«Երջանիկ ժամանակներ էին․ ցավի ալիք չկար։ Ձեր պատկերացրած ազատությունն այսօր որբ է, երջանիկ ու անհոգ ժամանակները անցել են շատ վաղուց․․․»։
…Ազատությունը լիարժեք էր դառնում ուրախության, երջանիկ պահեր ստեղծող մարդկանց ներկայությամբ, մի խոսքով, մի քաղցր նայվածքով…
Ամեն ինչ, որ ստեղծվում ու ծնվում էր բոլորի շնորհիվ, վստահաբար բոլորինն էլ կդառնար: Սա իմն է, սա էլ՝ քոնը. չէ, չկար նման հասկացողություն: Բոլորինս էր: Այս միտքն էր ծնում մյուս լավատեսական տրամադրությունները, արժեքները, որոնք առանձին-առանձին վերցրած ամբողջ պատմության գինն ունեն՝ չվաճառվելու սուրբ խոստումով:
Բակի անբաժան մասն էինք կամ մասնիկը, որ որոշում էինք մարդկանց բարկության կամ համբերության աստիճանը, մարդկանց լռելու կամ ամեն րոպե անեծքներ թափելու կարողությունները. դրանով էինք մի մասնիկ, լիարժեք մասնիկ:
Կարծում եմ՝ մեր բակի մարդիկ հոգնել էին, սպառվել: Մենք էլ տեղ չունեինք զարմացնելու, թեև ամեն հնարամտություն կյանքի էր կոչված: Սովորական էր դարձել ամեն ինչ, բակի մարդկանց առօրյայի անբաժանը…
Բոլորի երեխան լինելու պատիվ մեզ էր վիճակված, որ վաստակել էինք անհուն բարության, նվիրվածության, ամենակարևորը, անկեղծ լինելու շնորհիվ: Մի ամանից ուտելը սոսկ կաղապարված դարձվածք չէր այս օրերի նման, այլ սովորական իրականություն: Աղջիկների մազերը ձեռքից ձեռք էին գնում, հյուսում էին բոլորի մայրերը, չէ որ մենք բոլորի երեխաներն էինք… Սա էլ քարացած չէր․ մեր օրերը չէին, ընդունե′ք։
Հատուկ արարողություն էր հարևանների օգնությամբ հաց թխելը: Խմոր անել ու զրուցել, տաք-տաք քննարկել, բողոքի գիրք բացել, դեսից-դենից շաղախել խմորն ու ծիծաղել: Մի պահ հանգստություն տալ ամենքին, ամեն մի կծու խոսքին, որի պատասխանը չէին տվել հմուտ կանայք, հետո թոնիր վառել արդեն լուռումունջ:
Երևի թե չկար մեկը, որ բակում թթենի չունենար: Հիշում եմ, որ (երանելի օրերի մի մասի համար էլ այդ ծառին ենք պարտական) հաճախ էինք հավաքվում թթենու տակ, մի թեմա գտնում ու ճեպազրույցի նման մի բան սարքում ու էլի էս կողմ ու էն կողմ վազվզում: Հանգիստ նստելը մերը չէր: Կանգուն է թթենին այսօր էլ, մարդկային ձեռք այդտեղ չի հասել…
Երանելի էինք նաև նրանով, որ ուրախություն ունեինք:
Ծաղրածու, այո-այո, (այդպես էին անվանում). բեղերով, արհեստական քթով, գունավոր հագուստով․ իսկը ծաղրածու: Նա հայտնվում էր այնտեղ, ուր փող կար կամ կարող էլ լիներ: Կանգնում էր հարուստ մարդկանց կողքին ու ասում. «Ապրի′ քո արևը, դու շատ լավ մարդ ես», «Դու այս ես կամ այն ես», ու արդյունքում փող «վաստակում»: Լինում էին պահեր, որ էդ հարուստները շատ էին զարմանում. իրենց մասին էնպիսի գովեստի խոսքեր էին լսել, արդյո՞ք իրենց մասին էր խոսքը (ակամայից հիշեցի Հակոբ Պարոնյանի «Մեծապատիվ մուրացկաները»): Միայն ծաղրածուն չէ, որ դառնում էր օրվա հրամայողը կամ աստղը կամ ավելին՝ շահած դուրս եկածը: Տղաները ծաղրածուի գլխարկը գողանում էին ու էնքան չարչարում, որ խեղճը նստում էր ու սգավորի տեսք ընդունում… Պարզ է՝ հստակ դերերի բաշխում չկար․ կյանքն ու իր մարտահրավերները․․․
Հ․Գ․
Պատմել են ինձ, ես շարադրել եմ:
Գուցե ե՞ս էլ երանելի եմ, որ իրենց եմ լսել․․․
