Օգոստոսի 15-21-ը Հաղարծին վանական համալիրում անց է կացվում «Հաղարծնի մշակութային շաբաթ» հոգևոր և կիրառական մշակույթի փառատոնը, որի շրջանակներում ներկայացվում է Հաղարծին վանական համալիրի հոգևոր ժառանգությունը:
***
Լուսանկարը՝ Սոնա Մխիթարյանի
Զրուցակիցս Տավուշի թեմի առաջնորդ Գերաշնորհ Տ. Բագրատ եպիսկոպոս Գալստանյանն է:
-Սրբազան Հայր, ի՞նչ է իրենից ներկայացնում Հաղարծնի շաբաթ ծրագիրը:
-Հաղարծնի շաբաթն իրենից ներկայացնում է Տավուշի թեմի ծրագիրը, որի հիմնական նպատակն է` ծանոթացնել Հաղարծին վանական համալիրի հոգևոր ժառանգությանը, ինչպես նաև ներկայացնել Տավուշ աշխարհի հոգևոր-մշակութային կյանքը:
-Ծրագիրը առաջին անգամ է իրականացվում, ինչպե՞ս որոշվեց իրականցնել այն, ո՞րն է հիմնական պատճառը:
-Մենք ցանկացանք նախ շեշտել, որ Հաղարծինը մեր շատ կարևոր ոչ միայն պատմական կոթողներից է, այլ նաև մշակույթի, ժառանգության, հոգևոր այդ ամբողջ գիտության,կենտրոններից մեկը: Այս վանքը արժեքներ է ստեղծել միջնադարում, եղել է մեր երաժշտական կենտրոնը: Եկեղեցու վանահայրը եղել է Խաչատուր Տարոնեցին, բայց ոչ ոք չգիտի նրա մասին, մենք անընդհատ փորձում ենք շեշտել դա: Մեր Տավուշ աշխարհի պատմիչը ՝ Կիրակոս Գանձակեցին նշում է, որ Խաչատուր Տարոնեցին այստեղ վերագտավ հայոց խազերը և անմարմին եղանակները մարմնավորեց, այսինքն՝ այս վանքը իր ժառանգությամբ անընդհատ պատճառ է եղել մեր հոգևոր, մշակութային, գիտական կյանքի զարգացմանը, և մենք փորձեցինք տարբեր տեսանկյուններով մեր ժամանակների ոգուն համապատասխան, որևէ ձևով չվնասելով իր պատմական արժեքը և հոգևոր ամբողջ բովանդակությունը, փորձել ցույց տալ, թե այս վանքը, որ ժամանակին ծառայել է որպես հոգևոր կյանքի, մշակույթի գիտության, տնտեսական կյանքի արվեստների ներկայացմանը, այսօր ևս կարող է այդպիսին լինել:
-Սրբազան Հայր, մոտավորապես քանի՞ մարդ է ներգրավված ծրագրի մեջ, ու որտեղից և ի՞նչ է սպասվում Ձեր այցելուներին այս յոթ օրերի շրջանակներում:
-Նախ ասեմ, որ մոտ հարյուր կամավոր ունենք, դեռ շատ-շատերն էլ ցանկանում էին միանալ մեզ, պարզապես ի վիճակի չէինք:
Մասնակցում են ինչպես Տավուշի թեմից, այնպես էլ տարբեր շրջաններից, իսկ դրսից բնականաբար զբոսաշրջիկներ կան, որոնք բավականին հետաքրքրված են: Մեր այցելուներին սպասվում է հետաքրքիր միջոցառումների շարք՝ տեղական կաթնահունցի պատրաստման վարպետության հատուկ դասեր, քաղցրավենիքների և վանական կերակրատեսակների պատրաստում, մոմերի ձուլում, բաց երկնքի տակ կինոդիտումներ: Եվ այս ամենը վանքի տարածքում, որը մեկ շաբաթով վերածվելու է կենդանի քաղաքի: Փառատոնի ընթացքում վանքի տարածքում կանցկացվեն հոգևոր երգի, նկարչության, պատմության, փայտի փորագրության, գորգագործության, կարպետագործության, ապակենկարչության, օճառի և մոմի պատրաստման, կավագործության դասեր, որոնք թույլ կտան ավելի լավ պատկերացնել, թե ինչպես են ապրել մեր նախնիները դարեր առաջ: Շաբաթվա ընթացքը կուղեկցվի նաև եկեղեցական արարողություններով, ավետարանական ընթերցումներով և երգեցողությամբ, որոնք թույլ կտան հյուրերին ավելի խորը թափանցել և հասկանալ վանքի պատմամշակութային ժառանգությունը, ինչպես նաև հարստացնել նրանց հոգևոր աշխարհը և խորն ընկալել Հայ առաքելական եկեղեցու քրիստոնեական մշակույթի էությունը: -Ինչո՞ւ որոշվեց Հաղարծնի հոգևոր և մշակույթային շաբաթը մեկնարկել հենց օգոստոսի տասնհինգից: -Այս տարի մեր եկեղեցին օգոստոսի տասնչորսին նշեց Աստվածամոր վերափոխման տոնը, և մենք որոշեցինք, որ այս ամբողջ շաբաթը պետք է նվիրված լինի նաև Աստվածամորը և այդ պատճառով պետական թանգարանից բերեցինք մեկ շաբաթվա համար մեր պատմական Հաղարծին վանքի բարավորը՝ Սուրբ Աստվածածնի պատկերով, որի նույնօրինակը նաև մեր կամավորների շապիկների վրա է դրոշմված: Բարավորը այժմ Աստավածածին եկեղեցու խորանի վրա է դրված, որպես թե պատմական հիշողության, թե անդրադարձի, թե նաև աղոթքի միջոց լինելու: Այսինքն, իր ամբողջ բովանդակությամբ մենք փորձել ենք այդ մեկ շաբաթը իր հոգևոր և մշակութային արտահայտությամբ ներկայացնել:
-Ծրագրի նյութական հովանավորությունը ամբողջովին ընկած է Տավուշի թեմի վրա՞, թե՞ կան առաձին հովանավորներ կամ բարերաներ:
-Հիմնականում ֆինանսավորումը թեմինն է, բայց շատ հարցերում օգնել են թե անհատ բարերարներ, և թե հովանավորներ:
-Արդյո՞ք ծրագիրը կունենա շարունակական բնույթ:
-Մենք հուսալից ենք, որ այս տարին աննախադեպ լինելով, տարածում կգտնի և մեր ժողովրդի կյանքի մեջ սիրելի ու սպասելի տոներից մեկը կդառնա:
Ամփոփելով զրույցը՝ մեջբերում եմ Սրբազանի խոսքը ՝ «Հայաստանը հրաշալի է, Տավուշը՝բացառիկ»:
Հարցազրույցը վարեց` Զարա Ղազարեանը
***
Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարյանի
Հարցազրույց Հաղարծնի հոգևոր և մշակութային շաբաթվա մասնակից, մանրանկարչուհի Գայանե Մանուկյանի հետ
-Այսօր ի՞նչ եք ներկայացնում:
-Հաղարծնի հոգևոր և մշակութային շաբաթին մասնակցում ենք ամբողջ ընտանիքով: Այն աշխատանքները, որոնք տաղավարում ցուցադրված են, պատկանում են մեր ընտանիքին` երկու տղաներիս ու ինձ: Գեղանկարչություն կա, կավից հուշանվերներ կան, մանրանկարչություն կա ու տարբեր բազմաժանր աշխատանքներ` հոգևոր և կիրառական բնույթի:
-Ինչպե՞ս տեղեկացաք Հաղարծնի շաբաթվա մասին:
-Հայտարարությունը մենք ֆեյսբուքից ենք վերցրել, և թեմի առաջնորդն էլ ժամանակին եղել է իմ կրոնի ուսուցիչը:
-Իսկ ձեր աշխատանքները հանրությանը ներկայացնո՞ւմ եք:
-Չէ, ես հիմնականում ինձ համար եմ նկարում, բայց երբ իմացա այս շաբաթվա մասին, որոշեցինք մասնակցել:
-Միսյն սրբապատկերնե՞ր եք նկարում:
-Մանրանկարներ եմ ես անում: Դե, մանրանկարները հենց հիմնականում սրբապատկերներով են, իսկ մյուս նկարները տղաներս են նկարում: Ասեմ, որ տեղեկանալուց անմիջապես հետո ինքնաբուխ կերպով որոշեցինք մասնակցել գեղեցիկ ավանդությանը սկիզբ դնող միջոցառմանը: Եկել են երեք օրով:
Քանի որ սա դեռ սկիզբն է`բարի երթ մաղթենք: Ամեն տարի կլինի և ամեն տարի նոր ընթացք կստանա:
-Ինչպե՞ս եք սկսել մանրանկարչությամբ զբաղվել:
-Ես ինքնուս եմ: Արմատներով Վան և Նախիջևան նահանգներից եմ, իսկ Վանի, Վասպուրականի մանրանկարչությունը ինձ ձգում է: Ոնց որ դա հոգևոր զրույց լինի իմ հայրերի, նախնիների հետ: Նկարելիս ասես զրուցելուց լինեմ իրենց հետ: Այդ կապը կարծես ժառանգությամբ, արյունով ինձ է հասել:
-Իսկ ձեր նկարները արտանկարնե՞ր են:
-Արտանկարներ են, բայց նկարելուց բաներ կան, ավելացնում եմ: Դե նկարներ լինում են, որ որոշակի հատված պղտոր է լինում, ու այդ մասը ոնց որ երևակայությամբ եմ անում:
-Իսկ ձեր նկարներին վերնագրեր տալի՞ս եք:
-Իհարկե: Վերնագրերը պահպանում ենք: Օրինակ` «Ավետումը», «Տիրամայրը մանկան հետ», «Հոգեգալուստ», «Հիսուս Քրիստոս, Ահեղ դատաստան»: Թորոս Ռոսլինից մի փոքրիկ հատված, «Հիսուս Քրիստոսը քայլում է ջրերի վրայով», «Ստնտու Տիրամայր»: Շատ քիչ է լինում, որ Տիրամորը այս ձևով են ներկայացնում: Ընդհանրապես Տիրամայրը կերակրելիս քիչ է ներկայացվում նկարի մեջ:
-Իսկ ինչո՞վ եք աշխատում:
-Հիմնականում ակրիլի ու գուաշի խառնուրդով եմ նկարում: Ես սիրողական նկարիչ եմ, չեմ ասի, թե վարպետ եմ այդ հարցում: Հոգուս համար եմ նկարում:
-Ի՞նչ երազանքներ ունեք:
-Երազում եմ, որ Հայաստանը հոգևոր զարթոնք ունենա, և այս երկարատև պայքարն ի վերջո հաղթանակով ավարտվի:
Հարցազրույցը վարեց Սոնա Մխիթարյանը
***
Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարյանի
-Նարե՛կ, վե՛ր կաց. ուշանում ես:
Ահա այսպես է սկսում իմ այս մի քանի օրը, քանի որ մասնակցում եմ Դիլիջանի մեդիա ճամբարին և առավոտները ստիպված եմ լինում շուտ արթնանալ: Այսօր, ըստ օրակարգի, պիտի 4 ֆիլմ նկարեինք, որից մեկը պիտի նկարահանվեր Հաղարծնի վանական համալիրում, իսկ մյուս երեքը մեր գյուղում՝ Գետահովիտում: Հաղարծինի վանական համալիրին երեքհոգանոց խումբ էր մասնակցելու, որոնց մեջ էի նաև ես: Մենք վերցրեցինք մեր ֆոտո և տեսախցիկները, նոթատետրերն ու ձայնագրիչները և անցանք գործի: Հաղարծին տանող ճանապարհը խիտ անտառի միջով է անցնում, և բոլորս հիացած էինք այդ գեղեցկութամբ: Հասնելուն պես մենք բաժանեցինք մեր աշխատանքները երեք հոգու մեջ, ես օպերատորն էի, Զառան՝ լրագրողը, իսկ Սոնան՝ լուսանկարիչը:
Ճիտն ասած, ես միքիչ շփոթվեցի, դե բնական էր, առաջին անգամ էր, բայց միշտ Աշոտը (մեր ավագը) մոտենում և ուղղություն էր ցույց տալիս և ինձ շատ էր օգնում: Ես պատիվ ունեցա այդտեղ հանդիպել մի քանի հետաքրքիր անձանց հետ և հարցազրույց վերցնել:
Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարյանի
Ես այնտեղ հանդիպեցի Ռուբենին, ով դպիր էր Աբովյանի Սուրբ Մկրտիչ եկեղեցում, ես նրան հարցրի, թե ինչ է հայի համար քրիստոնեությունը, նա պատասխանեց.
-Քրիստոնեությունը հայի համար փրկություն է, և քրիստոնեությունը ներծծված է մեր մեջ, և մենք ապրում ենք դրանով և շենանում:
Քանի որ ես հետաքրքրվում եմ կրոններով, ես չէի կարող նրան չհարցնել, թե ոնց է նա վերաբերվում ուրիշ կրոններին:
-Ամեն ազգ ունի իր մշակույթը, և իր մշակույթի մեջ կրոնը մեծ տեղ ունի, և ազգի մի մասնիկ է կազմում: Ես չեմ կարող և իրավունք չունեմ խտրականություն դնել, ասել՝ սխալ է, թե ոչ:
Ինձ շատ դուր եկավ նրա պատասխանը, քանի որ ոչ բոլոր կրոններն են այդպես վերաբերվում ուրիշներին:
Ես նրան հարցրի Հաղարծնի մասին, Ռուբենն ինձ պատմեց Հաղարծին անունի ծագումնաբանությունը:
-Շատ վարկածներ կան դրա վերաբերյալ, բայց ես կպատմեմ երկուսը, որ ամենատարածվածն են:
Առաջին վարկածը կապված է Հաղարների հետ, ասում են որ մի ժամանակ հաղարները (լուսաններ) ծննդաբերել են իրենց ձագերին այդտեղ, այդպես կոչվել է Հաղարծին: Իսկ երկրորդը կապված է արծիվների հետ: Երբ այս Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին օծել են, այդ ժամանակ վերևից արծիվներ են պտտվել գմբեթի շուրջ և «հաղ» նշանակում է` խաղ Տավուշի բարբառով: Այդպես եկեղեցին կոչվեց Հաղարծին, բառացի` արծվի խաղ:
Ես ավելի շատ կզրուցեի Ռուբենի հետ, բայց ցավոք նա զբաղված էր: Որպես կամավոր օգնում էր Հաղարծնի փառատոնի կազմակերպչական հարցերով: Հետո ես մի քիչ շրջեցի տարածքով և հանդիպեցի բազմաթիվ երիտասարդների, լուսանկարեցի, նկարահանումներ արեցի, ինքս էլ ոգևորվեցի նրանց խանդավառությամբ: Իսկ եթե փառատոնն անցկացվի նաև հաջորդ տարի, կաշխատեմ ինքնուրույն գալ և մասնակցել փառատոնին:
Նարեկ Դավթյան
-Տիկին Գայանե, քանի՞ տարի եք աշխատել դպրոցում:
