Մարիամ Տոնոյանի բոլոր հրապարակումները

Մի փոքր երևակայություն, և…

Հարցազրույց ժողվարպետ Ռուզաննա Աչիկյանի հետ:

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

-Մի քիչ խոսեք Ձեր գործունեության մասին: Որտե՞ղ եք թաղիքագործություն սովորել:

-Ես թաղիքագործություն սովորել եմ վեց տարի առաջ, երբ Նիդեռլանդներից հյուր եկավ Անեմի Կոյենը, որը Գավառում մի փոքր խումբ հավաքեց ժողովրդական վարպետ, «Կենաց տուն» մշակութային-հասարակական կազմակերպության մշակութային ծրագրերի պատասխանատու Լալա Մնեյանի միջնորդությամբ, ու Գավառի մի քանի մասնագետներով մասնակցեցինք կազմակերպված դասընթացներին: Ձեռք բերեցինք շատ հետաքրքիր, հաճելի և մինչ այդ մեզ անծանոթ մասնագիտություն: Սովորելուց հետո` մանկատանն աշխատելու ընթացքում, ես խորացրի գիտելիքներս, երկու տարի հետո Երևանում վերապատրաստվեցի, ստացա նոր գիտելիքներ, որոնք փոխանցում եմ երեխաներին:

-Դուք աշխատում եք Գավառի մանկատանը: Մանկատան բոլո՞ր երեխաներն են սովորում թաղիքագործություն:

-Այո, երեք տարեկանից սկսած մինչև տասնութ տարեկան երեխաները ակտիվ մասնակցություն ունեն թաղիքագործության դասերին:

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

-Թաղիքագործության դասերն ի՞նչ նշանակություն ունեն երեխաների համար:

-Թաղիքագործությամբ զբաղվելով՝ երեխաները հանգստանում են, քանի որ այն մեծ ներգործություն ունի երեխաների նյարդային համակարգի վրա: Բացի այդ` երեխաները մեծ հետաքրքրությամբ են մասնակցում, քանի որ մեր քաղաքում դա նոր արհեստ է: Այսինքն` հինը մատուցվում է նորովի:

Թաղիքագործությունը հնագույն արհեստներից մեկն է, որով զբաղվող մասնագետները ինն են ողջ Հայաստանում. երկուսը՝ Վանաձորում, չորսը՝ Գավառում, երկուսը՝ Երևանում և մեկը՝ Գյումրիում:

-Մանկատանը միայն թաղիքագործությո՞ւն եք դասավանդում:

-Ոչ, նաև նկարչություն եմ սովորեցնում:

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

-Ի՞նչ ծրագրերի ու ցուցահանդեսների եք մասնակցել: 

-Երևանում շատ անգամ մասնակցել ենք ցուցահանդեսների ու ցուցահանդես-վաճառքների: Ցուցահանդես ենք ունեցել Ժողարվեստի թանգարանում, ցուցահանդես վաճառք` «Mothercare» խանութում, ամեն տարի հունիսի մեկին մասնակցում ենք Մերգելյան ինստիտուտում բացված «EXPO» ցուցահանդեսներին, հաճախ երեխաների աշխատանքները գնվում են ոստիկանության կողմից:

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

-Թաղիքագործության համար ի՞նչ նյութեր են անհրաժեշտ:

-Նյութերից հիմնականում օգտագործվում է «մերինոս» տեսակի այծի բուրդը, որը բավականին արժեքավոր է, օճառ ու տաք ջուր:

-Ի՞նչ է պետք լավ թաղիքագործ լինելու համար:

-Կարծում եմ, որ լավ թաղիքագործը պետք է ունենա մի փոքր երևակայություն, գույները ճիշտ համադրելու կարողություն, ու ամեն ինչ լավ կստացվի:

Գավառի հոգևոր կրթական կենտրոնը

20526572_742111782664156_192667323_nՀարցազրույց Գեղարքունյաց թեմի Գավառի հոգևոր կրթական կենտրոնի պատասխանատու Հասմիկ Սեթաղյանի հետ:

-Տիկի՛ն Սեթաղյան, կխնդրեի մի փոքր ներկայացնել Գավառի հոգևոր կրթական կենտրոնի գործունեությունը:

-Գեղարքունյաց թեմի Գավառի հոգևոր կրթական կենտրոնն իր գործունեությունն սկսել է 2010թ.-ից։ Կենտրոնի շենքը ձեռք է բերվել Այլանճյան ընտանիքի նվիրաբերությամբ ու մասամբ վերանորոգվել Սան Ֆրանցիսկոյի և Սբ. Պողոս եկեղեցու ծխի օգնությամբ։ Կենտրոնի նպատակն է՝ տրամադրել մասնագիտական կրթություն, որին զուգահեռ՝ նաև հոգևոր կրթություն:-Ի՞նչ խմբակներ են գործում կրթական կենտրոնում:

-Կենտրոնում գործում են անգլերենի, խմորեղենի, ձեռագործության, նկարչության, համակարգչային, խեցեգործության, փայտի փորագրության, երգեցողության խմբակներ։ Կենտրոնն ունի նաև տիկնիկային թատերախումբ, որը հանդես է գալիս տարբեր միջոցառումների ժամանակ ու միջազգային մրցույթներում։ Հիմնական մասնագիտական դասընթացին զուգահեռ տրվում են նաև քրիստոնեության և հայ առաքելական եկեղեցու պատմության վերաբերյալ դասեր, սովորեցնում ենք աղոթքներ, ընթերցում հատվածներ Աստվածաշնչից ու, վերլուծաբար, փորձում հասկանալ:

-Շահառուների ընդունելությունը քանի՞ տարեկանից է իրականացվում:

-Որոշակի տարիքային սահմանափակումներ չկան։ Կենտրոն են հաճախում ցանկացած տարիքի անձինք։ Կրթությունն անվճար է, իսկ դասընթացների լրիվ ավարտից հետո աշակերտները ստանում են վկայագրեր:N8ddv-6scH4

-Ի՞նչ մեթոդներով եք իրականացնում կրթությունը:

-Անշո՛ւշտ, կրթությունն այստեղ իրականացվում է ոչ ֆորմալ մեթոդով:
Ձեռագործության խմբակն ունի գորգագործության, հելունագործության, հուլունքագործության, կարպետի, մակրամեի, գոբելենի բաժիններ, որոնցից հատկապես կարևորում ենք գորգագործության ու կարպետի բաժինները ու փորձում ենք հնարավորին չափ աշակերտներին ծանոթացնել հայկական տարազներին, զարդանախշերին, գորգերին, մշակույթին, հայկական գործվածքներում օգտագործվող գույներին, երանգներին ու բարձրացնել աշակերտների գեղագիտական ճաշակը:
Երգեցողության խմբակում ուսուցանվում են ազգագրական և հոգևոր երգեր, շարականներ։ Հետագայում երգեցողության խմբակն ավարտած անձանցով էլ համալրվում է եկեղեցու երգչախումբը:
Նկարչության դասերը հաճախ անցկացվում են բնության գրկում՝ աշխատանքի արդյունավետությունն ու երեխաների երևակայությունը խթանելու համար։
Կենտրոնը կազմակերպում է նաև ցուցահանդեսներ, ուխտագնացություններ ու էքսկուրսիաներ դեպի Հայաստանի տարբեր սրբավայրեր ու պատմամշակութային նշանակություն ունեցող վայրեր:FcrC_ur3yg8

-Կենտրոնում Դուք դասավանդում եք թաղիքագործություն։ Կխոսե՞ք այդ մասին:

-5 տարի առաջ «Կենաց տուն» հասարակական կազմակերպության ժողվարպետ Լալա Մնեյանը հրավիրել էր հոլանդացի թաղիքագործության մասնագետ Անեմի Քոյնին, ում մոտ էլ երեք անգամ մասնակցել եմ թաղիքագործության դասընթացներին, որից հետո էլ սկսել եմ դասավանդել Գեղարքունյաց թեմի Գավառի հոգևոր կրթական կենտրոնում:JsTGAHa2KLM

-Հունիսի 3-ին կենտրոնի մի խումբ երեխաներ ուսուցիչների հետ մասնակցեցին ժողստեղծագործության կենտրոնում բացված «Ստեղծագործում են Գավառի կանայք» խորագրով ցուցահանդեսի բացմանը, որտեղ ներկայացված էին նաև Ձեր աշխատանքները։ Պատմե՛ք այդ մասին:

-2017թ.-ի հունիսի 3-ից 10-ը տեղի ունեցավ այդ ցուցահանդեսը, որը ներկայացնում էր Գավառից հինգ ստեղծագործող կանանց աշխատանքները, այդ թվում՝ նաև իմ։ Մենք ՀՀ մշակույթի նախարարության կողմից ժողովրդական վարպետի կարգավիճակի մասին հավաստող վկայական ստանալու համար դիմել էինք Ժողովրդական ստեղծագործության կենտրոնին՝ օգտագործելով նաև հնարավորությունը՝ մարզում բնակվող ստեղծագործող անձանց աշխատանքները մայրաքաղաքում ներկայացնելու:

Գավառում Վարդավառ է

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

-Մա՛ր, զարթնի՛ր, արդեն սկսել ենք,- արթնացրեց քույրս ուրախ բացականչությամբ:
-Ժամը ութի՞ն,- փնթփնթալով վեր կացա ես:

Մինչ պատրաստվեցի ու դուրս եկա, պարզվեց, որ բավականին ուշացել եմ ու, ինչն ամենացայտունն էր, միակ չթրջված մարդը դրսում։ Չհասցրեցի ջրով լի դույլս բարձրացնել, երբ հետևից ինչ-որ մեկն իր դույլը գլխիս դատարկեց, իսկ առջևից էլ երեխաները «Մարիամին չենք ջրել» բացականչությամբ դեպի ինձ էին վազում։ Մնում էր միայն փախչել ու հուսալ, որ ջուրը շատ սառը չի լինի։
Ես էլ թրջվեցի։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Ջրում էինք առանց թիմերի բաժանվելու՝ ով ում պատահի։ Ոչ ոք չէր մնում չոր հագուստով, եթե նույնիսկ պատշգամբում էր։ Չէ՞ որ շենքի բարձր հարկերից նույնպես ջրի շիթեր էին բաց թողնում։ Որքան վերև՝ այնքան ապահով:
Շուտով մեզ՝ երեխաներիս, միացան նաև մեծահասակները՝ հայրիկները, մայրիկները, տատիկներն ու պապիկները։ Արկածները դեռ նոր էին սկսվում։ Անծանոթ մարդկանց չէր փրկում նույնիսկ «մոտս հեռախոս կա» կամ «կարևոր տեղ եմ գնում» արտահայտությունները:
Երբ նկատեցի, որ շարժն աշխուժացավ, ու կարելի էր հետաքրքիր կադրեր որսալ, տուն գնացի, որպեսզի վերցնեմ տեսախցիկս ու լուսանկարներ անեմ։
Հասկացա, որ դրսում անհնար կլիներ մոտենալ մարդկանց ու չփչացնել տեսախցիկը։ Որոշեցի գործել պատուհանից ու պատշգամբից։ Սկզբում ամեն ինչ լավ էր, ու կարծես ոչ ոք ինձ չէր նկատում։ Մեկ էլ հանկարծ զգացի, որ թրջվում եմ։ Վերևի հարկի հարևանն էր։ Չգիտեր, որ նկարում եմ։ Այժմ թրջվեցի ոչ միայն ես, այլև տեսախցիկս։ Այնուամենայնիվ, հաջողվեց որոշ նկարներ պահպանել։ Դրսում ջրոցին դեռ երկար շարունակվեց։ Մեկը քամում էր թրջված մազերն ու շորերը, մյուսը արևկող պատին հենվում՝ չորանալու, մյուսներն էլ շարունակում էին խաղը:

mariam tonoyan

Քրիստոնյան

Ծերուկը կաղալով առաջ էր շարժվում ձեռնափայտի օգնությամբ։ Չնկատելով շուրջը եռացող աշխարհը՝ մրթմրթալով անցավ ծառուղով ու նստելով նստարանին՝ խորը հառաչեց.
-Ձախողում, ամեն գործում ձախողում ու սննկացում…
Վեր կացավ, առանց շրջանցելու ջրափոսերը, առաջ գնաց ու փորձելով հավասարակշռված քայլել՝ դժվարությամբ ուղղեց ծերությունից կռացած մեջքը։ Մեկ-երկու քայլ ևս, ու դեն նետեց ձեռքի օղու դատարկ շիշը և հուսահատ մենախոսելով՝ մոտեցավ հսկա դռանը։ Վերջին հույսն ու մխիթարությունը միայն այստեղ էր, այս դռնից այն կողմ՝ եկեղեցու պատերի ներսում…
Կար ժամանակ, երբ ինքն էլ հավատում էր ու երբեմն լինում էր եկեղեցում։ Արդեն քսանհինգ տարի էր, ինչ շռայլ ու հարուստ կյանքն իր ապրելակերպից եկեղեցու դերն ու հավատը դուրս էր մղել։ Գուցե այդ է պատճառը, որ այժմ ոչինչ ու ոչ ոք չունի։
Երերուն քայլերով առաջ անցավ, մոտեցավ մոմավաճառի խցիկին, ձեռքը գրպանը տարավ, բայց ոչինչ չհանեց այնտեղից։ Գրպանը պատռված էր, իսկ վերջին մետաղադրամներն էլ անզգուշորեն այդ գրպանն էր լցրել։

Մեկ տարի, երկու, երեք… Գնալով կյանքը դարձել էր ավելի խղճուկ ու անտանելի։ Քաշվեց եկեղեցու վեհ պատերի մի փոքրիկ անկյունն ու, վախվորած այս ու այն կողմ նայելով, դողացող ձեռքով խաչակնքեց։ Գլուխը հենեց պատին ու ցածրաձայն աղոթք մրմնջաց, որն ավելի շատ պայման, քան աղոթք էր հիշեցնում։ Պայման՝ վերականգնելու կորցրած փառքն ու հարստությունը՝ իր քրիստոնեական հավատին դառնալու դիմաց։
Հազիվ ոտքերի վրա կանգնելով՝ շարժվեց դեպի դուռը, փակեց այն իր հետևից, քայլեց դեպի մոտակա այգին, մի ծառի շվաքում՝ խոտերի վրա պառկեց ու հայացքը եկեղեցու խաչին հառած՝ գալիքի հույսով քուն մտավ։

mariam tonoyan

Անընդհատ շարժում

Ահա վերցնում եմ քննական հարցերի պատասխաններ խզմզելուց հոգնած գրիչս ու երկար դադարից հետո վերջապես գրում հերթական հոդվածս։

Վերջերս ամենուր լսում եմ. «Մեր հայերը ուրիշ են, էլի…» արտահայտությունը։ Իրոք, մտածում եմ, մենք՝ հայերս‚ շատ տարբերվող ազգ ենք։ Մենք տարբերվում ենք մյուս ազգերից մեր թե՛ դրական, թե՛ բացասական առանձնահատկություններով։
Քայլում եմ դրսում, վայելում հայրենի հրաշագեղ բնությունը, մտածում եմ մեր ազգային սովորույթների, մեր կարծրատիպերի մասին, նայում նորակառույց շենքերին, շրջող մարդկանց… Մեկ էլ, հո՜պ… Մի գեղեցիկ հայուհի է անցնում կողքովս՝ չադրա հիշեցնող երկար ու գորշ զգեստ հագած, մազերը գույնզգույն ներկած, ձեռքերին էլ վերջերս մոդայիկ դարձած հնդկական «մեհենդի» կոչվող զարդարանքներով շպարված։

Սկսում եմ ուշադրություն դարձնել կողքովս անցնող անծանոթ մարդկանց հագուկապին, նկատում, որ այն հայերը, որոնց ես տարբերվող էի համարում, այժմ բոլորովին նման են ոչ միայն միմյանց, այլև մնացած ազգերին՝ կորզելով յուրաքանչյուրից ազգային մի աննշան նմուշ։ Մի՞թե մենք ի զորու ենք ուրանալ մեր ազգայինը, հանուն «մոդայիկ եվրոպականի կամ հնդկականի», մի՞թե իմ տարբերվող ազգը ձուլվում է օտարներին… Օտարապաշտություն. ահա թե ինչն է խանգարում հայ ազգի ծաղկմանն ու բարգավաճմանը իր սեփական ուղով։
Ամոթ է, երբ երիտասարդ հայը չի տարբերում հայկական ազգային տարազը այլ ազգային հագուկապից, երբ օգտագործում է օտար բառեր իր խոսքում, որի համարժեք հայերենը չգիտի, երբ ազգային երաժշտությունը լսելիս ոչ թե հպարտությամբ պարում է, այլ անտարբեր խնդրում փոխել երաժշտությունը, որովհետև դա հնացել է արդեն:
Իսկ արժե՞ մտածել՝ ինչ ազգություն են ունենալու մեր ապագա հայորդիները, որոնց ծնողները միայն լսել են, որ հայեր են, այնինչ սերնդեսերունդ փոխանցելու ոչինչ չունեն։ Արժե՞։ Անշու՛շտ։ Բոլորս էլ կանցնենք, կգնանք, բայց գոնե կարողանանք մեր սերունդներին դաստիարակել հայավարի։
Կյանքը շարժում է, բնության մեջ հանգիստ կոչվածը միայն տերմին է, որը իրականում չի գործում։ Շարժումը նույնիսկ մահվան մեջ է։ Մինչև անգամ դիակի քայքայումն է շարժման ձև։ Աշխարհում ամեն ինչ շարժման մեջ է՝ տիեզերքը, բնությունը, մենք ինքներս։ Անգամ երբ քնում ենք, մեր սրտխփոցից մեր արյունը վազում է մեր երակներով։ Ապրենք այնպես, որ կյանքի այս շարժման հետ համատեղ ընթանա նաև հայ ազգը, չկորցնելով ազգային դիմագիծն ու հավերժ հարատևի։

mariam tonoyan

Շենքի մարող լույսերը

Ամեն ուշ գիշեր մարում են քաղաքի շենքերի պատուհաններից ճառագող լույսերը, և պատահում է նաև այնպես, որ դրանք հաջորդ երեկոներին էլ չեն վառվում: Էլ չեն վառվում երբեք:
Ռուստամն այդ օրը հենց ինքն էր հեռանում իր հայրենի հողից, ընտանիքի հետ, այնինչ ամիսներ առաջ տխրում էր այն փաստից, որ հնարավոր էր` մենք մեկնեինք Երևան` մշտական բնակության:
Միշտ էլ գնալը հեշտ է, երբ ունես առջևում որևէ ակնկալիք ու նպատակ: Իսկ մնացողնե՞րը… Մնացողների առօրյայից պակասում է մի մասնիկ, բարևներից` մի բարև, մեզ հարազատ դարձած մի ընտանիք: Միայն կարոտն է, որ երբեք չի պակասում:
Երբեմնի մեր մարդաշատ շենքը այժմ գրեթե ամբողջովին դատարկվել է: Ոմանք մեկնել են արտերկիր` անվերադարձ, ոմանք էլ հյուրի նման միայն ամառներն են վերադառնում, այն է` հանգստանալու:
-Դուք է՞լ պետք է գնաք,- հարցնում եմ:
-Ինձանով լիներ, ոչ մի տեղ էլ չէի գնա: Տղաս է Ռուսաստանից կանչում, թե` մենակ չես կարող մնալ,- գլորվող արցունքներն այտերից սրբելով` հառաչում է մեր հարևան Թամար տատիկը:
Նա էլ այժմ մյուսների նման պետք է վերցնի ճամպրուկները, մարի տան բոլոր լույսերը, կողպի իրենց մշտապես հյուրընկալ տան դուռն ու հեռանա:
Ուրիշ հող, ուրիշ լեզու, ուրիշ սովորույթներ, ուրիշ… Ամեն ինչ մնաց հետևում: Տանտեր ենք միայն հայրենիքում, սեփական քաղաքում, բայց հյուր` օտարության մեջ:
Մարեցին լույսերը, պտտվեց բանալին, մեքենան շարժվեց…

mariam tonoyan

«Իրական կյանքը լավագույնս արտացոլելու համար»

Օրը սկսվեց տարօրինակ տագնապի զգացումով: Առջևում ինձ էր սպասում 17-ի առաջին մրցանակաբաշխությունը, որին ես նույնպես պատիվ ունեի մասնակցելու: Վերջապես հնարավորություն էի ունենալու կրկին հանդիպել 17.am-ի անձնակազմի ու թղթակից ընկերներիս հետ, որոնց այնքա՜ն կարոտել էի: Շտապողականությունս Գավառ-Երևան միկրոավտոբուսում մեծացավ, երբ նստարանիս կողքին տեղավորեցին մեքենայով տեղափոխվող ձկների չորս մեծ պայուսակներ:

Ի վերջո հասանք Կոմիտասի անվան երաժշտական կամերային տուն, որտեղ էլ կայանալու էր մրցանակաբաշխությունը: Դեռ մեկ ժամ կար մինչ կսկսվեր փառատոնը: Անհամբեր շուրջս էի նայում, փնտրում ծանոթ ու հարազատ դեմքեր, այս ու այն կողմ շրջում… Գնալով մարդկանց հոսքը մեծացավ, ու հանդիպեցի ճամբարական ընկերներիս: Ջերմ ողջույնների ու գրկախառնությունների միջից նկատում էի ընկերներիս կարոտած ու հուզմունքից արցունքոտված փայլուն աչքերը: Մեզնից ոմանք հիշում էին ճամբարական խենթությունները, կատակում, ծիծաղում, ոմանք հարցնում միմյանց առօրյայի մասին, որի մի մասնիկն է կազմում 17.am-ի հետ աշխատանքը: Իմ այդ փոքրիկ ընտանիքի մարզերով սփռված մասնիկները կրկին հավաքվել էին ու սպասումով լեցուն որոնում էին «մերոնց», իսկ «անծանոթների» հետ, որոնք արդեն մեզ այնքա՜ն ծանոթ են իրենց մտքերով, լուսանկարների իրենց ոճով, իրենց նկարահանած ֆիլմերի յուրօրինակ բովանդակությամբ, սկսում էին նոր ընկերական կապեր ձևավորել: Ահա և գանգրահեր Անահիտը, ում նյութերն այնքան հաճույքով եմ կարդում, ու Կարինեն, Սոսեն ևս…

Սկսվեց փառատոնը: Բեմին երևացին հաղորդավարները, ովքեր նույնպես թղթակիցներ էին ու այնքան վարժ ու բնական ներկայացրեցին փառատոնի նպատակը, ժյուրիներին, մրցանակակիրներին: Ցուցադրվեցին մեր կատարած միահամուռ աշխատանքների մասին տեսանյութերը, աշխատանքային լուսանկարներ, հատվածներ նկարահանած ֆիլմերից: Որքա՜ն աշխատանք ու ներդրում էր ցայտում այդ տեսանյութից, որքան նվիրվածություն ու ջանքեր…

Հաղորդավարները փառատոնի ավարտին կարդացին ծրագրի արդյունքները ու աչքի ընկած պատանիներին հանձնվեցին տարբեր մրցանակներ:

Անակնկալի եկա, երբ անունների վերջում հնչեց նաև իմ անունը, ու ես՝ Մանանայի շրջանավարտ և աշխատակից Մանե Տոնոյանի անհատական հովանավորությամբ, ում շնորհակալ եմ իմ նյութերը կարևորելու, գնահատելու ու մրցանակի արժանացնելու համար, արժանացա մրցանակի, ստացա դիպլոմ «Իրական կյանքը լավագույնս արտացոլելու համար»: Հուզմունք ու անսպասելի անակնկալի արժանանալու զգացումը պարուրեց ինձ:
Անշուշտ, 17.am-ի նշանակությունն իմ կյանքում ահռելի է, քանի որ այն ինձ հնարավորություն է տվել արտահայտվելու, խոսելու ինձ հուզող տարբեր խնդիրների մասին, կարդալով իմ հասակակիցների նյութերը` նոր գիտելիքներ ու տեղեկատվություն ձեռք բերել, ընկերանալ տարբեր մարզերից երիտասարդների հետ ու համատեղ աշխատել ու այս ոլորտում դրական արդյունքի հասնել:

mariam tonoyan

Աշխատանքի ենք ընդունում միայն հաշմանդամներին

Մեր օրերում, սովորաբար, աշխատանքի են ընդունում երիտասարդ, բարետես աղջիկների կամ տղաների, բայց այդ խանութի մուտքի դռանը փակցված էր՝ «Աշխատանքի ենք ընդունում միայն հաշմանդամներին»:
-Ամեն ինչ սկսվեց նրանից,- պատմում էր Արշակը,- երբ դպրոցական ուսումնառության վերջին տարում ընկերոջս տան ճանապարհին՝ հարևան տան պատուհանից, հայացքս որսաց մեկին: Մինչ այդ ես չէի հավատում սիրուն առաջին հայացքից, բայց կարծես թե սիրահարվել էի: Նրան տեսնելու ցանկությունս ստիպեց հաճախակիացնել այցելությունները ընկերոջս տուն: Շուտով ինձ հաջողվեց ձեռք բերել նրա տան հեռախոսահամարը և զանգել: Դժվարությամբ նրա հայրը համաձայնեց, որ մենք հանդիպենք: Հանդիպումները մեզ հասցրին նշանադրության:
Զորակոչվեցի բանակ, տրվեցի հայրենիքի պաշտպանության նվիրական գործին: Ժամանակ անցավ: Ծառայության ընթացքում անզգույշ մի քայլս դղրդեցրեց հողը ոտքերիս տակ ու ահասարսուռ ձայն հնչեցրեց: Անորոշություն… Աչքերս բացեցի ու հասկացա, որ այլևս երբեք հայրենի հողի վրա հաստատուն քայլեր անելու հնարավորություն չեմ ունենա…
Հիվանդանոց տարան: Երկու օր շարունակ արցունքներիս վերջ չկար: Վերջապես արցունքներիս հետևից նշմարեցի նրա դեմքը: Եկել էր հրաժեշտ տալու: Հայրը չէր կարող իր աղջկան հաշմանդամի կնության տալ:
Մի օր մեզ մոտ՝ հիվանդանոց, ուսանողներ եկան բժշկական պրակտիկայի: Ուսանողուհիներից մեկը շատ դուր եկավ ինձ ու, ի վերջո, ընկերական շփումից սեր ծնվեց: Պատահեց այնպես, որ իր հետ պայմանավորվելով՝ փախցրի նրան՝ Լուսինեին: Ժամանակ անցավ, ու մենք որոշեցինք հաշտվել նրա ծնողների հետ: Ծնողները համաձայնեցին ու խնդրեցին, որ Լուսինեին իրենց տուն տանենք ու մեր ավանդույթներով, պաշտոնական գնանք նրա ձեռքը խնդրելու: Այդպես էլ արեցինք, բայց… Երբ գնացինք նրա ձեռքը խնդրելու, ծնողները պատասխանեցին, թե՝ մենք աղջիկ չունենք քեզ տալու: Բայց ի՞նչը կարող էր խոչընդոտել սիրուն: Ես ու Լուսինեն պայմանավորվեցինք ու երկրորդ անգամ փախանք Ռուսաստան, որտեղ այդ ժամանակ ծնողներս էին բնակվում:
1995թ.-ին էլի վերադարձանք Հայաստան: Որոշեցի հիվանդանոց այցելել: Բուժման ընթացքում բարեկամներ էի ձեռք բերել: Հիվանդանոցում ականատես եղա մի արտասովոր ու հետաքրքիր իրադարձության:
Պատմությունը շարունակեց Արշակի ընկերը` Ավետիսյան Կարենը.
-Իմ և Արշակի պատմությունները շատ նման են: Ես էլ 1994թ.-ին Հորադիզում կորցրել եմ երկու ոտքերս, տիկնոջս հետ նրա բժշկական պրակտիկայի ժամանակ ծանոթացել եմ հիվանդանոցում, որտեղ ես բուժում էի ստանում: Իմ և մնացած վիրավորների ոգեշնչման աղբյուրն Արշակն էր: Նրան՝ որպես ուժեղ կամքի տեր մարդ, մեզ որպես օրինակ էին ցույց տալիս: Նա ոտքեր չուներ, բայց պրոթեզների օգնությամբ քայլում էր: Կնոջս՝ Ալլային, ընտանիքի անդամները համաձայն չէին ինձ կնության տալ: Ալլան փախավ տնից, եկավ ինձ մոտ՝ հիվանդանոց, ու հենց հիվանդանոցում էլ մեծ շուքով հարսանիք արեցինք, որին ներկա էր նաև Վազգեն Սարգսյանը: Հենց մեր հարսանիքին էլ ներկա եղավ Արշակն այդ օրը:
-Արշակը մեզ համար միշտ օրինակ է եղել, ու բախտի բերմամբ, մեր ճանապարհները խաչվել են, ու մենք ընկերներ ենք դարձել,- շարունակեց նրանց երրորդ ընկերը՝ Հունան Հունանյանը: -Ես վիրավորվել եմ Չինարիում: Ի տարբերություն Արշակի և Կարենի պատմությունների՝ իմ կինը՝ Ալիսան, ևս վիրահատվել էր: Հիվանդանոցում ծանոթացանք, ու Արշակի օրինակով՝ ես ևս փախցրի ապագա կնոջս:
Երեք ընկերներով հիմնել ենք «Սատար հաշմանդամներին» հասարակական կազմակերպությունը, որը փորձում է ամեն կերպ օգտակար լինել ազատամարտի հաշմանդամներին, նրանց անվասայլակներ տալ, աշխատանք գտնել: Ահա թե ինչու Արշակը իր վարձակալած խանութի վրա ամրացրել էր ցուցանակ՝ «Աշխատանքի ենք ընդունում միայն հաշմանդամներին»:

mariam tonoyan

Խնդրում եմ, ձեռքս զամբյուղ մի տվեք

Արդեն երկար ժամանակ է, ինչ ոչ մի նյութ չեմ գրել: Խոստովանեմ` փնտրտուքների մեջ եմ: Գիշեր-ցերեկ մտածում եմ իմ ամենամեծ նախասիրության` միշտ հանելուկ թվացող աշխարհի լեզուների ու նրանց գաղտնիքների մասին:

Ամեն մի լեզու ունի դարավոր մի ուրույն պատմություն ու իր հիմքում թաքնված տարբեր զարմանալի ու հետաքրքրաշարժ տեղեկություններ ժողովրդի էության ու պատմության մասին:

Օրինակներ բերեմ գերմաներենից: Գերմաներենում կա մի արտահայտություն «փոշուց փախչել», որը նշանակում է ինչ-որ բանից վախենալով խուսափել, խույս տալ: Սա գալիս է միջնադարից, երբ ռազմի դաշտից (այն է` դաշտի փոշուց) կռվողը թողնում էր ռազմի դաշտը և փախչում: Կամ «սա ոչ մի կաշվի վրա չի գրվի» արտահայտությունը, որն ունի «չափն անցնել» իմաստը: Միջնադարում մարդիկ հավատում էին, որ սատանան մարդկանց մեղքերը կովի կաշվից պատրաստված մագաղաթի վրա է գրում, ու երբ մեկը շատ էր մեղքեր գործում ու չափն անցնում էր, գործածում էին այդ արտահայտությունը: «Ձեռքը զամբյուղ տա » գերմաներենում նշանակում է՝ մերժել: Առաջներում աղջկա ձեռք խնդրելիս, երբ նրանց մերժում էին, որպես մերժում նրանց զամբյուղ էին տալիս: Նորվեգերենում մինչ օրս շաբաթ օրվան անվանում են «լողանալու օր», քանի որ իրենց նախնիները` վիկինգները, շաբաթ օրն էին լողանում: Սրանք ոչ թե բարբառային են, այլ սովորական արտահայտություններ, որոնք օգտագործվում են առօրյա խոսակցական լեզվում:

Այսինքն, այսօրվա լեզուն սովորելով ` տեսնում ես` ինչպես են մարդիկ ապրել ու մտածել նաև անցյալում: Վերոհիշյալ օրինակներն իմ մեջ առաջացրել են տխուր ենթադրություններ, որ հայերենում պատմական անցյալն ամփոփված չէ, ինչպես այլ լեզուներում: Բայց կարծում եմ, ես դեռ լավ չեմ ուսումնասիրել մեր լեզուն, թե չէ ինչպես է հնարավոր, որ ամենահին լեզուներից մեկի մեջ պատմությունն ամփոփված չլինի:

Սիրելի՛ ընթերցող, եթե մտաբերես նման օրինակներ հայոց լեզվում, խնդրում եմ արձագանքիր նյութիս և վերջ տուր փնտրտուքներիս:

mariam tonoyan

Տաք երկիր, ցուրտ ձմեռ

Քույրս լացելով դեսուդեն էր վազվզում ` ցրտահարված ձեռքերը մերթ տաք, մերթ սառը ջրի տակ պահելով: Բանն այն էր, որ մշակույթի տնից մինչև մեր տուն ճանապարհը երկար է, իսկ եղանակն այդ օրը բավականին ցուրտ էր:

«Տաք երկիր, ցուրտ ձմեռ». այդպես է կոչվում ռեժիսոր Դավիթ Սաֆարյանի ֆիլմը, որը ցուցադրում էին Գավառի մշակույթի տանը: Դահլիճը լեփ-լեցուն էր հանդիսատեսով, որոնք հիմնականում դպրոցականներ էին: Դահլիճի բոլոր նստարաններն արդեն զբաղեցված էին, այնինչ մարդկանց հոսքը դեռ չէր դադարում:

Լույսերը մարեցին, վերջապես սկսվեց ֆիլմը: Արդեն մի քանի րոպե էր անցել ֆիլմի մեկնարկից, բայց դահլիճում դեռ խառնաշփոթ էր. մեկն իր համար հարմար տեղ էր փնտրում, մյուսը` ծանոթ դեմքեր։ Դա բնական էր, շուտով շարժումները կդադարեին, ու աղմուկը կմարեր: Բայց կատարվեց հակառակը` քանի գնում էր, աղմուկն ավելի ու ավելի էր ուժգնանում, ու ֆիլմից ոչ մի բառ չէր լսվում: Զգուշացումներն անօգուտ էին: Շուրջբոլորս քաոս էր, իսկ ես, ամբողջ ուշադրությունս լարած, զուր փորձեր էի անում որևէ բան հասկանալու: «Չէ՛, Մարիամ, մի՛ զայրացիր,- մտածում էի ես,- մեկը չէ, որ խոսում է, ում կարող ես նախատելով լռեցնել, այլ մի մեծ ամբոխ, որին ֆիլմի ոչ մի դրվագ չի հետաքրքրում»: Լարվածությունից գլուխս սկսեց ցավել: Նայեցի շուրջս. հատակին՝ արևածաղկի սերմեր, անզուսպ քրքիջ, այս ու այն կողմ քայլող, հեռախոսի լապտերով տեղաշարժվող ստվերներ, զրույցներ ամենատարբեր թեմաներով, հեռախոսների մեջ խրված հայացքներ… Լավ էր, գոնե կողքիս նստարանին մի ուսուցչուհի էր նստած, ում հետ վերլուծելով փորձում էինք փոքրիշատե գլուխ հանել ֆիլմից:

Կես ժամ, քառասունհինգ րոպե, մեկ ժամ: Վերջապես աղմուկը մի փոքր մարեց: Շատերը դուրս եկան դահլիճից, ինչն ուրախացրեց ինձ: Եվս տասը րոպե ու դահլիճում մնացինք հաշվով տասը հանդիսատես: Որքան էլ տարօրինակ էր, դպրոցահասակների հետ դահլիճից դուրս էին գալիս նաև մեծահասակները, որոնց պետք է որ հետաքրքրեր ֆիլմը: Զարմանքով մտածում էի. «Մի՞թե այդքան անհետաքրքիր էր»: Համատարած լռություն էր տիրում: Վերջապես կարելի էր վայելել ֆիլմը: Ի՜նչ ափսոս, որքա՜ն վիրավորանք, որքա՜ն ամոթ զգացի, երբ առաջ թերթեցին ֆիլմը: Հետ նայեցի. երեքն էին մնացել հետևում: Ծանրացած սրտով և վիրավորված մեր համաքաղաքացիներից՝ մինչև ֆիլմի ավարտը մնացած հանդիսատեսներով ծափահարում էինք այնքան ուժգին՝ կարծես գնացածների փոխարեն ևս:

Առիթից օգտվելով՝ ուզում եմ ներողություն խնդրել ներկայացուցիչներից նման վերաբերմունքի համար, քանի որ ֆիլմը բավականին հաջողված էր ու մեծ ենթատեքստ ուներ: Հավանաբար, պատճառն այն էր, որ երիտասարդների մեծամասնությանն այնքան էլ չի գրավում կինոարվեստը, կամ էլ հետ են վարժվել հանդիսատես լինելուց: