-Է՜հ, պա՛պ, այս անգամ էլ չտեսա։

-Դեռ այնքա՜ն առիթներ կունենաս տեսնելու։ Ասել եմ, չէ՞, Ազնավուրին առնվազն 100 տարվա կյանք է տրված։

2017-ի մայիսին էր՝ Ազնավուրի՝ հայաստանյան վերջին այցից հետո, երբ սենյակումս հնչում էր «La Bohème»-ն ու սրտումս հնչեցնում մանկության ու պատանեկության ամենամեծ երազանքներիցս մեկը՝ գոնե մեկ անգամ տեսնել շանսոնյեին ու զրուցել նրա հետ։ «Ազնավուրը Ազնավուրի մասին» գրքում էր, որ լեգենդար պապիկն առաջին անգամ խոսեց ինձ հետ՝ գլխումս հազար ու մի հարցեր առաջացնելով ու դրանք թողնելով անպատասխան։ Տպավորություն էր, որ պատասխանները թողնում է մեր հաջորդ հանդիպման համար, որին սպասում էի այնպիսի՜ խանդավառությամբ ու հուզմունքով, որ սպասելաժամանակում հասցրի ֆրանսերեն սովորել, որպեսզի լիովին պատրաստ լինեմ մեր հանդիպմանն ու անկաշկանդ և անկեղծ զրույց ունենամ Ազնավուրի հետ։

Այո՛, Ազնավուրի պատճառով էր, ավելի ճիշտ՝ շնորհիվ, որ գրադարակս ողողել էի ֆրանսիական գրականությամբ, հեռախոսիս երգացանկը՝ ֆրանսերեն երգերով, երազանքներիս նեղ շրջանակն էլ՝ Էյֆելյան աշտարակը տեսնելով ու Ազնավուրին հանդիպելով։ Ու, թեև Էյֆելյան աշտարակը մոտիկից տեսնել հաջողվեց, Ազնավուրն այդպես էլ մնաց անհասանելի ու չբացահայտված։ Բայց սիրելի պապիկն օգնեց ինձ բացահայտել իմ ներուժն ու ինձ, դե՜, նրան, ով շանսոնյեի գիրքն ընթերցելիս առիթը բաց չէր թողնում նմանություններ գտնելու ու զուգահեռներ անցկացնելու։

-Պա՜պ, Ազնավուրն էլ է ցածրահասակ եղել, նրա մայրիկի ազգանունն էլ է Բաղդասարյան եղել, դե՜, իմ ազգանունից։ Գրքում ասում է, որ ինքն էլ երբեք չի կարողացել հաշտվել պարտության հետ, պա՜պ։

Պարտության հետ հաշտվել չկարողանալով՝ «երեսին փակված դռների, հեգնանքով և արհամարհանքով լի ժպիտների» դառնությունից հաղթած է դուրս եկել իմ սրտին մտերիմ պապիկն ու պատճառը դարձել բոլոր այն ոչ հեգնական ու անկեղծ ժպիտների, որ սիրահարվել ու սիրել են հենց իր երգերի ներքո։ «Կասկածի ու հուսահատության, բախտ չունենալու զգացողության» թակարդից դուրս է եկել պայքարով ու հպարտությամբ՝ իր հանդիսատեսին, ունկնդրին ու ընթերցողին էլ սովորեցնելով պայքարել ու հաղթել։ Ու ես էլ, իմ ամեն չընդունված ու չհրապարակված նյութից, ամեն չհասկացված բանաստեղծությունից հետո զսպում եմ արցունքներս, կուչ եմ գալիս ու, հիշելով Ազնավուրին, նրա դեմ փակված փոքր դռներն ու բացված մեծ բեմերը, շարունակում եմ ստեղծագործել կուչ եկած։

Երեկ էր՝ Ազնավուրի՝ աշխարհից ֆիզիկապես հեռանալու լուրը լսելուց հետո, որ սենյակումս կրկին հնչեց «La Bohème»-ը։ Ու կարծես երեկ էր, որ ես կրկին հանդիպեցի Ազնավուրին՝ իր բոհեմում՝ երիտասարդության, երջանկության, սիրո ու խենթության խաչմերուկում։ Երեկ էր, որ հանդիպեցի 20-ամյա Ազնավուրին իր սիրելի Մոնմարտրում, զրուցեցի նրա հետ ու հասկացա, որ ճիշտ էր հայրիկս, երբ ասում էր, որ երիտասարդ պապիկին հանդիպելու առիթներ դեռ շատ կունենամ։ Ամեն անգամ կխոսի ինձ հետ՝ իր երաժշտության ձայնով ու երգերի լեզվով, որոնք պատառիկներ ու դրվագներ են իր կյանքից։ Կստիպի ինձ լռել ու հարցեր չտալ, քանզի պատասխանները փնտրել ու գտնել կարող եմ իր տողերի ու երաժշտության մեջ։ Իսկ վերջում՝ իր պատմությունը պատմելուց հետո, մեղեդու թեթևությամբ կմտնի սրտիս մեջ, դողի ցնցումով կհասնի ձայնալարերիս ու կխախտի լռությունս՝ ստիպելով ինձ ձայնակցել իրեն ու երգել «La Bohème»-ը՝ 20-ամյա երիտասարդի պատմությունը երիտասարդության, խենթության ու սիրո մասին։

La bohème, la bohème
On était jeunes
On était fous․․․

-Նայե՛ք, տղերք, էլի էն դոձիկն ա անցնում։

-Ի՜նքը, իրա ակնո՜ցը… Մոդայի վերջին ճիչն ա։

-«Ռոսիա» տոնավաճառի աշուն-ձմեռ նոր հավաքածուից ա վերցրել։

Չորս տարի առաջ էր, անցնում էի հարևան փողոցի բակային տաղավարներից մեկի կողքով, երբ լսեցի նստարանին կքանստած խմբված տղաների խոսակցությունը։ Ականջակալներով ու օպտիկական ակնոցով մի տղայի մասին էր, ով վերջերս էր տեղափոխվել մեր թաղամաս և հայտնի դարձել գերազանցիկ ու աշխատասեր տղայի «վատ» համբավով։ Արևադարձային փողոցի այդ տաղավարն ինձ համար խիստ ցամաքային գոտու էր նմանվել, ուր խաղաքարտերի ու զառի աշխատասիրությունից անգործության էին մատնվել ուղեղները, ցմահ արձակուրդ վերցրել մարդիկ, ու հիասթափությունից հրաժարվել էր փթթել տաղավարին կից միակ ծիրանենին։

-Որտե՞ղ ես այսպես լավ անգլերեն սովորել։

-Մեր գյուղում։ Դպրոցում ընտիր բացատրում էին քերականությունը, խոսակցականն էլ ինքս ինձնով եմ սովորել։

-Բա մաթե՞մ։

-Դպրոցիցս եմ շնորհակալ։

Ինձնից մեկ տարով փոքր էր Դավիթը, թեև գիտելիքները, թեմաներն ու զրույցները հասունությամբ ու հետաքրքրությամբ մեծ էին երկուսիցս էլ։ Մտքերով գյուղից թարմություն ու անկեղծություն էր բերել քաղաքի քաղքենի փողոցին, մեկ էլ թառի աշխույժ հնչյուններ՝ քնած ուղեղներն արթնացնելու։ Բողոքում էր, որ իր նոր աշխարհում ընկերներ չի կարողանում գտնել, ունեցած-չունեցածն իրենից մեկ տարով մեծ ոչ արյունակից քույրիկն է, որի հետ նույնիսկ բռնցքամարտել չի կարող։

-Վա՜յ, չէի պատկերացնում, որ սպորտ էլ ես սիրում։

-Ակնոցի՞ցս ենթադրեցիր։

-Դե…

Ամաչելով ասածիս անմտությունից՝ մի պահ ինձ տաղավարում զգացի, չորացած ծիրանենու կողքին։ Զգացի, որ Դավիթը ականջակալների պատնեշի արանքից հասցրել էր որսալ թղթախաղային բամբասանքներն ու իրեն վերագրված էժանագին պիտակավորումները։ Մի ակնթարթ ամաչելուց ու տխրելուց հետո Դավիթի թառի հնչյուններով մի թարմ ու արթնացնող միտք այցելեց ինձ. «Փաստորեն լսել է, գուցե մի քիչ սրտնեղել է, բայց չի կոտրվել»։

-Մի՜լ, իսկ դու հերոս ունե՞ս։

-Սիրելի գրքի՞։

-Չէ՜, իրական ոգեշնչման։

-Հըմ… Անկեղծ ասած՝ ոչ։ Դու ունե՞ս։

-Էմիկ Ավագյանը՝ հաշմանդամների սայլակի գյուտարարը։ Պապիկս միշտ ասում էր, որ ամեն մարդ պետք է իր հերոսն ունենա՝ հասկանալու համար՝ ում է ուզում նմանվել, ի՞նչ հիմնաքարով է ուզում կյանքը կառուցել։ Ես էլ հիմա լավ եմ սովորում, որ Էմիկ Ավագյանի պես պիտանի լինեմ մարդկանց, համ էլ՝ կյանքս իմաստավորեմ։

«Փաստորեն Լևոնենք հերոս չունեն»,- վազող տողի պես աչքիս առջևով անցան տաղավարը, զառերն ու ամեն օրը գլորել-տրորելով անցկացնող մարդիկ։ «Հիմնաքար չունեն, եղածը ամայի դաշտ է, ավազ ու հող, որ նվեր են ստացել ու չգիտեն՝ ինչպես օգտագործել»։

Հինգ օր առաջ կրկին անցա բակային տաղավարի կողքով, որտեղ արդեն խաղամոլներից շատերի երեխաները հայրերի կողքին նստած զառ էին գլորում ու նարդի խաղում՝ պատուհանից ընթրիքի կանչող երիտասարդ, բայց ընտանիքի «հացը» վաստակող, ապա հաց սարքող մայրերին արհամարհելով, նյարդերի տեղի տալուն պես էլ՝ մոր վրա բղավելով։ «Սխալ հերոսների են ընտրել»,- մտածեցի ու անցա՝ խղճալով կիսախարխուլ մնացած ու անհիմնաքար շինվածքներին։

«Թափանցելի» ականջակալներով ու ակնոցով տղան էլ, միջազգային մրցույթում ամիսներ առաջ հաղթելով, Ֆրանսիայում կրթվելու հնարավորություն էր ստացել ու մեկնել Դիժոն՝ կիրառական մաթեմատիկա առարկան խորությամբ ուսումնասիրելու՝ ապագայում մեծ մաթեմատիկոս, գիտնական ու պիտանի գյուտարար դառնալու անկոտրում հույսով ու ակնկալիքով։ Բակի տատիկներն էլ ասես գտել են իրենց հերոսին՝ սուրճի սեղանի շուրջ քննարկելու, հպարտանալու ու ծիրանենին մի օր կրկին ծաղկած տեսնելու խանդավառությամբ։

-Մի՛լ, որոշել եմ աշխատել, օգնել մամայենց:

-Սո՛ն… Բայց դու…

-Դիպլոմ չունե՞մ: Մի՜լ, ես գիտելիք ունեմ: Ընտիր գիտելիք: Ու անպայման գործ գտնելու եմ, հաստատ որպես թարգմանիչ կվերցնեն ինձ:

Ընկերուհիս՝ ինքնուս լեզվաբան Սոնան, ծնողների ֆինանսական վատ վիճակի պատճառով որոշեց չդիմել համալսարան և լրացնել դրա բացը՝ դառնալով իր իսկ դասախոսն ու դեկանը: Ընկերներից վերցրած տասնյակ հիանալի գրքերի, համացանցում առկա հազարավոր աղբյուրների և քրտնաջան աշխատանքի շնորհիվ երեք տարում յուրացրեց գերմաներենի բոլոր առանձնահատկություններն ու բարդությունները:

-Մի՜լ, մրցույթում գերմաներենի ֆակուլտետի էրեխեքից բարձր եմ ստացել,- մի անգամ գրեթե թռչկոտելով ասաց ընկերուհիս: Այդ օրվա հաղթանակն առաջինն էր, բայց ոչ վերջինը:

Հաղթանակաները նրան ավելի ոգևորեցին, և արդեն հաստատակամ մղվեց աշխատանք փնտրելու երկարուձիգ գործին:

-Հը՞ն, ի՞նչ եղավ:

-Չէ՛, Մի՛լ, դիպլոմ չունեի, երևի վստահություն չներշնչեցի: Մի երկու տեղ էլ մտա, ասացին՝ կզանգեն: Կզանգե՜ն, բա չէ՜:

Իրեն սփոփելու համար քմծիծաղ տվեց, բայց արցունքները, քմծիծաղի ստվերից դուրս գալով, հայտնվեցին Սոնայի այտերին:

-Ախր, գոնե հնարավորություն տային, քննեին, ստիպեին հարցաշարը լրացնել, ինձ հետ գերմաներեն խոսեին: Կանեի, Մի՛լ, ամեն ինչ կանեի, շատերից լավ կանեի: Բայց մտածում են՝ նույնիսկ բակալավր չի ավարտել, դրանից ի՞նչ լեզվաբան: Բայց ախր, դիպլոմ շատերն ունեն, գիտելիք՝ քչերը:

Եվ իրոք, ի՞նչ առասպելական ուժ ունի այդ դիպլոմը, որ իր ներկայությամբ վառում է լուսացույցի կանաչը, իսկ բացակայությամբ՝ անանցանելի է դարձնում բոլոր լայն ու նեղ փողոցները: Իսկ գուցե առանց բարձրագույն կրթության և վկայականի է՞լ է հնարավոր լավ մասնագետ դառնալ, գուցե և ավելի ստեղծարար, հնարավոր կաղապարներից էլ դուրս: Գուցե փորձե՞նք և աշխատանքի ընդունելիս պահանջենք ոչ թե թուղթ, այլ կիրառելի գիտելիք, ու ստուգենք համապատասխան հմտություննե՞րը:

Եվ ո՞վ գիտե, գուցե այդժամ ունենանք ավելի հաջողակ հիմնարկներ, ստեղծարար աշխատակիցներ, ուսանող, ով կսովորի ոչ թե վկայականի ու համալսարանի, այլ իր և իր գիտելիքի համար, և, ի վերջո, համալսարան, որը կձգտի տալ ավելի որակյալ կրթություն, մնայուն և կիրառելի գիտելիք ու կպատրաստի մրցունակ ուսանողներ:

Եկեք փորձե՛նք: