Խաղաղությունն ու պատերազմը տեսել եմ գյուղում, որտեղ ծնվել եմ:

Գյուղը, ուր անցել է մանկությունս, սահմանն է, որից սկիզբ է առնում հայրենիքը:  Երբ փոքր էի, մտածում էի, որ հայրենիքը հայրենիք են համարում նրա համար, քանի որ այն պաշտպանում է հայրս:

Պատերազմն ու խաղաղությունը զգացել եմ միշտ հայրիկի տանը լինել-չլինելով: Տարիների հետ թվերը խճճեցին միտքս, ու թվերի անհավասար զանգվածը սկսեց ճնշել էությունս: Հիմա պատերազմ է, չհայտարարված պատերազմ:

Երբեք չի եղել օր, որ մտածեմ պարտության մասին, որովհետև հարենիքը հայրիկներն են պաշտպանում ու նրանք  սահմանին են, իսկ սահման ամբողջ Հայաստանն է դարձել:

Այստեղ` սահմանին, ոգի կա, հզորություն կա, ոգեշնչում կա, և ո՞վ կարող է խոսել վաղվա օրվա չլինելության մասին: Սահմանը տունս է, որից այն կողմ թշնամին է, ով փորձում է խանգարել ապրել: Չգիտեմ, թե ինչ է տալիս թշնամուն պատերազմը, բայց խաղաղությունն ինձ հայրս է տալիս:

Լույսերը մարում են, ու կարմիր գնդակները մահաբեր արագությամբ պայթում են երկնքում՝ խլացնելով ականջները, որոնք հոգնել են աղմուկից, որոնք սկսել են ատել բարձր ձայնը, խոսքը, աղմուկը:

Իմ սահմանն այսօր դպրոցն է, որտեղ զինվորագրվել եմ ծառայելու, իմ զենքը խոսքն է, լեզուն` հայոց լեզուն:

Սահմանը ամեն ինչի սկիզբն ու ավարտն է, այնտեղ խաղաղությունը չափվում է հայրիկի տանը լինել-չլինելով:

Զգում եմ, որ հայրենիքը գրկել է ինձ սիրահարի ուժով, և ես խնդրում եմ նրան ինձ չլքել:

Երազումս երկնքից ռումբեր էին թափվում անձրևի փոխարեն, ու կապույտը լքել էր երկինքը, հոգի՛ն, հոգի՜ն… Երազումս անձրևը մարդկանց աչքերն էր երկինք ընտրել, ու ցուրտ  էր, ցու՜րտ հոգիներում:

Ատում էի համազգեստը, որը միշտ բաժանում է հորս ինձնից, մորը որդուց ու սիրելիի՜ն՝ քեզնից: Անտանելի խավար էր ու մրրիկ. ամառվա կեսին փոթորիկն էր իշխում: Օրերը թախծոտ էին, օրը՝ արյունոտ: Ռումբերը գնդակներ էին, որոնք խաղում էին մեզնով: Շուռ էր եկել աշխարհն ու կորել մարդկությունը, որտեղ մարդը զուրկ էր աչք-ականջներից, լեզվից ու հոգու՜ց, ու աշխարհը կույր էր: Գունատ էր տունս, վիրավոր ոտքերով աշխատում էր չընկնել, որովհետև մի ընտանիք էր պահում իր կրծքում:

Երազումս գրկել էի հողը, որպես սպեղանի վերքերն ամոքել էի ցանկանում: Երազումս վախենում էի աղմուկից, փակում աչքերս ու կծկվում:

Արթնացրե՛ք, խնդրեմ, Հայոց աշխարհին այս մղձավանջից:

Չգիտեմ, կկարողանա՞մ երբևէ կրկին սիրել աշունը, որն իր հետ շատ շատերին տարավ: Մեր հոգիներում հավիտենական աշուն կլինի, քանի որ ընդմիշտ կհիշենք  կորցրածը: Այս մեկ ամիսը ապրեցինք զանգերով, սպասումով, անհագ կարոտով… Չէ, մենք չապրեցինք, մեզ ապրեցրին սահմանին կանգնած մեր հայրերը, մեր եղբայրները:  Մեր հոգիներում դեռ շատ փոթորիկներ կլինեն: Դժնդակ օրեր են, որոնք այլևս չպետք է կրկնվեն:

Պատերազմը մեզ սովորեցրեց գնահատել ունեցածի արժեքը և սիրել առանց «եթե»-ների, սիրել էությամբ, բայց այն մեզնից խլեց կարևորը՝ մեր ներկան. Մենք ապրում ենք անցյալի հուշերի մնացորդներով և խաղաղ ապագայի երազանքով: Քանի-քանիսը կորցրեց իր մանկությունը, դա ամենասարսափելին է: Նա, ով պետք է խաղար, երազեր, հասունացավ վայրկենապես:

Նկատե՞լ եք, որ խաղաղությունը իր գույներն ունի, համը, հոտը: Երբ պատերազմը ավարտվի, վայելի՛ր բնության գեղեցկությունը, փնտրի՛ր անտեսանելին ու սիրի՛ր, շատ սիրի՛ր, քանի որ չգիտես` վաղվա օրը կգա՞:

Յուրաքանչյուր օրը, որն ապրում ենք, նվեր է, որին պետք է արժանի լինենք: Երբեք չենք մտածում, որ այս օրը կարող է լինել վերջինը, հենց միայն այդ պատճառով այնքա՜ն չասված խոսքերը կանգնում են կոկորդիդ և շնչահեղձ անում:

Մարդը, հագնելով զինվորի սուրբ համազգեստը, կտրվում է իր անցյալից՝ մաքրվելով, ինչպես  նոր լույս աշխարհ եկած մանկիկը: Տեսե՞լ եք որքա՜ն խոսուն են զինվորի աչքերը և որքա՜ն լուռ են նրանց շուրթերը: Նրանք ամենաթանկ հարստությունն ու գանձն են, որ ունենք մենք:

Ես վստահ եմ, որ հաղթանակը մերն է լինելու, քանի որ մեր կողքին կանգնած են նման հերոսներ:

Մանկությունը նման է անակնկալներով լի արկղի, չգիտես՝ որ պահին ի՞նչ կարող է պատահել: Մեծանալուն հետ մարդիկ մոռանում են իրենց անհոգ ու երջանիկ կյանքը, որն ունեին նախկինում: Ոչ ոք չի հիշում, թե ե՞րբ առաջին անգամ սայթաքեց ու վնասեց ծունկը, քանի որ այն անընդհատ կրկնվում է, քանի դեռ երեխա ես: Չեմ հիշում, թե երբ վերացան ոտքիս սպիները, որոնք անբաժանելի մասն են կազմում իմ մանկության, բայց վստահ կարող եմ ասել, թե երբ սովորեցի հաշվել: Չէ որ կյանքում, չնայած շատ բաներ կան սովորելու, բայց ամեն բան  մի անգամ ենք սովորում:

Եվ այսպես, վերադառնանք սրանից տասնվեց տարի առաջ: Ես չորս տարեկան էի և, ինչպես բոլոր երեխաները, դժկամորեն էի գնում մանկապարտեզ: Մանավանդ երբ իմանում էի, որ հայրիկն աշխատանքի պետք է գնա, այդ օրը վերածում էի իսկական թատրոնի, և ինչպես միշտ, գլխավոր հերոսը ես էի:

Եվ ո՞վ կարող էր տանն ինձնից շատ հնարավորություններ ունենալ: Չէ որ ես չորս տարեկան էի և տան ամենափոքրը: Հայրս պայմանագրային զինծառայող էր: Նա տասնհինգ օր պարտավոր էր մնալ դիրքերում և միայն տասնհինգ օր տանը, և ես, սպասելով հայրիկի գալստյանը, օրերն էի փորձում հաշվել իմ փոքրիկ մատիկներով: Մեկ, երկու, երկ…., երեք… և այսպես մինչև տասնհինգ: Այժմ սովորում եմ Մանկավարժական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետում, և քանի որ իմ աշխատանքր միայն գիր-գրականությանն է վերաբերում, թվերը երկրորդական պլան են մղվում: Գնալով թվերը օգտագործում եմ այնպես, ինչպես չորս տարեկան հասակում. օրերն եմ հաշվում ինձ ընտանիքիցս բաժանող:

Կրկին սահմանին լարված իրավիճակ է, և հայ ազգը կրկին պայքար է մղում իր գոյության համար: Հուլիսի 12-ին առժամանակ տիրող հանգիստը ընդհատվեց: Ականների պայթյունի ձայնից դող է անցնում մարդու մարմնով, բայց ոչ նրա, ով տարիներ շարունակ ականատեսն է եղել մի պատերազմի, որն այդպես էլ չկրեց այդ անունը: Գիտե՞ք, թշնամին նման է քնած հրաբուխի, որը ամեն վայրկյան պատրաստ է ժայթքել՝ փորձելով կուլ տալ այն ամենը, ինչը կփորձի հայտնվել իր ճանապարհին:

Աշխարհը գիտի՝ որքան քաջարի և տոկուն է հայ ազգը, ինչը ամեն վայրկյան ապացուցում են սահմանին կանգնած մեր հայրերն ու եղբայրները: Խաղաղությանը երևի պատերազմի միջոցով են հասնում, հա՞: Հիմա, երբ դրսում պայքար է մղվում՝ կյանքի պայքար, կրտսեր քրոջս փորձում եմ բացատրել՝ ինչ է կատարվում, թե ինչի համար է այս ամենը: Եվ գիտե՞ք՝ նա ոչ մի կերպ չէր կարողանում հասկանալ՝ ինչո՞ւ պետք է մեկը ձգտի մի բանի, որը երբեք էլ իրենը չի եղել: Ցավալի է, երբ գիտակցում ես, որ կյանքդ երջանիկ պատահականությունից է կախված: Ամեն պահ շուրթերիս «Հայր մերն» է հնչում, սակայն ոչ այն բանի համար, որ հուսահատ եմ, այլ նրա համար, որ շնորհակալություն հայտնեմ Աստծուն, որ նման զինվորներ կան սահմանին, ովքեր անկոտրում են և քաջասիրտ: Ամեն բան իր ավարտն ունի, և սա էլ կանցնի: Եվ վստահ եմ, որ մենք կհաղթենք, քանի որ մեր պայքարն ազնիվ է: Փա՜ռք մեզ և մեր զինվորներին, իսկ սահմանին՝ խաղաղություն:

Երբևէ տեսե՞լ ես Տավշո բնությունը, այն իսկակապես չքնաղ է: Տավուշն ու սահմանը ձուլված են միմյանց և ներկայացնում են մի անզուգական բնապատկեր, որտեղ և անցել է մանկությունս: Հիշում եմ, երբ դեռ աղջնակ էի, սահմանին լուսաբացը միշտ շուտ էր սկսվում, խավարն էլ շուտ էր տարածվում, հաճախ էին լսվում կրակոցի ձայներ, սակայն դրանք ինձ համար այնքան էլ սարսափելի չէին, քանի որ հայրս զիվորական էր: Նա երբեք չէր խոսում կռվի, կրակոցների, ականների պայթյունների մասին, չնայած ամենուր այդ մասին էի լսում, և քանի որ հայրս չէր խոսում դրա մասին, մտածում էի, որ սարսափելի ոչինչ չկա, չէ՞ որ հայրս պաշտպանում էր երկիրը, հետևաբար և ինձ: Ունեինք խաղողի այգի, որտեղ ես հաճախ էի գնում հայրիկիս և քրոջս հետ, գիտե՞ք՝ այնտեղ փոքրիկ առու կար, որտեղ սիրում էի նստել ու երազել «վառ ապագայի» մասին: Մի անգամ այնտեղ էի և մտածում էի, թե ինչու մայրս բարկացավ ինձ վրա, երբ տեսավ իմ չքնաղ դիմահարդարումը, որի վրա ես ուղիղ տասը րոպե աշխատել էի և ցանկանում էի այդպես գնալ մանկապարտեզ, երբ քույրս եկավ և ամուր գրկեց ինձ։ Չէի հասկանում՝ ինչ է կատարվում, բայց տեսնում էի, որ հայրս շտապ մեր կողմ էր վազում: Ուզում էի ազատվել քրոջս գրկից, որը ինձ հողին էր սեղմել։ Չգիտեմ՝ ինչու, բայց այդ օրը սովորականից շուտ վերադարձանք տուն, մայրս ամուր գրկեց ինձ և մոռացա այն ամենը, ինչը տեղի էր ունեցել այգում: Միայն երեկոյան, երբ բոլորս քնած էինք, հայրս պատմում էր մորս, թե ինչպես էր քույրս ինձ համար կենդանի վահան դարձել՝ փորձելով պաշտպանել ինձ իր փոքրիկ մարմնով, ես այդ ժամանակ չորս տարեկան էի, իսկ քույրս՝ ութ: Ժամանակի միջով սահելով՝ հիշողություններիս մի մասը անհետացել է, սակայն այս դեպքը դաջված է հոգուս մեջ: Շատ տարիներ են անցել այդ օրից, սակայն ամեն անգամ այգի գնալով ես դառնում եմ այն չորսամյա աղջնակը, որի համար Հայաստանը ամենահզոր երկիրն էր, քանի որ սահմանին կանգնած էր իր հայրը: