Արդեն մեկ շաբաթ է, ինչ Ֆրանկոֆոնիայի գագաթնաժողովն ավարտվել է, ու քաղաքը վերադարձել է իր հին, սովորական ռիթմին: Չգիտեմ՝ գուցե շատերի համար նախկին ռիթմը չէր էլ փոխվել, պարզապես նախորդ շաբաթը 2 ավել ոչ աշխատանքային օր ուներ, բայց իմ աչքերում քաղաքը բոլորովին ուրիշ էր. այն շնչում ու արտաշնչում էր ֆրանսերեն: Ու երևի դա է պատճառը, որ արդեն մեկ շաբաթ է, քաղաքի նույն՝ ծանոթ ու սովոր փողոցները, որոնցով երթևեկելը նույնքան սովորական է, որքան, ասենք, ամեն առավոտ արթնանալը, ուրիշ գույներով են ներկվել՝ հիշողությունների գույներով: Ու դա է պատճառը նաև, որ ես չեմ դադարում ժպտալ ամեն անգամ, երբ հայտնվում եմ այդ փողոցներում, հետևաբար նաև՝ նախորդող շաբաթվանից մնացած հիշողություններում, որոնց մի քանի պատառիկներով պիտի կիսվեմ հիմա, թե չէ վախենում եմ՝ կմոռանամ շուտով: Էս համալսարանի ձեռքը հիշողությունդ անգամ իր տեղում չի մնում: Ի դեպ, հենց հիշողությանս առնչվող պատմությունից էլ սկսենք:

***

Մինչ ես ոգևորված ցույց էի տալիս Հայաստանի պատմության թանգարանի շենքն ու պատմում դրա մասին, մոտեցող ոտնաձայներն ուշադրությունս շեղեցին.
-Էդ ո՞ւր եք գնում առանց պայուսակի,- այն սրճարանի մատուցողն էր, որտեղ քիչ առաջ պիցցա էինք ուտում ես ու իմ ուղեկցությանը վստահված պատվիրակության մինուճար, սոված անդամը, որովհետև վերջինս այնքան էր տարվել նախարարական խորհրդի նիստով, որ մոռացել էր սահմանված ժամին դուրս գալ ընդմիջման կամ գուցե դիտավորյալ էլ սպասել էր, որպեսզի դրսում՝ քաղաքի իսկական միջավայրում մի բան ճաշակի:
-Վա՜յ, մոռացե՞լ էի,- ես ժպտում եմ ու վերցնում ինձ մեկնված պայուսակս,- մերսի,- պատվիրակիս դեմքի արտահայտությունից հասկանում եմ, որ արտասանածս վերջին բառը գոնե հասկացավ. ժպտաց:
-Ա՜յ, ա՜յ, ա՜յ, լավ չի, որ այս տարիքում արդեն մոռանում եք,- ասում է իրեն բնորոշ կատակի տոնով:
-Դե՜,- ես փորձում եմ «արդարանալ»,- կարծես հիշողությանս հետ մի բան այն չի:
-Բայց Ձեր տարիքի համար դեռ շատ վաղ է, օրիո՛րդ,- կես կատակ, կես լուրջ ասում է մսյո Սգարբին ու դրա իրավունքն ունի, իր հիշողությունն իսկապես լավն է:
Ես պատասխանի փոխարեն ժպտում եմ, որովհետև դե արի՛ ու այս պարոնին բացատրի՛ր, որ մոռանալուդ պատճառը իր առավոտյան հայտնած ցանկությունն է՝ տեսնել Ուրուգվայի հրապարակը:
-Էստեղ Ուրուգվայի հրապարակ կա՞ ինչի,- անմիջապես հարցրի վարորդին՝ այդ մասին լսելուց հետո:
-Կա՞,- վարորդը զարմացավ նույնքան, որքան ես,- որտե՞ղ ա:
-Ես էլ եմ էդ ուզում իմանալ,- ծիծաղեցի,- Դուք քարտեզով նայեք, մինչև մենք գանք, էլի,- դուրս եկա մեքենայից,- կգտնեք, չէ՞ :
-Հա, հա, Էլլա ջան,- վարորդը պատասխանեց նույն վստահությամբ, որով ամեն անգամ սխալ փողոց է թեքվում՝ երկարեցնելով ճանապարհը կամ հայտնվելով անտանելի խցանման մեջ:
Ու, հա՛, պայուսակս սրճարանում էի մոռացել ոչ թե վատ հիշողությանս պատճառով, այլ որովհետև արդեն մի քանի ժամ էր՝ մտածում էի, թե ինչպես ենք գտնելու այդ հրապարակը:
Ի վերջո, վարորդը, ի զարմանս ինձ, թեքվեց ճիշտ փողոց, ու վերջապես գտանք այն, որը ոչ այլ ինչ էր, քան սովորական «կոլցեվոյ»՝ կենտրոնում անհասկանալի արձանիկով ու «Plaza de Uruguay – Ուրուգվայի հրապարակ» գրառմամբ, որի միջոցով միայն կարողացանք պատվիրակիս՝ Ուրուգվայի խիստ հիասթափված դեսպանին համոզել, որ իսկապես ճիշտ հասցեով ենք եկել:
-Պետք է զբաղվել այս հարցով,- ակնհայտ դժգոհությամբ մրթմրթաց քթի տակ, ապա շարունակեց,- գնանք հյուրանոց, հոգնել եմ:

***

-Պարո՛ն դեսպան,- ես փորձում եմ գրավել ինձ վստահված պատվիրակության միակ ներկայացուցչի՝ Ուրուգվայի դեսպանի ուշադրությունը, ով, եթե անկեղծ, այդքան էլ տարված չէ համերգով (խոսքը հոկտեմբերի 11-ի տոնական համերգի մասին է Հրապարակում), և կարողանում եմ. նա շրջվում է:
-Օ՜, այստե՞ղ եք: Այո՞:
-Ահա պետական ընթրիքի Ձեր հրավիրատոմսը,- ես ժպիտով մեկնում եմ նրան ծրարը, որի համար և ստիպված եմ եղել առավոտյան ժամը 7-ին հասնել ԱԳՆ ու անիմաստ սպասել:
-Ա՜հ, շնորհակալություն:
Նա բացում է ծրարը, որում, փաստորեն, ոչ թե 1, այլ 5 հրավիրատոմս կար, գտնում է իր անունովը, վերցնում այն ու ծալելով դնում գրպանը:
-Վերցրե՛ք,- նա ինձ է վերադարձնում ծրարը՝ մնացած 4 հրավիրատոմսերով,- կարող եք անել ինչ ուզում եք,- ապա ծիծաղելով ավելացնում,- ես հաստատ 5 հոգու փոխարեն չեմ ուտի:
Համերգի ավարտից հետո ուղևորվում ենք պետական ընթրիքի, որտեղ, հասցնելով պատվիրակիս իր սեղանի մոտ ու համոզվելով, որ ամեն բան կարգին է, թեթևացած շունչ եմ քաշում. «Ըհն, մնաց սպասեմ, մինչև էս ընթրիքն էլ ավարտվի, տանեմ հյուրանոց, ու, վե՜րջ, ես էլ գնամ տուն»: Բայց ինչպես հենց ինքը՝ պարոն դեսպանն էր ասում՝ սպասելն ամենաձանձրալի բանն է աշխարհում: Ուրեմն, ինչո՞ւ սպասել, եթե մոտդ հրավիրատոմս կա: Նույնիսկ հրավիրատոմսեր: Գտնում ես քեզ նման հոգնած, սոված ու կամավոր մեկին, դարձնում հանցակիցդ, որ չձանձրանաս բարձրաստիճան պաշտոնյաների մեջ, հանում կամավորի բեյջդ ու դեմքի վստահ արտահայտությամբ մտնում ներս: Աշխատող պլան է: Փորձել եմ: Ու մինչ ներքևում հանցակից չդարձած կամավորները ձանձրանում էին ու փորձում կշտանալ լանչբոքսային ուտելիքով, իսկ սրահի կենտրոնում բոլորը տեսանկարահանում էին, թե ինչպես են Հայաստանի ու ֆրանկոֆոն աշխարհի բարձրաստիճան պաշտոնյաները «տժժում» (բառը վերցված է հայկական լրատվամիջոցների վերնագրերից), մենք՝ հանցակիցներս, լիարժեքորեն օգտվում էինք հրավիրատոմսի «կախարդանքից» ու վայելում «պաշտոնյա լինելու» համեղ հաճույքը:

Չէ՜, շատ լավ բան է Ֆրանկոֆոնիան…

Դե, երևի արդեն կարդացել եք Ֆրանկոֆոնիայի գագաթնաժողովի օրերին կամավոր երեխեքի նյութերը իրենց կամավորական փորձի մասին օդանավակայանում, հյուրանոցում, Ֆրանկոֆոնիայի ավանում և այլուր, ու ես մի քիչ ուշացած եմ (դե՜, ինչպես միշտ, էլի), բայց, այնուամենայնիվ, ես էլ մի քիչ պատվիրակություններին ուղեկցելու մասին պատմեմ: Չգիտեմ՝ երեխեքը պատմել են արդեն, թե չէ, բայց նախորդող շաբաթվա համար հավաքագրվել էին 1000-ից ավելի կամավորներ ու նրանց դեռ ամառվանից փորձում էին համակարգել 5 խմբի մեջ՝ օդանավակայան, հյուրանոցներ, Ծիծեռնակաբերդ, Մարզահամերգային համալիր ու պատվիրակությունների ուղեկցում: Դե՜, երկար դես ու դեն ընկնելուց հետո էնպես ստացվեց, որ ես վերջնականապես «հաստատվեցի» վերջին խմբում, ու ամեն ինչ սկսվեց:

Չգիտեմ, մյուս խմբերի կամավորներին` ոնց, բայց մեզ այնքան էին նախապատրաստական աշխատանքների համար ԱԳՆ կանչում, որ երբեմն թվում էր՝ իմ երկրորդ տունը ոչ թե դպրոցն (արդեն համալսարանն) է, այլ նախարարությունը: Բայց խնդիրն այն էր, որ նախապատրաստական աշխատանքների էությունն այդպես էլ շարունակում էր սահմանափակված մնալ միայն թեորիայի՝ հսկայածավալ ինֆորմացիայի ու պարտականությունների ցանկի մեջ, որից գլուխ սկսեցինք հանել միայն վերջին մեկ շաբաթը՝ մեր պատվիրակությունների անուններն ու տվյալներն իմանալուց հետո: Ի դեպ, դրան մենք սպասում էինք անհամբեր ու մի թաքուն վախով, որովհետև սրտի խորքում բոլորս էլ հույս ունեինք ստանալ Ֆրանսիայի կամ գոնե Կանադայի պատվիրակությունները (դե՜, Մակրոնին կամ Թրյուդոյին անգամ մոտիկից տեսնելն էր շատերի համար երազանք, ուր մնաց՝ ուղեկցելը) ու չստանալ այնպիսի մի երկիր, որի անունն անգամ չենք լսել երբևէ (իսկ դա շատ էլ հնարավոր էր Ֆրանկոֆոնիայի միջազգային կազմակերպությանն անդամակցող երկրների ցանկը տեսնելով): Եվ քանի որ Արտաքին գործերի նախարարությունն աշխատում է այնպես, ինչպես մեր գյուղի սովետական սառնարանն ամռանը, մենք այդ լուրը ստացանք մեր պատվիրակությունների ժամանումից 5-6 օր առաջ միայն՝ շատ սպասված հեռախոսազանգի միջոցով:
-Էլլա ջան,- այն պահին, երբ լսափողի այն կողմից պիտի լսվեր այդքան սպասված երկրի անունը ես հստակ զգում էի սրտիս զարկերի արագությունը՝ չնայած ավտոբուսում եղած աղմուկին, որովհետև ընկերներիս փորձից արդեն գիտեի, որ կարող է հնչել Մոզամբիկի, Տոգոյի կամ, ասենք, Սենթ-Լյուսիի անունը,- Դուք ուղեկցելու եք Ուրուգվայի պատվիրակությանը,- ես երևի թեթև ժպտացի,- Ձեզ կուղարկենք պատվիրակության տվյալները:
-Շնորհակալություն,- ասացի ես ու անջատեցի հեռախոսս՝ մտածելով, որ ամեն դեպքում բախտի հարցում բախտս բերել է:
«Ուրուգվա՞յ: Վատ չի: Դե՜, առնվազն գիտեմ՝ աշխարհի որ կետում է գտնվում, որն է մայրաքաղաքը, պաշտոնական լեզուն ու կրոնը: Հա՜, մեկ էլ հիշում եմ, որ Ուրուգվայն է առաջինը ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը: Դրոշն էլ կապտավուն է կարծեմ: Չէ՜, ահագին էլ բան գիտեմ փաստորեն: Նույնիսկ լավ է: Գուցե մի քիչ իսպաներեն էլ խոսեմ դեռ»:
Պարզվեց, որ բախտի հարցում բախտս ոչ թե մի քիչ, այլ շատ էր բերել: Իմ ուղեկցությանը վստահված պատվիրակությունը բաղկացած էր միայն մեկ անդամից՝ Ուրուգվայի դեսպանից, ով նաև պատվիրակության ղեկավարն էր, Մշտական խորհրդին, Նախարարական խորհրդին և բուն գագաթնաժողովին Ուրուգվայի ներկայացուցիչը, իսկ ինչպես պարզվեց նաև հետագայում՝ մի հրաշալի, լատինաամերիկյան կոլորիտով անձնավորություն, որի հետ լեզու գտնելը բավականին հեշտ էր՝ չնայած երբեմն-երբեմն պատահող «դեսպանային» կամակորություններին ու սկզբունքայնությանը: Դե՜, առնվազն պատասխան ստանալու համար նրան պետք չէր դիմել «Ձերդ գերազանցություն»-ով՝ ի տարբերություն որոշ այլ պատվիրակությունների անդամների, իսկ մեզ տրամադրված մեքենայում նա հայտնվում էր միայն այն բանից հետո, երբ իմ հետևից փակում էր մեքենայի դուռն ու համոզվում, որ ողջ-առողջ եմ, ու նույնիսկ առաջարկում էր, որ մեքենան սկզբում ինձ տանի տուն և նոր միայն իրեն՝ հյուրանոց, որպեսզի ես հնարավորինս շուտ տուն հասնեմ ու քնեմ, հոգնած կլինեմ:
-Գիտե՞ք՝ Դուք հաստատ ինձնից ավելի շատ եք հոգնում այս օրերի ընթացքում,- ասաց մի անգամ, երբ էլի շուտ էր լքել հավաքույթը ինձ երկար սպասել չտալու համար:
-Ինչո՞ւ,- զարմացա ես:
-Որովհետև չկա ոչինչ ավելի հոգնեցուցիչ, քան սպասելն է,- նրա խոսքը հնչեց որպես վաղուց հաստատված ճշմարտություն,- ես դա հաստատ գիտեմ, որովհետև երբ դեսպանի կցորդ էի, ես ստիպված էի անընդհատ սպասել: Դա հոգնեցնում էր, ես չեմ մոռացել:
Նա չէր մոռացել, ու գուցե դա էր պատճառը, որ հաճախ մինչև վերջ չէր մասնակցում նիստերին կամ պետական ընթրիքներին, խուսափում էր ոչ պարտադիր միջոցառումներին ներկա լինելուց՝ գուցե հավես չունենալու, գուցե՝ ինձ ավելորդ անգամ չսպասեցնելու ու չհոգնեցնելու համար, որովհետև, այո՛, սպասումն ամենահոգնեցուցիչ բանն է աշխարհում:
Չէ՜, հրաշալի մարդ է պարոն Սգարբին ու հենց իր նման մարդկանց հանդիպելու, նրանց լսելու, նրանցով հիանալու, նրանցից սովորելու ու մի քիչ էլ նրանց քաղաքիդ սովորեցնելու համար արժեր մեկ շաբաթով դուրս գալ կյանքի սովորական հունից ու անշահախնդրորեն լծվել մի գործի, որը պահանջում է պատրաստակամ ժպիտ՝ անկախ տրամադրությունիցդ, խնդիրները (որոնք մեծամասամբ ԱԳՆ-ի՝ սովետական սառնարանից էլ վատ աշխատելու արդյունքում էին ծնվում) արագորեն հարթելու ունակություն, դե՜ մի քիչ էլ անքնություն ու էներգիա, ու փոխարենը տալիս հնարավորություն՝ ուղեկցելու մարդկանց, որոնցից կարելի է անվերջ սովորել…

Մինչ մյուս 17-ցիներն իրենց նյութերում ակտիվորեն պատմում էին իրենց կամավորական հետաքրքիր կամ մի քիչ ձանձրալի փորձի մասին գագաթնաժողովի օրերին, ես դրանց հասցնում էի հետևել աչքի պոչով ու թաքուն նախանձով միայն, որովհետև իրենք՝ հյուրանոցների, օդանավակայանի, Համալիրի, Ծիծեռնակաբերդի կամ Ֆրանկոֆոնիայի ավանի կամավորները, որքան էլ ստիպված լինեին ամեն օր կրել այդ կամավորական կապույտ շապիկները կամ ժամերով կանգնել բաց երկնքի տակ՝ չնայած ցուրտ եղանակին, բայց գոնե կարող էին իրենց թույլ տալ այնպիսի ճոխություն, ինչպիսին իրենց տպավորություններով կիսվելն է 17-ում, որովհետև իրենց աշխատանքը, գուցե և ֆիզիկապես ծանր էր, բայց սկսում ու ավարտվում էր հստակ ժամի՝ երեկոյան 8-ին: Ու հա, ընդհանուր կամավորությունն էլ հստակ ավարտ ուներ՝ հոկտեմբերի 12, ժամը 20:00: Եվ չնայած՝ էնպես ստացվեց, որ այդ օրը ես էլ իրենց հետ մասնակցեցի իրենց կամավորական «after-party-ին Ֆրանկոֆոնիայի ավանում (ու, ի դեպ, էնտեղ էլ ինձ գործի դրեցին՝ բեմից մի քանի ֆրազ ֆրանսերեն թարգմանել տալով (Մարիա՜մ, դու մենակ չես, էլի մեկը կա քո օրին), բայց իմ կամավորական աշխատանքը, որը կարող էր սկսվել, ասենք, առավոտյան 7-ին ու ավարտվել արդեն հաջորդ օրը՝ գիշերվա 1-ին, իսկապես ավարտվեց միայն այսօր՝ գագաթնաժողովի ավարտից 2 օր անց, երբ իմ ուղեկցությանը վստահված պատվիրակությանը վերջապես ճանապարհեցի օդանավակայան, ֆրանսիացիներին բնորոշ լայն ժպիտով ու շատ «կարոտալից» տոնով ասացի. «Մինչ շուտափույթ հանդիպում Հայաստանում», հանեցի կամավորական բեյջս, որ երևի ինձնից էլ շատ էր տանջվել այս մեկ շաբաթվա ընթացքում, ու հասկացա, որ վաղն առավոտ շուտ դասի եմ: Էլի: Աշխարհի ծայրում: Դեռ ավելին՝ վեցօրյա գրաֆիկով, որովհետև պիտի լրացնենք այս մեկշաբաթյա տանջանքների օրերը ևս: Այդ է պատճառը, որ գրում եմ միայն հիմա, երբ մյուսներն արդեն վաղուց ամփոփել են ֆրանկոֆոնիան, ծալել ու խնամքով մի կողմ են դրել կամ միգուցե այրել են իրենց բեյջերը, շապիկներն ու հիշողությունները: Դե՜, իսկ ես դեռ նոր եմ փորձում որոշել դրանց ճակատագրերը: Բեյջի ճակատագիրն արդեն պատմեցի, իսկ այ, շապիկի հարցում բախտս, կարելի է ասել, բերել էր: Մեզ՝ պատվիրակությունների ուղեկցորդներիս, ոչ միայն չէին պարտադրել դրանք կրել, այլև առհասարակ չէին էլ բաժանել: Փոխարենը սահմանել էին դասական dress code ու հորդորել հնարավորինս խուսափել որպես կամավոր ներկայանալուց, որովհետև մեր փոխարեն իրականում պիտի պետական արարողակարգի աշխատակիցներ լինեին, բայց…

Ինչ վերաբերում է հիշողություններին, ապա դրանց ճակատագիրը հստակ է. նրանք մնալու են ինձ հետ թերևս ողջ կյանքիս ընթացքում ու նրանցով դեռ շարունակելու եմ կիսվել ձեզ հետ (թեկուզ մի քիչ ուշացումով), որովհետև այս մեկ շաբաթը, ինչքան էլ անվերջ ու տանջալից թվար, ամենաանհավանական փորձն էր, որ կարելի էր ունենալ այս տարիքում, այն էլ սեփական հայրենիքում և այն էլ իրադարձություններին այսքան մոտ:

Հոկտեմբերի 7-ը շատերիդ համար թերևս սովորական, ոչինչ չասող ամսաթիվ է, մի հերթական կիրակի, որին ուշադրություն էլ չէիք դարձնի, եթե հանկարծ ճանապարհին չընկնեիք խցանման մեջ ու չհասկանայիք, որ պատճառը քաղաքի կենտրոնական փողոցներից մեկի կամ մի քանիսի փակ լինելն է: Իսկ դրանք երբեմն-երբեմն փակ են, որովհետև ամսի 7-ից քաղաքը սկսել է ապրել նոր, անսովոր ու մի քիչ խենթ ռիթմով. Հայաստանը մեկ շաբաթով ֆրանկոֆոնիայի սիրտն է, կամ գուցե, հակառակը, Ֆրանկոֆոնիան է մեկ շաբաթով Հայաստանի սրտում՝ Երևանում: Ֆրանկոֆոնիան Հայաստանի սրտում է, որովհետև Երևանի փողոցները չափչփող կապույտ վերնաշապիկով երիտասարդները տարիներ ի վեր սովորում են ֆրանսերեն ու պիտի այն իրենց հայրենիքում օգտագործելու հնարավորություն ունենային, որովհետև օտարերկրյա դիվանագետները, քաղաքական գործիչները, լրագրողներն ու թեկուզ հասարակ քաղաքացիներն ի վերջո պիտի տեսնեին Հայաստանը ներսից՝ իր ողջ գեղեցկությամբ ու հմայքով, իր արևոտ փողոցներով ու ջերմ մարդկանցով, որովհետև Ազնավուրը պիտի լիներ ու պիտի երգեր Հանրապետության հրապարակում՝ ոտքերի տակ զգալով իր արմատների հողը, իսկ օդում՝ ողջ աշխարհի սերն իր արվեստի նկատմամբ: Ազնավուրը հիմա էլ կա ու հիմա էլ է երգում՝ սկսած երևանյան ամենափոքր կրպակից, հրապարակի երգող շատրվաններից մինչև Ազատության հրապարակ, որտեղ արդեն երեկվանից Ֆրանկոֆոնիայի ավանն է գործում: Ազնավուրը երգում է, իսկ մարդիկ գալիս են ու շրջում տաղավարներով՝ Ռուանդայից մինչև Քվեբեկ, Լեհաստանից մինչև Արաբական Միացյալ Էմիրություններ ու Երևան, մինչև անգամ մեր համալսարան, որի շողքը, թվում է, ինձ ամենուր է ուղեկցում, նույնիսկ եթե համալսարանական դասերն այս շաբաթ հանվել են, ու համալսարանը մեզ «նվիրել է» Ֆրանկոֆոնիային՝ ճիշտ է, դժվարությամբ ու, համոզված եմ, մեր ձմեռային արձակուրդը կրճատելու գնով, բայց սիրով ու «բաց ձեռքերով»: Դե՜, մենք էլ մեր հերթին նվիրվել ենք Ֆրանկոֆոնիային ու փորձում ենք գլուխ հանել ազգային, կրոնական, արժեհամակարգային ու մարդկային այս բազմազանության մեջ, որին միավորել է երկու բան՝ Ֆրանկոֆոնիան ու Հայաստանը:

-Դուք դասի՞ չեք,- իրեն բնորոշ մուննաթով հարցնում է Ժորա ձյաձյան՝ առաջին հարկի պահակը:
-Դասի ենք,- պատասխանում եմ ես ու փորձում առանց դրամապանակիցս հանելու անցկացնել ուսանողական քարտս, որ «սեզամը» բացվի ու, ինչպես միշտ, լույսի արագությամբ բարձրանամ այդ նեղլիկ աստիճաններով, որոնց աջ կողմը (չգիտես ում որոշմամբ) նախատեսված է բարձրանալու, իսկ ձախը՝ իջնելու համար (ու, հա, Աստված չանի՝ խառնես այդ կարգը):

-Բա ժամին նայե՞լ եք,- նա, սովորության համաձայն, ձեռքի բանալիով թխկթխկացնում է սեղանին, ապա ավելացնում,- ուշանում եք:
-Դասախոսը մեզնից շատ ա ուշանում,- ի միջի այլոց պատասխանում է Սյուզին ու շարունակում փորփրել պայուսակը՝ ուսանողականը շուտ գտնելու հույսով:
- Յա՜, – Ժորա ձյաձյան տանել չի կարողանում, երբ որևէ մեկը համարձակվում է հակաճառել իրեն,- դասախոսին կարելի ա, դուք պարտավոր եք լսարանում սպասեք,– ու նրա սովորական մուննաթը վերածվում է հիպերմուննաթի:

Սյուզին անցկացնում է քարտը, բացում «սեզամը» և միանում ինձ ու Աստղիկին, որ «սեզամի» ու աստիճանների միջև կանգնել ու սպասում էինք լեզվակռվի ավարտին:
-Սյուզի՛, արդեն 2-րդ կուրս ենք, բայց դու տենց էլ չսովորեցիր, որ Ժորայի հետ պետք չի կռիվ անել:
-Հա, բայց ինչի՞ ա մուննաթ գալիս որ:
-Է՜հ,- ես տարուբերում եմ գլուխս ու հասկանում, որ նրանց երկուսին էլ ինչ-որ բան համոզելն անիմաստ է,- եկե՛ք բարձրանանք:

Չորրորդ հարկում իր սովորական դարձած նկատողություններով մեզ է դիմավորում Կառլեն ձյաձյան՝ բոլոր երեք պահակներից ամենափոքրամարմինն ու ամենաջերմը:
-Ցածր, էրեխե՛ք ջան, ցածր: Դաս ա:
-Բարև Ձեզ,- ասում եմ ես ու ժպտում, որովհետև Կառլենի նկատողություններն այնքան սովորական են, որ, ըստ իս, արդեն ռեֆլեքսորեն են դուրս թռչում իր բերանից:
-Բարև Ձեզ,- ժպտում է նա ի պատասխան ու, սովորության համաձայն, նորից կրկնում,- բարև Ձեզ:

Հինգերորդ հարկի «պահապանը» Ղուկասն է՝ ամենաբարձրահասակն ու խստադեմը, ում հագին այդ կապույտ կոստյումը բոլոր երեքից ամենատարօրինակն է նայվում:
-Արագացրե՛ք, էրեխե՛ք, դաս ա:
Դե՜, հա, Ղուկաս ձյաձյան էլ առիթը բաց չի թողնում մեզ նկատողություն անելու՝ չնայած, որ արդեն մտնում ենք լսարան, ու, հա, դասախոսն էլ՝ մեր հետևից, որովհետև իրեն կարելի է, ճիշտ է, մենք պիտի սպասենք… Ոչինչ, թե համալսարանի աստիճաններին մեծ-մեծ տառերով գրված ֆրանսիական արժեքներից մեկն էլ «égalité»-ն է՝ հավասարությունը:

Այո՛, սա համալսարանն է, այստեղ դու տանն ես, ուր քեզ սպասում են դեռ առավոտ շուտ…

Հա, ու լավ կլինի՝ չուշանաս, գիտեմ, որ քնի ամառային ռեժիմդ դժվար է փոխել, բայց կապույտ կոստյումավորները բարկանում են…

Ճանապարհը մեզ տարավ դեպի Չարենցավան հանպատրաստից, պլանավորվածից դուրս, որովհետև Ծաղկաձորը մի քանի օրում հասցրել էր դատարկել պապայի դրամապանակում եղած ամբողջ կանխիկ գումարը, ու այդ նեղ ու երկար մայրուղում բանկոմատ գտնելու ամենակարճ տարբերակը մեքենայի ղեկը աջ թեքելն էր՝ դեպի Չարենցավան: Ու չնայած մեքենայով մի քանի պտույտ գործելուց հետո այդպես էլ չհաջողվեց գտնել համապատասխան բանկի բանկոմատը, փոխարենը «գտանք» մի եկեղեցի, որի գոյությունը, թեպետ, քրիստոնեությունն առաջինը որպես պետական կրոն ընդունած երկրում նույնքան սովորական ու կանխատեսելի պիտի լիներ, որքան, ասենք, լողափի հանդիպելը ծովափնյա քաղաքում, բայց մեր առաջին ռեակցիան զարմանքն էր.
-Վա՜յ, էստեղ էսպիսի եկեղեցի կա՞:
Չգիտեմ՝ ավելի շատ ընտանեկա՞ն, թե՞ հայկական սովորության համաձայն, կանգ առանք ու մտանք եկեղեցի: Չէ՜, չեմ պատրաստվում ձեզ ձանձրացնել տեղանքային նկարագրություններով, առավել ևս, որ դրանք առանձնապես չեն տարբերվում նմանատիպ այլ վայրերի նկարագրություններից, փոխարենը կպատմեմ Վահան պապիկի մասին, ով խնամում էր եկեղեցին շրջապատող փոքր այգին՝ լի պտղատու ծառերով ու կարմիր-կարմիր վարդերով: Նրան հանդիպեցի եկեղեցուց դուրս գալու պահին, երբ մերոնց գտնելու ակնկալիքով թափառող հայացքս գցում էի այս ու այն կողմ: Գտա: Աջ կողմում էին՝ աղբյուր- հուշարձանի մոտ: Պապան հասցրել էր քաղցր զրույցի բռնվել Վահան պապիկի հետ, ով, փոքր-ինչ մարմինը թեքած, լվանում էր ձեռքի խնձորները: Երբ մոտեցա նրանց, առաջին բանը, որ արեց, խնձորներն ինձ մեկնելն էր.
-Իմ ծառի խնձորներն են:
-Շնորհակալ եմ շատ,- ժպտացի ու նայեցի աչքերին:
Կապույտ-կապույտ աչքեր ուներ Վահան պապիկը, խաղաղության պես կապույտ աչքեր, որոնցից ասես բարություն էր կաթում: Խնձորները վերցրի, իսկ նա շարունակեց պատմել, թե ինչպես է որդու հետ (ով, ի դեպ, գրեթե իր նման ճերմակած էր արդեն) խնամում այգին, ու թե ինչպես են շատերը րոպեների ընթացում կոխկռտում իրենց ամիսների աշխատանքը, որի արդյունքով, անկասկած, հպարտանում էր, աչքերից էր երևում: Հետո միայն պիտի պարզվեր, որ այդ կապույտ, խաղաղ աչքերում հպարտության ու բարության հետ մեկտեղ մեծ ու անպատմելի վշտեր կային: 90-ականների սկզբներին՝ Արցախյան ազատամարտի ժամանակ, կորցրել էր որդիներից մեկին, ավելի ուշ՝ Քառօրյայի օրերին արդեն, եղբոր որդուն՝ Ռոբերտ Աբաջյանին:
-Վահան Աբաջյան ա անունս,- ասաց՝ կարծես փորձելով հաստատել, որ ազգակցական կապ ունի Ռոբերտի հետ,- առաջ (հավանաբար «սովետի թիվը» նկատի ուներ) էստեղ կինոթատրոն կար, ընդեղ էի աշխատում,- ափսոսանք նկատեցի աչքերում,- 600 հոգանոց դահլիճ ուներ…
Հաճելի զրույցը վստահաբար դեռ երկար կշարունակվեր, եթե չլիներ բանկոմատ գտնելու մեր շտապողականությունը:
-Շնորհակալ ենք շատ, Վահա՛ն ջան,- պապան ձեռքը մեկնեց, որ հրաժեշտ տա:
-Գնո՞ւմ եք: Վա՜յ, մի րոպե սպասեք էն կողմից ավելի լավ խնձորներ բերեմ:
Ու մինչ մենք կհասցնեինք արտաբերել մեր ավանդական «չեմուչում»-երը, պապիկն արդեն ճանապարհ էր ընկել դեպի այգու մյուս կողմ: Եղբայրս գնաց նրա հետևից: Վերադարձան 2-3 րոպե հետո՝ բռերի մեջ լիքը խնձորներ: Այս անգամ խնձորները կարմրավուն էին:
-Շատ լավ տղա ա Նորայրը, ճանապարհին ծանոթացանք,- ասաց Վահան պապիկն ու խնձորները մեկնեց մեզ,- բոլոր էրեխեքդ էլ լավն են,- հայացքն ուղղեց պապային,- առողջ լինեք:
-Դուք էլ առողջ մնացեք: Շնորհակալ ենք շատ:

Հա՛, Վահա՛ն պապիկ, առողջ մնացեք, արարեք ու աշխարհը լցրեք Ձեր կապույտ, վիշտ տեսած աչքերից ծորացող խաղաղությամբ ու պարզությամբ: Ի դեպ, Ձեր կարմրավուն խնձորների միջուկը վարդագույն էր, գուցե բարությունը հենց նրանց նման վարդագո՞ւյն է…

Հետաքրքիր է, մենք եկել էինք բանկոմատ փնտրելու, մինչդեռ գտանք մի ամբողջ, իսկական բարություն՝ կապույտ-կապույտ աչքերում…