Մարինա Սոլոյանի բոլոր հրապարակումները

marine soloyan

Նոյեմբեր

Երեկո էր:
Անձրև էր մաղում:
Անձրևը երևում էր լապտերի լույսի տակ: Փողոցի միանման լապտերները իրար հետևից շարված վառվում էին իրենց սովորական  լույսով, որովհետև իրենք միշտ նույնն են, իրենք մարդիկ չեն, որ ամեն օր ուրիշ տրամադրություն ունենան: Նրանց վրա էլ էր մելանխոլիա իջել, իջել էր աշնան թեթև, անձրևոտ, թաց երեկոն:
Թաց էին մայթերը, աստիճանները, ցուցափեղկերը, շենքերը, կտուրները, մարդկանց վերարկուները, ավտոմեքենաները, փողոցի մութ անկյունում անձրևից պատսպարված կատուն… Գորշագույն տերևների փշուրները լողում էին փոքրիկ ջրափոսերի մեջ:

Ես էլ բոլորի նման վազում եմ տուն, դե որովհետև արդեն երեկո է ու անձրև է, բայց տարբերությունը այն է, որ նրանք աշխատանքից են տուն վազում, ես էլ իմ պարապմունքից ու չեմ շտապում, որովհետև անձրևը դուրս գալիս է, աշունը առանց անձրևի չի լինում, դա աշնան սիմվոլն է: Տերյանական շունչն էլ ես զգում աշնան խոնավ օդի մեջ, զգում ես, որ արևն էլ է հիվանդանում: Թաց մայթերով վերև եմ բարձրանում թափանցիկ հովանոցիս տակ կծկված, ասես Ենգիբարյանի հովանոցը լինի՝ մի աղջիկ, որը ունի հովանոց ու թռչում է դրանով: Կաթիլները սահում են հովանոցի մակերևույթով, քսվում են նրան, կախվում դրա ծայրից ու ընկնելով մայթին` միախառնվում ջրափոսի ջրերին:

Հարևան փողոցում շրխկաց քաղցրավենիք վաճառողի խանութի դուռը, փեղկը շուռ եկավ, բանալին պտտվեց փականում ու կամաց-կամաց ջրերի մեջ չփչփացող ոտնաձայները մարեցին՝ ընկղմվելով գիշերվա հեռացող ձայների մեջ, ու խանութը մնաց մենակ իր լուսավորվող սրահով, թափանցիկ ապակիներով, որի վրա կար ցուցանակ՝ «Փակ է», մյուս կողմում՝ «Միայն լավ քաղցրավենիք մեզ մոտ», մյուսում՝ «Երեխաները սիրում են շաքարաքլորներ, ուրեմն՝ շաքարաքլորներ միայն երեխաների համար»…

Հովանոցը գլխավերևումս պտտելով ապակուց ներս էի նայում ու աջ գրպանումս պտտեցնում երկու հարյուր դրամանոցը: «Ափսոս փակ է, դեհ ինչ, պարոն, գուդ նայթ»: Դե նոյեմբեր ամսին ի՞նչ երեկո ու գիշեր, իրարից չեն էլ տարբերվում: Շարունակեցի բարձրանալ վերև, բայց … «Շաքարաքլորներ միայն երեխաների  համար», ը~մ, ուզում եմ հասկանալ, դա դեռ ինձ կարելի° է գնել, թե° այդ տարիքից դուրս եմ եկել:

Հիմա զգում եմ քեզ շորերիս մակերևույթով սահելիս, հովանոցն էլ չի օգնում, դու կաթիլների ամբողջությունն ես, որ քայլում ես հետս, դա քո ստվերն է, որը էսքան թաց է… Քայլում ես ինձ հետ, հետևում թողնելով լայն ու նեղլիկ թաց փողոցները, թափանցիկ ապակիները, որոնց վրա լավ գովազդներ կան, որոնց վրա գրված չի եղել ու չի լինի՝  «Քայլիր թաց ու առողջ անձրևի ստվերով ինձ հետ, դա հաջորդ գարնան համար շատ կարևոր է, սիրելիս»:

marina soloyan

Ինքնաճանաչում

Մեր մեքենան հանգիստ ընթանում էր Տավուշի ճանապարհներով: Ճանապարհներ, որտեղ ծառերի, բնության կարոտ մարդը որքան էլ նայի, չի կշտանա, թեև մեր Լոռին էլ պակաս գեղեցիկ չէ… Մարզ, որտեղ կա իրեն միշտ հատուկ զով եղանակ, որտեղ արևի շողերը երբեմն սպրդում են ծառերի արանքից:

Մարդը անընդհատ փորձում է ինքն իրեն ճանաչել, ես՝ նույնպես, և հաճախ եմ ճանապարհներ անցնում ինքս ինձ հետ: Ինքնաճանաչվելու համար պետք է ճանապարհ անցնես, մի որոշ ժամանակ մնաս ինքդ քեզ հետ, զգաս, հասկանաս, թե դու ինչի ես ընդունակ: Եղանակը մռայլ էր, ու արևին շարունակ խնդրում էի, աղոթում էի, որ հայտնվի: Անտառում կարծում էինք, թե մենակ ենք, ծառերը կորել էին մառախուղի մեջ, կարծես ոչ թե օգոստոսյան եղանակ էր, այլ աշնանային։ Ճանապարհը ձգվում էր երկար, հեռվում մեզ Լաստիվերն էր սպասում։ Որքան քայլում էի առաջ, այնքան լիցքավորվում էի հայաստանյան չքնաղ բնության շնչով, նրա տվածով։ Իսկ ի՞նչ էր տալիս նա ինձ, նրա շունչը։ Շշնջում էր, թե երկիր սիրելը որքան կարևոր է, մի՞թե ինքնաճանաչման ճանապարհներից մեկը քո երկրի ճանապարհներով անցնելը չէ:

Ես երբևէ չէի մտածի, որ գրելու կարողություն ունեմ, դա թաքնված էր իմ մեջ, թաքուն պահված, մինչև մի օր չգտա նուրբ ու բարակ թելը, որը կապում էր ինձ իմ հայրենի երկրի բնությանը: Երբ աշնան պարզ մի օր նայեցի իմ պատուհանից դուրս ու ավելի քան երբևէ զգացի ինձ բնության զավակ: Ճանաչեցի ինձ, թեև մասամբ։ Դեռ որքան տեղ ունենք մեզ ճանաչելու, փոքրիկ քայլերի արվեստը սովորելով՝ կամաց-կամաց կբացահայտենք ինքներս մեզ այլ ճանապարհների վրա ու այլ վայրերում, բայց կա մի բան, որը մեզ թևում է, թե անպատճառ չի փոխվի ու կմնա․ սխալներ գործելը, կատարյալ չլինելու զգացումը, ու ի վերջո՝ հանգիստ թքած ունենալը: Հը՜մ, երևի կմնա:
Զգացողություններիցս մի կերպ ազատվելով՝ նայեցի ձախ կողմս, մշուշը քաշվել էր։ Հիմա իմ առջև ողջ անտառն էր իր փարթամ ծառերով, ու հեռվում լսվում էին ջրվեժի խշշոցը, մարդկանց ձայները… Այո՜, սա Հայաստանն է՝ անբացատրելի շնչով, շատ հայեցի տարրերով: Երբ օդում էի՝ պարանից կախված, թռչում էի անտառի մի կետից մյուսը, ազատությունը զգացի լրի՜վ: Զգացի ինձ բնության հետ ներդաշնակ ու հասկացա, որ ինքնաճանաչման համար մի ողջ կյանքը չափազանց քիչ է… Դա կգա ինքն իրեն, հաճախ քո վերջին ու միակ հույսը հենց ինքդ ես: Հենց դու պիտի լինես ճանապարհումդ իշխողը՝ մի կողմ թողնելով թուլություններդ ու վախերդ:
Բայց և լավ տարբերակ է քաշվել երկրիդ մի անտառում, վրան խփել, թեյ խմել, գիշերել մի քանի օր քո ունեցած վախերի ու մտքերի հետ, նստել ու լռել… Եվ աստղազարդ երկինքը կօգնի թեթև ժպիտ ծռել շուրթերիդ: Հաշվի նստել էն մտքի հետ, որ ինչքան քեզ ճանաչել ես՝ բավ է սկզբի համար… Դեռ էլի կան, անխոս, անեզր թվացող ոլորաններ:

Պետք չի

Լուսանկարը` Սերյոժա Առաքելյանի

Լուսանկարը` Սերյոժա Առաքելյանի

Հայաստանը ցնցվում էր այն ամենով, ինչ կատարվում էր իր ներսում, նա և՛ հպարտ էր, և՛ անհանգիստ։ Սկսվել էր մի շարժում, որը պիտի գլխի վրա շրջեր եղած Հայաստանը: Հայաստանը պիտի ոտքի կանգներ գլուխը բարձր պահած, զգաստ, ինչպես հայ ֆիդայիներն են կանգնել: Եվ մեր տանջված հայրենիքը հավատում էր դրան, հավատում էր փողոցը փակած ցանկացած մարդ, լիներ ծեր, երիտասարդ, թե սայլակի մեջ նստած, էդ ամենից չհասկացող փոքրիկ երեխան:

Մեզ միշտ ասել են, մտցրել են մեր մեջ՝ քեզ պետք չի: Բա քեզ պե՞տք է՝ խառնվես, քեզ չեն հասկանա, ավելորդ քաշքշուկների մեջ կընկնես, պետք չի, հավատա:
Հայրենիք սիրո՞ղ ես, ցույց տուր դա քո արարքով, գործերովդ, հայրենիքը սիրել չի նշանակում անգիր անել միայն մեր պատմությունը, եռագույնը ծածանել, ռազմահայրենասիրական երգեր լսել ու դրանց իմաստը չհասկանալ, ամեն տեղ գոռալ, որ սիրում ես երկիրդ: Որովհետև դեռ դպրոցից մեզ սովորեցնում են հայոց պատմության ժամին՝ պատմությունդ չիմացար՝ էլ ի՞նչ հայ ես, ամոթ է: Ու մի պահ եկավ, որը վաղուց պիտի գար, քայլ պիտի անեինք, վճռական քայլ… Հայաստանը վաղուց էր էդ քայլին սպասում, և վերջապե՜ս: Օրերով ցուցարարները հանդուրժում էին ճամփեքին քնելը, ցրտին դրսում նստելը, հանդուրժում էին թշնամական պատնեշը ոստիկան և քաղաքացի հարաբերություններում, աշակերտների վրա դպրոցի դռներ փակելը: Ազգը մի տեղ էր հավաքվել, աշակերտները (էդ ամեն ինչից հասկացող աշակերտները) նստած դասին մտածում էին դուրս գալ, գնալ, միանալ, բայց ձեզ պե՞տք է, դա աշակերտի գործը չէ: Ինչո՞ւ, աշակերտը չի՞ հասկանում՝ ինչ է կատարվում, աշակերտը իր երկրի կողքին կանգնելու իրավունքը չունի՞: Երևի մենք՝ աշակերտներս, սովոր ենք դպրոցի քառակուսու մեջ մնալ, ազատ չմտածել, մեզ ասել են՝ 2+2=4 և վերջ: Այլ ոչ թե՝ 2+2=5։

Հայաստանի հյուսիսում եմ՝ հեռու էդ հեղափոխական մթնոլորտից: Բայց դա չխանգարեց անել իմ քայլը՝ աշակերտիս քայլը: Եվ երբ առաջարկեցի դպրոցականներին ցույց կազմակերպել, ոմանք ասացին․

-Քեզ պե՞տք է, ո՞վ է քեզ լսելու, ո՞վ։

Այսպես է, բոլորս կարծում ենք, որ ոչ մեկը մեզ չի լսելու, և արդյունքը լինում է՝ 1+1=0: Ոմանք էլ եկան ինձ հետ, Հայաստանում ոչ ոք (բացի մեր շրջանից) չիմացավ, որ հեռավոր հյուսիսում Քայլ անողներ եղան: Հայաստան աշխարհը իմացավ ու ժպտաց ինձ:

Մենք էքսկուրսիաներ ենք կազմակերպում, պատմական վայրերում լինում, բայց ո՞ւմ է դա հետաքրքրում: Ո՞ւմ է հուզում, թե ինչու են Հայաստանի լեռները այսքան սիրուն, դրանք սիրուն են ու վերջ, պարզապես սիրուն են։ Մեզ ասել են՝ քեզ պետք չի ու վերջ… Մենք անընդհատ գլորվում ենք դրա մեջ: Աշակերտ ենք ու տեսնում ենք լիքը անարդարություններ ամեն պահի, բայց անարդարությունների անարդարությունը առջևում է, մեզ է սպասում, ու երբ հասնենք դրան, շալակած անարդարության բեռը՝ գլուխներս կախ կգնանք, որովհետև մեր ուղեղում խցկված է՝ «քեզ պետք չի»-ն: Քառակուսու մեջ մեջքներս ծռվում է: