Զարինե Կիրակոսյանի բոլոր հրապարակումները

zarine kirakosyan

Առանց մեր Սաքոների…

Սաքոն ա, Մոսոյի տղա  Սաքոն, հոպարի Սաքոն
2018թ․
Արցախյանում զոհված հորեղբորս մանկության ընկերը՝ Մոսոն, արդեն 26 տարի հունվարի մեկը մեր տանն էր սկսում, ընկերոջ հորն ու եղբորը մենակ չթողեց, ինքն էլ անհիշելի ժամանակներից ամսվա կեսը դիրքերում ա լինում, մինչև էսօր։ Իրեն էստեղ բոլորն են ճանաչում. հաղթանդամ, ուժեղ մարդ ա կամանդիրը, բայց ամեն անգամ հյուրասենյակում կախված հորեղբորս նկարին նայելիս, աչքերը թրջվում են դեռ։
-Հը՞ն, կամանդիր, ի°նչ կա սահմաններին, էս օրերին հո շատ չե՞ն  կրակում:
-Մի օր` լավ, մի օր` կեշ, Վարդան ջան:
-Մամիկո°ն,  լսել եմ` Գերմանիա ես քյացել, վե՞նց զատերին էտ  նեմեցնին:
-Լավն էին, հոպար:
-Հա, ասում են` լավ երկիր ա: Քյացեք, քյացեք, մենք էլ տենանք` ինչ ենք անում: Քյանք, երկու ժամից պիտի պոստ դյերեմ, ռավետը սմենափոխ ա:
Զանգ.
- Հա, իմ  հընգեր Մամիկոնին  հիշում իր, չէ՞, իրա հոր տանն եմ: Բա վե°նց դենք դյերի պոստ, վեր ճամփեքը փակ ա:
Հեռուստացույցը․
-Սիմբա, խնդրում եմ կրկնիր, «Ակունա մատատա»:
-Բայց դա ի՞նչ է նշանակում, Տիմոն:
-Անհոգ եղիր:
-էհ՜, գնացի…


2021թ․
Էս հունվարի մեկին ու երևի արդեն մյուս բոլոր, հոպարը մեր տուն  չի գա:  Ինքն էլ իր  Սաքոյի ընկերներին կսպասի, որ չպիտի իրեն մենակ թողնեն։

Իսկ ներքևինը գիտե՞ք` որ Սաքոն ա:
Իմ լավ ընկեր, Վանի լավ ընկեր, իրա մամայի ու տատիկի լավ ընկեր Սաքոն: Սաքոն ընկեր էր ծնվել,  էս աշխարհում  իրա դերը ընկեր լինելն էր։ Աշխարհը էս տեսակի վերջին ու միակ Սաքոյին  կորցրեց, սև հումորով, աշխարհին անծանոթ ուրիշ բարությամբ։

Էս նկարում Իմ կամերային նայող Սաքոն, նոր առած նոր շորերով գործի էր եկել, ասաց. -Նկարի` էջիս նկարը փոխեմ,- տվեցի ապարատը, նայեց ասաց․
- Էն ա, լավ էլ սիրուն եմ, իմանայի շուտ-շուտ նոր շորեր կառնեի…

«Նոր շորերով սիրուն նկարդ»   բոլորիս էջերում հիմա կա…

Աշխարհին խաղաղություն, մնացածը լավ կլինի

Ամեն կորստի հետ ատամներդ սեղմում ես, կոկորդում հավաքվածը կուլ տալիս, հետո գլուխդ բարձրացնում։

Փաստորեն պապս, որ միշտ ամեն բաժակ բարձրացնելուց ասում էր․ «Աշխարհին խաղաղություն, մնացածը լավ կլինի», իր տեսածից էր ասում։ Մենք խաղաղության մեջ ենք մեծացել, մենք  խնդիրներ ենք ունեցել պապիս ասած «մնացածը լավ կլինի»-ի մեջ։ Մենք խաղաղության մեջ դժվարություն, հուսահատություն, աղքատություն ու ամեն ինչ զգացել ենք, իսկ տատս միշտ իմաստուն ժպտացել ա, իմանալով, որ կարևորը խաղաղության մեջ ենք աղքատ։ Պատերազմում տղա կորցրած տատս ժպտալ գիտեր։

Էս հողում ամեն սեղանի շուրջ, նույնիսկ հարսանիքի, կանգնած հիշել են ընկածներին, մեր պապերը`  իրենց հայրերին, հետո մեր հայրերը արցախյանում ընկած իրենց եղբայրներին, մեր հերթն էլ եկավ, ցավոք: Էլի մի սերնդի ուրախության ամեն բաժակի մեջ մի բաժին տխրություն կմնա։

Սարի գլխի էս մեր տունը ուղիղ պոստերին ա նայում։ Սենյակներից մեկի հատակը փազլի պես կարելի ա քանդել-հավաքել, քանդել ու հայտնվել գետնափոր հողից  սենյակում։ Մանկության «հալամուլայի» իմ թաքստոցը 90-ականներին հոպարն ա բահով փորել թուրքերի հետ «հալամուլա» խաղալուց, որ թաքնվելու տեղ լինի կրակոցներին, փորել ու գնացել ա իր բաժին կռվին։ 30 տարի էդպես էլ չի վերանորոգվել էդ հատակը, աչքը շատ բան տեսած պապս գիտեր, որ կարող ա էլի մի օր հարևանների  հետ «հալամուլա» խաղանք։

Թումանյանը ուղեղումս անընդհատ պտտվում ա նույն տողերով.

Բերանն արնոտ Մարդակերը էն անբան.

Հազար դարում հազիվ դառավ Մարդասպան…

Բոլոր անգիր արածս տողերը իմաստավորվել են մտքումս, էլ ոչ մի բանում պաթոս չկա, ամեն սերունդ գալիս ու ստիպված ա լինում իր փորձով ստուգի մեծերի ասածը, ամեն սերունդ իր փորձովա ա ճանաչում հակառակորդին, որ մարդակեր էլ մնացել է։

Թումանյանը մի քիչ սխալվել էր։

Դավիթս իջել ա դիրքերից հանգստանա: Միտքը` զբաղված, հայացքը` չկենտրոնացած, երկու շաբաթ չջրած ծաղիկներն ա ջրում։ Ուրեմն չենք չարացել, ուրեմն տատիս պես մենք էլ դեռ կժպտանք։

«Կարտոֆիլ սրսկողը». շուտով նոր եթերաշրջան

Փոքր ժամանակ որ լսում էի` «գնում ենք կարտոշկեն սրսկենք», ինչպես գրված է, էդպես էլ պատկերացնում էի.  մեկը ներարկիչը վերցրած բժշկի գործ է անում։ Ճամբարակում շատ արագ են պատկերացումները իրականություն դառնում, քանի որ խիստ կլիմայի պատճառով հիմնականում կարտոֆիլ են աճեցնում: Ու երբ մի օր ականատես եղա, թե ինչպես են կարտոֆիլը սրսկում, մի քիչ հիասթափվեցի: Եվ ինչի՞ են սովորական շորեր հագած, մի երկու կաթիլ էդ բույսերը ջրելու արարողակարգը էդպես կոչել:

Իսկ սա եղբայրս է` Մամիկոնը, իմ մանկության պատկերացրած «դոկտոր» կարտոֆիլ սրսկողը։ Սրսկելու դիմաց խոստացա ֆոտոսեսիա անել համարյա ապոկալիպտիկ ֆիլմերի ոգով:

Մալիշկա

zarine kirakosyan

Ճոխ ֆասադների ու մաքուր կոշիկների հետևում

Թե համալսարանական չորս տարիներիս մեջ մի դրական բան կար, նկարիչ Սրապիոն Դանիելյանի արվեստանոցում մի քանի ամիս նկարելն էր: Ասում էր. «Երկրորդ հարկի պատուհանից ամեն օր տեսնում եմ, թե ոնց են տասը օր նասկիները չփոխած տղաները, գրպանից հանում թաշկինակը ու կոշիկների փոշին մաքրում: Էս մեր հասարակությունն ա…»: Ասում ու լռում էր, ավելին նկատի ունենալով։ Մեկը մտածում էր, ո՞նց կարելի ա տասը օր նույն նասկին հագնել, մեկը թե` թաշկինակով ո՞նց կարելի ա կոշիկ մաքրել։
Կներեք, բայց մեր հասարակություննը էդ տասը օր չփոխած նասկիներն ա, մեզնից արդեն հոտ ա գալիս: Կարանք փտենք, բայց մենք կոշիկներն ենք մաքրում, որ բոլորը տեսնեն, որ փայլում ա, մեզ հուզում ա ամեն ինչի երևացող կողմը, մնացածը կարելի ա ծածկել։
Նկատե՞լ եք, մեր քաղաքի շենքերն ու տները, էդ մեր արժեհամակարգի արտացոլումն ա: Քայլում ես կողքով` թանկ քարերով, ճարտարապետությամբ, մաքուր, կարևորը` ճոխ ֆասադ: Անցնելիս տպավորում ա: Բայց էս քաղաքին Մոնումենտից նայե°լ եք: Ախր, էդ ֆասադի հետևի քանդված բակերը, չմշակված պատերը երևում ա: Ո՞ւմ ենք խաբում, ո՞ւմ ենք ցույց տալիս, որ ամեն ինչ լավ ա, ու խնդիրներ չունենք։

ՀՀ֊ում սպանությունների 17 %-ը ընտանեկան բռնության դեպքեր են, (ամեն 10-ից համարյա երկուսը մահացել են ամուսնու, զուգընկերոջ, եղբոր, որդու կողմից):
Կանանց 40%-ը ֆիզիկական կամ սեռական բռնության զոհ ա դարձել, էլ չխոսենք տնտեսական բռնության մասին, որ ուղղակի էնքան սովորական ու ուղեկցող երևույթ ա մեր հասարակությունում, որ մոռանում ենք, որ էդ էլ ա բռնություն։

Է հա, բոլոր հասարակություններում էլ բռնություն կա, բայց երևի բոլորում չի, որ հասարակության ձայնը բարձրացնող պատգամավորը դեռ կնոջ շալվար հագնել-չհագնելն ա քննարկում: Բոլորում չի, որ հասարակությունը տառապում ա խմբակային ինքնախաբեությամբ, թե բա` մեր ընտանեկան արժեքները (սելեկտիվ աբորտներով աշխարհում առաջատար պետություն)… Ազգովի կոմպլեքս ունենք բարձրաձայնելու, որ մեր հասարակությունում էլ խնդիր կա։ Վայ, չէ, հարևանը, մեծ մասշտաբների դեպքում «թուրքը կտենա` կուրախանա», կարևորը` հարևանների «ավանդական լավ ընտանիք ա» հեղինակավոր պիտակին արժանացել ենք։

էս մեր ապրելակերպի, մտածելակերպի, ճարտարապետության մեջ ա, մեր սարքած ու մեզ լիովին բնութագրող Երևանի ամեն շենքի ու տան մեջ ա, էն մենակ ճոխ սարքած ֆասադների մեջ ա։

Իսկ մարդիկ իրենց խնդիրներով շարունակում են ապրել ֆասադների հետևում, ոչ թե վրա, կոշիկների մեջ, ոչ թե վրա, բռնության մեջ, ոչ թե «ավանդական» ընտանիքներում։

Եկեք խնդիրները տենց սիրուն չփաթեթավորենք ուրիշների համար, մենք էդ ամեն ինչի ներսում ենք ապրում։

zarine kirakosyan

Ձոն տաքսիստին

Չէ, բայց դուք պատկերացնո՞ւմ եք, 120 կմ ճանապարհ մեն-մենակ միջին վիճակագրական  հայ տաքսիստի հետ: Օրվա էներգիադ սպառած ուզում ես մի կերպ տուն հասնել, միակ շփումը պատկերացնում ես ականջակալներիդ երգերի հետ, բայց մեր էս  հորեղբայրը որոշել է, որ ես լուսանկարիչ եմ, ու ուզում է պատմել  արվեստի հետ իր ունեցած բոլոր կապերից, Րաֆֆու «Սամվելի» նկարագրությունների մանրամասնությամբ բացատրում է, թե իրենց տան դաշնամուրը որ պատի տակ էր դրած, լույսն էլ ինչ աստիճանի անկյան տակ էր ընկնում, թե ինչպես ինքը էդպես էլ չսովորեց ակորդեոն նվագել ու մի օր իրենց բարեկամի տան ոչխարի արձանիկը դրեց մեկին մեկ նկարեց:
Դե իհարկե, 120կմ-ում այսքանով չես սահմանափակվի:  Մենք ծանոթացանք Սամվել պապիի ամբողջ գերդաստանին,  բոլոր նախորդ մեքենաներին իրենց տեխնիկական խնդիրներով, հիացանք Սևանի հայելու վրա ընկած լուսնի լույսով,  բայց որ ամենակարևորն էր` ի տարբերություն միջին վիճակագրական հայ տաքսիստի, էս մարդը Ռուսաստանում բիզնես չուներ:  Սամվել պապիին բոլոր մնացած տաքսիստներից առանձնացնում էր այն, որ ինքը ինձ թվում է, վերջի  30 տարին չի ապրել այս աշխարհի վրա,  և ահա ամեն ինչ սկսվեց այսպես.

Էպիզոդ 1

-Սպասեք` տամ վարորդին, բացատրեք ձեր տեղը, լա՞վ,- հայկական մուննաթով արտասանեց հեռախոսավարը:
-Լավ
-Բարև Ձեզ, կարո՞ղ եք մոտենալ Պարույր Սևակ-Ուլնեցի խաչմերուկ, «Պեպսիի» գործարանի մոտ:
- Բայց «Պեպսիի» գործարանը շամպայնի գործարանի մոտ ա:
-Ըը, չէ, սրտաբանական հիվանդանոցի  մոտ ա:
-Լավ, բալես, դե ես 20 րոպեից  կգամ, բայց հեռախոս չունեմ: Էս դիսպետչերի համարն ա, ըտեղից չշարժվես, որ գամ` կարենամ գտնել:
-Ը, լավ էդ դեպքում ես մեծ ուսապարկով եմ,  երևի կնկատեք:

Էպիզոդ 2.

25 րոպե հետո.
-Ո°ւր ենք գնում:
-Ճամբարակ, Շորժայի կողմերը:
-Հա~, բալես, ես Սևանի էդ կողմը չեմ քշել ընդհանրապես, ճանապարհներին ուշադիր կլինես, չքնես` սխալ չքշեմ:
-Լա~վ (պլաններս խախտեց):

Էպիզոդ 3.

Մեկ րոպե անց.
Պ.Սևակ-Ազատության պողոտա:
-Բալե՞ս:
-Լսում եմ:
-Կարո°ղ ա իմանաս` էս խաչմերուկում  թողո՞ւմ ա աջ անել (լուրջ էր հարցնում):

Էպիզոդ 4.

-Բալես, հեռախոս ունեիր, չէ՞:
-Հա, իհարկե:
- Դե լավ ա: Ես ճիշտն ասած,  իմ ավտոն էսօր խփել եմ, ուրիշի մեքենան եմ վերցրել, հեռախոսս էլ փչացել ա, ճանապարհի վրա ենք, մարդ ես, էլի:

Էպիզոդ 5.

-Բայց էդ Ճամբարակը ընդհանրապես չեմ լսել:
-Սովետական շրջանում տարածաշրջանը Կրասնոսելսկ ա կոչվել:
-Հա, Կռասնին ա՞, մի հատ էլ գյուղ ունի` Արծվաշենը: Բարեկամ ունենք էնտեղ, փոքր ժամանակ գնացել եմ:
-Հա, բայց  երևի էլ չունեք, Արծվաշենը հիմա անկլավային տարածք ա, Ադրբեջանի սահմանում :
-Ո°նց, Արծվաշենը վերցրե՞լ են, էդ  ե՞րբ, Ապրիլյանի՞ն:
- Չէ, 27 տարի առաջ, օգոստոսին:
Իհարկե Սամվել պապին շատ տխրեց, երբ իմացավ իրենց հեռու բարեկամը  էլ 27 տարի է` էդ գյուղում չի ապրում, ինչին հաջորդեց.
-Բալես, կարա՞մ ծխեմ:

Ես խորը շունչ քաշեցի, ուժ հավաքեցի, որ ասեմ` չէ, հետո հիշեցի, որ Սամվել պապին հենց նոր կորցրեց իր հեռու Արծվաշենի բարեկամներին, հեռախոսը չի աշխատում,  մեքենան խփել ա,  էս մարդը հենց նոր ա  իմացել, որ «Պեպսին» էլ շամպայնի գործարանի մոտ չի, ու չի եղել, Ճամբարակը նույն Կրասնին ա, Պարույր Սևակից էլ կարելի ա աջով մտնել Թբիլիսյան: Մի խոսքով, հարգեցի էս մարդու վիշտը ու ասացի.
- Եթե ուզում եք` կանգնեք, դուրս եկեք, ծխեք:

Գյուղացի շներն ու Բիմը

Գյուղերում շները չեն կորչում զբոսանքի ժամանակ, զբոսանքի մենակ են գնում, երբ ուզում են, ու անգիր գիտեն բոլոր ճանապարհները հետ գալու:

Գյուղերում շները մի քիչ բրուտալ են, մի քիչ առանց թիթիզությունների, ու տերերին ուրախացնելուց բացի սեփական գործն ունեն հայաթում: Գյուղերում շները «աշխատանքով տունն են պահում»:

Հուլիսի ամենասիրուն օրերից մեկին  երեք տարի առաջ  Ճամբարակի սակավ արևի տակ  նստած, հայացքով դեպի արևը  կլանված, զբաղված էի  մեկ շնչին ընկնող հաշված ճառագայթները ընկալելով, մինչև դարպասի չխկոցի հետ նկատեցի Սուրոյին, ձեռքին սպիտակ բրդի գունդ:
-Շուն եմ բերել, ոնց որ սեթերի խառնուրդ ա:
Ամբողջությամբ սպիտակ շան ձագ, սև ականջով,  փափուկ,  ու արդեն մարդամոտ:
- «Белый Бим Черное ухо» (Սպիտակ Բիմ սև ականջ) կինոն տեսնող եղե՞լ ա, ինքն  ա որ կա, ուրիշ անուն պետք չի,- վրա բերեց հարևանի կինը:
Էս մեր Բիմը էդպես էլ «լավ աշխատող չդարձավ»:  Լավ աշխատող լինելու համար պիտի ատամներով տունը պահես, ամեն եկողի վրա էնքան հաչաս մինչև փոշմանի, հետ գնա:  Էս բրդոտը բոլորին էնքան էր սիրում, որ հերիք ա մեկը հայաթ մտներ, կգնար նոր տիրոջ պես կընդուներ, կատվի պես կքսվեր ոտքերին. էտ էլ հայաթի կատվից էր սովորել, ախպերներ  էին:

Ամեն անգամ Երևանից գալիս, ոգևորվորվում, գալիս  երկու մետր հեռավորությունից ձգվում ու դանդաղացրած կադրով  կեղտոտ ոտքերով ամբողջ մարմնով մեկ թռչում էր վրաս: Ես էլ դանդաղացրած կադրով գոռում էի.
-Չէ, Բիմ, չէ, Բիմ…-  ինքը հասկանում էր իհարկե, ուղղակի լուրջ չէր ընդունում ասածներս:

-Հա  մամ,  գործից ուշանում եմ:
-Բալես, շունը երկու օր ա` տուն չի գալիս:
-Մամ,  կգա, արձակուրդ ա գնացել:

Ֆեյսբուք.
«Ճամբարակում փողոցի մեջտեղում երեխաների առաջ շների զանգվածային սպանդ են իրականացնում, հանրային վայրում զենք օգտագործելով»:

-Բալես շունը հետ չի եկել:
-Չէ, մամ, կգա:
-Հարևանի հարսն ասում ա էդ թափառական կրակած շների մեջ սպիտակ շուն ա եղել…
-Մամա, ասում եմ կգա,  ասում եմ կգա…

Գյուղերում շները զբոսանքի մենակ էին գնում,  իսկ ես  արդեն ամիսներ ա  հավատում  եմ,  թե բոլոր ճանապարհներն իմացող Բիմը մոռացել ա ոնց են  հետ գալիս տուն:

(Թափառական (ոչ միայն) շների հարցը սենց ա լուծվում. կարճ, միանգամից, մի կրակոցով, փողոցում,  երեխեքի առաջ, որ աչքները սովորի, հանկարծ չմեծանան հարցնեն. «Բա կենդանիներին խի՞ են սպանում»):

Լուսանկարը` Զարէ Կիրակոսյանի

Ճամբարակ

Լուսանկարը` Զարէ Կիրակոսյանի

Լուսանկարը` Զարէ Կիրակոսյանի

Ասում են Եկատերինա թագուհին ռուս մոլոկաններին  աքսորեց  Ճամբարակ, որպես տարածքի ամենացուրտ ու անբարենպաստ վայր, էն «հեյվարա» Սիբիրը թողած: Արդեն խոստումնալից է, չէ°:
Դե, օրինակ, հիշում եմ, որ տատս ասում էր` ստեղ մենակ օգոստոսին ձյուն չի եկել: Ես իմ կարճ ապրած երկու տասնամյակների ընթացքում ձյուն չեմ տեսել մենակ հուլիս-օգոստոս ամիսներին, մի ուրիշ տեղական հումոր ասում է. «Ճամբարակում ինչ ցանում ես, կարտոֆիլ ա դուրս գալիս»: Աշխարհագրական էս բարձրության վրա, ու էսքան քիչ արևի պայմաններում կարտոֆիլ է պետք լինել` դիմանալու համար: Կարելի է ասել` մեր երկրորդ հացն է:

Լուսանկարը` Զարէ Կիրակոսյանի

Լուսանկարը` Զարէ Կիրակոսյանի

Կիլոմետրերով կարելի է գալ մինչև Շորժա-Ճամբարակ  վահանակ, ոչ մի փոփոխություն. նույն կլիման, նույն տրամադրությունը, արև, լողափին մարդիկ: Մեկ էլ թեքվում ես սարերի մեջ կորչող էդ նեղ ճանապարհով, մի քանի կիլոմետր, ու բոլոր օրինաչափությունները կորչում են: Քիչ է մնում ասեմ` երկրի ձգողականությունն էլ է վերանում: Կիլոմետրերի վրա արդեն նկատում ես մառախուղի մեջ կորած սարերը: Եթե բախտներս բերում է, մառախուղը մնում է սարերի վրա ու չի իջնում:  Մարդու գիտակցությունը մի քիչ տեղի տա, երևակայությունն էլ ուժեղ լինի, միստիկան կսկսի գլուխ բարձրացնել:

Լուսանկարը` Զարէ Կիրակոսյանի

Լուսանկարը` Զարէ Կիրակոսյանի

Անբացատրելի է, մեկ-մեկ թվում է` էս օդի մեջ հատուկ տոքսիններ կան, ունակ տրամադրության, մտքերի վրա ազդելու:

Էս ինձ ծանոթ վերջին տունն է Ճամբարակում, որտեղ մոլոկան է ապրում: