը ինչպես անունից հասկացաք, հին ամրոց-քաղաք էր: Այն տեսքով նման էր Կոտորին: Բուդվան ժամանակին գրավել են ծովահենները: Երբ իմացա այդ մասին, հասկացա, թե ինչու էին այնտեղ ծովահեններով վերնաշապիկները վաճառվում 8 եվրոյով:

Իսկ մյուս քաղաքը, որտեղ եղանք՝ Հերցեգ Նովին էր: Հերցեգ Նովի գնացինք երեկոյան: Այդ պատճառով էլ քիչ ժամանակ ունեինք այնտեղ մնալու և չէինք կարող լողալ ծովափում: Բայց երբ տեսա այդ քաղաքի ափը, ափսոսեցի, որ չեմ լողալու: Հերցեգ Նովիում մենք եղանք երկու ամրոցում: Առաջինը իտալական էր, իսկ երկրորդը՝ թուրքական: Երբ մտանք իտալական ամրոց, տեսանք, որ այնտեղ կար բեմ: Այնտեղ բացօթյա բեմադրություններ էին ներկայացնում: Ընդհանրապես, բոլոր այն ամրոցներում, որտեղ ես եղա, ներկայացումների համար բեմահարթակներ կային: Թուրքական ամրոցից տեսքը շատ գեղեցիկ էր: Ծովի խորքում փոքր ժայռ կար: Մայրամուտ էր և ծովափը երևում էր սև ու դեղին գույներով: Մենք ընդամենը մի ժամ մնացինք այդ քաղաքում:

Հիմա կպատմեմ մեր տրանսպորտի մասին: Մենք նստում էինք ավտոբուս: Ավտոբուսը գնում էր մինչև նավահանգիստ: Հետո մի քանի ավտոբուսներ և ավտոմեքենաներ նստում էին մի մեծ լաստի վրա: Այդ մեծ լաստը ավտոմեքենաներին տեղափոխում էր ծովի մյուս ափ, և ավտոբուսը շարունակում էր ճանապարհը:

Մոնտենեգրոյում շատ էր օգտագործվում «խվալա» բառը: Երբ մենք գնումներ էինք կատարում, ասում էին՝ «խվալա»: Այդպես ես սովորեցի «խվալա» բառը, որը նշանակում է շնորհակալություն: