Շատ ուշ էր, երբ ծնողներիս հետ վերադառնում էի տուն:

-Դու ինձ չսովորեցրիր մեքենա վարել: Էս անտերը շատ կարևոր է: Ինչի՞ վատ կլիներ, որ վարել իմանայի: Առևտուրն էլ կանեի, ըըը… Առևտուրն է․․․ Ըըը․․․ Առևտուրն էլ:

Պապան լուռ էր:

-Ես չեմ հասկանում, էս մեքենայի եղածն ի՞նչ է, որ չսովորեցի: Ախր, սա էնքան հեշտ է: Մի կոճակ ես սեղմում, մի ղեկ ես թեքում, մեկ-մեկ էլ էստեղ ես սեղմում, որ ուզում ես կանգնես: Վերջ: Իսկ դու մի օր ժամանակ չգտար, որ ինձ սովորեցնես:

Պապան էլի լուռ էր: Գրողը տանի, ոնց եմ հասկանում նրան:

-Հեսա վաղը դու կգնաս աշխատանքի, ես կփորձեմ վարել քո մեքենան: Էսպես չի կարող շարունակվել, կամ էլ վարորդական դասեր կվերցնեմ ու կգնամ սովորելու: Ես էլ եմ ուզում մեքենա վարել իմանալ, ես էլ եմ ուզում առևտուր անել:

Հանկարծ հայրս անջատեց շարժիչը: Սկզբում ոչինչ չհասկացա, ու նաև` թե ինչի կանգնեցինք, որովհետև շատ հեռու էինք տնից, իսկ մոտակայքում կանգնելու որևէ առիթ չկար:

-Իջի՛ր,- ասաց հայրս մեքենայից իջնելով:

-Ո՞ւր,- հարցրեց մայրս:

-Հենց հիմա սկսում ենք դասերը: Հենց հիմա էդ մի կոճակը սեղմիր, մի ղեկը թեքիր ու մի սեղմակը սեղմիր, երբ ուզես կանգնել: Հենց հիմա:

Ես էլի չէի հասկանում, թե ինչ է կատարվում իրականում, ու էն սերիալի դերասանների պես ուզում էի անընդհատ ասել. «Ոնց որ կինոյում լինենք» կամ «Ոնց որ կյանքս կինո լինի»:

-Հիմա ես պատրաստ չեմ,- լսվեց մամայի արդեն ցածր ձայնը:

-Ի՞նչ է պետք մի կոճակ սեղմելու համար: Դա հեշտ է, սկսիր:

Ես շարունակում էի ծիծաղել, որովհետև երբեք ծնողներիս նման իրավիճակում չէի տեսել: Ու ամենաանսպասելին այն էր, որ մայրս մոտեցավ ղեկին:

-Գոնե գուգլի որոնումների պատմությունը ջնջեի,- բարձր մտածում էի ես,- հեռախոսս ինձ հետ կդնեք, նոթբուքս, գրքերս ու թերմոսս ոչ մեկին չտաք: Հա՜, գրպանիս էն 230 դրամն էլ կտաք ձրիակեր եղբորս, որ վաղը առավոտ չարթնանա ու ամբողջ տան մեջ գոռա, թե հաց ուտելու փող է պետք: Գոնե վաղը թողնի մարդավարի արթնանանք, ը՜, բայց ինչպես միջին վիճակագրական դիակ:

-Վա՜յ դե,- արձագանքեց մայրս:

-Կոճակը չես սեղմո՞ւմ՝ գնանք:

-Պապ, մաման կատակ էր անում: Ախպերական, քշի գնանք, ես փոշմանեցի, էն 230 դրամն էլ չարժի էդ ձրիակերին տալ:

-Չէ, ես կսպասեմ,- պատասխանեց հայրս:

Մաման նստեց ղեկին, հայրս արագ մյուս կողմից նստեց կողքը: Գրողը տանի, 230 դրամս:

-Գնո՞ւմ ենք,- հարցրի ես:

-Ոչ, սկզբից պետք է կապենք ամրագոտին,- սկսեց ժամանակ շահել մայրս:

-Կապեցինք,- պատասխանեց հայրս:

-Ես էլ կապե՞մ,- հետևի նստարանին նստած՝ կրկին հարցրի ես:

-Դու էլ կապիր, նոր կգնանք,- ասաց մայրս կրկին ժամանակ շահելու ցանկությամբ:

Ինձ համար ամեն ինչ ավելի բարդ էր թվում, քան կյանքը սերիալի դերասանների համար: Մայրս, ով կյանքում լվացքի մեքենայից բացի ուրիշ ոչինչ չէր վարել, հիմա նստած էր ավտոմեքենայի ղեկին, ու մեզ պատրաստվում էր տուն հասցնել: Անցյալում մնացին բոլոր տնայինները, որոնք րոպեներ առաջ հանձնարարեց դասախոսս: Կարծես մորս ներշնչած լիներ Պաուլո Կոելյոն, ով ասել էր՝ եթե մի բան ես ուզում, ողջ տիեզերքն է նպաստում ցանկությանդ իրականացմանը: Բայց էս անգամ ոչ տիեզերքն էր մայրիկին փրկելու, ոչ էլ ալքիմիկոսը, որովհետև ոչ մի կոճակ էլ չկար:

-Բա չես սեղմո՞ւմ՝ գնանք:

-Չէ:

Ողջ ճանապարհին մտածում էի՝ ինչքան խենթ են ծնողներս, ինչքան սիրուն ու ինչքան հետաքրքիր: Մտքերս հօդս ցնդեցին, երբ տուն հասնելուն պես նկատեցի նոր դրամահավաք սկսած փոքրիկ եղբորս:

-Հիմա ի՞նչ ես անում:

-Դու փակվիր, կասեմ:

Փոքրիկ աբորիգենը ուշադիր նայում էր մայրիկի ու հայրիկի հոգնած ու մտազբաղ դեմքերին.

-Ես մի բան եմ հասկացել:

-Ի՞նչ,- միաձայն հարցրին ծնողներս:

-Թե ով է ձեզանից շատ աշխատում:

-Ո՞ւ,- հարցրի ես:

-Պապան ամեն օր աշխատավայրում իր համար հանգիստ նստած աշխատում է, իսկ մաման տանը ամբողջ օրը գործ է անում, բայց ոչ մի վարձատրություն չի ստանում: Չնայած, ասում է, որ իր վարձատրությունը մեր սերն ու ջերմությունն է: Մաման ավելի շատ է աշխատում, քան պապան:

-Ո՞ւ- էլի հարցրի ես:

-Ու դրա համար էսօր միայն պապան կտա վաղվա հաց ուտելու գումարը:

-Միայն այսօ՞ր,- ոգևորված հարցրեց մայրս:

-Մեր կազմակերպությունը միայն այսօրվա համար է հաշվարկներ անում, վաղվա օրը այլ հաշվարկ է,- խիստ գործնական տոնով պատասխանեց փոքրամարմին աբորիգենը:

Իսկ Մարկեսը պատուհանից նայելով լուռ ժպտում էր, ասելով.

-Սեր եմ ասել, է…

Եթե բրիտանացի գիտնականները պար բռնելով գային Հայաստան՝ համոզելու, որ մաստակի մեկ սալիկը ունակ է բռնել 1000 մանրէ, կամ մաստակը ակտիվացնում է թքարտադրությունը, ինչը ստիպում է ակտիվանալ ենթաստամոքսային գեղձին, որի արտադրած ֆերմենտների շնորհիվ ստամոքսային համակարգը սկսում է բնականոն գործել, կամ որ մաստակը 10 տոկոսով բարելավում է ուղեղի աշխատանքը ու բարձրացնում է զգոնությունը, մեկ է՝ կշարունակեի դեմ լինել ոչ նազանքով ու անպարկեշտ ծնոտային շարժումներով մաստակ ծամելուն։

Գրողը տանի, մի՞թե այդքան անհասկանալի է, որ յուրաքանչյուր իրեն հարգող ծամոն իրեն վատ կզգար, եթե զգար, թե ինչպես են վարվում իր հետ։ Մաստակին պետք է հարգել, օգտագործել առանց անհոդաբաշխ ձայնարկությունների, ոչ թե «ճըմ, ճլըփ»-ի ուղեկցությամբ։ Նման «հնչյունաբղկանքները» ոչ մի մեղեդի հիշեցնելու միտում չունեն, ուղղակի լարում են դիմացինի նյարդային համակարգը, անխղճորեն սպանում տեղի բոլոր նեյրոններին, առաջացնում ատամները կրճտացնելու անհագ ցանկություն և որևէ սուր, կտրող-ծակող գործիքով վնաս հասցնելու բուռն մղում։

-Լավ,- խորը շունչ քաշելով՝ մտքումս գրողի ծոցը ուղարկեցի անցյալ օրվա բոլոր իրադարձությունները,- էսօր փիլիսոփայելը ձեռնտու չի։

-Մի՛ մոռացիր ամրագոտին,- ամեն անգամ մեքենա նստելիս ասում է հայրս,- ծամոն կուզե՞ս։

-Ես բրեկետներով եմ, չեմ կարող։

-Ես էլ երեկ մտածում էի՝ սիրտդ ծամոն է ուզում, որ ուշադիր նայում էիր էն կողքիդ նստած աղջկան։

-Չէ,- դե արի ու բացատրի, որ զուտ մտքումդ սպանության պլան էիր մշակում։

Ամրագոտին էլի չկապեցի, որովհետև բարկությունից այնքան էի լարվել, որ գոտին առաջ չէր գալիս։ Ո՞վ էր մեղավոր։ Ե՞ս։ Բայց ո՞վ էր երեկ ծամոնը բարբարոսի պես լեզվով ծեծում։

-Պա՛պ։

-Ավագանու թեկնածուների բոլոր հարցազրույցները դետալ առ դետալ նայել եմ։ Չսկսես պատմել, թե Ֆրանգուլյանը 6-րդ հարցի ժամանակ ինչ միմիկա ուներ։ Ընտրությունների մասնակիցների քանակն էլ թիվ առ թիվ գիտեմ։ Հա, ու նաև տոկոս առ տոկոս գիտեմ ընտրությունների արդյունքները։

-Լավ,- էլի մտքումս գրողի ծոցը ուղարկեցի անցյալ օրվա իրադարձությունների մասին հարցը։

Երևի բարին սա էր։ Բայց ո՞վ է սահմանել բարին ու չարը։ Ո՞վ է ասել՝ որն է բարին, որն է չարը։ Չկան չար ու բարի գործողություններ։ Հարցնում եմ։

Ու հանկարծ ոստիկանը կանգնեցրեց մեր մեքենան։ Հավանաբար նկատել էր, որ ամրագոտիս չէի կապել։ Օրենքի տառին համապատասխան մի գեղեցիկ ակտ գրեց, գանձեց գումար ու մաղթեց բարի ճանապարհ։ Թե էդ ճանապարհի բարին ո՞րն էր, եթե ինձ սպասվում էր խրատական քարոզներով լի ճանապարհ։

-Ո՞ւ,- մեքենա նստելուն պես հայրս խրատական խոսակցության բացման առաջին հարցը հանդիսավորությամբ հղեց ինձ։

Դե, արի ու բացատրի, թե ինչի ամրագոտին չէիր կապել։ Ո՞վ էր մեղավոր։ Իհարկե, ես։

-Քննադատակա՞ն հոդվածներ,- ուրախությունից փայլեցին աչքերս,- էս ի՜նչ լավ է, որ գտա։

-Հանգստացի՛ր, դիր տեղը։ Դու անգամ պարապմունքներդ ես դժվարությամբ հասցնում, անգամ օրվա մեջ չես տեղավորվում, ո՞նց ես կարդալու։

-Աչքերով, ապու՛շ։ Կարո՞ղ ա ընդունելության համար իր սիրած թեմայով գիրքը չկարդա։

-Երկու ամիս հետո քննության է, Աստված գիտի` կընդունվի՞, թե՞ չէ, դու «շիրա ե՞ս տալիս»։

-Դե հիմա, սովորական դիմորդ է  էս մարդը։ Հա, լա՛վ, մարդուկը։ Ախր, լրիվ սարքել ես հաշմանդամ։

-Ինչի՞ եք դուք հայտնվում էն ժամանակ, երբ պետք չեք։ Երեկ, երբ մամայի սիրելի ծաղկամանը կոտրել էի, ոչ մեկդ չկար, որ խորհուրդ տար։ Դուք ոնց որ TOEFL-ի listening-ի էն աստղագիտության մասին լեկցիաներից լինեք: Էն որ ամբողջ թեստը ֆիզիկա-մաթեմ-կենսաբ-աշխարհ-լեզու հավեսով իր համար գնում է, մեկ էլ վերջում, հո՛պ ՝ listen to a conversation in an astronomy class,- սովորությանս համաձայն սկսեցի համառել ուսիս նստած ծովախոզուկներին,- հեռացե՛ք։

…-Ընկեր Քրիստինե, կարո՞ղ եմ էս գիրքը մի քանի օրով գողանալ,- հարցրի ես։

-Իհարկե, Վալենտինա ջան։ Քո բոլոր հոդվածներն էլ կարդում եմ, էդ ինչ լավ բաներ ես գրում։ Բեր, որ գրանցեմ գիրքը, տար՝ կարդա, որ հաջորդ անգամ էլ քեզնից քննադատական հոդված կարդանք։

Ընկեր Քրիստինեն մեր դպրոցի գրադարանավարուհին է, ով միշտ սիրալիր ընդունում է բոլոր աշակերտներին, խորհուրդներ տալիս և անգամ փորձում է այլ միջոցներով գտնել այն գիրքը, որը անհրաժեշտ լինելու դեպքում, չկա գրադարանում։ Եթե դպրոցը ավարտեմ, կարոտելու եմ նրան, Համո պապիկին, Տիկին Անժիկի սանտավիկները, որոնք իրենց նպատակին ծառայելու համար չէին, և ուսուցիչներիս։ Կամ էլ խաբեցի, երևի ոչ մի ուսուցչի էլ չեմ կարոտի։ Թե էդ կարոտը ինչ թիթիզ բան է։ Դե՜ լավ, կատակում եմ, մեր դպրոցի ուսուցիչները էնքան լավն են, որ հատուկենտ են, ու էդ կենտ տեսակը միայն մեր դպրոցում է։

Երևի լսել եք, որ այս տարի տարի 12-երորդ դասարանի աշակերտների համար շատ կարևոր տարի է, որովհետև նրանք ոտք են դնում նոր կյանք: Մաշտոցի փոքրիկ սաները դառնալուց հետո դառնում են համալսարանի մեծ ուսանողները կամ մեծ համալսարանի ուսանողները (կարդալ վեհ տոնով), և այո՜, նրանք լքում են իրենց երկրորդ տունը (կարդալ տխուր, ընթացքում հուզվելը խրախուսվում է)։ Ինձ համար, այս ուսումնական տարին չի տարբերվում մնացյալ բոլոր ուսումնական տարիներից։ Կներեք, որովհետև ես չեմ մեռնում, ես ընդամենը ավարտում եմ, ու կարևորը, չեն մեռնում այն մարդիկ, որոնց հետ 12 տարի դպրոցական կյանք եմ ունեցել, որ հրաժեշտ տամ իրենց։

Ըստ որոշ ասեկոսեների, շրջանառվում են լուրեր ավարտական քննությունները միասնական դարձնելու մասին։ Իրականում ես խրախուսում եմ այդ որոշումը և կողմ եմ, որ դպրոցներում խստացվի գիտելիքների ստուգումը, բայց չեմ հասկանում, ի՞նչը պիտի ստուգվի։ Հա՜, երևի գրականության ու հայոց լեզվի անգիրների, պատմության ժամանակագրության և մաթեմատիկայի բանաձևերի մեխանիկորեն կիրառության իմացությունները։ Տարվա վերջում այդ քննությունները կհանձնենք, կհպարտանանք, որ բոլոր անգիրները հիշում էինք ռոբոտի պես, ու հետո ուրախ-ուրախ կգնանք համալսարան՝ մոռանալով ամենն, ինչ կապված է դպրոցի հետ։

Որպես դիմորդ, որոշել եմ շարունակել բարձրագույն կրթությունս Հայաստանի Ամերիկյան համալսարանում։ Շատ ուշ կողմնորոշվեցի, որ պետք է շարունակեմ լրագրության ուղին՝ ավելի խորը ուսումնասիրելով այն,  որովհետև տատանվում էի իրարից շատ տարբեր մասնագիտություններ ընտրելու միջև։ 6-7 ամիս պարապեցի մաթեմատիկայի ողջ կուրսը 0-ից ու E-math` ընդունելության քննության համար։ Ժամանակը շատ քիչ էր թվում, որովհետև միջին վիճակագրական դիմորդը մաթեմատիկայից միասնական քննություն հանձնելու համար պիտի պարապի 1․5-2 տարի։ Բայց իմ շատ սիրելի համալսարանը անակնկալ էր պատրաստել ինձ համար, դե, որովհետև ինքն էլ ինձ է շատ սիրում։ Ամռանը որոշվեց E-math քննությունը հանել գործածությունից՝ հնարավորինս բոլոր կոռուպցիոն ռիսկերից խուսափելու համար։ Էդ էն  անակնկալների նման է, որ TOEFL-ի ժամանակ ուզում ես speaking-դ սկսես, մեկ էլ հո՜պ, տեսնում ես structure-ը չունես։ Ու հիմա E-math-ի փոխարեն համալսարանը առաջարկում է SAT միջազգային քննությունը, որն ավելի բարդ է, ավելի ժամանակատար, ու որ ամենավատն է՝ ավելի ծախսատար, քան E-math-ը։ Մեր գյուղում, ը՜, մեր Արարատի մարզում, դժվար է պեղել SAT պարապող դասախոսի, իսկ Երևանում՝ աստղաբաշխական թվեր են։ Չէ՜, չեմ բողոքի, որ ժամանակս նորմայից շատ քիչ է ընդունվելու համար ու ֆինանսական խնդիրներս թույլ չեն տալիս, կամ ինչպես ասում է Ամերիկյան համալսարանի միջին վիճակագրական անհույս դիմորդը՝ «Վարձը շատ թանկ է, թե չէ կդիմեի, կընդունվեի հաստատ»։ Եթե Ամերիկյան համալսարան ընդունվելու ճանապարհն էլ լիներ այդքան հարթ, ինչպես հայկական բուհերինը, ապա էլ ինչի՞ պիտի լիներ սերը ՝ իմաստալից դժվարությունների հանդեպ։ Եթե ունես նպատակ, հավատ ու համարձակություն, պիտի գնաս այդ ռիսկային քայլին, անգամ եթե սրտիդ խորքում մտածում ես, որ դու էլ ես պատրաստվում լինել միջին վիճակագրական անհույս դիմորդ։ Օրինակ՝ Հայաստանում շատերը մտածում են, որ ուսանողի հետագա կյանքը միայն կախված է համալսարանից։ Բայց ես մտածում եմ, որ այդ հարաբերակցությունը 50։50 է, որովհետև և՛ ուսանողի դերն է կարևոր, որ ներգրավվի ուսումնական պլանին, և՛ համալսարանի դերը՝ ունենալու և ներկայացնելու այնպիսի ուսումնական պլան, որ ուսանողը ներգրավվի։

Դե հիմա TOEFL-ի writing-ի 2 reason բերեք (լա՜վ, էս անգամ կարող եք introduction և conclusion չգրել), բայց 320+ բառով հիմնավորեք էն statement-ը, որ հնարավոր է ունենալ ավարտական (միասնական) քննություններ և չազդել համալսարանի ընդունելության քննությունների վրա՝ գրողի տարած Դեյլ Քարնեգին վկա։

Հա՜, ու  էս TOEFL-ի reading-ն էր՝ առանց հարցերի, ասեմ ավելին՝ մշտական կարդալու համար, ոչ թե 1 ժամ։

Պապիկս ու տատիկս 1960-ական թվականներին Հայաստան են եկել Պարսկաստանի Հազարջրիպ գյուղից: Նրանց պատմելով` այդ գյուղը եղել է Պարսկաստանի ամենահայաշատ գյուղը: Շատ հետաքրքիր պատմություններ են հյուսված նոր եկողների մասին, բայց ամենահիշատակելի փաստը դեռևս մնում է այն, որ նրանք չափազանց շատ են սիրում թեյ։

-Պապի, կլինի՞ մի բան հարցնեմ:

-Ա՜յ բալա, դու հեր էլ ունես, մեր էլ ունես, գնա էդ հարցերով իրենց տանջի:

-Է՜, ընդամենը ուզում էի իմանայի՝ ո՞նց են սիրահարվում:

-Ո՞նց` ոնց են սիրահարվում: Դե, սիրահարվում են, էլի:

-Օրինակ՝ դու ո՞նց իմացար, որ սիրահարվել ես տատիկին:

-Աշխատանքային կոլեկտիվով գնացել էինք թանգարան, էս տատդ դես էր գնում, դեն էր գալիս, դես էր գնում, դեն էր գալիս, ես էլ ասացի՝ ո՞ւր ես գնում: Դե, տատուդ գիտես՝ սկսեց խունջիկ-մունջիկ գալ, ես էլ բռնեցի թևից ու տարա:

-Ո՞ւր, պապի: Ռոմանտիկ երեկոյի՞։

-Ա՜, չէ:

-Էլ երևակայությունս չի հերիքում սիրո հարցում, էլ ո՞ւր կարող էին գնալ սիրահարները:

-Քաբաբ ուտելու: Տարա, թարմ-թարմ միսը դրեցին լավաշի մեջ, սոխով-բանով սարքեցին, երկուսով կերանք:

-Վա՜յ, պապիկ, ոնց կուզեի՝ իմ ապագա ընկերն էլ այդքան ռոմանտիկ լիներ: Ո՜նց կուտեի:

-Է՜հ, ջահել ժամանակներ…

-Պապի, բա ո՞րն ա եղել էն ամենառոմանտիկ բանը, որ տատիկի համար արել ես:

-Ոչ մի բան, մեր ժամանակներում նման բաներ չեն եղել,- մոտեցավ տատս և արագ միացավ մեր զրույցին:

-Մեր ընտանիքը,- վեհ կեցվածքով շարունակեց պապս,- գյուղի ամենահարուստ ընտանիքն էր, որ փողոցով քայլում էի, տատդ ինձ էնքան էր սիրահարվել, որ քիչ էր մնում՝ իրեն պատշգամբից գցեր, որ դեմքս լավ տեսներ: Ես էլ ասի, որ հավանել է, ես էլ հավանեմ ու գնացի տատիկիդ ձեռքը խնդրելու:

-Դե վերջացրու, հա՜, աղավաղում ես իրականությունը: Դու հեչ էլ իմ սրտով չես եղել: Որ դու չգայիր իմ ձեռքը խնդրելու, մեր գյուղի բոլոր տղաները շարք էին կանգնել,- արագ միջամտեց տատս։

-Տո՜, սուտը… Էդ ո՞ր մեկն էր շարքի մեջ, որ ես չեմ իմացել:

-Լավ, վա՜յ, ժողովուրդ: Պապի, ո՞ր թիվն էր, որ ամուսնացաք,- հարցրի ես։

-71․․․

-Գժվե՞լ ես, այ մարդ, էդ ժամանակ դու բանակում էիր, մենք 69-ին ենք պսակվել:

-Այ, կնիկ, 71-ը չէ՞ր:

-69-ին պսակվեցինք, 71-ին դու արդեն բանակում էիր, որ ես Մարոյիս էի սպասում:

-Ո՞նց, տատ, դուք պսակվել եք ու պապիկը բանակ է գնացե՞լ:

-Բա, ես քո տարիքում արդեն պսակվել էի, տուն էի պահում:

-Գրողը տանի, ինչ ռոմանտիկ եք եղել դուք:

-Զզվցրեց էս էլ երրորդ անգամ, էդ ո՞րն ա,- բարկացավ պապս:

-Դե, ոնց որ սիրով էլի, պապի ջան,- պատասխանեցի ես։

-Հա, տատդ ինձ շատ ա սիրել:

-Է՜, պապի, դու ողջ իրականությունը աղավաղեցիր։ Աչքիս դու ես տատիկի համար հալվել, չես ուզում խոստովանել։ Հա՞, պապի:

-Դե հա, ես տատուդ շատ եմ սիրել: Որ հավանել էի, հաճախ էի սկսել այցելել իրենց տուն: Մի անգամ հերը ասեց՝ էս Չիլինգյարի տղան ինչի՞ է շուտ-շուտ գալիս: Ես էլ ասացի՝ լավ եմ անում, բա պիտի գամ: Առաջին անգամ էր, որ կյանքում մեկի համար նման քայլի գնացի:

-Տա՛տ, բա դու պապիկի մեջ ի՞նչն ես ամենաշատը հավանում:

-Ամեն ինչը,- արագ պատասխանեց պապին:

-Ա՜յ մարդ, թե էդ գործարանը ինչի քեզ էսօր ազատ օր տվեց,- բարկացավ տատս,- համարձակությունը, աղջիկս։

-Բայց դու կգրես՝ ամեն ինչը,- ականջիս կամաց փսփսաց պապիկը։

Ռաֆոն 18 տարեկան է: Ավարտել է տնտեսագիտական քոլեջը, սովորում է տնտեսագիտական համալսարանի 2-րդ կուրսում, ինքնուրույն սովորել է ծրագրավորման լեզուն և աշխատում է որպես ծրագրավորող:

-Որ պիտի ծրագրավորող աշխատեիր, ինչի՞ ավագ դպրոցից դուրս եկար ու ընդունվեցիր քոլեջ:

-Էդ իմ կյանքի ամենամեծ սխալներից է,- միշտ ժպիտով պատասխանում է նա:

Ռաֆոն Արարատի մարզի ամենաավանդապաշտ գյուղից է՝ Դավալուից, որտեղ վխտում են կնոջ և տղամարդու մասին ծեծված, բայց չկոտրված կարծրատիպերը: Այստեղ տղային արգելված է շատ լավ սովորել, հագնել պատռված ջինս, խոսել և մտածել ստանդարտներից դուրս: Ի դեպ, եթե Աստված չանի, գյուղի «լավ» տղաները իմանում են, որ այս պապական օրենքներից մեկը խախտվել է գյուղացիների կողմից, մեղմ ասած, սկսվում է իրական շիլաշփոթ: Նրանց կանոնադրությամբ՝ լավ տղան օրական ավելի շատ հարց լուծող տղան է: Հա, չմտածեք, թե այստեղ աղջիկներին շնորհված է ազատության մեծ չափաբաժին, ուղղակի կադրերի դաժանության պատճառով չեմ անցնի լավ աղջիկների մասին նրանց պատկերացումներին, որովհետև պատմում եմ Ռաֆոյի անհատականության մասին: Դավալուում Ռաֆոյին մեղմ ասած չեն սիրում, որովհետև նա իրենց դպրոցի պատմության մեջ եղել է լավագույն աշակերտը, որը համալսարանը չավարտած՝ արդեն ունի աշխատանք, ազատ ժամանակ հարց չի լուծում, որովհետև գիրք է կարդում կամ նոր ծրագիր մտածում, և որ ամենավատն է, նա մտածում է տարբեր, ունի սեփական կարծիքը պաշտպանելու հատկություն, առողջ քննադատելու կարողություն և կարծրատիպեր կոտրելու համարձակություն:

Ռաֆոն չի լսում Թաթուլ կամ Սպիտակցի Հայկո, լսում է Pink Floyd ու Led Zeppelin: Դե հա, երևի արդեն հասկացաք, որ Ռաֆոն գյուղում ընկերներ չունի, բայց նա շարունակում է հարգել յուրաքանչյուրին` անկախ տարբեր մտածելակերպից: Ռաֆոյի միակ «խնդիրը» նրա տարբերվող մտածելակերպի մեջ է, որը հարիր չէ գյուղի «լավ» տղաներին: Հա, ի դեպ, Ռաֆոն արտաքնապես ցույց չի տալիս, որ տարբերվում է, ինչպես այժմյան տարբերվողները. նա չի ներկում մազերը, չի կրում զանազան դաջվածքներ և վեհ մտքեր չի արտահայտում աթեիզմի մասին:

-Ռաֆ, ես հավատում եմ Աստծուն, իսկ դու՝ ոչ: Փորձի՛ր համակերպվել:

-Բոլորն էլ հավատում են, չկա մոլորակի վրա մեկը, ով հավատ չունի, ուղղակի դու քո հավատին Աստված ես անվանում, մեկ ուրիշը` Բուդդա: Դրանք տարբեր են։

Այժմ նա պատրաստվում է մեկնել զինվորական ծառայության, ճիշտ է, դեմ է տարկետման իրավունքի բացակայությանը, բայց գոնե որոշել է, որ իր համար, այսպես կոչված, անիմաստ ժամանակը կլցնի գերմաներեն լեզվի ուսումնասիրությամբ: Պատրաստել է գերմաներեն գրքերի մեծ կապոց, որ հետը տանի բանակ: Երբ նրա գլուխը դեռ չէին սափրել, ես Ռաֆոյին անվանում էի Իլոն Մասկ, իսկ հիմա, երբ սափրագլուխ է, նրան կանվանեմ Գեշո:

-Վալ, լսի, դու էս տարվա իմ երկրորդ ամենամեծ ձեռքբերումն ես:

-Բա առաջինն ո՞վ ա, ա՜յ տղա:

-Մարիամը:

Մարիամը ներկայացնում է Տավուշի մարզը, նրա մասին էլ հաստատ պատմելու բան կունենամ մի քանի տարի հետո, ուղղակի եկեք չխառնենք ու չմոռանանք, որ այս նյութը Ռաֆոյի մասին է:

-Լավ, հերիք է տրտնջաս, չես մեռնում, ընդամենը բանակ ես գնում, 2 տարի մնաց, կզորացրվես կգաս:

-Ես չեմ գնում, ախր, ինձ տանում են:

Ռաֆոն չի սիրում Պաուլո Կոելյոյի «Ալքիմիկոս»-ը ու Բլաժե Մինևսկու «Նշանը»: Ասում է` ի՜նչ տիեզերք, ի՜նչ երազանք, վառե՛ք էս գրքերը: Այո, Ռաֆոն աննորմալ է: Եղեք Ռաֆոյի պես:

-Աչոնիկ ջան, բա որ 17 տարեկան ես, ինչի՞ ես էսքան պուճուր, նիհար ու գունատ: Քեզ տանը հաց չեն տալի՞ս:

-Դե, պապի ջան, որ Աստված միս, հասակ ու գույն էր բաժանում, քնած էի մնացել, չհասցրի:

-Դե հա, կարևորը՝ լեզու բաժանելիս հերթի դիմացն ես կանգնել:

-Երևի, էլի:

Հերթական անգամ պարապմունքի էի գնում իմ շատ սիրելի տաքսիստ պապիկի հետ: Ես` անհաջողակս, ունեմ մի տաղանդ՝ բոլոր տաքսիստների հետ լեզու եմ գտնում: Մարիամն ասում է, որ տաքսիստների սիրելի ուղևորն եմ, ես էլ ասում եմ՝ պիտի հոդվածների նոր շարք սկսեմ  «Ինչպես հետաքրքիր զրույց վարել ճանապարհին» վերնագրով:

-Աչոնիկ, ձեր գյուղից աղջիկ են փախցրե՞լ:

-Ես ինչ իմանամ, պապի ջան, բայց վատ բան ասացիք:

-Այ բալա, ինչի՞ վատ: Ասում են` լավ էլ «քյալամ» տեղ ա ընկել:

-Ո՞նց, էդ վայրում կաղամբ շա՞տ կա: Էդ որտե՞ղ է:

-Չէ, նկատի ունեմ՝ լավ հարուստ ընտանիք է, կնայեն էդ աղջկան:

-Երևի էլի, չգիտեմ:

- Օրինակ՝ դու, չէիր ուզի՞ «քյալամ» տեղ ընկնեիր:

- Պապի ջան, գնդակ եմ, ինչ եմ, որ ընկնեմ, բայց կաղամբ շատ եմ սիրում:

- Աչքիս լեզու բաժանելուց հերթ չի եղել, հա՞, ոնց որ: Մենակ քեզ են տվել,- սկսեց կատակել պապիկը:

-Է՜, լավ էլի, պապի:

- Էս Նիկոլի Հայաստանը լավն է, շատ լավ եղավ, որ հեղափոխություն եղավ: Ես մեր երկրի նախագահին շատ եմ սիրում,- միանգամից թեման փոխեց պապիկը:

- Թե՞ վարչապետին:

- Այ բալա, դե նույնն են, էլի, ի՞նչ կապ ունի: Մեռնեմ Նիկոլի ջանին:

Լռություն:

- Տղաս շատ կուրախանար, բայց էդպես էլ չտեսավ իր երազած Հայաստանը:

- Իսկ մենք տեսնո՞ւմ ենք:

- Քո ցանկությունից է կախված, եթե ուզում ես` կարող ես տեսնել:

- Չէ, ախր, կան բաներ, որ մեզնից կախված չեն:

Լռություն։

- Լսի, դու կարո՞ղ ա հանրապետական ես:

- Ա՜, չէ, պապի,- սկսեցի բարձր ծիծաղել՝ տեսնելով պապիկի վախեցած դեմքը:

-.Լավ, լավ, մի՛ նեղացիր, ուղղակի կատակում էի:

- Իսկ ինչի՞ ձեր տղան չտեսավ իր երազած Հայաստանը:

- Ասում են՝ մահացավ,- հազիվ արցունքները զսպելով, դժվարությամբ արտաբերեց պապը:

Գրողը տանի, ինչքան ցավ կա նրա աչքերում, և ինչպես է նա կարողանում այդքան ուժեղ լինել: Ոչինչ չհարցրի, խոսելու ցանկությունս էլ կորավ, մի պահ բառերս կորցրին իրենց ճանապարհը, մի պահ դրանք դադարեցին գոյություն ունենալ:

- Բայց ուրիշ են էլի մեր ջահելները՝ համախմբված, խելացի, համարձակ: Էդ էն ա, ինչ մեզ պետք ա,- վերջապես լռությունը կոտրեց պապիկը:

- Իսկ ձեր ժամանակներում երիտասարդներն ինչպիսի՞ն էին:

- Դե, աչոն ջան, մենք էս դուխը չունեինք: Հիմա բոլորս սովորելու բան ունենք ձեզնից: Շատ դուխով եք:

- Հա, մենք ուրիշ ենք,- հպարտորեն ժպտացի ես:

-.Դե դու էլ ոնց որ իմ թոռը լինես, ամեն անգամ թեթևանում եմ քեզ հետ զրուցելով:

- Իրո՞ք, ինձ թվաց․․․

- Հա, դրա համար քեզ տանելու եմ մեր տուն հարս, կամ եթե համաձայն չես, քեզ տանելու եմ ինձ թոռնուհի, մեկ է՝ թոռնուհի չունեմ,- շարունակում էր կատակել պապիկը:

- Պապի ջան, իսկ կլինի՞ հիմա վարժարան տանեք,- ծիծաղելով պատասխանեցի ես:

- Ա՜, բայց չասացիր, է, էդ լեզու բաժանելու հերթը հաստա՞տ եղել ա:

- Է՜, պապի՜:

Լռությո՞ւն: Չէ, լռությունը դարձավ ավելի լուռ՝ փորձելով թաքցնել պապիկի խորը տխրությունը: