Մանե Սիրադեղյանի բոլոր հրապարակումները

Ոչ տոնական խոհեր

Լուսանկարը՝ Նելլի Խաչատրյանի

Լուսանկարը՝ Նելլի Խաչատրյանի

Ամանորյա այս օրերին ես նայում եմ շուրջս, և տեսնում այնպիսի խնդիրներ, որոնք բոլորովին էլ տոնական չեն, և չնայած կուզենայի այդ թեթև հոգսերի մասին գրել, բայց չեմ կարողանում: Կան բազում խնդիրներ, որոնք հուզում են ինձ: Թերևս դրանից ամենագլխավորը գործազրկության խնդիրն է, իսկ ավելի ճիշտ այն, որ չկան աշխատատեղեր, որի պատճառով մարդիկ մատնվում են գործազրկության և թողնում են տուն, տեղ, ընտանիք ու մեկնում այլ երկիր` արտագնա աշխատանքի: Նրանց մի մասը աշնան և ձմռան ամիսներին վերադառնում են տուն, իսկ մյուս մասն այդպես էլ մնում են այնտեղ` կարոտով թողնելով իրենց ընտանիքի անդամներին:
Արտագնա աշխատանքի մեկնողներից մեկը իմ հայրն է, բայց ինձ նման հազարավոր երեխաներ կան, ովքեր կարոտում են իրենց ծնողներին: Այլ երկիր մեկնում են նաև երիտասարդները, որպեսզի որոշ չափով օգնեն իրենց ծնողներին:
Խնդիրն ավելի է խորանում, երբ իմանում ես, որ այլ երկիր է մեկնել տան կինը, մայրը` ընտանիքի հոգսերը թեթևացնելու համար:
Միշտ չէ որ աշխատանքի առաջարկ կատարողը բավարարում է իր բոլոր ասածները: Շատ դեպքերում խոստանում են, որ կապահովեն բնակարանով, երեքանգամյա սննդով և առաջարկում են շատ մեծ գումար տվյալ աշխատանքի դիմաց, որը այստեղ վարձատրվում է ավելի ցածր: Շատ գրավիչ առաջարկ է, որը բոլորին էլ ձեռնտու է: Հենց այս դեպքում էլ խնդիրն ավելի է խորանում և կրում է ցավալի բնույթ: Խոսքը թրաֆիքինգի մասին է: Մարդիկանց գրավում է շատ գումար աշխատելու փաստը, մեկնում են, իսկ գործատուն չի կատարում խոստումները, ավելին` շատ դեպքերում աշխատողի ձեռքից վերցնում են անձնագիրը և ստիպում կատարել այլ աշխատանք` չնչին գումարով, իսկ վատագույն դեպքերում ընդհանրապես առանց գումարի թողնելով:
Հուսանք, որ մի օր Հայաստանում էլ կլինեն համապատասխան թվով աշխատատեղեր, և մարդկանց չի գերի շատ գումար աշխատելը, և այլևս ոչ մի երեխա չի մնա կարոտով, իսկ այս խնդիրը կստանա իր լուծումը:
Գործազրկությունից բացի ինձ համար շատ ցավալի խնդիր է այն, որ մարդիկ հիմա ապրում են անհավասար պայմաններում: Մարդիկ հավասար ծնվում, անհավասար ապրում, և հավասար էլ մեռնում են: Բերեմ մի քանի օրինակ:
Դպրոցում գերազանց առաջադիմությամբ աշակերտի ուսումը մնում է կիսատ, կամ տվյալ աշակերտը դուրս է մնում բուհից` ուսման վարձը չվճարելու պատճառով, կամ նույնիսկ չի փորձում ընդունվել:
Անհավասարություն է նաև, երբ ապահով ընտանիքի երեխաները չեն սիրում և ընկերություն չեն անում անապահով ընտանիքի երեխաների հետ` ծաղրում, իսկ վատագույն դեպքերում ծեծի են ենթարկում և չեն գիտակցում, որ երեխան մեղավոր չէ, որ ապահովված չէ այնպիսի պայմաններով, ինչպիսիք ունեն ապահով ընտանիքի երեխաները: Իսկ աղջիկները ծաղրում են իրենցից վատ հագնվող աղջիկներին: Սակայն կյանքում ամեն ինչ պատահում է. և հարուստը աղքատի դուռը մի օր թակում է: Տոնական այս օրերին ես ավելի շատ այս մասին եմ մտածում: Չգիտեմ, գուցե մեծացել եմ և ավելի խորությամբ եմ տեսնում, թե ինչ կա առատ ու դատարկ սեղանների հետևում: Միգուցե թաքուն երազում եմ, որ գոնե այս տարի մի քիչ այլ կերպ կլինի կյանքը մեր երկրում:

Ձմեռ է գալիս. ինչով տաքանալ

Լուսանկարը՝ Դավիթ Այվազյանի

Լուսանկարը՝ Դավիթ Այվազյանի

Արդեն վերջանում է աշնան վերջին ամիսը` նոյեմբերը, իր հետ բերելով բազմաթիվ հոգսեր և խնդիրներ, որոնց մասին արժե մտածել: Խոսքը ամենացուրտ և միաժամանակ ամենագեղեցիկ եղանակի` ձմռան նախապատրաստությունների մասին է: Հայերը այն եզակի ժողովուրդներից են, ովքեր ձմռանը նախապատրաստվում են շատ շուտ` տվյալ դեպքում ամառվանից: Ամռանը մրգից մուրաբա են պահածոյացնում` ձմռան համար, մրգային լավաշներ են պատրաստում և չրեր: Աշնանն էլ գալիս է բանջարեղենի պահածոյի և թթվի ժամանակը: Իսկ աշնան վերջին ամիսներին, հիմնականում` կարտոֆիլ, պանիր ու մեղր են գնում` ձմռան համար:
Ձմեռ է գալիս, բայց ձյան փաթիլներով, գեղեցիկ ճերմակ տեսարաններով, ձմեռային ուրախ խաղեր խաղալու հրճվանք անգամ երեխաների մեջ չկա: Բոլորը մտահոգ են, թե ինչպես են ջեռուցելու տունը: Դե, էլ ինչ ձմեռ առանց վառարանի: Վերջերս շատ անձրևներ են դիտվում, և մարդկանց որոշ մասն արդեն տներում վառարան է տեղադրել, իսկ որոշ մասը դեռ ոչ, քանի որ գումար է տնտեսում ցրտաշունչ ձմռան համար: Սակայն խնդիր է` ինչով տաքանալ, որը մտածելու տեղիք է տալիս: Հիմա դժվար է կողմնորոշվել թե ինչո՞վ տաքանալ, որ և շահավետ լինի, և օգտակար: Գրեթե բոլոր գյուղական համայնքներում խնդիրն արդեն գտել է իր լուծումը, որովհետև միշտ փայտե վառարան է տեղադրվում, իսկ լեռնային վայրերում անցել են աթար վառելուն: Բայց խոսքն այլ է քաղաքային բնակավայրերի դեպքում: Որոշ տներում ևս բնակիչները տեղադրում են փայտյա վառարաններ, բայց ոչ բոլորը կարող են տեղադրել, որովհետև բոլոր տներում չէ, որ առկա է փայտյա վառարան տեղադրելու հնարավորություն և հարմարություն: Փայտյա վառարանով տաքացող ընտանիքները բացի դրանից օգտագործում են նաև էլեկտրական վառարան: Իսկ մնացածն օգտագործում են նույն էլեկտրական և գազի վառարանները: Սակայն այս երկուսը ձեռնտու չեն, որովհետև օգտագործած ծախսի գումարը չվճարելու դեպքում (անգամ եթե իսկապես գտնվում ես ֆինանսական ծանր վիճակում) գազազրկվում կամ հոսանքազրկվում են, և մինչև վճարելը մնում են ցրտի մեջ: Իսկ նրանք, ովքեր խնայում են տունը ջեռուցելու վրա, հիվանդանում են, որն էլ իր հերթին ավելի մեծ խնդիրներ է հարուցում ապագայում: Ես շատ եմ մտածում այս մասին, և չգիտեմ` ինչ լուծում կա սրան:
Արդեն ցուրտ է: Շատ տներում դեռ դիմանում են…
Տա Աստված, որ ոչ մի երեխա կամ մեծահասակ չհիվադանա ցրտի պատճառով, և  թող բոլորը այս ցուրտ ամիսները անցկացնեն տաք և առողջ պայմաններում:

Լսեք երաժշտություն 

Հիմա բոլորիս օրը դժվար է պատկերացնել առանց երաժշտության, այն կարծես մեր կյանքի մի մասն է դարձել: Հատկապես հիմա` 21-րդ դարում, այն դարձել է ավելի հասանելի: Ամեն վայրկյան կարող ենք լսել մեր ցանկացած երգը, մեր ցանկացած երգչի կատարումը: Նախնադարում մարդիկ հավատացել են, որ երաժշտությունը ազդում է մարմնի վրա: Նախկինում ևս երաժշտությունը շատ կարևոր դեր է խաղացել մարդկանց կյանքում: Այ օրինակ` Չինաստանում մահապատժի են ենթարկել այն երգահաններին, որոնք իրենց երգի հնչյունների ներդաշնակությունը խախտել են:
Ըստ իմ տվյալների, երաժշտություն լսողների քանակը ավելի է մեծացել 20-րդ դարում, որովհետև այդ ժամանակ նոր տարածում է գտել ռադիոն, և մարդիկ սկսել են դառնալ ռադիոյի մշտական ունկնդիրները: Փաստ է, որ ոչ մի ժամանակաշրջան աչքի չի ընկել այնքան երաժշտական ոճերով, որքան այսօր է: Հնում բժիշկները երաժշտության միջոցով փորձել են բուժել հիվանդներին, գտնելով, որ յուրաքանչյուր օրգանին համապատասխանում է իր հնչյունը կամ հնչյունային միացությունը:
Շատ մարդիկ գիտեն, որ երաժշտությունը օգտակար է, բայց քչերը գիտեն, որ այն բացի հաճույք և ուրախություն պատճառելուց, կարող է առողջարար լինել և հաջողությունների բերել կյանքում: Օրինակ` դասական երաժշտությունը նպաստում է առողջ քնին: Սիրելի երաժշտության երկար լսումը օգնում է ձերբազատվել սթրեսից: Պայքարում է տխրության դեմ: Բարելավում է արյունատար անոթների աշխատանքը:
Երաժշտությունը բացառիկ երևույթ է` մշակույթի ամենանուրբ և, միաժամանակ, ամենագեղեցիկ ոլորտներից մեկը, և ես չեմ կարող իմ կյանքը պատկերացնել առանց երաժշտության, և անգամ նյութը պատրաստելիս եմ երաժշտություն լսել:

Դիմե՞լ բժիշկներին, թե՞ ոչ

Ժողովուրդը մի խոսք ունի.
-Մինչև դանակը ոսկորին չի հասնում` բժշկի չի դիմում:
Ցավոք այս է իրականությունը: Մարդիկ հիմա չեն գիտակցում, որ առողջությունը ամենակարևորն է, և ինչպես ասում են` առողջությունը թերևս ամեն ինչ չէ, բայց առանց առողջության ամեն ինչ ոչինչ է:
Իրականում, երբ հիվանդ ես, անհապաղ պետք է բժշկի դիմել և ոչ մի դեպքում չպիտի ինքնաբուժությամբ զբաղվել, որովհետև թեթև մրսածությունն անգամ հետագայում կարող է լուրջ խնդիրների պատճառ դառնալ: Իսկ սովորական գրիպով հիվանդը միշտ ասում է.
-Գրիպ է, էլի, կանցնի:
Վերջերս իմացա, որ ընկերներիցս մեկը հիվանդ է: Ամեն օր ջերմում էր, իսկ ամբողջ գիշեր քրտնում, բայց բժշկի չեր դիմում: Այս բոլորը առկա էր բավական երկար ժամանակ, և վերջիվերջո, որոշեց դիմել բժշկի: Շատ զարմացավ, երբ իմացավ, որ բրոնխների բորբոքում ունի: Ստացավ համապատասխան դեղորայքները և հիմա բուժվում է:
Կա մարդկանց այնպիսի տեսակ, որ վախենում է բժշկի դիմել, մտածելով, որ կարող են լուրջ խնդիրներ ի հայտ գալ: Սակայն եթե նրանք գիտակցեն, որ լուրջ հիվանդությունների շուտ հայտնաբերելու դեպքում բուժումը ավելի կարճ կտևի և կտա ավելի լավ արդյունք, կդիմեն բժշկի և չեն խաղա իրենց կյանքի հետ:
Բազմաթիվ հիվանդություններ կան, որոնք շուտ բացահայտվելու դեպքում բուժվում են ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն, սակայն չեն թողնում, որ հետագայում չարորակ գոյացությունների պատճառ դառնան:
Առողջությունը ամենակարևորն է կյանքում, և մենք պետք է պահպանենք այն: Բայց միշտ չէ, որ հիվանդը մեղավոր է, որովհետև հիվանդությունները ձեռքբերովիից բացի ի ծնե տրվող էլ են լինում: Նրանց մի մասը սակայն չի բուժվում և մնում է հիվանդի հետ մինչև կյանքի վերջ:
Միշտ չէ, որ ամեն շուտ հայտնաբերվող հիվանդություն բուժվում է: Հիվանդությունների այդ տեսակն էլ անվանում են անբուժելի:
Անբուժելի հիվանդությունով տառապողների համար հատուկ ռեժիմ է սահմանվում` պետք է հատուկ սնունդ օգտագործեն և կատարեն բժշկի բոլոր ցուցումները: Այ օրինակ, շաքարախտով տառապող հիվանդներին խաղող և այլ քաղցր կերակուրներ ուտելը հակացուցված է, նրանք պետք է օգտվեն առողջ սննդից, և որքան հնարավոր է շատ քայլեն:
Որոշ երկրներում տվյալ երկրի քաղաքացիները հատուկ սահմանված կարգով դիմում են բժշկի` հետագա խնդիրներից խուսափելու համար:
Հայաստանում վերջին տարիներս այդ կարգը սահմանված է գրեթե բոլոր պետական հաստատությունների աշխատողների համար: Նրանք, ովքեր աշխատում են, ունեն բժշկական ապահովագրություն և ստուգվում են տարին մեկ անգամ: Պարտադիր ստուգվում են նաև զորակոչիկները:
Սակայն ցավոք պիտի նշեմ, որ մյուս քաղաքացիները չունեն այդ հնարավորությունը, և հաճախ գումար չլինելու պատճառով իսկապես դիմում են բժշկի, երբ արդեն դանակը ոսկորին է հասնում:
Ահա այս պատճառով է մահացությունների թիվը այսքան շատ:
Ժողովրդի մյուս մասն էլ առողջությունից խոսելուց ասում է.
-Ինչ առողջություն կմնա, հիմա ամբողջը քիմիա է:
Թերևս սա էլ է ճիշտ: Բացի դրանից միջավայրը հիմա շատ է աղտոտվել, ինչն անդրադառնում է մեր առողջության վրա:
Մի խոսքով, պետք է պահպանենք մեր առողջությունը: Տեսականորեն բոլորս գիտենք, թե ինչպես, բայց գործնականում…

Խորեն պապիկը դարձավ 102 տարեկան

Խորեն Սարգսի Կիրակոսյանը ծնվել է 1913 թվականի հոկտեմբերի 18-ին Լոռու մարզի Քարաբերդ գյուղում: Այո, այո, ճիշտ եմ գրել, վրիպակ չկա` 1913-ին: Մասնակցել է Հայրենական Մեծ պատերազմին: Հիմա շատ քչերին է հաջողվում ապրել մեկ դար: Այդ մարդկանցից մեկը Խորեն պապիկն է:
Չկարողացա անձամբ տեսնել Խորեն պապիկին, այդ իսկ պատճառով զրույցս վարեցի Խորեն պապիկի փոքր դստեր` Գայանե Սարոյանի հետ: Ի դեպ նշեմ, որ Գայանե Սարոյանը իմ տատիկն է (մայրիկիս մայրը): Խնդրեցի տատիկիս մի փոքր պատմել իր հայրիկի մասին դեպքեր: Տատիկս պատմեց, որ իր հայրը ունեցել է մի սովորություն. ամեն անգամ ինչ-որ տեղ գնալիս միշտ հաց է վերցրել իր հետ:
Եվ մի անգամ Վանաձորից տուն վերադառնալիս ավտոբուսի մեջ մի երեխա սկսել է լաց լինել: Ոչ ոք չի հասկացել երեխայի լաց լինելու պատճառը, և չեն կարողացել հանգստացնել երեխային: Այդ ժամանակ Խորեն պապիկը իր մոտից հանել է հացը և տվել երեխային, որից հետո երեխան այլևս չի լացել:

Խորեն պապիկը մի սովորություն էլ է ունեցել. ամեն գիշեր արթնացրել է տատիկիս, որպեսզի իրան մածուն տա: Տատիկս ասաց, որ այդ ժամանակ երեխա է եղել: Խոստովանենք, որ շատ տարօրինակ և հետաքրքիր սովորություն է` արթնացնել երեխային քնից մածուն ուտելու համար:
Շատ է սիրել երգել, աշխատասեր և հարգանքով մարդ է: Խորեն պապիկը նախկինում եղել է հովիվ: Ամեն անգամ սարից վերադառնալիս նոր ծնված գառնուկներին տատիկս տվել է հարևաններին, և դրա փոխարեն նրանք ձու են տվել:
Խորեն պապիկը հիմա ապրում է Լոռու մարզի Փամբակ գյուղում, և Փամբակ գյուղի ամենատարեց  բնակիչն է: Խորեն պապիկն ունի 8 զավակ (6 տղա, 2 աղջիկ: 3 տղաները արդեն մահացել են), 26 թոռ, 62 ծոռ և 12 կոռ: Բոլորը միասին 108 հոգի են:

Հոկտեմբերի 18-ին լրացավ պապիկի 102-ամյակը: Բայց ի տարբերություն նախորդ տարիների, այս տարի պապիկը տխուր էր, որովհետև բոլորովին վերջերս մահացել է Խորեն պապիկի կինը` Բավական տատիկը (97 տարեկան հասակում): Տատիկին գյուղում բոլորը ասել են Իգիթ Բավական:
Մայրիկս պատմում է, որ ամեն անգամ գյուղ այցելելիս Բավական տատիկը տաք-տաք խավիծ և պանիր է պատրաստել և հյուրասիրել թոռներին:
Իսկ ես հիշում եմ, որ մի անգամ մայրիկիս, տատիկիս և քրոջս հետ գնացել էինք Փամբակ գյուղ` Խորեն պապիկին և Բավական տատիկին տեսակցության: Գնացինք այգի, որը ի դեպ շատ լավ մշակված էր, համտեսեցինք խնձոր, տանձ: Այգում կար տաղավարի նման ինչ-որ բան (կոնկրետ չեմ հիշում): Տատիկն ասում էր, որ շատ գործ անելուց հետո նստում է այդտեղ, որպեսզի հանգստանա: Այդ օրը մնացինք գյուղում և պառկեցինք քնելու բավականին ուշ: Զրուցում էինք տարբեր թեմաների շուրջ, հետաքրքիր պատմություններ էին պատմում, իսկ Խորեն պապիկը երգում էր: Հաջորդ օրը տուն վերադառնալիս Բավական տատիկը իր այգու բարիքներից ուղարկեց նաև մորաքրոջս համար:
Խորեն պապիկն ու Բավական տատիկը եղել են 85 տարվա ամուսիններ: Շատ հյուրասեր ամուսիններ են եղել և ամեն անցնողի առանց հյուրասիրելու չեն թողել ճանապարհը շարունակել: Խորեն պապիկը շատ է սիրում իր թոռնիկներին, ծոռներին և այդ տարիքում հիշում է բոլորիս և միշտ հարցնում մեր որպիսությունը:
Խորեն պապիկը նաև գերի է ընկել, և մի կերպ է ազատվել հակառակորդի ձեռքից: Ինչքան գիտեմ, նրան օգնել է փախչել ճաշարանի աշխատողներից մեկը:
Մաղթում եմ Խորեն պապիկին առողջություն, և որ կյանքի մնացած մասն ապրի անհոգ և երջանիկ:

Եթե ամառն անց ես կացնում գյուղում

Լուսանկարը՝ Սամվել Մքոյանի

Լուսանկարը՝ Սամվել Մքոյանի

Ես ապրում եմ Վանաձորում և այս ամառը, ի տարբերություն մյուս տարիների ամառների, հիմնականում գտնվել եմ տատիկիս մոտ` Լոռու մարզի Վահագնի գյուղում: Պապիկս մեզ պարբերաբար տանում է գետ լողալու: Ճիշտ է, եղել են տհաճ միջադեպեր, բայց բարեբախտաբար դրանք ունեցել են երջանիկ ավարտ: Ինչևէ, ամառը դեռ չի վերջացել, և հուսով եմ, որ նորից կլինեն հետաքրքիր և ծիծաղաշարժ դեպքեր: Սակայն մնացած ժամանակը չգիտեմ ինչով զբաղվել:

Գյուղում չկան ժամանցի կենտրոններ` թե երիտասարդների, և թե տարեցների համար: Չկա այգի երեխաների և իրենց ծնողների համար: Գյուղի հուշարձանը և եկեղեցին գտնվում են կիսաքանդ վիճակում: Ոչ բոլոր ճանապարհներն են ասֆալտապատ, որի պատճառով անձրևոտ օրերին գյուղի ծայրերում բնակվող մարդիկ չեն կարողանում դուրս գալ տանից: Եվ վերջապես, գյուղի ամենակարևոր խնդիրներից մեկն այն է, որ չկան աղբարկղեր, այստեղ աղբահանություն չի կատարվում: Մարդիկ աղբը լցնում են ձորը և պարբերաբար այրում այն, որի հետևանքով աղտոտվում է միջավայրը: Գյուղն ունի նաև լուսավորության խնդիր: