Մի օր, մի սովորական օր, ես արթնացա ու հասկացա, որ ուզում եմ գրկել Երկիր մոլորակը: Ես զգացի այդ գրկախառնության ուժը, իմ թևերի բացվածքը և մեր ձուլումը, ես հասկացա, որ սիրում եմ, անասելի սիրում եմ այս կյանքը: Մի սովորական օր, երբ հերթական անգամ թևերս քամու առաջ բացեցի, սպասումով, որ ինձ վեր կհանի, ես վեր բարձրացա՝ ոտքերս գետնին կպած, բայց բարձրացա: Ինչ-որ պահից հասկացա, որ տիեզերքը ավելի քան ուժեղ է, ու մտքերս սկսեցի տիեզերք ուղարկել, մեկ-մեկ էլ վախենալով, որովհետև հաճախ վատ մտքեր եմ ունենում: Ես հավատում եմ, հավատում եմ, որ ինչքան ես եմ սիրում էս կյանքը, էդքան ինքը ինձ է սիրում:

Հաճախ գլուխս շատ բարձրացրած եմ քայլում, որ աչքիս միայն երկինքը երևա ու քթիս կպնի սառը օդը, հավատացեք՝ դա նման չէ այն օդին, որը դիմացդ նայելով քայլելուց ես շնչում: Երկինքը ֆիլտրում է իմ ներսը, մաքրում է ինձ, օգնում է ու փրկում, ես վստահ եմ:

Մի օր արթնացա ու հասկացա, որ երջանկությունը ունեցածդ ոչինչն էլ սիրելն ու գնահատելն է: Երջանկությունը ուղղակի տեսնելն ու նկատելն է, ոչ թե ունենալը կամ չունենալը: Եվ ես այնքան երջանիկ ու շնորհակալ եմ ամեն ունեցածիս ու չունեցածիս, ամեն դրական ու բացասական զգացածիս համար:

Ու քանի դեռ մայրս անընդհատ կրկնում է, որ շատ բարի եմ, որ պետք է դադարեմ հավատալ, այդքան շատ հավատալ մարդկանց, միևնույն է, ես շարունակում եմ կուրորեն հավատալ:  Եվ կապ չունի, թե ինչի կհավատաք, հավատը ամենակարևոր արժեքն է անկեղծ հարաբերություններ ստեղծելու, մարդկանց և կյանքը սիրելու համար:

Բայց մի օր, ամենատաք աշնանային օրերից մեկի ժամանակ, ես սկսեցի չհավատալ հումանիզմին: Այդ օրը պատերազմ սկսվեց, ես սկսեցի ատել: Այն օրը, երբ հրապարակվեցին առաջին զոհերի անունները, ես սկսեցի ատել: Իսկ այսօր պատերազմից մեկ տարի անց, ես էլի հավատում եմ, որ մեզ փրկվելու համար սեր ու համերաշխություն է պակասում, մեզ պակասում է գիտակցումը, որ երջանկությունը պալատներ ունենալու ու մի ողջ երկրագունդ զավթելու մեջ չէ: Երջանկություն է թեկուզ մի փոքրիկ հողակտորի վրա ամենափոքր, բայց ջերմ տուն ունենալը:

Այսօր, երբ աշխարհը կործանվում է բազմաթիվ չար մարդկանց պատճառով, ես հավատում եմ, որ մի օր մենք կվերագտնենք խաղաղությունը, երբ միմյանց մասին հոգ տանենք ու հասկանանք, թե ինչքան քիչ բան է պետք երջանիկ լինելու համար:

Միայն թե իրար չսպանենք…

Բարև: Այսօր էլի կգրեմ հազարերորդ բարևը, որից հետո չեմ շարունակել, գոնե հարցնեի՝ ոնց ես։ Կներես ինձ, հա՞, դու, որ գուցե հազար անգամ նկատել ես, որ փոխվել եմ, բայց լռել ես։ Նաև դու, որ հորդորել ես հետ գնալ դեպի հինը, որովհետև քեզ այնտեղ ավելի շատ էի դուր գալիս: Կրկին ասում եմ՝ կներես, փոխվել եմ…

Կար մի ժամանակ (արդեն կնշեմ «ժուկով ժամանակով» տարբերակը), երբ ամեն ինչ ուրիշ էր, չէ, ես չունեի վարդագույն ակնոց, հիմա էլ չեմ նվնվա ու չեմ ասի, որ աչքերիցս ընկել է վարդագույն ակնոցը:

Ժուկով ժամանակով ես կյանքին այլ կերպ էի նայում, ինձ թվում էր, թե ամենամեծ խնդիրները ունեմ ես, այն պատճառով, որ իմ տեսադաշտը փոքր էր, իմ կյանքը մի քառակուսու մեջ էր, որտեղ գրեթե բոլորը քիչ թե շատ երջանիկ էին։ Իսկ հիմա հասկանում եմ, որ նույն խնդիրը կարող են ունենալ մի քանի մարդիկ, բայց նրանցից յուրաքանչյուրը այն տարբեր կերպ կզգա:

Զգում եմ, որ կյանքը շատ անարդարություններ ունի, բայց նաև հասկանում եմ, որ դրանք կյանքի անքննելի օրենքներն են։ Ասում են՝ երեխան ծնված օրվանից անմեղ է մինչև այն պահը, երբ մոտենում ես համբուրելու, իսկ նա հարվածում է:

Նրանցից մի քանիսը իսկապես անմեղ են: Նա, ով ծնվեց ու աչքերը բացելով՝ մոր դեմքը տեսնելու փոխարեն միայն խավար տեսավ և դրա մեջ գրեթե աննշմարելի մի լույս։ Այսօր այդ խավարի մեջ լույսը մեծացել է, այդ լուսավորը հենց նա է։ Իսկ այն մեկն արդեն տարիքն առած պառկել է անկողնում ու անիծում է Աստծուն, որ մարդկանց էլ առաջվա պես լավ չի տեսնում: Ու հասկանում եմ, որ մենք չենք գնահատում, ու սիրտս էլի սկսում է ցավել։

Ու անմեղ է նաև այն մեկը, որ ծնված օրվանից մահի հետ կռիվների մեջ է, նա տեսնում է, բայց չի հարվածում։ Այն մեկն է նա, որ իր կարճ՝ 1 տարվա կյանքի 10 ամիսն անցկացրեց հիվանդանոցում՝ բժիշկների ձեռքում՝ ճակատագրի դեմ կռվելով։ Ու նրանք ծնվել են ոչ թե հարվածելու, այլ կյանքից հարվածներ ընդունելու համար:

Բայց նրանք ուժեղ են, դիմանում են ու լռում՝ կարծես թե ոչինչ էլ չի եղել։ Իսկ ես կամ դու կարող ենք նվնվալ ամենահասարակ խնդրի պատճառով՝ չգիտակցելով, որ մեր հնարավորությունները չափից շատ մեծ են։

Տխրում եմ նաև նրա համար, ով պետք է դեռ շատ երկար ապրեր, բայց արդեն երկար տարիներ չկա։ Ջահել էր, իսկ ես կարտասվեմ նրա յուրաքանչյուր հարազատի հետ, երբ իրենց ցավը հիշելով կտխրեն: Ու կարտասվեմ նաև նրա հետ, ով անհագ խմում է, որ ցավերը խեղդի շշի մեջ ու մոռանա։

Ու ես հասկանում եմ, որ կյանքը դաժան է, բայց և կուզեի աչքերիցս մի փոքր տալ նրան, որ գոնե ինձ ավելի լավ տեսնի, ու առողջությունիցս տայի մյուսին, որ այլևս հիվանդանոց չընկնի, կյանքիցս տայի նրան, որ մի փոքր երկար ապրեր։ Երևի մի բան կփոխվեր:

Ու ես դրան զուգահեռ հասկանում եմ, որ ոչինչ էլ տալ կարող չեմ, մենք ոչինչ էլ չենք կարող տալ, բայց կարող ենք սիրել, անընդհատ սիրել, իսկ դա և՛ լավատես աչքեր կտա, և՛ առողջություն, և՛ կյանք։

Իսկ ես էլի տխրում եմ, ու դու մի օր դա կզգաս ու կհարցնես պատճառը, բայց չնեղանաս, եթե ոչ մի կոնկրետ բան չասեմ։ Ես ինքս էլ չգիտեմ։

Ուղղակի փոխվել եմ:

Առաջին անգամ, երբ նա մտավ մեր դասարան, աչքերս ուրախությունից սկսեցին փայլել, այնքան հպարտ էի: Անդադար նայում էի, զննում ծեր, հոգնած մատները: Նա մեզ Մաքսվելի տեսություն էր բացատրում և այնքան ոգևորված էր խոսում, կարծես նոր էր ավարտել համալսարանը, և իր առաջին դասն էր: Առաջինը չէր, բայց վերջինն էր: Ձեռնափայտն էլ չէր խանգարում, որ զգայինք նրա եռանդը, անընդհատ ուզում էր նվիրել իր գիտելիքները, և ստացվեց: Ես նրան տեսա ընդամենը երկու անգամ, բայց հիշելու եմ ողջ կյանքում: Երբ արդեն դպրոցից գնում էր, այլևս չդիմացա և անգամ մի կողմ դնելով ամոթս՝ մոտեցա և ասացի, որ ուզում եմ իր հետ նկարվել: Նրա կողքին մեկ նկար ունենալով՝ ես ինձ հպարտ եմ զգում: Ափսոս, չհասցրի նկարը փոխանցել. կամ ես ուշացա, կամ էլ ինքն էր շտապում: Նրա մասին հոդված կարող եք գտնել նաև 17-ի էջերում, Արտյոմ Ավետիսյանը հարցազրույց է վարել նրա հետ: Խոսքը Գևորգյան Սերգեյի մասին է: Քանի սերնդի հուշերում կա նա, և քանի սերունդ է կրթել…

Իսկ հիմա խոսեմ մեկ ուրիշի մասին, չէ՛, նրան ես շատ եմ տեսել ու շատ եմ գրկել՝ ինչքան կուզեի: Ոչինչ, որ ոսկրոտ այտը՝ տարիքի հետ ծերացած, դժվարությունների մեջ կոպտացած, հպվելով երեսիս կցավեցներ իմ ջահել անհոգ երեսը: Ամեն անգամ ես զգում էի այդ ցավը, բայց ավելի ամուր էի գրկում: Այժմ չեմ պատկերացնում, թե ինչ կլինի, երբ գնամ նրանց տուն, ներս մտնեմ՝ առանց նրա ձայնը լսելու, որ միշտ ասում էր.

-Արի՛, Լիլո ջան, արի՛, ազիզ աղջիկ:

Ես նրան ավելի շատ եմ կարոտում, հուշերն ավելի շատ են: Այդ կինն այնքա՜ն նուրբ էր, այնքա՜ն քնքուշ, որ ժամերով կարելի էր նստել ու նայել շարժումներին, անգամ՝ հաց ուտելիս: Չնայած՝ այնքան չուտող էր, միշտ ասում էին.

-Ռիփսիկը մի ծիտիկի չափ է ուտում:

Նա այն մարդն էր, ում երջանկությունը ծերանում էր, բայց չէր մահանում: Երջանկությունն այսօր էլ ողջ է, նա՝ չկա: Երբ կանգնած էի կողքին, իսկ ինքը պառկած էր՝ աչքերը պինդ փակած, այնպիսի տպավորություն էր, կարծես հրեշտակային քուն էր մտել, ու ճիշտ որ. քնած էր հրեշտակի պես:

-Ո՞ւր է մերդ,- ասաց տատս անկողնում պառկած:

-Հորքուր Ռիփսիկը էլ չկա,- այլևս չկարողացա զպել արցունքներս:

Գիտե՞ք՝ ինչն է լավ, որ մարդիկ իրենցից հետո թողնում են լավ հիշողություններ, երբ հիշում ես, ու հոգիդ պարուրվում է ջերմությամբ, ստիպում է ժպտալ:

Արևը բոլորիս համար էլ մեկն է, այն ջերմացնում է բոլորիս հավասարաչափ և ոչինչ էլ չի պահանջում: Բացի հսկա արևից՝ իմ կյանքում կա նաև փոքր արև՝ մսից և արյունից: Չէ, նա փոքր չէ, ինձնից մեծ է, բայց փոքր է արևից: Ես նրան ընդամենը մեկ անգամ եմ տեսել, այն էլ՝ հեռվից:

Շատ լավ եմ հիշում նրա դեմքը. այդ պահին մեր հայացքները բախվեցին ու մինչև այսօր էլ հիշում եմ այդ պատկերը, որը խնամքով մտապահել է հիշողությունս:

Այնքան ջերմ էր ժպտում, կարծես արևի շողերից պոկված լիներ, այն ժպիտներից, որ ժպիտ են բերում: Եթե գիտությունն այնքան զարգացած լիներ, որ ստեղծեր հզոր տեսախցիկ, որը կկարողանար նկարել հիշողության մեջ մտապահված պատկերները, հաստատ գիտեմ՝ լավ նկար կլիներ: Նկարչական այնպիսի բնատուր շնորհ էլ չունեմ, որ կարողանայի թղթի վրա նկարել, գիտեմ՝ գեղեցիկ կտավ կլիներ: Այնպիսին, ինչպիսին Լեոնարդո դա Վինչիի Ջոկոնդան է: Այն պետք է օծված լինի արևի շողերով, որոնք կճառագայթեին ու կջերմացնեին նաև մեզ: Այսօր ավեի հստակ եմ հիշում նրա դեմքը, փոքրիկ աչքերը, գեղեցիկ թուշիկները, ջերմացնող ժպիտը, ձեռքերն իրար վրա դրած կանգնած էր: Շատ եմ ափսոսում, որ չմոտեցա ու չգրկեցի նրան: Արդեն մի 100 գրկախառնություն եմ խոստացել նրան, բայց, ինչ արած, հեռավորությունն է խանգարում:

Երբ սկսեցի Ամալյայի հետ շփվել, սկսեցի լրիվ այլ կերպ նայել և՛ արևին, և՛ լուսնին: Այժմ չափից շատ եմ սիրում գրկել մարդկանց: Իսկ դուք գիտե՞ք, որ նա լացկան է՝ ուրախ արև, որ միշտ լաց է լինում: Բայց նա ուժեղ է, այնքան ուժեղ, որ դիմանում է ամեն տեսակ անարդարությունների, նա ինձ համար չկոտրվող, հզոր կամքի տեր մարդու օրինակ է: Երբ ամեն անգամ հավատով ասում եմ.

-Ա՛մ, լավ կլինի:

Ասում է.

-Հուսանք:

Մեկ-մեկ բարկացնում է, որովհետև ես գիտեմ, որ հաստատ ամեն ինչ լավ կլինի: Հիշում եմ այն օրը, երբ անգլերենի քննության էր: Արդեն կեսօր էր, երբ գրեցի.

-Ամ, ի՞նչ ստացար:

-Լիլ, 20:

Ես հաստատ գիտեի, որ բարձր էր ստանալու, չնայած՝ կրկին ասում էր «հուսանք»: Եթե Ամալյայի մի հոդվածի վերջում չկարդայի, որ ամաչում է առաջինը գրել ու ծանոթանալ, երևի այդպես էլ չծանոթանայինք:

Իմ ամաչկոտ Ամալյային այսօր էլ խոստանում եմ մեկ գրկախառնություն: Ու դա էլ թող լինի 101-րդը: Մի օր իսկապես կգրկեմ այնպես, ինչպես դու ես գրկում բոլորին՝ սիրով լեցուն: