Ժամկետային զինծառայող Արմեն Մինասյանը ևս դասվեց այն հերոսների շարքին, ովքեր իրենց կյանքը տվեցին հանուն հայրենիքի։ Արմենը ծնվել է 2001 թվականի հուլիսի 6-ին Վարդենիկ գյուղում։ Մանկուց եղել է աշխույժ։ Սովորել է տեղի Ռ․ Հովհաննիսյանի անվան թիվ 1  հիմնական դպրոցում, ապա Վարդենիկի կրթահամալիրում։

-Եղբայրս շատ էր ուրախացել բանակ զորակոչվելու առթիվ, ոգևորված էր։ Հիշում եմ՝ ընկերներով ասում էին, որ ցանկացած տղա անպայման պիտի ծառայի։ Մեխակավանում (Ջեբրաիլ) էր ծառայում։ Ամեն օր զանգում էր, բայց ծառայությունից  համարյա ոչինչ չէր պատմում, միշտ ասում էր, որ «ամեն ինչն էլ տղու համար ա»։ Ամբողջ ծառայության ընթացքում միակ օրը, որ չի զանգել, հոկտեմբերի 29-ն էր․․․,- հիշում է Արմենի եղբայրը՝ Խաչիկը։

Չարաբաստիկ դեպքը տեղի է ունեցել հոկտեմբերի 30-ին․

-Իրենց ուզեցել են Ջեբրաիլից  տեղափոխել կա՛մ Ստեփանակերտ, կա՛մ Շուշի։ Քառասուն հոգի են եղել, տասական խմբերով նստել են մեքենաները, որ գնան, հենց այդ պահին էլ ԱԹՍ-ն նկարել ու հարվածել է։ Ամբողջ քառասուն հոգանոց խմբից  երկուսն են ողջ մնացել»,- մանրամասնում է Խաչիկը։

Եղբոր խոսքերով՝ Արմենը շատ նպատակասլաց էր, բազում նպատակներ ուներ, որոնք այդպես էլ անկատար մնացին․

-Նպատակադրվել էր բանակից գալուն պես ավտոէլեկտրիկ դառնալ։ Բացի դա էլ, ընկերոջ հետ որոշել էին կահույքի արտադրամաս բացել։

Ընկերուհի ուներ, շատ էին սիրում իրար։ Ասում էր. «Դատարկ գրպանով ի՞նչ ամուսնանալ, սկսեմ աշխատել` կնշանվեմ»։ Այս ու մի շարք այլ նպատակներ եղբայրս իր հետ վերև տարավ,-եզրափակեց Արմենի եղբայրը։

Արմենի դասընկերները ցավով, բայց հպարտությամբ են հիշում․

-Արմենը շատ ընկերասեր էր։ Բոլորին օգնության ձեռք էր մեկնում, ինչքան բարդ իրավիճակ էլ, որ լիներ, այնպես էր անում, որ ճիշտ լուծում տրվի։ Շատ ուշադիր էր հատկապես դասարանի աղջիկների հանդեպ, ասում էր, որ իր քույրերն են ու ամեն հարցում աջակցում էր նրանց։

Այն խոսքը, որ ասում են․ «Տարիքը միայն թիվ է», Արմենի մասին էր։ 19 տարեկան էր, բայց շատ մեծահասակներից  հասուն էր դատում։

-«Վերջին զանգ»-ին Արմենը  մեր դասարանի հոգին էր,-փաստում են դասընկերները,- ամբողջ պատասխանատվությունն իր ուսերին էր վերցրել ու պատվով կարողացավ տակից դուրս գալ։ Մինչև հիմա մեր դասարանի ելույթը հիշելիս, ցանկացած մարդ, ով ներկա է եղել, առաջին հերթին Արմենին է հիշում, հետո՝ մնացածիս։

Մեր վերջին էքսկուրսիայի գիշերը՝ տուն վերադառնալիս, հասանք Սևանավանք, իր ձեռքով խարույկ վառեց։ Հենց այդ խարույկի շուրջն էլ բոլորին հարցրեց, թե ինչպես են դասավորելու իրենց կյանքը դպրոցից հետո։ Երբ հասավ իր խոսելու հերթը, ասաց, որ կծառայի, կգա ու էլի իր ընկերների կողքին կլինի։ Տղաներին էլ՝ առանձնահատուկ դիմելով, հորդորեց, որ բանակում ամեն քայլը մտածված անեն։

Հետո դառնալով մեր դասընկերուհուն՝ Լիանային, խնդրեց, որ իր սիրելի բանաստեղծությունը՝ Պ․Սևակի «Ես օգնեցի բոլորին, ես ինձ միայն չօգնեցի․․․»-ն ասմունքի։

Եզրափակելով Արմենի մասին զրույցը, նրա  դասընկերուհին՝ Նաիրան, ընդգծեց․

-Ուսուցիչները Արմենին շատ էին սիրում, Արմենն էլ՝ դպրոցն ու ուսուցիչներին։

Շատ խելացի էր, արագ էր ընկալում։ Մեկ անգամ կարդալով կարողանում էր իրեն հանձնարարված նյութը վարժ ու հստակ ներկայացնել։ Ուսուցիչները հենց դրա համար էլ էին բարկանում, ասում էին, որ եթե կարողանում է, ինչու՞ անընդհատ չի սովորում։ Ինքն էլ իր հերթին շատ էր ամաչում իր՝ չսովորելու փաստից, մինչև ասում էր, որ դասին պատրաստ չէ, հոգին դուրս էր գալիս։ Արմենի նման եղբայր, դասընկեր ու մարդ չկար, Արմենի նման երկրորդը չկա։

Ադրբեջանական ագրեսիան հետ մղելու ընթացքում իր կյանքը զոհեց ու Վարդենիկ գյուղի հերոսների շարքին դասվեց նաև ժամկետային զինծառայող Արտաշ Այվազյանը։ Արտաշը ծնվել է Գեղարքունիքի մարզի Վարդենիկ գյուղում 2001 թվականի օգոստոսի 13-ին։ Ընտանիքի առաջնեկն էր, ժպտադեմ ու աշխույժ երեխա։ Սովորել է Վարդենիկի Ռ․ Հովհաննիսյանի անվան թիվ 1 դպրոցում, ապա՝ ինչպես տարեկիցները, Վարդենիկի կրթահամալիրում։ Բանակ է զորակոչվել 2020 թվականի հուլիսի 20-ին։

«Եղբայրս բանակ է զորակոչվել ան ժամանակահատվածում, երբ կորոնավիրուսը մեծ թափ էր առել։ Խնջույք չենք արել՝ չէր թույլատրվում, բայց բավականին ուրախ ենք ճանապարհել: Ինքը  շատ ուրախ ու ոգևորված էր բանակ գնալու փաստից, նույնիսկ մեզ էր ուժ ու թև տալիս։ Ասում էր՝ կծառայի, անփորձանք հետ կգա, կաշխատի, կամուսնանա, ինչպես բոլորը»,-պատմում է Արտաշի կրտսեր եղբայրը՝ Արեգ Այվազյանը։

«Ջաբրաիլում (Մեխակավան) էր ծառայում, ամեն օր զանգում էր, միշտ էլ կապի մեջ էր բոլորիս հետ, օր կար` մի քանի անգամ էր զանգում։ Ծառայությունից գոհ ու ոգևորված էր, պատմում էր՝ ինչքան հետաքրքիր է անցնում կյանքը բանակում ու ինչքան է ամեն ինչ տարբերվում քաղաքացիական կյանքից։

Վերջին անգամ հոկտեմբերի 14-ին ենք խոսել, ասում էր որ ամեն ինչ լավ է, բայց թե որտեղ էր՝ չասաց, մինչև այսօր էլ չգիտենք՝ որտեղ է եղել»,- նշեց Արեգը։

«Արտաշի եղբայր լինելը հիմա կրկնակի հպարտություն ու կոչում է ինձ համար։ Եղբայրս չի վախեցել, չի փախել, իր մարտական ընկերների կողքին է եղել մինչև վերջին շունչը։ Եղբայրս զոհվել է վիրավոր ընկերների կողքին մնալու արդյունքում։ Նույնիսկ որոշները եղբորս հետ վեճի են բռնվել, որ թողնի ընկերներին, որ գոնե իր կյանքը փրկի․ չի համաձայնել, հենց այդ ժամանակ էլ տեղի է ունեցել դեպքը․ կրծքավանդակի՝ աջ հատվածին են կրակել, փամփուշտը թիկունքի՝ ձախ կողմից դուրս է եկել,- ասաց Արեգը շարունակելով,- մեր բոլորի մխիթարությունը թերևս այն է, որ եղբայրս թշնամու ձեռքում չի հայտնվել, չեն ստորացրել, չեն նվաստացրել, եղբայրս հպարտությունը սրտում ու իսկական հերոսի պես է ընկել»։

Խոսելով եղբոր բնավորության մասին Արեգը ընդգծեց եղբոր անսահման բարությունն ու ընկերասիրությունը․ «Արտաշն ուրիշ էր՝ լուրջ, նստած, տեղը եկած պահին բոլորից անլուրջն ու հումորովը։ Մեծի հետ մեծ էր, երեխայի հետ՝ երեխա։ Ամենակարևորը՝ անսահման բարի, համբերատար, հարգալից ու ընկերասեր էր։ Աշխատում էր ոչ ոքի չնեղացնել ոչ մի հարցում։ Արտաշին մի-երկու տողով նկարագրելն այդքան էլ հեշտ բան չէ, իր մասին ժամերով կարելի է խոսել»,-եզրափակեց Արեգը։

Արտաշի մասին հիշողությունները այժմ ավելի են ջերմացնում դասընկերների սրտերը․«Արտաշը խաղաղ մարդ էր, ոչ ոքի հետ խնդիրներ չուներ, բոլորի հետ համերաշխ էր, հարմարվող,- փաստում է Արտաշի դասընկերուհին, շարունակելով,-կազմակերպված էր, ամեն ինչի մեջ շնորհքով ու հարգանքով։ Մեծահասակների հանդեպ աննկարագրելի լավ վերաբերմունք էր ցույց տալիս, անկախ նրանից, թե ով է։ Ուսուցիչները անասելի շատ էին սիրում Արտաշին։ Անընդհատ շեշտում էին նրա ու իր եղբոր՝  Արեգի բնավորությունների չափազանց տարբեր լինելը։ Արտաշն էլ իր հերթին բոլորից շատ եղբորն էր սիրում, Արեգին մի բան պատահեր՝ բոլորին խառնում էր իրար։

Դասընկերուհիներով իրեն շատ էինք հարգում ու վստահում, չկար մեկը, ում խնդրանքը Արտաշը չփորձեր կատարել»։

Խոսելով Արտաշի նպատակների ու յուրահատկությունների մասին, դասընկերուհին ավելացրեց․

«Որորշել էր՝ բանակից վերադառնար՝ օպերատոր էր դառնալու։ Շատ էր սիրում ավտոմեքենա վարել։ Հիշում եմ, թե ինչքան շատ էր ուրախացել վարորդական իրավունք ստանալիս։ Արտաշը մեծ ապագա պետք է ունենար, պատերազմը խլեց նրա ու շատ տղաների անկատար նպատակները․․․»

«Իմ Արտաշեսը շատ խելացի, հավասարակշռված, հասկացող, ընկերասեր ու բարի աշակերտ էր (ցավ եմ ապրում անցյալով բնութագրելուս համար։

Շատ պարտաճանաչ ու պատասխանատու անձնավորություն էր։ Երբեք չէր անում այնպիսի մի բան, որի համար նկատողություն պետք է արվեր։ Միշտ ժպտերես, կենսուրախ ու շատ հարգալից բոլորի նկատմամբ։

Կարծում եմ Արտաշեսն առհասարակ ոչ մեկի հետ չէր կարող խնդիր ունենալ։ Նա ավելի շուտ խնդիրների լուծում էր, քան  խնդիր առաջացնող։ Իր հասակակիցների համեմատ շատ գիտակից էր, համբերատար ու բարի թե՜ ուսուցիչների, թե՜ իր ընկերների, և թե՜ իրեն շրջապատողների հանդեպ․․»,-եզրափակեց Արտաշի ուսուցչուհին՝ Ռուզաննա Պողոսյանը։

Արտաշ ջան, քեզ երբեք չենք մոռանա: Հավերժ փառք քեզ, հերոս…

Արցախյան երկրորդ պատերազմը  անտարբեր չանցավ նաև ՀՀ ամենամեծ գյուղի՝ Վարդենիկի կողքով։ Գյուղի հերոսներից մեկը՝ Տիգրան Արշակյանը, ևս դասվեց այն հայորդիների շարքին, ովքեր հավերժի ճամփան բռնեցին՝ իրենց կյանքը նվիրելով հայրենիքի պաշտպանությանը։

Տիգրանը ընտանիքի առաջնեկն էր, սպասված զավակ։ Ծնվել է 2000 թվականի դեկտեմբերի 16-ին Գեղարքունիքի մարզի Վարդենիկ գյուղում։ Սովորել է տեղի՝ Ռ․ Հովհաննիսյանի անվան թիվ 1 դպրոցում, ապա՝ Վարդենիկի կրթահամալիրում։ 2019 թվականի հուլիսի 25-ին զորակոչվել է բանակ։

«Իմացանք՝ Մեղրիում է ծառայելու, ընկերներով շատ էինք  ուրախացել, որ Հայաստանում է, մտածում էինք համեմատաբար ավելի անվտանգ կլինի, քան Արցախում։ Տիգրանը զորակոչվելու առաջին իսկ օրից մեզ հետ կապի մեջ է եղել, միշտ էլ զանգել ու գրել է բոլորիս։ Բոլորս՝ այդ թվում և ինքը, հանգիստ ու վստահ էինք, որ ողջ ու առողջ հետ է գալու։ Այնքան վստահ էինք, որ անգամ հետ գալու խոստում չպահանջեցինք…»,-ընդգծեցին Տիգրանի մտերիմ ընկերները։

Հարցին, թե ինչպիսի՞  ընկեր է եղել Տիգրանը, միաբերան պատասխանեցին. «Մենք Տիգրան անունով ընկեր չենք ունեցել, մենք Տիգրան անունով եղբայր ենք ունեցել, այսօր արդեն Տիգրան անունով հերոս եղբայր ունենք…

Բոլորիս (թե՛ տղա ու թե՛ աղջիկ ընկերների) կողքին է միշտ եղել ամեն հարցով, ցանկացած իրավիճակում մեր հույսը ինքն էր, բոլորս էլ գիտեինք՝ Տիկոն մի բան կանի։ Մեր ընկերական շրջապատի ամենադրական կերպարն էր, միշտ ժպիտով, ուրախ, իր պատմություններով մեր տրամադրությունը բարձրացնող ու ամենակարևորը՝ մեզ լավ ճանաչողն ու մեզնից մեկը»։

«Մի յուրահատկություն էլ ուներ. գյուղի բոլոր մեքենաները ըստ իրենց համարների գիտեր՝ ում էր պատկանում, ես էլ մեր մեքենայի համարները Տիգրանից եմ սովորել, միշտ մոռանում էի, ինքն էր հիշեցնում»,-եզրափակեց ընկերը։

Տիգրանի քույրը՝ Էլենը նշեց.

«Նպատակասլաց ու յուրահատուկ էր դեռ մանկուց։ Ավտոմեքենաներ շատ էր սիրում, իրեն ճանաչողները գիտեն, թե ինչքան շատ էր սիրում վարել։ Առհասարակ Տիգրանին առանց ավտոմեքենայի տեսնելը հազվադեպ պատահող երևույթ էր։

Գյուղը սիրում էր, բայց նպատակները դրսում էին։ Նպատակ ուներ բանակից գար, աշխատեր, տուն կառուցեր…»

Էլենը եղբոր մասին  պատմելիս ընդգծեց եղբոր՝ բռնկուն, բայց միաժամանակ, ուշադիր ու հոգատար լինելու փաստը. «Շատ բաներ կար, որ արգելում էր ինձ ու քրոջս, մենք էլ՝ նեղանում։ Հիմա եմ հասկանում եղբորս խրատները, իր ասած ամեն մի բառը»։

«Միշտ զանգում էր՝ համարյա ամեն օր։ Ասում էր, որ ծառայությունը շատ լավ է անցնում։ Պիտի «սերժանտ» տային իրեն, սերժանտական դասեր էր անցնում, իսկ պատերազմի ժամանակ էլ դիրքի ավագն էր… Հոկտեմբերի 2-ին Մեղրիից տարել են Ջաբրաիլ (Մեխակավան)։ Մինչև հոկտեմբերի 8-ը խոսել ենք հետը, ամեն ինչ լավ էր, ինքն էլ՝ ոգևորված։ Երկու օր անց՝ հոկտեմբերի 10-ին Տիգրանը ոտքից վիրավորվում է և այդ վիճակում «ՈՒԱԶ» մեքենայով անցնելով շուրջ 130 կմ, իր ընկերներին հասցնում է փոքր հոսպիտալ ու նորից վերադառնում դիրքեր։ Այդ նույն օրը ԱԹՍ-ն բեկորային մահացու վիրավորում է հասցնում եղբորս։ Նրան տանում են Գորիսի հոսպիտալ, իսկ հետո՝ Երևան։ Այդ ընթացքում եղբայրս կոմայի մեջ է հայտնվում և, ուշքի չգալով, մահանում հոկտեմբերի 14-ին»,- պատմում է Էլենը։

«Պատմում էր, որ ծաղիկներ է մշակում զորամասում։ Ասում էր՝ «Զորացրվողները իրենց ծաղիկները իմ խնամքին են թողնում», իր աճեցրած ծաղիկն էլ մեզ են ուղարկել… Եթե հնարավորություն ունենայի եղբորս գոնե մի անգամ տեսնելու, կասեի, թե ինչքան շատ եմ իրեն սիրում, թե ինչքան թանկ մարդ է ինքն իմ կյանքում ու, որ առանց իր ներկայության ինձ անթև թռչուն եմ զգում…»,- եզրափակեց Էլենը։