Արդեն ամբողջ Հայաստանով մեկ տարածվել է այն փաստը, որ Արագած գյուղի բնակիչները բողոքի ցույցեր են անում` Արագածում գործող ՀԷԿ-երի աշխատանքը դադարեցնելու համար: Արագածոտն մարզի մարզպետ Դավիթ Գևորգյանը ճանապարհը փակող մարդկանց վստահեցրեց, որ մարտի 20-ին հանդիպում կկազմակերպի ՀԷԿ-երի տնօրենների հետ:

Մարտի 20-ին Ապարանի 7 գյուղերի բնակիչներ եկել էին Արագած գյուղ, որպեսզի հանդիպեն սեփականատերերին և տան իրենց հարցերը: Գյուղացիները պնդում են, որ ջրերի մեջ կա ծծմբի առկայություն, իսկ տնօրենները առարկում են և ասում են, որ նման բան հնարավոր չէ:
Սեփականատերերը պնդում են, որ պետք է աշխատեն հէկ-երը, որովհետև իրենք վարկեր ունեն բանկերում և պետք է այդ վարկերը մարեն: Նրանք ասում են, եթե գյուղացիները ուզում են, որ հէկ-երը փակվեն, ապա, թող բոլորը հավաքեն տան այն գումարը, որը իրենք ներդրել են այդ գործում: Գումարը, իրենց ասելով, կազմում է չորս միլիոն դոլար:
Գյուղացիները ասում են, որ իրենք չեն տա այդ գումարը, որովհետև իրենց տանջանքի դիմաց ոչինչ չեն վաստակում: Գյուղացիներից մեկը` Գոռ Գասպարյանը, մարզպետին և տնօրենին ասաց, որ մշակել է 1 հեկտար հող, բայց ստացել է ընդամենը 2 տոննա բերք, որն էլ վարակված է եղել հիվանդությամբ: Իսկ հէկ-ի տնօրեններից մեկը պատասխանեց, որ բերքը վարակվում է հիվանդությամբ, որովհետև պարարտանյութը շատ են լցնում սերմերի վրա, կամ հենց սերմերն են վարակված գնել: Այդ ժամանակ գյուղացիները վրդովվեցին, որովհետև ինչպես կարող է նման բան լինել: Արմեն Սարգսյանը պնդեց, որ նման բան հնարավոր չէ, քանի որ այդ հիվանդությունը տարածված է միայն այս 7 գյուղերում: Ու հնարավոր չէ, որ բոլոր բնակիչներն էլ վարակված սերմեր գնեն կամ պարարտանյութը շատ լցնեն: Արմենը ասաց, որ գործնականում ամեն ինչ պարզ է: Ապացուցվում է, որ հհէկ-երը վնասակար են գյուղի բուսական և կենդանական աշխարհի վրա: Նա ասաց նաև, որ իր բերքը մշակել է երկու ջրերով. մեկը հէկ-երից եկող ջրով, մյուսը հէկ-երից վերև իր բնական հունով հոսող ջրով: Եվ տեսել է, որ հիվանդությունը միայն առկա էր այն բերքի մեջ, որը ջրվել է հէկ-երից դուրս եկող ջրով:
Գյուղացիները պնդեցին, որ հէկ-երը չպիտի աշխատեն, իսկ եթե աշխատեն, իրենց արած քայլերի համար պատասխանատու չեն, որովհետև գյուղացիները արդեն հունից դուրս են եկել:
Ժողովը ավարտվեց, բոլորը գնացին իրենց գործերին, եղբայրս նույնպես: Եղբայրս` Վարդան Գասպարյանը, երբ գնում էր աշխատանքի, ճանապարհին նկատել էր, որ հէկ-երի սեփականատերերը կանգ են առել Արտաշավան գյուղից մի քիչ հեռու: Նկատելով նրանց, փորձել է նկարահանել, թե նրանք ինչ են պատրաստվում անել: ՀԷԿ-երի սեփականատերերը գյուղացիներից թաքուն հարցազրույց են տվել Արմլայֆ լրատվական կայքին: Եվ տեսանյութի մեջ հստակ երևում է, թե ինչպես են նրանք փոխում թղթերը, ինչպես են գյուղացիներից թաքուն փորձեր կատարում, ինչպես են փորձաքննության տարվող ջուրը թափում: Այդ տեսանյութը տեսնելով գյուղացիներից մեկը` Գոռ Գասպարյանը, ամեն ինչ անում է, որ ճշտի լրագրողների ինքնությունը: Պարզելուց հետո նա զանգահարել է այդ լրագրողներին` ճշտելու, թե երբ և ինչո՞ւ են նկարել այդ հարցազրույցը, և ամենագլխավորը` ինչո՞ւ են նկարել գյուղացիներից թաքուն, ոչ մարդաշատ վայրում: Օպերատորը պատասխանել է, որ նկարել է այն, ինչ իրեն ասել են:
Գյուղացիները բարկացած են ու զարմացած: Ինչպե՞ս կարող են լրագրողները նկարահանել սուտ տեղեկություններ:
Գյուղացիները այլևս ոչնչի չեն հավատում և չեն թողնելու, որ փորձաքննության համար ջուր վերցնեն, որովհետև գիտեն, որ ամեն ինչ կեղծելու են: Նրանք ասում են, եթե հէկ-երը նորից վերսկսեն իրենց աշխատանքը, ապա իրենք իրենց ձեռքով հողին կհավասարեցնեն դրանք:

Վարդավառ, բանակի քեֆ, երգ, պար և ուրախություն: Պարում էի մորաքրոջս երեխաների հետ, ու մեկ էլ մայրս անհանգիստ ձայնով ինձ կանչեց և ասաց.

-Ան, քո դասարանի Արմինեի համարը տուր:
Անկեղծ, մտահոգվեցի ու մտածեցի, թե ինչո՞ւ է մայրս ուզում Արմինեի համարը: Պարզվեց, որ կորել էր քավորիս երկամյա տղան: Սկսեցի իրար խառնվել, արագ զանգեցի նրան, բայց ոչ մի նորություն չուներ: Զանգեցի այն ծանոթներիս, ովքեր ապրում էին նրանց հարևանությամբ, և ոչ ոք ոչ մի նորություն չուներ երեխայից, փոքրիկ Նվերիկը չկա ու չկա: Անհանգիստ սպասում էի մի նորության, սպասում էի, թե ով կզանգի ու մի լուր կհայտնի: Աղոթում էի, որ երեխային ինչ-որ տեղ քնած գտնեն, որ ոչ մի բան պատահած չլինի: Էլ աչքիս չէր երևում ոչ՛պարը, ոչ՛երգը, ոչ մեկ: Մեկ էլ մայրս եկավ ու ասաց, որ երեխային գտել են: Անկեղծ շատ ուրախացա, բայց երբ ասաց շարունակությունը, որ մահացած են գտել, մի պահ տեղումս սառեցի ու աչքերիցս արցունքներ հոսեցին:

Մայրս ասաց, որ երեխային գտել էին առվակի միջից: Ընկել է ջուրը խեղդվել ու հասել բաղնիքի դուռը: Չհավատացի: Ինչպե՞ս կարող է երկու տարեկան երեխան ընկնել առվի մեջ ու գյուղի սկզբից հասնել գյուղի վերջը:

Հաջորդ օրը մերոնք բարեկամներով գնացին քավորի տուն՝ ցավակցելու: Նրանց տնից վերադառնալուց հետո բոլորն սկսեցին պատմել, որ երեխային վրաերթի են ենթարկել, հետո դրել առվի մեջ և հեռացել:
Մեր գյուղը սարսափից սառել է: Ինչպե՞ս կարող էին… Խիղճ չե՞ն ունեցել: Գոնե առաջին օգնություն ցույց տային… Չգիտեմ՝ ինչպե՞ս կարող է մարդն այդքան դաժան լինել, ինչպե՞ս է հիմա գլուխը հանգիստ դնում բարձին, նա իր հանգիստը չի՞ կորցրել:

Գիտեք, մտածում եմ նաև, որ այդ մարդը կարող է նաև մեր գյուղից լինել…

Ամբողջ օրը տառապում եմ: Փոքրիկ Նվերիկ, դու մեզ նվեր էիր ուղարկված, բայց մենք արժանի չեղանք…

Ես երբեք չեմ հասկացել այն ընտանիքներին, որոնք ապրում են նահապետական վարքի համաձայն: Չեմ հասկացել այդ ընտանիքում ապրող մարդկանց մտածելակերպը: Շատ հաճախ այդ մտածելակերպի պատճառով ընտանիքի աղջիկ երեխաներն իրենց վատ են զգում, երբ շփվում են իրենց հասակակից աղջիկների հետ, որովհետև իրենք շատ են տարբերվում մյուսներից:

Այդ ընտանիքում ապրող տղամարդիկ իրենց աղջիկներին, այսպես ասած, «բռի մեջ» են պահում: Նրանք աղջիկ երեխաներին միշտ ասում են հետևյալ խոսքերը. «Աղջկա «յուբկեն» պիտի ծնկներից ներքև լինի» կամ «Սովորե՞լ, ի՞նչ սովորել, էդ ա մնացել` աղջիկը գնա սովորի, ոչ մի սովորել, ես որ չսովորեցի, վա՞տ գրագետ դարձա, հենա՝ դպրոցում կսովորես ու վերջ», «Մինչև դպրոցն ավարտելդ հեռախոսի անուն չտաս»:

Մի ծանոթ ունեմ, որի հայրը նույնպես իր աղջիկներին երբեք չի թողնում հագնել աղջիկների համար նախատեսված հագուստ` շրջազգեստներ, բարձրակրունկ կոշիկներ, գեղեցիկ ջինսեր, նրանք պետք է հագնեն տղայի կոշիկներ և վերնաշապիկ: Նրանք երբեք ինչ-որ առիթի կիսաշրջազգեստներ չեն հագել, ասեմ ավելին, երբ ինչ-որ մի առիթ է լինում, օրինակ՝ հարսանիք, կնունք, նրանց հայրն ասում է, որ աղջիկն ի՞նչ իրավունք ունի մասնակցելու, աղջիկը պիտի նստի տանը: Իմ հայրը միշտ առաջինը մեր մասին է մտածում, ասում է` եթե իմ երեխեքը չգնան, ես ինչի՞ գնամ, նրանք պիտի գնան, որ ուրախանան:

Գիտե՞ք` զարմանալին որն է. նրանց հայրը չի թողել, որ իրենց հորեղբոր աղջկա հարսանիքին կիսաշրջազգեստներ հագնեն:

Հաճախ մենք ծիծաղում ենք այդպիսի աղջիկների վրա, երբ տեսնում ենք, թե ինչ են հագնում, բայց մենք չենք էլ պատկերացնում, թե ինչ են զգում նրանք այդ պահին` տեսնելով իրենց և իրենց հասակակիցներին, տեսնելով, թե ինչքան են իրենք տարբերվում մյուսներից: Բայց նրանք ոչինչ անել չեն կարող, որովհետև իրենց փոխարեն որոշում է իրենց հայրը: Բայց ինչո՞ւ, ինչո՞ւ նրանք պետք է տարբերվեն մյուսներից, երբ դասընկերներով գնում են էքսկուրսիայի, ինչո՞ւ նրանք չպետք է մասնակցեն: Հարցեր, որոնց ոչ մեկը չի կարող պատասխանել, նույնիսկ այդպիսի հայրը:

Երբ խոսք է գնում մեր՝ Արագած գյուղի և կողքի գյուղերի մասին, բոլորն ասում են, որ մեր գյուղն ամենալավն է, մեր գյուղն ունի հյուրանոց, հարսանյաց սրահներ, երկու դպրոց, արվեստի և մշակույթի տուն, մանկապարտեզ:

Այո, մեր գյուղը շատ լավն է, բայց մի վատ բան կա: Մեր գյուղը սկսել է դատարկվել: Մարդիկ բոլորը սկսում են հեռանալ և՛ գյուղից, և՛ Հայաստանից: Երբ քայլում եմ մեր գյուղի փողոցներով, նկատում եմ, որ տան դռների վրա կան կողպեքներ, ու այդ կողպեքները շատանում են օր օրի: Երկու տարվա մեջ արդեն 20 ընտանիք հեռացել է, կամ, կարելի է ասել, փախել է գյուղի տանջանքներից: Իսկ գիտե՞ք՝ ինչու: Գյուղացիների փախուստի պատճառը միայն աշխատանքն է: Ասում են, որ տարիներ առաջ գյուղում գործել է «Ալմաստ» գործարանը, և գյուղացիներից շատերն ունեցել են աշխատանք, սակայն մի որոշ ժամանակ հետո այդ գործարանը փակել են: Գյուղացիները սկսել են հեռանալ հենց այդ ժամանակվանից: Տարիներ առաջ մեր գյուղը համարվում էր Արագածոտնի մարզի խոշոր գյուղերից մեկը, իսկ հիմա դա այդպես չէ:
Գյուղում միակ աշխատանքը ուսուցչի աշխատանքն է, մյուսները զբաղվում են հողագործությամբ: Ուսուցիչներն էլ սկսել են աշխատել երկու դպրոցներում, որովհետև ստանում են խղճուկ աշխատավարձ:
Եթե այսպես շարունակվի, ու մարդիկ լքեն Արագած գյուղը, ապա օրերից մի օր Արագածը կդատարկվի, և փողոցներով քայլելիս միայն կտեսնենք փակ դռներ և ոչ թե երեխաների, որոնք խաղում են իրենց բակերում, մայրերի, որոնք դպրոցից տուն են տանում իրենց երեխաներին, տատիկների, որոնք հավաքվում և բամբասում են ինչ-որ մեկից, պապիկների, որոնք նարդի կամ շախմատ են խաղում:

Իմ հորեղբայրները և քեռին մեկնում են արտագնա աշխատանքի։ Հորեղբայրներս արդեն շուրջ 18 տարի է, ինչ մեկնում են։ Նրանք իրենց ընտանիքի կողքին են լինում ընդամենը 3 ամիս, իսկ մնացած 9 ամիսներին նրանք աշխատում են երկրից դուրս։ Մի հորեղբայրս էլ մահացավ հենց օտար երկրում դժբախտ պատահարից, կարոտը սրտում։ Գիտե՞ք՝ ինչ դժվար է հորը, ամուսնուն, տղային չտեսնել 5 տարի, իսկ 5 տարի հետո տեսնել նրա սառած մարմինը։ Նրա մայրը՝ Կիմա տատը, միշտ ասում էր.

-Հովեսս հենց գա, չթողիմ էլ երթա էդ անտեր Յակուտիան, թող գա տուն: Ես սոված էլ կքնիմ, մինագ թող իմ տղեն տունն եղնի, մինագ թե թող շուտ գա իմ Հովեսը։
Բայց այդպես էլ իր տղան չեկավ։ Երբ գնում ենք իրենց տուն, Կիմա տատը միշտ ասում է, որ կարոտել է իր տղային, և հայրիկիս ասում է, որ սիրում է իրեն այնպես, ինչպես իր որդուն։ Երբ տեսնում է մեզ, սկսում է լաց լինել և աչքերը սրբելով՝ հայրիկիս ասում է.
-Տիկո ջան, թե հնչի՞ ըտենց եղավ, հնչի՞ Աստված ընձի չտարավ, որ իմ տղուն տարավ, իմ տղեն հլը 40 տարեկան էլ չկար, իսկ ես տարիքս արդեն առեր իմ, բա ուր 3 մատղաշ երեխեքը մնացին անհեր։
Հայրս միշտ փոխում է թեման, որ տատը չվատանա, առողջական խնդիրներ ունի։
Մյուս հորեղբայրս աշխատում է արտերկրում արդեն 18 տարի։ Այս տարի էլ իր հետ աշխատանքի է տարել իր մեծ տղային, որ եկամուտը կրկնապատկվի։ Իսկ քեռիս 9 տարի է աշխատում, բայց այստեղ չի ապրում, իր ընտանիքի հետ տեղափոխվել է Ռուսաստան։ Երբ skype-ով խոսում ենք, ես միշտ հարցնում եմ, թե չե՞ն ուզում արդյոք վերադառնալ Հայաստան, իսկ քեռիս ասում է.
-Ան ջան, գանք ի՞նչ անենք էդտեղ: Էստեղ գոնե գիտես, որ օրվա աշխատածովդ կարող ես ապրել։
Ես ինքս էլ համաձայն եմ նրա հետ, որովհետև այստեղ լիովին ապահովված կարող են ապրել միայն պաշտոնյաները, իսկ մեզ պես հասարակ գյուղացիներն ապրում են մեծ դժվարությունների միջով անցնելով։ Միակ ցանկությունս այն է, որ փոխվի ներկայիս Հայաստանի վիճակը։

Նրա անունը Ինգա է, 15 տարեկան է, սովորում է 6-րդ դասարանում: Այն նույն դպրոցում, որտեղ սովորում եմ նաև ես: Նա ունի 3 քույր և 1 եղբայր: Քույրերից մեկը կաղում է: Նրա ընտանիքը սոցիալապես անապահով է: Մինչև վերջերս ապրում էին ավտոտնակում՝ համարյա անասունների հետ կողք կողքի: Եղբայրն ու հայրը զբաղվում են անասնապահությամբ: Նրա ընտանիքին օգնում է World Vision կազմակերպությունը: Եղբայրս նույնպես Ինգայի դասարանից է, բայց խուսափում է նրա մասին խոսելուց:

Ինգան հաճախ դասերին չի ներկայանում, որովհետև նրա ծնողները թույլ չեն տալիս: Տան աշխատանքը երբեմն ավելի կարևոր է, քան երեխայի ուսումը: Երբեմն էլ չի հաճախում, որովհետև չունի հագուստ, կամ էլ իրեն մեկուսացած է զգում: Բայց երբ Ինգան օրերից մի օր գալիս է դասի, դասընկերներն անտեսում են նրան, հետը չեն շփվում, սկսում են ծաղրել: Վատն այն է, որ մյուս դասարանի աշակերտներն էլ չեն շփվում նրա հետ: Ինգան ինքն էլ իրեն հեռու է պահում մյուսներից: Դասընկերները նրան ասում են, որ հեռու մնա: Երբ հարցրի, թե ինչու չեն ուզում շփվել Ինգայի հետ, ինչու են հեռու պահում իրենց, ակնկալում էի լսել գոնե մեկ պատասխան, բայց ոչ ոք ոչինչ չպատասխանեց: Երբ դուրս եկա դասարանից, Ինգայի դասընկերներից մեկն ասաց, որ նրա հետ շփվելու պատճառ չունի: Մի աղջիկ էլ ասաց, որ ինքը չի շփվում «ծույլիկ» մարդկանց հետ: Երբ դպրոցում տեսնում եմ Ինգային, նա միշտ իր քույրիկի հետ է, այլ ոչ թե դասընկերների: Իսկ ես նրա հետ շփվում եմ այնպես, ինչպես իր մյուս դասընկերների: Կարող եմ ասել, որ նա շատ բարի է ու հոգատար իր քույրերի հանդեպ: Ուսուցիչներն էլ են նրան վատ վերաբերվում, սկսում են փնովել նրան, վիրավորել դասընկերների մոտ, քանի որ նա դասերին անպատրաստ է ներկայանում:
Եղբայրս ասում է, որ դասընկերներից ոչ մեկը չի ցանկանում դասի ժամին նստել նրա կողքին: Նրա ձեռքից ոչ մեկը ոչինչ չի վերցնում՝ պատճառաբանելով, որ փնթի է: Չնայած դրան՝ նա շատ գեղեցիկ է նկարում և ունի գեղեցիկ ձեռագիր: Հուսով եմ, որ օրերից մի օր Ինգայի բոլոր լավ կողմերն ու տաղանդները կբացահայտվեն: