Կան երգեր, որ պարզապես անհասկանալի ձևով դառնում են չափազանց սիրված ու տարածված: Ավելին` ապրում են երկար տարիներ ու շարունակում խելագարության հասցնել (համենայն դեպս ինձ) ամեն անգամ ռադիոյով կամ որևէ մեկի հեռախոսից հնչելիս:

Այդ նյարդապատառ երգերի շարքին է պատկանում «I believe I can fly, I believe I can touch the sky» ստեղծագործությունը:

Այս անուղղելի անճաշակ երգը պատմում է մի մարդու մասին (այո, այո, դուք գուցե երբեք ուշադրություն չեք դարձրել, բայց այս երգն ունի տեքստ, որով հեղինակը մեզ որոշակի իմաստային ազդակներ է հաղորդում), որի կյանքում ամեն ինչ վատ էր, իսկ հետո նա ճանաչեց իսկական սերը և հասկացավ, որ կարող է թռչել, ու հերիք չէ թռչել, նաև կպչել երկնքին: Երկրորդ տան մեջ հեղինակը կրկին անգամ պատմում է, թե որքան վատ է եղել ամեն ինչ առաջ, պարզապես չափազանց վատ է եղել (խնդրում եմ ուշադրություն դարձրեք` ես համարյա բառացի թարգմանում եմ տեքստը, այո, այն իսկապես այդքան սարսափելի է), նա կորցրել է հավատը, իսկ հետո հանկարծ այնպես է ցատկել, որ ճըպ, կպել է երկնքին, ու անմիջապես ամեն ինչ դարձել է ավելի լավ:

Վերջում ևս յոթ անգամ կրկնվում է, որ հեղինակն իսկապես կարող է թռչել, և սույն փաստը ոչ մի կերպ չի կարող կասկածի ենթարկվել:

Էլ չեմ ասում երաժշտության մասին, որը պատիվ կբերեր ճամփեզրյա ռեստորանների ցանկացած երաժիշտի, և որի տակ ուզում ես վերցնել աքցանն ու դանդաղ քաշել բոլոր ատամներդ: Եվ, չգիտես ինչու, այդ երգը բոլորը սիրում են: Բազմաթիվ երգիչներ իրենց հերթին կատարում են այն, իսկ երբ ինչ-որ ռոմանտիկ դշխուհի-մատուցողուհի միացնում է այս դժոխային արիան սրճարանում, բոլոր հաճախորդները սկսում են ձայնակցել այնպիսի ոգևորությամբ, ասես եկել են «Ռեդ Հոթ Չիլի Փեփերսի» կենդանի համերգին: Ու ձայնակցումը հիմնականում հնչում է այսպես. «Հ-մ, հ-մ, հ-մ» (սա առաջին տունն է. այն, բնականաբար, ոչ ոք անգիր չգիտի, թեև յուրաքանչյուր ձայնակցող այս երգը միլիոն անգամ լսել է), իսկ հետո, երբ վրա է հասնում կրկներգի պահը, ձայնակցողը ամբողջ կիրքը հավաքում է թոքերում, դեմքին հաղորդում տանջված կուպիդոնի արտահայտություն, ու ծանր հևում. «I believe I can fly», իսկ «I believe I can touch the sky» տողի վրա նրա առաջ պարզած ափերը ակամայից տարածվում են աջ ու ձախ, ասես նա իսկապես հավատացել է, որ հիմա կթռչի: Եվ, ինչն ամենացավալին է, ձայնակցողներից յուրաքանչյուրը հոգու խորքում վստահ է, որ այս երգը հենց իր կյանքի մասին է: Ու քանի որ աղջիկների շրջանում այս ստեղծագործությունն ավելի սիրված է, նրանք էլ ավելի մեծ ոգևորությամբ են ձայնակցում երգչին, քանի որ գրեթե յուրաքանչյուր հայ աղջիկ վստահ է, որ ինքն ամենադժբախտն է աշխարհում, և տեսել է ամեն տեսակ ցավ ու տառապանք: Բայց մի օր նա կբացի թևերն ու կսավառնի դեպի երկինք, ու կլինի երջանիկ:

Իսկ ամենաանտանելին այն է, որ երբ երգը վերջապես ավարտվում է, ու մարդ հանգիստ շունչ է քաշում, այն հանկարծ նորից են միացնում, որովհետև մատուցողը դեռ վայրէջք չի կատարել ու երկրորդ պտույտի թույլտվություն է խնդրում դիսպետչերից:

Երևի արդեն շուրջ քսան տարի կլինի, ինչ Հայաստանում զանգվածային մասշտաբով օգտվում են բջջային կապից (այն տարիները, երբ բջջային հեռախոսները նույնքան հազվագյուտ ու թանկ էին, որքան մասնավոր տիեզերանավերը, չենք հաշվում), բայց, չգիտես ինչու, դրանցից օգտվելու թեկուզ պարզագույն կանոններ չեն ձևավորվում: Եվ դա երբեմն խիստ նյարդայնացնում է:

Առաջինը` եթե մարդիկ նախընտրում են բջջային հեռախոսը միշտ պահել իրենց մոտ, դա դեռ չի նշանակում, որ նրանք ցանկանում են կամ կարող են շուրջօրյա հասանելի լինել և պատասխանել բոլոր զանգերին: Եթե ձեր զանգին չեն պատասխանում, պատճառները կարող են լինել երկուսը` ա. հեռախոսի տերը չի լսում հեռախոսի ձայնը, կամ հեռախոսն իր մոտ չէ, և նման դեպքում որքան էլ երկար զանգեք, նա չի լսի, իսկ եթե ձեր երևակայության մեջ նա այդ պահին գլխապատառ վազում է դեպի հեռախոսը, որպեսզի պատասխանի ձեր բաղձալի զանգին, ապա նույնիսկ այդ դեպքում եթե ժամանակին անջատեք, նա հետ կզանգի մեկ րոպե հետո: Եվ բ. հեռախոսի տերը չի կարող կամ չի ուզում պատասխանել զանգին: Դրա պատճառները անթիվ ու բազմազան են` նա հանդիպման է, որևէ կարևոր գործ է անում, գուցե շատ զբաղված է (կան այդպիսի մարդիկ, պետք չէ զարմանալ) կամ էլ, ինչու չէ, զուգարանում է: Միգուցե նա թատրոնում է, կամ մահացել է նրա սիրելի թութակը, ու նա թքած ունի այն «կարևոր» լուրի վրա, որ դուք հիմա հայտնելու եք: Հնարավոր է, որ նա այդ պահին երկու ծանր տոպրակ բռնած բարձրանում է աստիճաններով` անիծելով գրպանում զնգացող հեռախոսը և ձեզ էլ հետը: Կամ էլ (ի վերջո, հաշտվեք այդ մտքի հետ) այդ պահին ցանկություն չունի ձեզ հետ խոսելու, այդ տարբերակը ինչո՞ւ ոչ ոք երբեք չի դիտարկում:

Այս պարզ երևույթը հասկանալն իրականում բոլորովին բարդ չէ. եթե հեռախոսի տերը չի լսում ձեր զանգը, կամ էլ նրան հարմար չէ պատասխանել, անգամ եթե մինչև Քրիստոսի երկրորդ գալուստը շարունակեք զանգել, ոչինչ չի փոխվի: Էլ չեմ ասում ամենասարսափելիի մասին` երբ կես ժամ շարունակ բարձրախոսի մեջ հնչող ազդանշանները լսելուց հետո զանգողը անջատում է հեռախոսն ու անմիջապես նորից զանգում, ասես թե առաջին զանգը պարզապես անհաջող էր ստացվել, ու հիմա երկրորդ կրակոցը հաստատ կկպնի նշանակետին: Հավատացեք, համառությունն այստեղ չի օգնում: «Ջուրը քար կծակի» կարգախոսը տվյալ պարագայում արդիական չէ: Իսկ երբ ոչ միայն չեն պատասխանում ձեր զանգին, այլև նույնիսկ անջատում են` հստակ ազդանշանելով, որ զանգին պատասխանելու անհարմարությունը հասել է իր կիզակետին, անմիջապես ևս տասներկու անգամ զանգելով դուք նույնացնում եք ձեզ այն նեանդերթալցու հետ, որը բութ քարե դանակով փորձում է սպանել իր որսին:

Այո, բոլորս էլ չենք սիրում, երբ զանգերին չեն պատասխանում, բայց նույնիսկ եթե դուք կարևոր գործով եք զանգում, կամ նույնիսկ եթե ձեր զանգին սպասում են, ավելին` խնդրել ու թախանձել են, որ դուք այդ ժամին զանգահարեք, մեկ անգամ չվերցնելու դեպքում սպասեք առնվազն 20-30 րոպե ու նոր միայն կրկին փորձեք: Երկրորդ անհաջող փորձից հետո մնում է միայն սպասել պատասխան զանգի: Մյուս տարբերակները բացառվում են, եթե, իհարկե, խոսքը հույժ հրատապ զանգի մասին չէ: Տանեցիների առողջական վիճակով ու որպիսությամբ հետաքրքրվելը, որքան էլ դա զարմանալի հնչի հայերի մեծամասնության համար, հույժ հրատապ զանգերի շարքին չի պատկանում:

Նույնիսկ այս ամենը ճիշտ կատարելուց հետո, երբ զրուցակիցը պատասխանել է զանգին, պետք չէ կրկին մոռանալ քաղաքավարության կանոնների մասին: Կա մի ցավալի միտում շատերիս մոտ. մեզ բոլորիս թվում է, թե մեր գործերից ավելի կարևոր բան աշխարհում չկա, և որ բոլոր մյուս մարդիկ պարտավոր են ահով ու սարսափով սպասել մեր զանգերին, և նրանց մտքով անգամ չպետք է անցնի զբաղվել այլ ճղճիմ ու երկրային գործերով` երբ զանգում ենք մենք` միջմայրցամաքային կարևորության գործունեություն ծավալող վերամբարձ անձիքս: Իրականում դա այդքան էլ այդպես չէ, և պետք է քաջ գիտակցել, որ բոլորիս գործերն էլ կարևոր են միայն ինքներս մեզ համար. անծանոթ կամ քիչ ծանոթ մարդկանց դրանք, մեղմ ասած, չեն հուզում, իսկ կոպիտ ասած` նրանք թքած ունեն դրանց վրա: Այդ պատճառով, նույնիսկ եթե ձեր զրուցակիցը ժամանակին է պատասխանել ձեր զանգին, պետք չէ անմիջապես խոսափողի մեջ աղաղակել ձեզ հուզող հարցը: Նախ պետք է հարցնել, հարմար պահի՞ եք արդյոք զանգահարել: Իսկ խոսելու պահին էլ ցանկալի է, որ հեռու գտնվեք ամեն տեսակի բարձր աղմուկից: Օրինակ` բավականին տարօրինակ կլինի, երբ զանգեք սրճարանից այն պահին, երբ վատ ֆիլմի սաունդտրեկի պես հնչում է Ստաս Միխայլովի ոսկե հավաքածուից որևէ մի կատարում (և ընդհանրապես մի լսեք Ստաս Միխայլով, դա ի՞նչ աննորմալություն է, չեմ հասկանում), կամ երբ ձեր խոսակցությանը զուգահեռ հնչում է ձեր ընկերոջ պատմած անպարկեշտ անեկդոտը, իսկ այնուհետև մյուս ընկերների ծիծաղի մեղմիկ դայլայլը: Այդ ամենը կարող է տհաճ տպավորություն թողնել այն մարդու վրա, ում հետ դեռ մտադիր եք պահպանել երկարատև գործնական հարաբերություններ:

Այս կանոնները ես չեմ հորինել, դրանք գոյություն ունեին դեռևս քաղաքային հեռախոսների կիրառման ժամանակներից (հիշո՞ւմ եք, այդպիսի հեռախոսներ կային ժամանակին), պարզապես մի փոքր ձևափոխվել են: Դրա համար հերթական «բոլորովին նոր», կատարելագործված մոդելի հեռախոս առնելուց առաջ կատարելագործենք մեր վարքը, հազար ու մի հարց կա բա:

Մեկ-մեկ զարմանում եմ, թե ովքեր են թարգմանում կամ հորինում տարբեր գովազդային կարգախոսներ, որոնք բացահայտ հիմարություն են, կամ գուցե շատ լավ ու ճիշտ են հնչում անգլերեն, բայց հայերենում վերածվում են աղետալի գռեհկության, բայց ոչ ոք չի փորձում դրանք մի քիչ փոփոխել:

Կա, օրինակ, մի բավականին անիմաստ նախադասություն, որը, այնպիսի տպավորություն է, թե օգտագործվում է բոլոր այն գովազդներում, որոնց ստեղծողները չեն հասցրել ուրիշ բան հորինել. «Ստեղծված է քեզ համար»: Ո՞ւմ: Ի՞մ: Ի՞նչ իմացաք, որ ինձ համար է ստեղծված:

Ինչո՞ւ է, օրինակ, լվացքի փոշին ինձ համար ստեղծված: Ես խնդրե՞լ եմ: Իսկ ինչպե՞ս եք ինձ համար ստեղծել: Չինական գործարանում Մաո Ցզեդունի փոխարեն իմ լուսապայծառ դիմանկա՞րն եք կախել, որպեսզի չինացի աշխատավորն իմանա, թե ում է պարտական իր հանապազօրյա հացի համար:

Կամ ո՞վ ասաց, որ այս նոր, ուլտրաբարակ (իմ սիրելի բառերից մեկն է) միջադիրները ստեղծված են ինձ համար: Մինչև այսօր, փառք Աստծո, չեմ օգտագործել, կարիքն էլ չեմ զգացել, ոչ ուլտրաբարակ, ոչ սուպերհաստ: Ինչո՞ւ եք իզուր նեղություն քաշել, ծախս արել, ինձ համար միջադիր ստեղծել: Պետք չէր, էրեխեքի արև:

Թերևս ենթադրվում է, որ եթե իմանամ, որ այս կամ այն բանը ստեղծված է ինձ համար, հենց հեռուստացույցի առաջ պետք է կատարսիս ապրեմ ու գլխապատառ վազեմ խանութ` գնելու բոլոր միջադիրները, լվացքի փոշիները, մեկ-երկու պարկ շինանյութ և մի զույգ ձմեռային անվադող, որոնք նույնպես «ստեղծված են ինձ համար»` Աստված գիտի, թե ինչի համար, բայց դե մարդիկ նեղություն են քաշել, ամոթ է:

Ընդհանրապես` ի՞նչ հիմար սովորություն է ուղղակի խոսքով դիմել ինձ հեռուստացույցի միջից: Օրինակ` հարցեր տալ. «Երիտասա՞րդ ես»: Քեզ ի՞նչ: Ակնկալվում է, որ այդ պահին հեռուստացույցի առաջ պետք է վեր ցատկեմ տեղիցս ու գոռամ «այո-ո-ո՞»: Եվ էքստազի մեջ հեռուստացույցի հետ ողջագուրվե՞մ:

«Սիրո՞ւմ ես ապրել ակտիվ կյանքով»: Ի՞նչ իմացաք, մի՞թե էկրանի այն կողմից երևաց, որ հեռուստացույց դիտելու հետ զուգահեռ բոբսլեյով եմ զբաղվում սենյակում:

Չգիտեմ` կան արդյոք մարդիկ, որոնք, լսելով «ստեղծված է քեզ համար» արտահայտությունը, իսկապես կարծում են, որ խոսքն իրենց մասին է: Ավելին` հուզվում են, մտածում` ինչ լավ մարդիկ են, ինձ համար ստեղծել են այս նոր… ը-ը… մազի ներկը, որը կայուն է մնում նույնիսկ գլուխը հինգ անգամ լվալո՞ւց հետո: Ինչ լավ է: Մարդիկ իսկապես մտածել են իմ մասին, մազի ներկ են պատրաստել: Ոչինչ, որ ես տղա եմ, որը երբեք մազերը չի ներկել, բայց միշտ հաճելի է իմանալ, որ կա ինձ համար ստեղծված ներկ:

Վստահ եմ` ոչ ոք հեռուստացույցից հնչող ուղիղ խոսքն իրեն չի վերագրում: Այդպիսի մարդիկ չկան: Կամ էլ կան, բայց նրանք փակված են հոգեբուժարաններում, ու չեմ կարծում, թե նրանք ձեր գովազդի թիրախային խումբն են: Ոչ ոք չի ենթադրում, որ երբ էկրանից հարցնում եք «Իսկ դու վճարե՞լ ես հարկերը», իրականում հարցնում եք հենց իրեն: Դուք ընդամենը հեռուստացույցից հնչող ձայնագրություն եք դիտողի համար: Գովազդեք ապրանքը, իսկ թե ինձ համար է արդյոք ստեղծված այդ ուլտրաբարակ միջադիրը, կորոշեմ ես:

Շնորհակալություն կարդալու համար, չէ որ սա գրված էր քեզ համար:

-Դեվուշկա, էս ձեր սամալյոտի մեջ խալադելնիկ կա՞:

-Ի՞նչ,-չհասկացավ ուղեկցորդուհին` որը շտապում էր ինքնաթիռի առջևում հերթական քմահաճ ուղևորին ջուր հասցնել:

-Խալադելնիկ էլի,-կրկնեց ուղևորը` թևքով սրբելով ճակատն ու փոքր-ինչ թուլացնելով «տոնական-ճանապարհորդական» մարզահագուստի շղթան, ասես սառնարանի առկայության դեպքում անձամբ գլխովին դրա մեջ էր նետվելու:

-Իսկ… Ձեզ ինչի՞ համար է սառնարան պետք,-ուղեկցորդուհին նույնիսկ չփորձեց թաքցնել զարմանքը:

Տղամարդը քմծիծաղ տվեց, ասես պատասխանն ակնհայտ էր:

-Արա դե էս ռսները խելք չսովորան էլի,-բացատրեց նա կողքին նստած ընկերոջը` միաժամանակ «Ադիբաս» պայուսակի միջից մերկացնելով խելքի առկայության գրավականը` «Դյութի-ֆրիից» գնված օղու ահռելի շիշը:

-Արաղ,-բացատրեց նա,-վոդկա: Մի թեթև, ոնց որ, սառացնենք էլի, դեվուշկա ջան:

Ուղեկցորդուհին շտապեց մի քանի կում ջուր խմել ձեռքում բռնած բաժակից:

-Տյոպլայա,-իր հերթին բացատրեց ուղևորի ընկերը` մատանիով թակելով շշի ապակուն:

-Ներեցեք… ըհըմ… ներեցեք, բայց ես չեմ կարող այն սառեցնել,-փորձեց արդարանալ երիտասարդ աղջիկը,-նախ` մենք սառնարան չունենք, երկրորդը` ախր ինչի՞ համար սառեցնենք:

Տղամարդը կրկին քմծիծաղ տվեց` վեր քաշելով մարզահագուստի շղթան:

-Նայի, քուր,-սկսեց նա,-էս իմ ախպերն ա: Բրատ, էլի:

Նա, խոսքն ավելի համոզիչ դարձնելու համար, թփթփացրեց ընկերոջ ուսին, իսկ վերջինս տմբտմբացրեց գլուխը` հաստատելով, որ խոսքը, իսկապես, հենց իր մասին է:

-Լավ ախպերն ա,-շարունակեց նա,-հիմա ես էթում եմ Մասկվա, ինքը` Չելյաբիս:

-Բայց դա ի՞նչ կապ ունի…

-…Ու էս արաղը առնվել ա հենց էդ կապակցությամբ,-ուղևորը նորից հետ իջեցրեց հագուստի շղթան,-բայց էդ այրապորտում սառը չկա էլի:

-Լսեք,-խորը շունչ քաշելուց հետո սկսեց ուղեկցորդուհին,-նույնիսկ եթե ես այն դնեմ սառնարանում, ինքնաթիռում արգելվում է օգտագործել դրսից գնված սպիրտային խմիչքներ:

-Հա-ա, դե նայի,-խորամանկ ժպտաց ուղևորը,-ես գիտեմ, որ դուք ունեք խալադելնիկ:

Նա շրջվեց ընկերոջ կողմն ու աչքով արեց, և վերջինս նույնպես ժպտաց` ցույց տալով մի քանի ոսկե ատամները:

-Ասա` ուրդուց:

Ուղեկցորդուհին չհասցրեց հարցնել, թե ուրդուց, քանի որ ուղևորի հարցը, ինչպես շուտով պարզ դարձավ, հռետորական էր, և պատասխանն իրեն երկար սպասեցնել չտվեց:

-Էդ ուտելիքները որ բերում եք, մարդկանց հյուրասիրում եք, էդի բա խալադելնիկի մեջը չե՞ք պահում:

Փաստարկն էլ ավելի անհերքելի դարձնելու նպատակով տղամարդը կրկին վեր քաշեց մարզահագուստի շղթան, իսկ նրա ընկերոջ դեմքին շողարձակում էր հաղթական ժպիտը:

Ուղեկցորդուհին դատարկեց ձեռքի բաժակն ու ցածրաձայն խոսեց.

-Կա սառնարան, թե ոչ, դա ամենևին էական չէ: Ես ասացի, որ ինքնաթիռում արգելվում է դրսից գնված ալկոհոլ օգտագործել:

-Արա ախպեր, թարգի,-խոսեց մյուս ուղևորը` թափ տալով ձեռքը,-տաք կխմենք, ռեստորան չի:

Նա ներողամիտ ժպիտով նայեց ուղեկցորդուհուն` հասկացնելով, որ իրենք չեն բարկանում նրա վրա և չեն պատրաստվում բողոքել ոչ մեկին:

Երբ երկու ժամից ինքնաթիռը վայրէջք կատարեց օդանավակայանում, իմ ուղեկիցը մանկական ոգևորությամբ բացատրում էր իր ընկերոջը, թե որոնք են Մոսկվայի հիմնական առավելությունները Չելյաբինսկի հանդեպ` պարբերաբար օդում ճոճելով օղու դատարկ շիշը: