Վալենտինա Չիլինգարյանի բոլոր հրապարակումները

valentina

Վերջացող ծխախոտի տուփեր

Նա լսեց, որ հեղափոխությունից հետո փոխանակման ծրագրերի միջոցով ավելի հաճախ են միջազգային կրթություն ունեցող դասախոսներ գալու և դասավանդելու համալսարաններում, ձեռքով թուլացրեց փողկապի կապը, դանդաղեցրած կադրով շարժեց ծանր գլուխը, ուրախությունից ճչաց ու հասկացավ, որ շուտով կրթությունը փոխվելու է իր երկրում, որովհետև արտասահմանից նոր շնչով, անգլերենի նրբագեղ ակցենտով ու տարօրինակ հագուկապով ջենթլմեններ (չփոխեք էլի օրիորդապնդիչ, ներվայնանում եմ էդ բառից) և լեդիներ (էս էլ թող ձևի համար մնա, որ բռնի) են ժամանելու Հայաստան: Կանգնեց հայելու առաջ, խորը շունչ քաշեց, ասաց՝ ինչ լավ է, որ դպրոցում ժամանակ չկորցրի սովորելու վրա, 2 տարի պարապեցի 3 առարկա՝ շտեմարան անգիր անելով, կարևորը հիմա համալսարանում էդ միջազգային կրթություն ստացած դասախոսների սեմինարներին կմասնակցեմ, վկայական կստանամ ու բիզնես կսկսեմ ՝դպրոց բացելով: Հագավ հոր սև կոստյումը, զգաց, որ կոստյումը շատ է սազում:

Ճիշտ է որոշել, որ պիտի բիզնեսմեն դառնա, հետո, երբ շատ դժվարությամբ աստվածային ամպիկներից ընկավ, հասկացավ, որ ուսերը լայն են, ասաց՝ կոստյու՞մն է որ պետք է գեղեցկացնի բիզնեսմենին ու թռվռալով գնաց տարեց տատիկին պատմելու նոր տեղեկության մասին:

Վազեց պատմելու, մինչդեռ իրականությունը կողքից նայելով լուռ ծխում էր, շարունակ կախում գլուխը՝ մերթընդմերթ հայացք նետելով նրան:

Գրողը տանի, ինչու՞ է իրականությունը ծխում, եթե կարող է իրեն խեղդել արնանման գինու մեջ, վերջ տալ պաթոսախեղդ արտահայտություններին, որ կրթությունը սկսում են փոխել հիմնաքարից, որոնք անլսելի են և անգամ արձագանքելու հնարավորություն չունեն ութ բլուր հեռավորության վրա գտնվող ժայռերի հետևում: Իսկ, եթե հայտնվի մեկը, հը՜մ, դե ասենք, Փոքր Մհերը, ժայռը իր բազուկներով ճեղքի, ասելով. «Իրականությունը ճիշտ էր, ես սխալվեցի» հայտնի արտահայտությունը:

Գիտե՞ք, երբ անհատը ցանկանում է տուն կառուցել, վերցնում է քարերը, ցեմենտը խառնում ավազի ու ջրի հետ, հետո քարերը իրար վրա է շարում՝ ամրացնելով արդեն պատրաստված շաղախով: Երբ ավարտում է շարել քարերը, չի բավարարվում միայն դրանով, սկսում է ստեղծել տանիք, իսկ ամենավերջում՝ վերանորոգում է տան ներսը: Դե հա, նորություն չասացի, բայց պատկերացրեք, որ մեր կրթությունը նույն շինությունն է, ուղղակի վթարային վիճակում, բայց մարդիկ աչք են փակում այդ ամենի վրա, շարունակում են նոր քարեր պատվիրել, այն էլ ՝ բազալտ, ինչու չէ՝ մարմար, գրանիտ, ֆելզիտ: Ի՜նչ շքեղ են հնչում, չէ՞: Մարդիկ շարունակ շարում են, գուցե իմանալով վերջը, որովհետև վերջը իմանալու համար պետք չէ շինարար լինել: Տան հիմնային աղյուսները միջնակարգ և ավագ դպրոցներն են: Աղյուսները ամուր չեն, որովհետև իրականում՝ չկան:

Չէ, ես չեմ եկել քար շպրտելու բոլոր ուսուցիչների վրա և բողոքելու նրանց աշխատանքից: Ուղղակի առաջարկում եմ վերանայել այն բոլոր առարկաների ծրագրերը, որոնք աշակերտը պարտավոր է սովորել: Ասում եք ֆիզկուլտուրան առողջարա՞ր է, որովհետև յուրաքանչյուր աշակերտ միտքը զարգացնելուց առաջ պիտի ունենա առողջ մարմին՝ առողջ հոգո՞ւմ: Ասում եմ, որտե՞ղ է գրված, կամ ո՞վ է ասել, որ շաբաթական 3 ժամ, 45 րոպե տևողությամբ ֆիզիկական դասը առողջարար է, եթե դասից հետո աշակերտները քրտնած վազում են մյուս դասին, որն էլ շատ հաճախ հիվանդության պատճառ է հանդիսանում: Լավ, ասում եք, որ պատմությունը կամ հայ եկեղեցու պատմությունը պիտի յուրաքանչյուր ոք անգիր իմանա, որովհետև հայրենասիրությունը սկսվում է սեփական պատմությունը իմանալուց, անկախ նրանից, դա պատկանում է իրականությանը թե ոչ, կամ, ավելի գեղեցիկ ասած, ճշգրիտ է, թե ոչ:

Եթե օրինակ, աշակերտը չունի մաթեմատիկական մտածելակերպ, կամ օրինակ, չի ցանկանում երկար պոեմներ անգիր անել, որովհետև մեկ է՝ մոռանալու է, արդյո՞ք չի կարող ունենալ ընտրության հնարավորություն: Օրինակ, Ֆինլանդիայում, եթե աշակերտը չի ցանկանում մասնակցել ֆիզկուլտուրայի կամ հայոց լեզվի դասին, իրավունք ունի դասից ազատ արձակվելու՝ պայմանով, որ այդ դասը կփոխարինի այլ դասով: Կարելի է փոփոխություններ սկսել մաթեմատիկա առարկայից: Շատ դպրոցներում աշակերտներին ստիպում են անգիր անել բանաձևեր, չհասկանալով դրանց իմաստը: Լավ, իմա՞ստը: Մեկ է, մոռանալու է, ախր, էդ առարկաները չպիտի լինեն միայն ավարտական քննությունները հանձնելու ու մոռանալու համար: Որպես հավելում, կարելի է անգլերենի դասը անցկացնել ոչ թե միայն ուսուցչի միջոցով, այլ նաև անգլալեզու դասախոսի, որը շատ լավ տիրապետում է անգլերեն ակցենտին: Շատ ավելի արդյունավետ կլինի, եթե երեխաները դպրոցում ստացած գիտելիքների միջոցով ընդունվեն համալսարան, առանց կրկնուսույցի մոտ պարապելու: Լավ, ասենք պատմության կամ անգլերենի շտեմարանը անգիր անելով ընդունվեն համալսարան, հետո դպրոցում ուսուցիչ աշխատելո՞ւց էլ պետք է բացեն շտեմարանի 3-րդ բաժնի 61-րդ հարցի 4-րդ տարբերակը, ու հիշեն Սանատրուկի գահակալման թվականները:

Շինության հիմնային քարերը շարելուց հետո, պետք է ուշադրություն դարձնել սյուներին՝ համալսարաններին ու քոլեջներին, որտեղ ավելի շատ են վխտում կոռուպցիոն ռիսկերը:

Վերջում, երբ ամեն քարը դրված կլինի, կարելի է շինությունը ծածկել ամուր տանիքով և ներսում իրականացնել նորարարություններ:

Միասին ամեն ինչ հերթականությամբ անելու ենք՝ երիտասարդական գաղափարներով ու մտքերով լեցուն, որովհետև խնդիրը միայն «վերևներինը» չէ, որ բողոքենք՝ թողնելով նրանց ուսերին, այլ բոլորինս է, քանի որ բոլորս ենք առնչվում այդ խնդրին:

Գուցե դրանից հետո իրականությունը սկսի խոսել (եթե արդեն չի սկսել) ծխելու փոխարեն

Լրագրողների համահայկական իններորդ համաժողովը

Մայիսի 30-ից հունիսի 1-ը Սփյուռքի նախարարությունում տեղի ունեցավ լրագրողների համահայկական իններորդ համաժողովը, որին մասնակցում էին մասնակցել է Հայաստանից, Սփյուռքից և Արցախից 100-ից ավելի լրագրող, որոնցից 40-ը գլխավոր խմբագիր: Քննարկվել է 7 թեմա, ելույթ է ունեցել 30 մասնակից, հարակից ելույթներով և առաջարկներով հանդես է եկել 50-ից ավելի լրագրող:

Այս ամենամյա համաժողովը առիթ է հանդիսանում հայ լրագրողներին արտահայտելու իրենց տեսակետները և ներկայացնելու մամուլի խնդիրները՝ փորձելով լուծումներ առաջարկել: Մասնակիցները քննարկեցին հայկական մամուլի խնդիրները՝ սփյուռքի տպագիր մամուլի խնդիրները, Հայաստանում մամուլի ազատության խնդիրները, պետություն-մամուլ կապը, ընդդիմադիր մամուլի խնդիրները և տեղեկատվության հասանելիության խնդիրները և շատ այլ հարցեր:

17.am-ի թղթակիցները լուսաբանում էին համաժողովի աշխատանքները, ծանոթանում հայկական մամուլի դաշտին, լսում նրանց խնդիրների մասին:

Ցավոք, մեր ջանքերը՝ կապեր հաստատելու սփյուռքում գործող պատանեկան երիտասարդական լրատվամիջոցների հետ, ապարդյուն անցան: Նման լրատվամիջոցներ պարզապես չկային:

Հուսանք հաջորդ համաժողովը կքննարկի նաև պատանեկան, երիտասարդական մամուլի հիմնախնդիրները ևս:

valentina

Պատուհանները փակում են, իսկ ճանապարհները` բացում

-Ախր, պա՛պ, ես մեղք չունեի: Ես խելոք կանգնած էի, պատուհանը կոտրվեց: Ինչի՞ չես հավատում ինձ:

-Իսկ, որ ճամփան փակվել էր, աշխատանքային մեքենաները, որոնք ապրանք էին տեղափոխում, մնացել էին ճանապարհի կեսին, էլի՞ դու մեղավոր չէիր:

-Ե՞ս: Հա, բայց ես էդ ժամանակ տանն էի:

-Պարտադիր չի, որ դու էնտեղ լինեիր: Դու տանից էլ ես «տեռոր» կազմակերպում:

Լռեցի:

-Լավ, պատուհանն ու մեքենաները դնենք մի կողմ: Բա էն խեղճ երեխան քեզ ի՞նչ էր արել:

-Պա՛պ, մի բան կա, որ դու չգիտես:

-Հիմա ի՞նչ ես արել:

-Պա՛պ, ապերը երեխա չի: Ինքը աբորիգեն ա:

-Դե վերջացրու: Ինձ թվում ա էն տարիքին չես, որ ասեմ՝ չի կարելի: Մեծ երեխա ես: Դու փոխանակ օրինակ ծառայես քրոջդ ու եղբորդ համար, կորցրել ես ժամանակի զգացողությունը,- լսվեց հորս զայրացած ձայնը:

-Լավ, պա՛պ: Մենակ մի՛ ջղայնացի, մի՛ջղայնացի, էլի,- վախից կուչ եկած սկսեցի հարթել իրավիճակը:

-Թե, էս մեքենան ինչի՞ փչացավ:

-Գուցե, յուղը չե՞ս փոխել:

-Հը՞ն:

-Թե՞ էդ չէին փոխում:

-Խելոք կարո՞ղ ես նստել, գնամ մարտկոցը ստուգեմ ու գամ: Ուշադիր նայելու եմ ընթացում: Խելոք նստի՛ր:

-Հա վա՜յ, ոնց որ չգիտես, թե ինչքան համեստ, անմեղ, հնազանդ երեխա եմ ես:

-Տանը, տեռորիստ ենք մեծացնում, ասում ա ` հնազանդ,- դժգոհելով մեքենայից դուրս եկավ հայրս:

Արդեն 2 ժամ էր, ինչ անշարժ մնացել էինք մայթին, որովհետև մեքենայի շարժիչը որոշել էր չաշխատել: Հայրս անընդհատ փորձում էր հասկանալ պատճառը, իսկ ես օգտվում էի ազատ ժամանակից ու մի լավ նրա գլուխը տանում: Որովհետև, չկա աշխարհում ավելի լավ հանգստի տարբերակ, քան ազատ ժամանակդ ընտանիքիդ հետ անցկացնելը:

-Չէ, մարտկոցն էլ չէր,- տխուր վերադարձավ հայրս,- սպասենք մինչև այլ մեքենա գա, մեքենան չի շարժվում:

-Ոչինչ, պա՛պ: Տես, ի՜նչ եմ գտել քո մեքենայի միջից: Էսպես սեղմում եմ, էսպես ա լինում, հետո էստեղից սեղմում եմ, էսպես ա լինում:

-Մանր ավտոմաս էր` օգտագործման ենթակա: Ջարդեցի՛ր: Ափսոս, դրա երջանկությունը սեղմելու մեջ չէր, այլ օգտագործման:

-Ի դեպ, շատ անորակ ապրանք էր: Ի՞նչ ես կարծում, ինչի՞ են արտադրում նման անորակ ապրանքներ, որոնք մի հատ սեղմելուց պիտի կոտրվեն:

Լուռ էր:

-Շատ ճիշտ ես, պա՛պ: Ոնց չէի մտածել, ախր: Անիմաստ են արտադրում, զուտ շահի համար:

Էլի լուռ էր:

-Ինձ թվում է, պետք է ճիշտ մատերիալ ընտրեն, քե՞զ էլ, չէ՞: Դիմացկուն չէր մատերիալը:

Անարձագանք:

-Ես էլ եմ քեզ հետ համաձայն, պա՛պ: Իհարկե, ամեն ինչ մատերիալից է կախված:

Անպատասխան:

-Պա՛պ, պա՛պ, մոռացել էի լրիվ: Ուղարկածս վերջին նյութը տեսա՞ր:

-Շատ սուբյեկտիվ էր: Լրագրողը պիտի օբյեկտիվ լինի: Ինչի՞ ես հեղինակավոր կարծիքդ ամբողջ տեսանյութի մեջ «պտտել»:

-Ա՜, նույն սխալը երկրորդ անգամ եմ անում:

-Բա, մի արա: Եթե գիտես սխալ ա, մի արա: Ես պատկերացնում եմ, եթե թափառական շների մասին ռեպորտաժ նկարեիր, ինչ պիտի անեիր:

-Ո՞ւ:

-«Պետք է անխնա վառել բոլոր շներին: Դրանք ոչնչի պիտանի չեն: Միայն վնաս են պատճառում: Վառել: Վառել: Վառել:» Վստահ եմ, հենց էսպիսի վերնագիր պիտի ունենար:

-Է՜, պա՛պ, էդպես մի ասա: Մյուս անգամ ավելի ուշադիր կլինեմ:

-Լավ, բայց միայն նյութ պատրաստելիս չէ: Դուռ, պատուհան, տուն, ճանապարհ փակելիս էլ: Ու առհասարակ:

-Անգամ անանուն իրերի ձեռք տալուց:

-Անգամ …

Շարքը կշարունակվեր, եթե մեքենայի շարժիչը չսկսեր աշխատել: Ի՜նչ լավ է, գոնե մեքենայի շարժիչը իմ կողմից է:

valentina

Խճճուկ

Հա՜, բայց այնուամենայնիվ, պիտի փորձեիր, պիտի գնայիր, պիտի քայլ անեիր: Պատճառ ես փնտրում: Դու քեզ ես խաբում, ախր, ինձ չես խաբում: Մարդ ինչքան աննորմալ լինի, որ սովորի, պարապի, բայց առավոտյան արթնանա, հանկարծ որոշի, որ չի ուզում գնալ, մերժման նամակ ուղարկի ու օրվա պլանները 180 աստիճանով փոխի:

Դու մի՛ ափսոսիր քո սխալ արարքների համար: Դու դրանք արել ես անցյալում, ուրեմն թող անցյալում, ինչի՞ ես ծանր բեռի պես քարշ տալիս: Ա՜, թեթև ապրի, էլի, էդ էլ մոդուլով անհավասարում չի, որ չես կարողանում լուծել: Ինչ արել ես՝ լավ ես արել: Ժամանակը քո ձեռքն ա, ոնց ուզում ես` «լցրու», ուզում ես` վերջում դեղին սրտիկներ նկարի սովորությանդ համաձայն, միայն մի՛ կանգնիր ու ափսոսիր: Չկատարած արարքների համար են ափսոսում:

-Վա՜յ, մի հատ երկուսդ էլ սուս մնացեք, գնում եմ դաս անեմ, եղա՞վ: Չգա՛ք,- բղավեցի ես ձախ ու աջ ուսերիս նստած ծովախոզուկների վրա, որոնք միշտ հայտնվում են այն ժամանակ, երբ որոշում պիտի կայացնեմ: Ի տարբերություն շատ մարդկանց, իմ ուսերին նստող երկու մարդուկներն էլ բարի են: Երևի մեր միջի չար մարդուկը ես եմ, որը միշտ լի է «դատարկ» ու «հիմար» կասկածներով, ծայրահեղ փոփոխական որոշումներով և տեղը չնստող սնդիկ բնավորությամբ: Եթե շատ մարդիկ ուզում են վերացնել իրենց բնավորության վատ գծերը, ապա ես անգամ չեմ սկսի քայլեր անել դրանք վերացնելու համար: Որովհետև ես ես եմ: Ես այսպիսին եմ, որովհետև ես Վալենտինան եմ, ես չեմ կարող լինել Գեղանուշը կամ, վատագույն դեպքում, Բարսեղը: Կամ մաթեմատիկական երրորդ աքսիոմով հակադարձած՝ ես Վալենտինան չէի լինի, եթե այսպիսին չլինեի: Հետո էլ մարդը չփոխվող տեսակ է: Սուտ է, մեծ վարդագույն տուփի մեջ դրած գեղեցիկ սուտ, ասեմ ավելին՝ վրան էլ կարմիր «բանտիկ», որ մարդ փոխում է իր բնավորությունը: Բնավորության գծերը անկանխատեսելի են, էն իմ սիրած ռեցեսիվ գեների նման, որ միամիտ չեն ճնշվում, թաքնվում են ԴՆԹ-իդ գաղտնի տնակների տանիքների տակ, ու մեկ էլ մի օր այնպես են դրսևորվում, որ ամաչում էլ ես զարմանալ: Էդ ժամանակ առաջացած զարմանքը համազոր է, երբ օրինակ, պատահաբար իմանում ես, որ Վարազդատ անունով մի տղա քեզ անվանում է խճճված անունով աղջիկ: Աա՜, Վարազդա՛տ, եթե դու հիմա նստած կարդում ես սա, կամ վատագույն դեպքում կանգնած ես, ապա հավատա, նստի՛ր: Հաջորդ նյութս կլինի «Ինչպես անհետացավ Վարազդատը», «Փնտրենք Վարազդատին միասին», «Արի տուն, Վարազդատ», «Ո՞ւր է Վարազդատը» վերնագրերից մեկով կամ, լավագույն դեպքում, եթե տրամադրությունս բարձր լինի՝ «Երեք պատճառ Վարազդատից լրագրողին չխճճելու համար» վերնագրով: Չէ՜, լավ, մի՛ տխրիր, էդքան չեմ խճճի քեզ: Միայն նշտարիկ ու վերջ:

Թեմայից չշեղվելով կամ էլ շեղվելով, որովհետև էս խճճուկը կոնկրետ թեմա չունի, պետք է նշեմ, որ խճճուկը իմ հեղինակային նորաբանությունն է: Եթե լեզվի տեսչությունից ընթերցողներ լինեն, թող մտածեն այս բառը գործածության մեջ դնելու մասին: Հիմա մոդա է, չէ՞, հեղինակային նորաբանություն ստեղծելը: Ինչ վեհ ենք, չէ՞ դառնում: Բա մոդան, էդ շատ կարևոր է, ախր, ո՞նց չնմանվենք ուրիշներին, ամոթ ա, չէ՞, հանկարծ տարբեր միտք արտահայտենք: Վա՜յ, էդ հանցագործություն է: Պիտի սահմանափակ մտածելակերպով ապրենք, ինչ տվել են, դրանով բավարարվենք, ոչնչի մասին չբարձրաձայնենք՝ աննկատ, ինչպես ցորենի մեջ թաքնվող արտույտը, կամ մահճակալի տակ ընկած գուլպայի զույգը, ինչու չէ, բուտերբրոտների մեջ սեղմված հոթ-դոգը: Վա՜յ, բա որ մազերդ դեղին ես ներկում, ա՜յ էդ «ամոթագույն» արարքն է, որ կարող ես անել: Էդ ժամանակ գետինը պիտի մտնես կամ օճառն ու պարանը ձեռքդ մտնես լոգարան: Չնայած դրա հակառակ պատկերն էլ է գործում: Եթե ուզում ես տարբերվել, պիտի անպայման մազերդ կապույտ լինեն, հա՜, չմոռանանք դաջվածքների մասին: Օրինակ, եթե քիչ ես ուզում տարբերվել, կարող ես միայն հավերժության նշանը դաջել դաստակիդ, եթե քչից մի քիչ շատ, կարող ես թիթեռնիկ դաջել ուսիդ, իսկ եթե, ուշադրություն (էս մասը կարդալ սև ակնոցով ու պարտադիր լուրջ դեմքով), ուզում ես աննախադեպորեն ու բացառիկորեն շատ տարբերվել, կարող ես ողջ ձեռքիդ վրա բազմազան, երբեմն գունագեղ դաջվածքներ անել: Չէ՜, մի՛ սահմանափակվիր միայն դաջվածքներով ու մազերի գույնով: Շատ պարտադիր է, որ վեհ միտք արտահայտես, որ դու աթեիստ ես, որովհետև ոչնչի չես հավատում: Մինչդեռ աթեիզմի մասին ոչ մի նյութ չես կարդացել ու չգիտես, որ աթեիզմը ոչ թե հավատ չունենալն է, այլ կոնկրետ Աստծո գոյությունը չընդունելը: Էնպես չի` ես շատ բան գիտեմ Աստծո մասին, կամ էն հավատացյալներից եմ, որ ամեն կիրակի եկեղեցի են գնում, ուղղակի կարծում եմ, որ եթե մի բանի չես հավատում, ուրեմն էդ կա, չէ՞, որ չես հավատում: Էս միտքը հայտնի փիլիսոփաներից մեկինն էր, չմտածես` իմն է, ես վեհ չեմ, էլի:

Եթե ավելի լուրջ նայենք էս խճճուկին, ծիծաղելի կթվա, որովհետև տարբերվելը, ըստ իս, մտածողության ձև է: Ես չեմ ասում, որ դեմ եմ գունավոր մազերին կամ դաջվածքներին, աթեիստներին կամ հավատացյալներին: Ընդհակառակը, կողմ եմ դրանց գործածությանը, ասեմ ավելին` ես էլ եմ աթեիզմ ու դեիզմ ուսումնասիրում, որովհետև կասկածներով եմ մոտենում մեր կրոնին ու փնտրում եմ ինձ հետաքրքրող հարցերի պատասխանները, որ հարցականներ չլինեն: Էնպես չի` մեծ բան եմ անում, էլի վեհության դրսևորում չի: Բայց էդ արտաքին «եսիմինչիկներով» չի, որ մարդը պիտի տարբերվի:

Մտածող մարդիկ քչացել են, հիմա եմ հասկանում, թե ինչ էր ասում ընկեր Գրիգորյանը: Ասում է ՝ բոլորը ռոբոտ են դարձել, ոչ մեկի մտքով չի անցնում մտածի, թե ինչ է անում, կարևորը անի, որ երևա` իբր անում է: Ասում է` կապիկությունների հետևից են ընկնում: Էդպես է, չէ՞, բոլորը ցանկանում են կարծիք արտահայտել, բայց ոչ մեկը չի ուզում մտածել: Ես էլ երբեմն չեմ մտածում, և սխալ արարքներիս պատճառով ծովախոզուկներիս հանում եմ քննարկման ուսերիս վրա:

Ու վերջում, չնայած էս խճճուկը վերջ չունի, միշտ կարելի է բացել, ուզում եմ ընկերոջս միացրած սիրելի տրակտորից, որ անջատեմ` գլուխս հանգստանա:

valentinaChilingaryan

Անմարդկային կատակերգություն

-Դրսում ավելի տաք է, քան տանը,- մռայլ դեմքով բողոքեց մայրս:

-Դուք մրսում եք, որովհետև մենակ եք, ձեր մեջ եղած կրակը չի շփվում ուրիշ կրակի հետ, մամա՜ ջան,- առավոտյան քնաթաթախ տրամադրությամբ մտաբերեցի հայտնի տողերը:

-Ա՜, հիմա էլ դո՞ւ, իսկ դուք… Դուք ապտակ կուտեք: Ցնդա՛ծ, արագացրու, թեյդ խմիր, ես հազար գործ ունեմ, քեզ պիտի ճանապարհեմ, որ մի քիչ հանգստանամ:

-Մա՜մ…

-Փող չունեմ:

-Մա՞մ, կարող ա գիտե՞ս՝ դիմացդ էն ձրիակեր որդիդ է նստած, որը ցոփ ու շվայտ կյանք վարելով՝ վատնում է կյանքի յուրաքանչյուր րոպեն:

-Էդ երեխեն 8 տարեկան է:

-Ա՜յ մարդ, ինձնից գնում ա նախաճաշս վերջացնել՝ կվերջացնեմ: Ու ես ուրիշ բան էի ասում:

-Ասա:

-Մամ, օրինակ, գիտե՞ս՝ մարդիկ, որ մեծանում են, կողմնորոշվում են, մասնագիտություն են ընտրում, իսկ ես…

-Հա, ճիշտ ասացիր, բայց միայն մարդիկ:

-է՜, ամեն անգամ էսպես ես անում: Մտքովս հետաքրքիր բաներ էին անցել, մտածում էի՝ կիսվեմ հետդ, նոր դուրս գամ:

-Վա՜յ, չէ, շնորհակալ եմ: Էսօր թող առավոտս նորմալ մարդկանց պես սկսեմ: Թեյդ վերջացրու ու գնա:

-Մա՛մ, օրինակ, քեզ հետաքրքրե՞լ է՝ ինչ կլիներ, եթե մենք հակառակ լինեինք: Դե, ոնց որ ոտքերը՝ վերև, գլուխը՝ ներքև, ինչքան հետաքրքիր կլիներ, չէ՞։

-Էդ թեյդ, եթե չես վերջացրել, թափիր լվացարանի մեջ ու գնա: Հա, գումարն էլ սեղանի վրա է:

-Ամենաուժեղ ջուրն աշխարհում կանացի արցունքներն են,- դերասանական խաղով լքեցի տունը՝ լսելով մորս «Մեկ էլ լվացարանի ծորակի ջուրը, որը անտեղի թվեր ա գրում» արտահայտությունը:

Պիտի քայլեի դեպի կանգառ, նստեի մեր գյուղի տրանսպորտը, որ գնայի Երևան: Հեռվից կարճատեսի աչքերով նկատեցի, որ կանգառում այլ մարդիկ էլ են սպասում.

-Լավ է, լուռ չեմ մնա, թե չէ ատոմային էներգիաս չօգտագործելու պատճառով կպայթեի:

Հենց մոտեցա, մի ծեր կին սկսեց ուշադիր զննել ինձ: Հաստատ տեղացի չէր, գիտեի: Դե, էնպես չի, որ մեր բոլոր գյուղացիներին ճանաչում եմ, ուղղակի… Դե հա, կարծես ավշարցու կեցվածք չունենար:

-Աղջի՛կս, քանիսի՞ն է գալու ավտոբուսը:

-Հեսա՝ 10 րոպեից, տատի ջան:

-Ապրես, աղջիկ ջան, տատին ուժեղ ա:

-Ապրի տատին, ապրի տատին,- հիմարաբար պատասխանեցի ես:

-Տատին ուժեղ գուշակ ա, է՜:

-Վա՜յ, տատի ջան, ես տենց բաների չեմ հավատում:

-Դիպլոմ եմ տեսնում:

-Ո՞ւր ա:

-Ապագայում:

-Հա՜, ես ավելի լուրջ բաներ եմ տեսնում:

-Այսի՞նքն:

-Դե, օրինակ՝ ավտոբուս:

-Լսի, քեզ մոտ ամեն ինչ լավ է լինելու: Մենակ մի բան կա, որ չի լինելու:

-Ի՞նչ:

-Տանն ես մնալու:

-Այ տատի ջան, ես էլ ասեմ՝ ինչ ես ասում, ես ամեն օր 10-ից հետո տանն եմ:

-Նկատի ունեմ՝ չես ամուսնանալու:

-Ա՜, ավտոբուսը գնաց:

-Աղջիկ ջան, քեզ ասում եմ՝ չես ամուսնանալու, դու ասում ես՝ ավտոբուսը գնա՞ց:

-Տատի ջան, որ էսօրվա միջոցառումից ուշանամ, ասեն՝ ինչի՞ բաց թողեցիր, ասեմ՝ չէի ամուսնանալու, ճակատս չեն պաչելու:

-Տատին ուժեղ ա:

-Զանգում եք երկինք՝ ավտոբուս ուղարկե՞ն:

-Չէ, եղբորս տղային, որ տանի մեզ:

-Էդ ա, էլի: Երկինք եք զանգում:

Իրոք մեքենան եկավ, ու ողջ ճանապարհին մտածում էի, թե երազ է ամեն ինչ: Որովհետև ինչ անհավանական ու հիմար պատմություն ասես՝ շուրջս է կատարվում: Հենց հասա քաղաք, արագ զանգեցի մորս.

-Մա՞մ, գիտես՝ էսօր մի տատիկ ասաց, որ չեմ ամուսնանալու:

-Ինչի՞, էդ տատին ասել է՝ ամանները լվա, դու լվանալիս կոտրե՞լ ես:

-Չէ:

-Ա՜, երևի ասել է՝ գնա գինձ քաղի, բեր, գնացել խոտ ես բերել սովորությանդ համաձայն:

-Վա՜յ, չէ:

-Լավ, պարզ է: Ուրեմն իրենց տան լվացարանի ծորակն ես անջատվածի պես բաց թողել:

-Չէ, մա՜մ, ուղղակի նայեց ու ասաց:

-Ո՞ւր նայեց:

-Դե, ինձ:

-Էդ արդեն լուրջ ա,- լուրջ տոնով կատակեց մայրս՝ եզրափակելով խոսակցությունը:

Միջոցառման ավարտից հետո, երբ քայլում էի երևանյան փողոցներով՝ խառնվելով քաղաքի հարմոնիային, նկատեցի մի ծեր ու մուրացիկ կնոջ: Դե, ես սովորություն չունեմ մետաղադրամներ նվիրելու, բայց կինը հաշմանդամ էր ու երեխայի հետ: Եղանակը ցրտում էր, իսկ փոքրիկի դեմքը ցրտից կապտել էր: Հիշեցի օրվա տարօրինակ պատմությունը, ու սրտի խորքում հավատալով, որ Աստված իմ լավությանը լավությամբ կպատասխանի, որոշեցի օգնել: Ու էդ պահին կինը պատահաբար գլուխը բարձրացրեց.

-Տատի՞կ։

-Տատին չի, տատին չի:

-Էս երկնքում աշխատավարձ չեն տալի՞ս, որ էս օրին եք:

-Գնա գրողի ծոցը, հիմար աղջիկ,- չարակամորեն անընդհատ կրկնում էր կինը:

Իսկ ես, որ ապշած էի մարդկային արարքների վրա, ոչինչ չկարողացա ասել: Միայն ճանապարհս շարունակեցի` հավատալով, որ ավտոբուսը չի գնացել: Էդպես է, չէ՞ հայտնի ասացվածքը՝ մարմանդ գետից վախեցիր:

-Ի՜նչ լավ ա, որ ես մարդ չեմ,- ողջ ճանապարհին մտածում էի ես՝ հիշելով մորս բողոքները:

valentinaChilingaryan

Ես ու Ջորջը

… Արթնանալուն պես նայեցի պատուհանին: Ջորջը սովորականի պես երջանիկ էր, ասաց. «Վա՛լ, ի՞նչ ես ծուլանում, վրայիցդ շպրտիր էդ ծանր վերմակը, հագիր քո փամփլիկ դեղին հողաթափիկները ու գնա լոգարան»: Ասացի. «Ջորջ, հավես չունեմ, կորցրել եմ մոտիվացիաս, ոչինչ չի ստացվում»:

Ջորջը բարկացավ, ունքերը կիտեց, ուղիղ նայեց աչքերիս մեջ ու ասաց` պառավ: Նեղսրտեցի, փորձեցի ներսումս պատճառներ փնտրել, որ ես պառավ չեմ, բայց հիշեցի, որ Ջորջը չի սիրում սպասել: Արագ պատրաստվեցի, կանգնեցի հայելու առաջ: Ես միշտ 5 րոպե կանգնում եմ հայելու առաջ ու երկար մտածում եմ, թե ինչ սանրվածք ինձ կսազի: Բոլոր սանրվածքները փորձում եմ, հետո տարօրինակ ու անփույթ ձևով հավաքում եմ մազերս, ինձ հույս տալով, որ մարդու ներքին գեղեցկությունն ավելի կարևոր է, ու դուրս եմ գալիս:

Հա, Ջորջն էլ է էդպես ասում, չի բարկանում, երբ տեսնում է անփույթ ձևով եմ հավաքում մազերս: Հիշում եմ, մի անգամ, երբ մազերս գեղեցիկ հյուսել էի, ուրախ-ուրախ հարցրի Ջորջին, թե, արդյո՞ք սազում է ինձ դա: Նա տխուր ու անտարբեր ասաց, որ չի նկատել, բայց, եթե մազերս սովորականի պես տարօրինակ լինեին, հաստատ կասեր, որ 123 567-րդ մազս թեթև ծռվել է, իսկ 76 367-րդը կարծես թիթեռ լինի: Չեմ նախատում Ջորջին, որովհետև նա մի բան գիտի, որ ասում է:

Հա, որտեղ էինք հասել: Ջորջը էլի շեղում է, չի թողնում միտքս ավարտուն դարձնեմ: Ուրեմն, հա՜, պատուհանին էի նայում, ու հիշեցի հրեշին: Տխրեցի, ասացի. «Ջո՛րջ, սիրտս սկսում է թրթռալ, էսօր երկուշաբթի է», բայց Ջորջն ասաց. «Վա՛լ, երբ մտածես, թե սկսում ես վախենալ, ինքդ քեզ ասա, որ դա քո միտքը չէ»: Եվ ես, հրեշին հիշելու ժամանակ, ասում եմ, որ այդ միտքը ինձ չի պատկանում: Որոշել եմ, այդ միտքը Ջորջինն է: Ես այդ միտքը տիեզերքի մեյլով ուղարկում եմ Ջորջին, Ջորջը ստանում է ու վերացնում: Նա ոչնչից չի վախենում: Մեկ-մեկ կատակում եմ, թե. «Ջո՛րջ, էսօր պիտի ուշ քնեմ, պարապմունքներս ավարտեմ», բարկանում է` թե ժամանակս լավ չեմ ծախսում: Բայց ես միշտ ինչ-որ դատարակ պատճառաբանություններ եմ փնտրում, թե դպրոցի դասերը շատ են, իսկ նա զարմանում է, որ դպրոցի դաս եմ անում: Ասում է. «Դու որոշիր, թե ինչն է կարևոր»: Որ բարկանում է, նմանվում է Ռադիկ ձյաձյային, ով չէր թողնում իր օբյեկտում մի սեղանի շուրջ, ընկերներիս` այլմոլորակայինների հետ նստեմ ու խաշ ուտեմ: Հա՜, բարկանալիս ուղղակի չեմ ուզում խոսել, ուզում եմ ամուր գրկել: Դա նույնն է, երբ երազում ես ինքդ քեզ գրկելու մասին: Որովհետև ես ու իմ նոր ընկեր-մոտիվացիան, իրար շատ նման ենք: Ասում եմ.«Ուֆ, Ջորջ, ուղղակի չես հասկանում ինձ»: Ասում է. «Իսկ դու փորձիր բացատրել, թող չհասկանամ»:

Չեմ բացատրում` զգում եմ, նեղանում է: Մի օր համարձակություն հավաքեցի, ասացի՝ կներես, Ջորջ: Ասաց. «Ներե՞լ: Զգացե՞լ ես՝ ինչ հիմար բառ է: Գիտե՞ս, պարապ մարդիկ են հորինել էդ բառը, ոչ ոք չի ներում»:

Ոչինչ չասացի, Ջորջը չժպտաց, միայն ասաց` գնում եմ քնելու: Ասացի. «Գնա, գնա, կյանքդ վայելիր, գնա գտիր քեզ նման ջահելի»: Հետո հիշեցի, որ Ջորջը ինձնից բացի ոչ մեկը չունի այս մոլորակում, ասացի. «Քեզ խնդրում եմ, մի գնա, մի գնա , գնա, գնա…»: Մնաց: Չեմ սիրում, որ Ջորջը չի ժպտում, էդպես դառնում է չոր ու կոպիտ: Մի պահ լռեց, հետո ասաց. «Չեմ զարմանա, եթե իմանամ, որ կապ ունես այլմոլորակայինների հետ»: Կրկին տխրեցի, որովհետև անցյալ առավոտ էի այլմոլորակայինների հետ Ռադիկ ձյաձայենց օբյեկտում խաշ կերել: Տխրեցի, որովհետև դեռ պիտի զարմանար: Ասացի. «Լավ, Ջորջ, ուղղակի շատ խորացա»: Ասաց. «Դու ինչպե՞ս ես խորանում», ասացի` «Չգիտե՞ս, ոնց են մարդիկ խորանում»: Ասաց. «Ես գիտեմ՝ ոնց են մարդիկ խորանում, ուղղակի հետաքրքիր է, թե դու ոնց ես խորանում»: Է՜, էլի շատ խորացա ու մոռացա, որ ուղղակի նայում էի պատուհանին: Ավելի լավ է փակենք պատուհանը, կարծես ցրտեց սենյակը:

Էլի առավոտ կգա, էլի Ջորջը երջանիկ կլինի ու էլի կմոտիվացնի, որ արթնանամ ու գնամ լոգարան, բայց մտքերս էլի անավարտ կմնան:

Ամփոփ մտքերի տեսքով

Հարցազրույց «Տրիո Ստուդիո»-ի սան, պատանի դերասան և երգիչ Արթուր Պողոսյանի հետ:  Ես սկսում եմ, Արթուրը շարունակում է:

Ես Արթուր Պողոսյանն եմ, ես ունեմ շատ նպատակներ ու հավատում եմ հրաշքներին:

Ինձ համար ամենադժվար բանը կենտրոնանալն է:

Հաճելի է, երբ  ինձ փողոցում ճանաչում են, անգամ, երբ ես շտապում եմ:

Դերասանի պոտենցիալը անսահման է, բայց, այնուամենայնիվ, պետք է շատ աշխատել:

Ես երբեք չեմ խաղա դասական թատրոն, որովհետև ես նախընտրում եմ լինել ակտուալ:

Իմ կերպարը հենց ես եմ:

Դերասաններից ամենասիրելին ինձ համար  Ջոնի Դեփն է, որովհետև նա կարողանում է կերտել իրարից շատ տարբերվող կերպարներ:

Գուցե ոչ ոք չհավատա, բայց ես շատ քիչ եմ ուտում:

Կուզեի նկարահանվել մի ֆիլմում, որտեղ կխաղայի հոգեկան շեղումներ ունեցող տղայի կերպար։

Ի տարբերություն շատերի՝ ես քայլեր անում եմ իմ նպատակներին հասնելու համար:

Եթե չերգեի, ապա չէի ցանկանա դիմել ՀԱՀ-ի «բիզնես» բաժինը:

Կուզեի, որ էլ երբեք ինձ չհարցնեն, թե ինչ եմ դառնալու:

Անհնարին է միապաղաղ կյանքով ապրելը և հրաշքներին չհավատալը:

Աչքերս փայլում են, երբ ես կոնտակտային լինզաներով եմ:

Հայկական կինոն դեռ զարգացման փուլում է:

Ես բոլորից լավ գիտեմ ամեն ինչի մեջ հետաքրքրություն փնտրել:

Ինչևէ, նպատակներին հասնելու հիմքում ընկած է ծանր ու հաճելի աշխատանքը:

valentinaChilingaryan

Նոթեր Ձմեռ պապիկի գոյության էվոլյուցիայի մասին

-Մա՞մ, էս ի՞նչ փոշոտ թղթեր են սեղանի վրա:

-Քո բոլոր տարիների նամակներն են ուղղված Ձմեռ պապիկին:

-Է… Ախր, ինչի՞ համար ես պահում: Ես դրանք բոլորն էլ անգիր հիշում եմ:

-Պահել եմ, որ երբ հանրաճանաչ մարդ դառնաս` խայտառակ անեմ քեզ,- իրեն հատուկ տոնով կատակեց մայրս:

Ահա դրանք:

2009-2010թթ.

Բարև, հեռավոր Լապլանդիայում բնակվող Ձմեռ պապիկ: Ես քեզ շատ եմ սիրում: Ցանկանում եմ, որ այս տարի ինձ բերես ատրճանակ: Կարող ես մտնել իմ սենյակի պատուհանով, այն բաց եմ թողնում: Ես վարդագույն զիզի-բիզի բաներ չեմ սիրում, ես ուզում եմ «տղավարի» սև ատրճանակ: Ուզում եմ գող դառնալ: Կբերես:

2010-2011թթ.

Բարև, Ձմեռ պապիկ: Անցյալ տարի ես քեզանից ուզել էի սև ատրճանակ, բայց դա կոտրվեց, որովհետև այդ ատրճանակով ուզում էի սպանել մեր մանկապարտեզի Յուրային: Նա հրել էր ինձ ճոճանակից: Ես ուզում էի դրանով նրան սպանել, բայց Յուրիկի գլխից արյուն չեկավ, ես էլ ստիպված դրանով խփեցի գլխին: Կոտրվեց: Յուրիկի գլուխն էլ, իմ ատրճանակն էլ:  Նորն եմ ուզում: Միայն ատրճանակի նորը: Յուրիկի գլուխը պետք չի: Հասնում ա դրան:

2011-2012թթ.

Ողջույն, Ձմեռ պապիկ: Այս տարի ինձ պետք է քո կախարդական փայտիկը: Դասագրքում մի դաս եմ կարդացել, որ այդ փայտիկի միջոցով կարելի է կույրերին աչք նվիրել, հաշմանդամներին` ոտք, խուլերին` ականջ, աղքատներին` փող, հարուստներին էլ` ոչ մի բան, իսկ ինձ` դիմացի նոր ատամներ:

2012-2013թթ.

Ոչ մի  բան էլ չեմ ուզում: Ես հիասթափված եմ անցյալ տարվա քո աշխատանքից: Դիմացիս ատամները ծուռ են գալիս: Հիմա՛ր:

2013-2014թթ.

Ողջույն, Ձմեռ պա՛պ: Այս տարի կարդացել եմ նվիրածդ բոլոր գրքերը, չնայած որ չէի խնդրել: Դրանք բոլորն էլ հետաքրքիր էին: Ինձ նոր գրքեր նվիրիր, միայն հեքիաթներ չբերես: Անհետաքրքիր է, երբ միայն բարին է հաղթում: Հայրս ասում է, որ իրական գրքերում, հեղինակը թողնում է ընթերցողի եզրակացության վրա` արդյո՞ք վատ, թե՞ լավ էր ավարտը: Շատ կբերես:

2014-2015թթ.

Բարև պապ, ո՞նց ես: Էս տարի որոշել եմ քեզ քիչ նեղություն տալ: Պա՛պ, գիտես, որ հետաքրքրված եմ կենսաբանությամբ, ինձ միկրոսկոպ բեր: Իրականում ավելի հետաքրքիր ու զվարճալի է միկրոաշխարհը, որտեղ մարդ չի ապրում: Նման վայրում եմ ուզում ապրել, պա՛պ:

2015-2016թթ.

Պա՛պ, քեզնից ոչինչ չեմ ուզում: Ուղղակի թող առողջ տարի լինի, հաջողություններով լեցուն:

2016-2017թթ.

Ձմեռ պապի՛կ, ես դադարել էի հավատալ քո գոյությանը, մտածելով, թե հայրս է ինձ նվերներ բերում, բայց այս տարի ես համոզվեցի, որ գոյություն ունես: Այն ամենը, ինչ կա մեր երևակայության մեջ, արդեն իսկ գոյություն ունի: Կապ չունի, որ դու հեռու ես ապրում, կամ մարդիկ քեզ չեն տեսել: Դու կաս, որովհետև ես հավատում եմ, իսկ եթե մի բանի գոյությանը հավատում ես, ապա ողջ տիեզերքն է կանգնում կողքիդ ու նպաստում երազանքիդ իրականացմանը: Ամեն ինչ կախված է մարդու ցանկությունից: Ես ուզում եմ, հավատում եմ ու վստահ եմ, որ դու կաս: Երազանքներս թղթին չեմ հանձնի, դու արդեն գիտես, թե ես ինչ եմ երազում:

2017-2018թթ.

(Այս նամակը դեռ գտնվում է  գրելու փուլում):

valentinaChilingaryan

Գրողը տանի, էլի՞ շուն

-Անցի՛ր, աղջիկ ջան, նրանք միայն ուզում են քեզ հետ խաղալ:

-Վա՜յ, ինչ խաղալ: Մի հատ բռնեք, ես անցնեմ, էլի:

-Բռնել եմ, անցի:

Գրողը տանի, երբ ամեն առավոտ պիտի գնամ դասի, անպայման փողոցի թափառական շները պատրաստ ինձ են սպասում: Եթե հիմա փորձեմ սուբյեկտիվորեն առաջ քաշել այն վարկածը, որ բոլոր շները պետք է այրվեն դժոխքի կրակներում, ապա շան հավատարիմ պաշտպանները կսկսեն ինձ համոզել, թե շունը մարդու բարեկամն է կամ շները երբեք չեն վնասում մարդկանց: Բան չունեմ ասելու, թող ես թվամ շատ չար մարդ, բայց, գրողը տանի, գոնե չնչին բան հարկավոր է ձեռնարկել դրանց դեմ:

Հենց հատեցի խաչմերուկը, հեռվում նկատեցի իմ կողմ սլացող մի ահռելի գազանի, մի հսկա չափերով հրեշի, մի շան, որը երախը բաց վազում էր իմ կողմ: Շտապեցի դեպի հարևան ամենամոտ տունը, սկսեցի ուժեղ թակել դարպասն ու խնդրել ներս թողնել ինձ: Ներսից մի փոքրիկ երեխա արձագանքեց.

-Ի՞նչ ես ուզում:

-Դուռը շուտ բացի, երկու րոպե ներս գամ ու կգնամ: Ուղղակի շնից եմ վախենում:

-Չեմ բացելու:

-Հո դու… Ը՜, դուռը բա՛ց:

-Մամաս ասել ա, որ անծանոթ մարդկանց առաջ դուռ չբացեմ, կարող է գող լինես:

-Հա, բայց ես գող չեմ: Ես ձեր հարևանն եմ, դուռը բա՛ց:

-Ես քեզ չեմ տեսել էսքան ժամանակ:

-Որովհետև ես առավոտյան դուրս եմ գալիս այն ժամանակ, երբ դու դեռ քնած ես, և վերադառնում եմ, երբ արդեն քնել ես:

-Ճիշտ գողերի պես:

-Չես բացո՞ւմ:

-Չէ:

Բանակցություններս ապարդյուն ավարտվեցին, փոքրիկը դուռ չբացեց իմ առջև, բայց հսկա գազանը թեքվեց դեպի կենտրոնական փողոց: Հա, երևի հասկացաք, որ տառապում եմ կինոֆոբիայով: Բայց, ինչպես հասարակ մահկանացու, ինձ հույս եմ տալիս, որ դա ոչինչ է: Չէ՞ որ Սերգեյ Եսենինը ուներ սիֆիլոֆոբիա (վախ ոստիկանությունից) կամ կոմպոզիտոր Ջակոմո Մեյերբերը, ռուս գրող Նիկոլայ Գոգոլը, Ամերիկայի առաջին նախագահ Ջորջ Վաշինգտոնը ունեին տաֆեֆոբիա (վախ կենդանի թաղվելուց): Թրիլլերի հանճար Ալֆրեդ Հիչկոկը տառապում էր օվոֆոբիայով՝ օվալ առարկաներից վախով, Իոսիֆ Ստալինը՝ տոկսիկոֆոբիայով (վախ թունավորումից), Պոլ Սեզանը՝ հապտոֆոբիայով (վախ դիպչելուց), իսկ Զիգմունդ Ֆրեյդը՝ ձարխոտերից:

Դե, հա էլի, վախն էլ չի խանգարել այս մեծություններին ապրել, բայց ավելի լավ է՝ հեռվից չգամ ու ասեմ, որ եթե ոչ մեկը քայլեր չի ձեռնարկելու թափառող շների դեմ, գոնե կարելի է ամեն 200 սմ-ը մեկ էդ մարդկանցից կանգնեցնել, որ ամեն անգամ պահեն այդ գազաններին՝ անպաշտպան մարդիկ անցնեն: Հա, չեմ ասում տանեն շներին այրեն դժոխքի կրակներում, այլ առաջարկում եմ գոյատևման համար տարածք հատկացնել, խնամակալության տակ առնել:

Իմ կյանքի ամենավատ դրվագները կապված են շների հետ: Երբեմն էլ փողոցում կարելի է հանդիպել գյուղացիների շներին, որոնք ազատ թափառում են: Թե ասա՝ շուն ունեք, ձեր տանը պահեք, էլի: Որ չեն թիթիզանո՜ւմ:

Պիտի ընդունենք, որ հոգեբանական վախերն ավելի ծանր են, քան ֆիզիկականները, սակայն դրանք ունեն մի ընդհանրություն: Բոլոր տեսակի վախերն էլ ստեղծում ենք մենք: Առաջ էլ է, չէ՞, այդպես եղել: Հեթանոսական ժամանակաշրջանում մարդիկ վախեցել են ամպրոպից, ստեղծել են ամպրոպի աստված: Ուղղակի չեմ հասկանում՝ ինչն է անհասկանալի շան մեջ, որ վախենում ենք: Ախր, բոլոր շներն էլ ունեն հասկանալի ատամներ, հասկանալի քամու արագություն և հասկանալի երախ:

Ոչինչ անհասկանալի չէ:

Ինչպես անցկացնել աշնանային արձակուրդները

Լուսանկարը` Էլիզաբեթ Հարությունյանի

Լուսանկարը` Էլիզաբեթ Հարությունյանի

Արդեն մի քանի օր է, ինչ սկսվել են դպրոցական աշնանային արձակուրդները, որոնք մեկ շաբաթ են տևելու: Մեզ շատ հետաքրքիր էր, թե ինչով կարող է զբաղվել դպրոցականը իր արձակուրդի ընթացքում: Այդ պատճառով մեր թղթակիցները հարցումներ անցկացրին տարբեր մարզերում, քաղաքներում և գյուղերում: Տեսնենք, թե ինչ են խորհուրդ տալիս ամենատարբեր տարիքի ու մասնագիտությունների մարդիկ դպրոցականներին. ինչ անել, ուր գնալ, ինչով զբաղվել աշնանային արձակուրդների ժամանակ: 

Տավուշի մարզ, գ. Ներքին Կարմիրաղբյուր 

-Խաղերով զբաղվի, դասերով զբաղվի, էլ ինչո՞վ զբաղվի, թող ծնողին օգնի (Լաուրա Սազբանդյան, 71տ., վաճառողուհի):

-Էս սահմանի՞ն, ստեղ րեխա կա՞, վեր մեկ էլ հանգստանա: Եթե սահմանըմ ենք` վետներս մեր կարպետնու գորա պետք ա մեկնենք (Ռոմիկ Ադամյան, 80 տ.):

-Պետք ա քնան՝ մի տեղով մակարդակնիքը փոխեն, ես 50 տարի աղաք եմ դպրոցը պրծել: Էն ժամանակ կոմունիստների վախտն ա լել, էն ժամանակ սկի ծնողնիքը հիլ չեն արել՝ րեխեքը տանից տուս կան: Իրավունք չեն ունեցել, վեր կինո քնան, էն վախտ նոր էր «վեչեր-մեչերը» ադաթ ընգնըմ: Բայց հմի կարան րեխեքը ազատ էքսկուրսիա քնան, տա շատ լավ ա (ժենյա Առաքելյան, 67 տ.):

-Մեծերի տուն գնացեք, օգնեք իրենց, հնարավոր է՝ փայտերը կոտրած լինեն, դասավորած չլինեն, գնացե՛ք օգնեք, ձեզ էլ լավ կզգաք (Էմմա Ադամյան, 53 տ.):

-Ֆիզկուլտով թող զբաղվեն, տատիկ-պապիկին էլ չմոռանան (Վեներա Ադամյան, 69 տ.):

-Տասերո՛վ, տասերո՛վ, ջա՜ն, մաթեմը, մաթեմը շատ եմ սիրըմ (Արտյոմ Գալստյան, 9 տ.):

-Եթե դրսում մարդ ունեն, թող գնան՝ հանգստանան, օդը փոխեն, մեր էս գյուղիցը մի շաբաթով կտրվեն, իսկ եթե չկա էդ մարդը, թող ծնողներին օգնեն, գյուղում տհենց հետաքրքրություն չկա, վեր րեխեն դպրոցից դուրս զբաղվի (Նարգիզ Հովհաննիսյան, 44 տ.): 

-Թող գրականություն կարդան, թող Աստվածաշունչ կարդան, ամենալավ պանն ա (Սվետա Չոբանյան, 47 տ.):

-Գործ արեք ծեր տներըմը, ընկերների հետ խաղ արեք, վատ գործերով չզբաղվեք, ծեր ընկերների հետ լավ ժամանակ անցկացրեք (Վերա Ադամյան, 83 տ.):

-Գիրք կարդան առաջինը, ամենավստահելին գիրքն է, շախմատ թող խաղան, միտք զարգացնեն (Աստղիկ Առաքելյան, 33 տ.):

Լիա Ավագյան

***

Երևան

-Առաջարկում եմ, որ դպրոցականները գնան կինո կամ թատրոն, կարդան գրքեր և ամեն առավոտ գնան վազելու (Էսթեր Մխիթարյան 28տ., գրող, հրապարակախոս):

-Գիտե՞ք` արդեն աշնանային տոներին գումարվել է ևս մեկ, այն էլ մեկ շաբաթ տևողությամբ աշնանային արձակուրդը: Բայց դե, եկեք լիարժեք չտրվենք «տոնին»: Վերջապես հիշենք վերոնշյալ տոնի իմաստը. hանգստանալ դպրոցական առօրյայից, ոչ թե ուսումից: Հետևաբար, չմոռանանք օրվա որոշակի, թեկուզ չնչին հատվածը տրամադրել դասերի կրկնողությանը կամ ամրապնդմանը: Նաև մի՛ մոռացեք, որ դրսում ամենագեղեցիկ եղանակն է ընկերների հետ հավաքվելու, կինոթատրոն կամ թատրոն գնալու ու պարզապես միմյանց հետ լավ և առողջ ժամանակ անցկացնելու համար (Լիլիթ Խլոյան, 26տ., ուսուցիչ):

Լուսանկարը` Անուշ Աբրահամյանի

Լուսանկարը` Անուշ Աբրահամյանի

-Միանշանակ, ազատ ժամանակ թող շատ կարդան: Դա կարևոր է: Ես չեմ կարդացել, գոնե իրենք թող կարդան (Անդրանիկ Հարությունյան 35տ., դերասան, հումորիստ):

-Իմ փորձից ելնելով՝ հորդորում եմ, որ ընկերների հետ ավելի շատ ժամանակ անցկացնեն խաղահրապարակում և հաճախեն սպորտային մարզումների (Հովհաննես Բաչկով, 25տ., բռնցքամարտիկ):

-Ես կարծում եմ, որ հանգիստը լավ բան է, երբ տրվում է թե՛ մեծերին, թե՛ փոքրերին: Խորհուրդ եմ տալիս դպրոցականներին էդ մի շաբաթը հանգստանալ: Ուղղակի հանգստանալ: Ուրիշ բան անել պետք չի: Նաև կառաջարկեի աշնանային զբոսանքներ, արշավներ, ընկերների հետ անտառային պիկնիկներ: Նաև ուղեղի հանգիստ` բառախաղերի և գրադարաններ այցելությունների միջոցով: Հայրենասիրական, մայրական քնարերգության թեմաներով ասմունքի երեկոներ կան: Ցանկալի է, որ գան լսեն ու հարստացնեն իրենց գիտելիքների պաշարը (Լիանա Զուրաբյան, 38տ., ասմունքող):

-Թող միանան ԱԿԿ-ին (ակտիվ կամավորների կազմակերպություն) և մեզ հետ անցկացնեն արձակուրդները պրոդուկտիվ, ընկերական ու զվարճալի միջավայրում: Դպրոցականները ձեռք կբերեն աշխատանքային փորձ և իհարկե, նոր ընկերներ (Արեգ Գալոյան, 16տ., դերասան, ԱԿԿ ղեկավար):

-Վերջերս կենդանաբանական այգում էի, բավականին փոխվել է։ Վստահ եմ՝ հետաքրքիր կանցնի։ Բուսաբանական այգին էս սեզոնին շատ սիրուն է, կարող եք գնալ ու սիրուն տերևներ հավաքել: Այս սեզոնին Գեղարքունիքի մարզում կարտոֆիլ են հավաքում ու սիրուն մի արարողություն կա՝ կոչվում է փուռ։ Աթարի մեջ կարտոֆիլ են եփում, շատ համով է ու հետաքրքիր: Կարող եք գնալ Գեղարքունիք (Զոհրաբ Հարոյան, 32տ., լրագրող):

-Խորհուրդ կտամ կազմակերպել կամ մասնակցել ճանաչողական ու զարգացնող միջոցառումների, էքսկուրսիաների և այցելությունների (Թամարա Հակոբյան, 34տ., աշխարհագրագետ, մանկավարժ):

-Նստել տանը, ուտել և քնել, ապա դասերն անել (Հարութ Բալյան, 21տ., օպերատոր):

-Խորհուրդ կտամ երեխաներին այդ մեկ շաբաթը հնարավորինս օգտակար անցկացնել: Ճիշտ է՝ հիմա շատ են բարկացած իրենց դասերից, բայց թող վերցնեն մի գեղարվեստական գիրք, որը խորհուրդ են տալիս հարազատները կամ ընկերները, և սկսեն կարդալ: Եվ ի վերջո, չմոռանան լավ ու որակով երաժշտություն լսելու մասին (Վահե Մարգարյան, 20տ., երգիչ):

-Գիրք կարդալուց լավ հանգիստ չկա դպրոցականի համար: Հետո կարդալու ժամանակ չի լինում, բայց պետք է (Վահագն Դավթյան, 25տ., գրող, ռեժիսոր):

-Այցելություններ թանգարաններ և կինո (Արկադի Գրիգորյան, 38տ., պատմաբան, լրագրող):

-Լավ է, երբ հնարավորության դեպքում աշխատող մարդը մեկնում է հանգստի Հայաստանի տարբեր գեղատեսիլ վայրեր: Խորհուրդ կտամ 7-օրյա հանգստի մեկնելիս վերցնել սիրած գրականությունը և վայելել այն բնության գրկում (Սավուղ Չիլինգարյան, 68տ., ինժեներ):

-Արձակուրդը հաճախ ամենաարդյունավետ ու հագեցած ժամանակահատվածն է լինում ուսումնական տարվա մեջ, եթե, իհարկե, հաջողվում է այն լավ կազմակերպել։ Այն օգտագործեք որպես լավ հնարավորություն՝ գեղարվեստական գրականության մի քանի լավ նմուշ կարդալու համար:

Եթե կան համապատասխան կարճաժամկետ դպրոցներ նշված ժամանակահատվածի համար, ըստ հետաքրքրության՝ կարելի է հաճախել ու նոր հմտություններ ձեռք բերել:

Ձեռքի աշխատանքի սիրահարների համար իդեալական է համացանցից վերցնել մի ուսուցողական հոլովակ ու ինչ-որ կահույքի մաս կամ դեկոր սարքել դպրոցի կամ տան համար: Աշնանային եղանակը շատ տրամադրող է մի քանի գլխարկ, շարֆ, կիսաշրջազգեստ կամ այլ հագուստ գործելու համար (Աշխեն Հակոբյան, 26տ., լեզվաբան, ազգագրագետ):

-Թող կարդան շատ գրքեր և գնան «Սուպեր մամա 2»-ը նայելու (Ռուբեն Եսայան, 21տ., սցենարիստ):

Վալենտինա Չիլինգարյան, Արարատի մարզ, գյուղ Ավշար

***

-Ի՞նչ ասեմ, աղջիկ ջան: Շատ զբաղմունքներ կան: Իրենք պետք է գտնեն իրենց համար զբաղմունք: Իրենք պետք է իմանան՝ որն է իրենց համար լավ, որը՝ վատ (Ալոյան Անահիտ, 60 տարեկան, գործազուրկ):

-Մաքուր օդի դուրս գան, գնան թանգարաններ, գրքեր կարդան, հեռուստացույցով քիչ նայեն էդ ապուշ ֆիլմերը: Ընկերների, ընկերուհիների հետ գնան զբոսանքի՝պուրակում, այգում, Հյուսիսային պողոտայում, Կասկադում (հրաժարվում է նշել անունն ու տարիքը, մոտ 58-60 տարեկան տղամարդ): 

-Դպրոցականները պիտի ունենան իրենց ազատությունը, բայց նաև չպիտի մոռանան հանձնարարականների մասին: Լրիվ կտրվել դպրոցից չեն կարող, բայց պիտի զբաղվեն սպորտով, կողմնակի զբաղմունքներով, իհարկե, ծնողը պիտի կարողանա ծրագրել, որը խիստ կասկածելի է մեր օրերում, որովհետև ծնողները չունեն դրա ժամանակը (Հովհաննիսյան Անահիտ, 60 տարեկան, ուսուցիչ, դասախոս):

-Դպրոցականները կարող են ամեն լավ բան անել: Զբաղվել ամեն ինչով՝ բացի ձեր այդ ձեռքի հեռախոսներից, ամբողջ օրը դրանով զբաղվում են էլի (Նաիրա Սարգսյան, 58 տարեկան, փոստատար):

-Գիրք կարդան: Ով ինչ սիրում է, թող էն էլ անի, բայց լավ բաներ անի: Չբամբասեն: Ավելորդ բաների վրա ժամանակ չծախսեն: Էդ էն տարիքն է, որ ավելի շատ պետք է ուսումով զբաղվեն, էլի, հետո արդեն ուշ կլինի, էդ տարիքը պիտի օգտագործել ճիշտ (Գևորգ Մարտիրոսյան, 24 տարեկան, երգիչ):

-Ես ամեն օր խաղում եմ, բայց գրավորներս բոլորը գրել եմ: Ֆուտբոլ եմ խաղում, պահմտոցի, հիվանդանոց: Ես 7 օրում պիտի աղյուսակը լավ սովորեմ (Կորյուն, երկրորդ դասարանի աշակերտ):

-Մի շաբաթում ձեռագիրս կսիրունացնեմ, վարժ կկարդամ, տենց, էլի, տենց բաներ (Ալեքս, երկրորդ դասարանի աշակերտ):

Անուշիկ Մկրտչյան, Արագածոտնի մարզ, գյուղ Արագած (հարցումներն անցկացրել է Երևանում)

***

Գեղարքունիքի մարզ, գյուղ Ներքին Գետաշեն

-Դե, Ներքին Գետաշենում ժամանցի վայրեր չկան, որտեղ կարող է իր օրն անցկացնել դպրոցականը, բայց կարծում եմ՝ այս օրերին ավելի հարմար կլինի դպրոցի դասերից կտրվել և գեղարվեստական գրականություն կարդալ (Կարինե Ավետիսյան, 38 տ.):

-Կարծում եմ՝ դպրոցականը այս օրերին պետք է ավելի շատ կարողանա օգնել իր ծնողներին, որովհետև աշուն է, և գյուղում շատ անելու բան կա: Բացի այդ՝ կարող է նաև իր օրերն անցկացնել որևէ հարազատի տանը (Տաթևիկ Սահակյան, 34 տ.):

-Արձակուրդի ժամանակ դպրոցականը պետք է հանգստանա և շատ չծանրաբեռնվի այլ բաներով: Կարող է մեկ շաբաթն անցկացնել տատիկի տանը կամ, օրինակ, ճամաբարում: Թե չէ՝ գյուղում նա մեծ հնարավորություններ չունի իր օրը ճիշտ կարգավորելու համար (Անուշ Պողոսյան, ուսուցչուհի):

-Դպրոցականը ավելի շատ կարող է իր օրը անցկացնել գրադարանում՝ հետաքրքիր գրքեր ընթերցելով ու որևէ հետաքրքիր բան սովորելով (Զանիկ Գորանցյան, 57տ., տնային տնտեսուհի):

-Դպրոցական արձակուրդներին աշակերտը պետք է ուղղակի հանգստանա ու փորձի տրամադրվել ավելի լավ սովորելուն: Այսքանը (Սարիբեկ Գևորգյան, 67տ., հաշվապահ, այժմ արտագնա աշխատող):

-Դպրոցականի համար համապատասխան վայրեր չկան, բայց նա կարող է այդ օրերին ինքնակրթվել, որևէ հետաքրքիր բանով զբաղվել կամ մասնակցել արշավների (Ժաննա Մալխասյան, ուսուցչուհի):

-Այ, աղջիկ ջան, հիմա ո՞վ է մեզնից խորհուրդ հարցնում ու լսում: Հիմա դպրոցականի դեմքն էլ է կորել, սովորելու ցանկությունն էլ: Էս օրերին գոնե մի օգտակար բան թող անի, իր ծնողին օգնի (Կազբեկ Գևորգյան, 75տ.):

Անուշ Աբրահամյան

***

Լոռու մարզ, գյուղ Դսեղ

-Աշնանային արձակուրդները դպրոցից հանգստանալու հիանալի հնարավորություն են: Այս օրերին ես նախընտրում եմ ավելի շատ բնության գրկում լինել, ֆուտբոլ խաղալ կամ տեսանյութեր մոնտաժել: Չի կարելի ասել, թե հետաքրքրությունները շատ են մեզ մոտ, բայց անձամբ ես նախընտրում եմ աշնանային արձակուրդները գյուղում անցկացնել, այլ ոչ թե քաղաքում: Այստեղ այնքան շատ վայրեր կան այցելելու, որոնք այս եղանակին ուղղակի հեքիաթային են: Ինձ թվում է՝ քաղաքացիներն էլ շատ կցանկանային հիմա մեզ մոտ լինել: Ձանձրանալու ժամանակ չի լինում: Շաբաթվա մեջ մի քանի անգամ ֆուտբոլի թիմով ենք հավաքվում՝ մարզվելու: Կարևոր է նաև ինքնակրթությունը. համակարգչային ծրագրերով եմ աշխատում ու փորձում եմ խորացնել հմտություններս: Հա, մեկ-մեկ էլ ֆրանսերեն եմ սովորում: Գրքեր քիչ եմ կարդում, կամ ավելի ճիշտ, համարյա չեմ կարդում: Եթե կարդամ էլ, միայն վատ եղանակին, իսկ հիմա ավելի շատ պետք է դրսում լինել (Սյուզի Ղուլինյան, 13 տ.):

Անի Ղուլինյան

***

Կոտայքի մարզ, գյուղ Արզական

-Նստեն իրանց դասերը սովորեն, չարություն չանեն, խելոք լինեն, հիրանց տատիկներին, պապաներին չջղայնացնեն (Արմեն Հովհաննիսյան, 40 տարեկան, գործազուրկ):

-Քանի որ մեկ շաբաթ է արձակուրդը, թող ամեն մեկն իր ցանկությամբ անցկացնի և ամենակարևորը՝ լիարժեք հանգստանա (Անահիտ Մարկոսյան, 38 տարեկան, տնային տնտեսուհի):

-Հագուստ գործելով, օրինակ՝ ժակետներ, գլխարկներ, ձեռնոցներ: Քանի որ աշուն է, թող պտուղ-բանջարեղենը հավաքեն, երաժշտություն լսեն, տարբեր միջոցառումներ անցկացնեն (Քնարիկ Ասատրյան, 50 տարեկան, թոշակառու):

-Հիմնականում պետք է զբաղվեն գրքով, ընթերցանությամբ, հետաքրքիր միջոցառումներ կազմակերպեն, ոնց որ առաջ է եղել (Սյուզի Սողոմոնյան, 31 տարեկան, տնային տնտեսուհի):

-Բնականաբար, արձակուրդները երեխաների հանգստանալու համար են՝ սակայն միշտ չէ, որ պարապ-սարապ պիտի թրև գան: Անհրաժեշտ է լինել Հայաստանի տեսարժան վայրերում, ընթերցել, լինել Լեռնային Ղարաբաղում, հայրենաճանաչությունը շատ մեծ դեր ունի երեխայի ընդհանուր զարգացման համար, այդ իսկ պատճառով պետք է լավ ճանաչել հայրենիքի յուրաքանչյուր ծառ ու թուփը, կենդանական և բուսական աշխարհը, մարդկանց կենցաղը, սովորությունները և անպայման ընթերցել, որովհետև ընթերցանությունն է, որ մարդուն տանում է գիտելիքների մեծ տաճարը, որտեղ մարդը դառնում է բազմակողմանի զարգացած անձնավորություն: Այնպես որ, արձակուրդը նրա համար չէ, որ պարապ-սարապ թրև գան, անհրաժեշտ է ռացիոնալ օգտագործել յուրաքանչյուր պահը, յուրաքանչյուր րոպեն, յուրաքանչյուր ժամը, որովհետև կյանքն էնքան կարճ է, շատ արագ է թռչում, ինչը որ կորցրիր, այլևս հետ բերել չես կարող (Սուսաննա Մանասյան, 67 տարեկան, թոշակառու):

-Օգնեն այգիներից միրգը հավաքել, ծառերի տերևները հավաքեն վառեն, ձմռան համար ցախ հավաքեն, էլ չեմ մանըմ (Գոհար Սուքիասյան, 93 տարեկան, թոշակառու):

-Ազիզ, իմ թոռնիկները դուրսն են, լավ էլ սովորում են, հըմի իրանք հանգստով են, դասերով են, իրանց խաղերով են, գրքեր են կարդըմ, կինոներ են նայըմ (Ռազմիկ Մնացականյան, 63 տարեկան, գործազուրկ):

-Կուզեմ, որ գնան ծովափ, հանգստանան ու հետ գան երեխեքս (Հայկանուշ Գրիշիկյան, 41 տարեկան, աշխատող):

-Ուղղակի լավ անցկացնեն իրենց արձակուրդները (Նատալյա Մկրտչյան, 75 տարեկան, թոշակառու):

-Գնան անտառ արշավի, կրկնեն հիրանց դասերը (Պետրոսյան Էլիդա, 71 տարեկան, թոշակառու):

Էլադա Պետրոսյան