Այս տարի ամառն ինձ համար սկսվեց հենց հունիսի մեկին։ Ես էլ չեմ հավատում. ո՛չ հուլիսի մեկին, ո՛չ հունիսի տասնյոթին, այլ հենց հունիսի մեկին։ Ամառվա առաջին օրը հանձնեցի երկու քննություններս, հետո եկա տուն ու մի ամբողջ օր տոնեցի այն փաստը, որ հինգ օրում մի կերպ սովորել եմ մաթեմատիկայի բոլոր քննական տոմսերը, 10-րդ դասարանի ֆիզիկայի դասագրքի բոլոր պարագրաֆներն ու մոտ 150 խնդիրների լուծման եղանակները։

Ամառը շարունակում է հոսել իր հանդարտ հունով։ Արթնանում եմ, փորփրում սոց.ցանցերը, մի քիչ էլ եմ փորփրում, հետո ամառս ամոռանալի պահերով լցնելու հետաքրքիր առաջարկներ եմ ստանում ու առանց երկմտելու ընդունում դրանք։ Այդպես էլ դառնում եմ հետաքրքիր ծրագրերի մի մասը ու ձեռք եմ բերում նոր ընկերներ ու լիքը-լիքը լավ հիշողություններ։ Ամառվա առաջին երկու ամիսն այսպես անցկացնելուց հետո ուղևորվում եմ այն եզրափակելու արտասահմանում։

Ամառվա վերջին ամիսը ողողվում է ամենաանսպասելի արկածներով։ Ընկնում եմ Դիսնեյի հեքիաթների գիրկը, հետո պատահաբար հայտնվում եմ օվկիանոսի ափին՝ խարույկի կողքին նստած, ինչ-որ ընտանիքի հետ զրուցելիս, քիչ անց կանգնած եմ թանգարանում ու աչքերս չռած նայում եմ Պիկասոյի նկարներին։ Ու երբ մտածում եմ, որ հենց այդ պահին էլ ավարտվելու է ամառը, հայտնվում եմ իմ տեսած ամենամեծ համերգային դահլիճում՝ ամենասիրելի երգչիս համերգին, երգում եմ ու պարում, վայելում եմ ուր որ է՝ ինձ լքող ամառվա վերջին անակնկալն ու վերադառնում եմ տուն՝ ձայնս կտրված, ամառս եզրափակված համարելով։ Նստում եմ ինքնաթիռ ու 16 ժամ անց կրկին Հայաստանում եմ, որտեղ ինձ սպասում են հրաշալի ամառվա վերջին օրերը, որոնք անցկացնում եմ ընկերներիս ու ընտանիքիս հետ։ Մտովի փակում եմ մի հաստափոր գիրք, կազմին գրում եմ «Ամառ 2018: Հրաշալի ամառ» ու դնում եմ մի կողմ։

Իսկ ամենավերջում հիշում եմ, որ ես փոխադրվել եմ 11-րդ դասարան, ու երևի թե կարիք չի լինելու նոր տետրի առաջին էջին գրել. «Ինչպես ես անցկացրեցի ամառային արձակուրդները» վերնագրով ամենամյա շարադրությունը, ու դեմքիս մի աննկատ ժպիտ է հայտնվում։

Ամառային տապից փրկվելու համար փակվել եմ սենյակումս։ Պառկած եմ մահճակալիս վրա, մտքումս իմ ամենասիրած խումբը երգում է իմ ամենասիրած երգը։ Մինչ ես ինձ պատկերացնում եմ խմբի լիակատար անդամ ու երգում եմ նրանց հետ, եղանակը լսում է աղերսանքի իմ բոլոր ճիչերը։ Քամին սկսում է խաղալ սենյակիս վարագույրների հետ, ու ես նկատում եմ, որ դրսում արդեն կամաց-կամաց մթնում է։

Հանկարծ, առանց ինչ-որ պատճառի, հիշում եմ, որ փոքր ժամանակ ընկերներիս մեջ առանձնանում էի իմ քաջությամբ, քանի որ չէի վախենում մթությունից։ Ընկերներիս դա շատ էր զարմացնում, երբեմն ինձ նույնպես։ Նրանցից շատերը մտածում էին, որ մթության մեջ քողարկված են աշխարհին անհայտ հրեշներ։ Ես նույնպես հավատում էի հեքիաթային հրեշների գոյությանը, սակայն դրանց չէի պատկերացնում մթության մեջ։

Ու հանկարծ հասկանում եմ, որ մթություն չկա։ Երբեք մութ չի լինում։ Մթությունը հնարել են մարդիկ իրենց մեղքերը, վախերն ու ցանկությունները դրանում ամփոփելու համար։ Այն հասարակ մի տերմին է, որն իր ստվերում է պահում միլիոնավոր հանցանքներ, թաքնված հայացքներ ու չիրականացած նպատակներ։ Հասկանում եմ, որ նույնիսկ ամենամութ գիշերը անսահման լուսավոր է, քանի որ լցված է մարդկային գաղափարներով, նոր ծնվող հեքիաթներով ու վառ գույներով։ Հասկանում եմ, որ ամենախավար սենյակը կարող է լցվել լույսով, եթե լույսը միշտ քեզ հետ է։ Մի քանի վայրկյանում սևով լցված սենյակս դառնում է մի գեղեցիկ կտավ, որտեղ զբոսնում են իմ մտքերը, նոր գաղափարները, իմ հորինած կերպարներն ու ամենասիրելի երգերը։ Մի քանի վայրկյանում անհետ կորչում է մթությունն իր բոլոր երանգներով։ Փոխարենը սենյակումս մնում են նրա շվաքում գտնվող բոլոր հրաշքները։ Մթությունը հրաշքներն են։

Հանկարծ մայրիկս մտնում է սենյակ, վառում լույսն ու ասում․

-Ի՞նչ ես անում մթության մեջ։

Ու էլի մտքումս իմ ամենասիրած խումբը երգում է իմ ամենասիրած երգը, բայց ես հասկանում եմ, որ խմբի լիակատար անդամ չեմ, քանի որ խումբը նույնիսկ չգիտի մթության գրկում նստած լուսավոր աղջկա մասին։

Եկել է ամառը՝ շոգ ու տապով լցված։ Միշտ սպասում եմ ամռանը, սակայն, երբ նա, իրականացնելով իմ սպասումները, գալիս է, ես նրան դիմավորում եմ դատարկաձեռն՝ ոչ մի պլան չեմ ունենում։ Եթե դու էլ չգիտես՝ ինչով լցնել այս ամառը, ուրեմն ճիշտ հասցեով ես եկել։ Կփորձեմ պատմել՝ ինչով կարելի է զբաղվել ամռանը Երևանում։

Առաջին հերթին պետք է ծանոթանալ Երևանի հետ։ Հիմա դու մտածեցիր, որ շատ լավ գիտես Երևանի փողոցները, «Մոսկվա» կինոթատրոնը, Հյուսիսային պողոտայի խանութներն ու Սայաթ-Նովա-Նալբանդյան խաչմերուկի ցայտաղբյուրը։ Դա չի նշանակում, որ դու ծանոթ ես Երևանին։

Գործը սկսելու համար առաջին հերթին պետք է հայտնվել քաղաքի կենտրոնական փողոցներից մեկում։ Հետո հագնել ականջակալներն ու բարձր միացնել Ֆորշի կամ Հախվերդյանի կատարումներից մեկը, լայն ժպտալ ու քայլել։ Ուշադիր նայիր շուրջդ։ Կտեսնես շտապող մարդկանց, սրընթաց մեքենաներ, գեղեցիկ շենքեր ու քեզ նման շատերին։

Հետո ընտրիր ցանկացած անկյուն ու թեքվիր ձախ։ Դու դեռ Երևանում ես, բայց հիմա արդեն մեկ ուրիշ Երևանում։ Հիմա կանգնած ես բնակելի շենքերի գրկում։ Արտաքուստ դրանք ոչնչով չեն տարբերվում, սովորական շենքեր՝ սովորական բնակիչներով։ Ամենայն հավանականությամբ, կնկատես մի ֆուտբոլի դաշտ կամ սովորական երեխաների խումբ։ Մոտեցիր, հետևիր խաղին կամ միացիր նրանց։ Կսկսվեն վեճեր, որոնց նպատակը կլինի պարզել, թե ում թիմից ես դու լինելու։ Դու կլինես այն փոքրիկի թիմում, ում ձեռքին գնդակն է, քանի որ նա է որոշում ամեն ինչ։ Հետո դու չես կարողանա ճիշտ «պաս» տալ, միգուցե քեզ սխալ «պաս» տան ու սկսվի վեճ, բայց այն արագ կավարտվի, ու բոլորը կհաշտվեն։

Քիչ անց դուք կհոգնեք խաղից, փոխարենը՝ կսկսեք խաղալ «գործնագործ» կամ «հալամուլա»։ Խաղը սկսելուն պես Դավիթի, Հայկի կամ Աննայի մայրիկը կբացի պատուհանը ու կկանչի նրանցից մեկին տուն՝ ճաշելու։ Դավիթը, Հայկը կամ Աննան կխնդրեն հավելյալ տասը րոպե անցկացնել բակում։ Խնդրանքը կմերժվի, ու նրանք տխրադեմ կբարձրանան տուն։ Քանի որ մեկը գնաց, ստիպված են գնալ նաև մյուսները, ու դու կմնաս միայնակ։ Վստահ եմ՝ կողքովդ կանցնի մի տարեց մարդ՝ բարձր գոռալով՝ ժավելի՜ սպիրտ։ Նրա գոռոցները կմնան անպատասխան, ու նա լուռ կկորի քո տեսադաշտից։

Շնորհավորում եմ։ Դու ծանոթացար թաքնված Երևանի մի անկյունին, այն մեկին, որի մասին քչերը գիտեն։

Հագիր ականջակալներդ, բարձր միացրու Ֆորշի կամ Հախվերդյանի կատարումներից մեկն ու դուրս արի փողոց։ Կտեսնես շտապող մարդկանց, սրընթաց մեքենաներ, գեղեցիկ շենքեր ու քեզ նման շատերին։ Քո Երևանյան խճանկարին կավելանան ֆուտբոլի դաշտը, գնդակը, կռվարար փոքրիկները, նրանց մայրիկներն ու երևանյան բնակելի շենքերը՝ սովորական բնակիչներով…

Տուն ասելով՝ հասկանում եմ այն վայրը, որտեղ ես ինձ զգում եմ ազատ, անկաշկանդ, որտեղ կարելի է վարել անդադար զրույցներ ինձ հետաքրքրող թեմաների վերաբերյալ, որտեղ բոլորը միշտ պատրաստ են ինձ օգնելու։

Կպատմեմ իմ 6-րդ տան մասին (մնացած 5-ի մասին մեկ ուրիշ անգամ)։ Գրադարանն է՝ Խնկո Ապոր անվան ազգային մանկական գրադարանը։ Երբ փոքր էի, 5 կամ 6 տարեկան, մայրիկս ինձ պատմեց գրադարանի մասին, որտեղ ինքն էլ քիչ ժամանակ չէր անցկացրել։ Մի քանի օր անց մայրիկիս հետ գնացինք գրադարան ու գրանցեցինք ինձ 1-4-րդ դասարանցիների բաժնում։ Հիշում եմ՝ ինչպես էի ջանում ավարտել գրքերը ճիշտ ժամանակին ու չուշացնել դրանք։

Մի քանի տարի անց ճանաչվեցի տարվա ամենաընթերցողը։ Այդ առիթով հրավիրվեցի Ղուկաս Սիրունյանի հետ հանդիպման։ Հանդիպումը ինձ` հետաքրքրասեր տասներկուամյա աղջնակիս, նվիրեց անմոռանալի հիշողություններ, իսկ ինքը հեղինակը՝ իր նոր լույս տեսած գիրքը։ Հանդիպումը ստիպեց ավելի շատ սիրել գրադարանը, մասնակցել բոլոր միջոցառումներին ու ընթերցել բոլոր նոր գրքերը՝ թե՛ հայալեզու, թե՛ օտարալեզու, և ազատ ժամանակս անցկացնել ընթերցասրահում։

Ընկերներիս և որոշ ուսուցիչների համար զարմանալի էր այն փաստը, որ ես սիրում եմ ժամանակս անցկացնել գրքերի հետ։ «Չես հոգնո՞ւմ կարդալուց», «Ո՞նց ես հասցնում էդքան կարդալ», «Երանի քո հավեսին» և նմանատիպ այլ արտահայտություններ հաճախ էին ասում ինձ, բայց եթե անկեղծ ասեմ, ուշադրություն չէի դարձնում։ Արտահայտություններն ու զարմացած հայացքները այսօր էլ հաճախ են բախվում ինձ, երբ փողոցում քայլում եմ գիրքը ձեռքիս, կամ պայուսակիցս գիրք եմ հանում մարդաշատ վայրում։

Շատերը միգուցե չեն պատկերացնում՝ ինչու եմ սիրում գրքերը։ Պատասխանը շատ պարզ է՝ դրանք միշտ պատրաստ են քեզ օգնել, պատմել ինչի մասին ուզես, արթնացնել ներսումդ վախ, հետաքրքրություն, զարմանք, ստիպել ժպտալ ու հուզվել, գրքում կարող ես գտնել մեկ ուրիշ «ես» ու մեկ ուրիշ «նա»։ Իսկ երբ նման գրքերը հավաքված են մի տեղում ու քեզ են սպասում, քեզ ոչինչ չի մնում, քան ուղղակի շտապել նրանց այց մատուցել ու նրանց հետ մի փոքրիկ երևակայական ճանապարհորդություն կատարել։ Չէ՞ որ գրքերը մեր առաջ բացում են դռներ, երբ մենք գնալու ոչ մի տեղ չունենք: