Ողջույն, ես Հայաստանի Հանրապետության անչափահաս քաղաքացի եմ։ Ունեմ իրավունքներ, պարտականություններ, ու կան մի խումբ մարդիկ, ովքեր անհանգստացած են կամ պատասխանատու այդ իրավունքների ու պարտականությունների ճիշտ իրագործման համար։ Այդ մարդկանց հանդիպելու մի վայր էլ, փաստորեն, Ազգային Ժողովի նիստերի դահլիճն է, որտեղ բազմաթիվ կարևոր հարցեր թողած՝ սկսում են քննարկել, թե ես հանրահավաքի գնա՞մ, թե չէ, դասադուլի մասնակցե՞մ, թե չէ, կարծիք ունենա՞մ, թե այդ ամեն ինչի համար բավականաչափ ադեկվատ չեմ։

Ախր, ես անչափաս լինելուց բացի նաև քաղաքացի եմ, չէ՞, և ուզում եմ արժանապատիվ կերպով ապրել իմ երկրում։ Ըստ այդմ, ունեմ նաև կարծիք, թե ինչ ուղի է պետք ընտրել այդ երանելի երկիրն ունենալու համար, ինչ մարդիկ են պետք մեզ դա իրականացնելու համար։ Օրենքը մեզ կարծիքը շոշափելի դարձնելու հնարավորություն, բնականաբար, չի տալիս, բայց դե մենք հո չե՞նք կարող նստել տանն ու սպասել, թե երբ պետք է գնանք ընտրությունների։

Առհասարակ։ Եկեք համաձայնենք, որ վերջին իրադարձությունները ամեն ինչից զատ մեզ՝ անչափահասներիս, դաստիարակեցին որպես քաղաքացի։ Ազգային Ժողովի որոշումներից մեկով դպրոցում հասարակագիտություն սովորող աշակերտը շատ դեպքերում կարող է չպատկերացնել իր դերը երկրի սոցիալական ու քաղաքական կյանքում։ Մենք հիմա պատկերացնում ենք այդ դերը, մենք հասկանում ենք, որ ամբոխ չենք, ախր, ժողովուրդ ենք։ Օրենքներ ենք սովորում ի վերջո։ Սկսում ենք քրքրել Սահմանադրությունը, կարդում ենք ինչ-որ հոդվածներ, որ իմանանք, թե ինչպես տեր կանգնել մեր ու կողքինների իրավունքներին։

Հիմա անչափահասների ու չափահասների գիտակցությունը սկսել է փոխվել, լավատես ենք դարձել, թավշյա ենք մտածում, հավատում ենք, փորձում ենք փոխել ու փոխվել։

Գիտե՞ք, էս ցույցերի, գոռոցների, դասադուլների ու հանրահավաքների մեջ մի հաճելի բան կա։ Զգալ ու տեսնել, թե ինչքան ոգևորված ու համախմբված են մեր հայրենակիցները։ Ավելի հաճելի է նկատել դա հարազատ քաղաքում ծանոթ մարդկանց մասնակցությամբ։ Նստած կարդում էի ուրիշ քաղաքներում անցկացվող երթերի մասին ու մի քիչ տխրում, որ նույն համախմբվածությունը չեմ կարող տեսնել մեր պատշգամբից, բայց․․․ Ինձ ու շատերին մի խումբ երիտասարդներ եկան ապացուցելու, որ, այո՛, սպիտակցիները կարող են համախմբվել, անկախ տարիքից, աշխատավայրից ու անձնական սկզբունքներից նրանք կարող են կանգնել մեկը մյուսի կողքին ու գնալ մի գաղափարի հետևից։ Նայում եմ դեռահաս դպրոցական տղաներին: Նրանցից ոմանք հնարավոր է, որ դպրոցի բակում երբեմն հակասություններ են ունեցել, երբեմն չեն հասկացել իրար, բայց հիմա, այսօր նրանք ձեռք-ձեռքի բռնած փողոց են փակում ու մեկ մարդու նման մեզ հայտնի արտահայտություններ վանկարկում։ Համախմբվածությունն ամենամեծ ուժն է։ Պայքարողը միշտ էլ պայքարում է, ու կարևորը այդ ոգին արթնացնելն է։ Այսօր արատավոր երևույթների դեմ պայքարողը վաղը թշնամու դեմ ավելի ամուր ոգով ու կամքով կպայքարի։

Հեռուստացույցով, համացանցում, մեր խոսակցություններում ու ամենուր մի թեմա է՝ այն, ինչ կատարվում է Երևանի կենտրոնական փողոցներում վերջին օրերին։ Դե… Երևանի փողոցներում ու մեր խոսակցություններում։ Շատ մարդիկ խոսում են, քննարկում, կարծիք արտահայտում, որակավորումներ տալիս տեղի ունեցող իրադարձություններին, բայց երբ պահը գալիս է պայքարելու, փողոց դուրս գալու ու կարծիքն ու ձայնը հնչեցնելու, բոլորը գոհ են, բոլորը շնոհակալ ու երջանիկ։ Ախր, չէ, մինչև ե՞րբ պետք է բողոքները մնան բամբասանքների մակարդակում, մինչև ե՞րբ պետք է պետական աշխատողները վախենան տեսախցիկներից, ոստիկանները դուրս գան իրենց իսկ հարազատների դեմ, սոցիալական կայքերում բոլորը հեղափոխություն պահանջեն ու ամպագոռգոռ խոսքեր ասեն։

Ընկերներիս ու ծանոթներիս վերջին օրերին բաժանել եմ մտովի երկու մեծ խմբի։ Նրանք, ովքեր հաշվի չառնելով ոչինչ, պայքարում են, ու նրանք, ում պայքարը սկսում ու ավարտվում է մեկնաբանություններ գրելով ու բողոքելով, թե ինչ վատ է ամեն ինչ ընթանում։ Ու մտածում եմ. ի՞նչ եմ անում ես ինքս։ Տեսանյութեր ու նյութեր տարածելով փորձում եմ արդարացնել բացակայություն կոչվող մեղքս ու ամեն րոպե ինձ մեղադրում, որ ես՝ ինքս ոչինչ չեմ անում հայրենիքիս ապագայի համար։ Երևի էդ մի քանի տասնյակ կիլոմետրը նաև հոգեբանություն է փոխում։ Ախր, ինչքա՞ն է ամեն ինչ ակտիվ ու բորբոքուն մայրաքաղաքում ու ինչքան պասիվ՝ մարզերում։ Ինչո՞ւ։ Մի՞թե մարզում ապրող մարդիկ լիովին բավարարված են այս վիճակով ու դրա հետագա զարգացումներով։ Մի՞թե ցանկություն չունեն ինչ-որ բան դեպի լավը փոխելու։ Չէ, երևի հավատ չունեն։ Այս ու այն կողմում էսպիսի բաներ են ընկնում ականջիս․

«Իսկ ի՞նչ է փոխվելու», «Ամեն ինչ ոնց կա, տենց էլ կմնա», «Մեր արածը շատ փոքր բան ա» ու էլի խոսքեր, որոնք կարծես վիրավորեն հազարավոր մարդկանց, ովքեր իրենց առողջության ու երբեմն էլ անվտանգության հաշվին պայքար են մղում։

Քաղաքում, ուր ես եմ ապրում, ամեն ինչ ավելի քան սովորական է։ Էդ սովորականությունը մի քիչ սպասելի ու ավելի շատ անսպասելի էր։ Քայլում ես փողոցում ու զգում, որ կարծես մարդկանց համար ամեն ինչ միևնույնն է, կարծես նրանց ոչինչ չի մտահոգում։ Բայց բոլորս էլ գիտենք, որ դա այդպես չէ, նախկին աղետի գոտու մարդիկ կարծես ճնշվածություն ու թերահավատություն ունեն։

Ուզում եմ հավատալ, ուզում եմ հավատացնել, որ ամեն ինչ կախված է էն երիտասարդ աղջիկներից ու տղաներից, ովքեր պայքարում են, ովքեր հավատում են ու հավատացնում, որ էս երկիրը երկիր է, կամ եթե նույնիսկ չէ, ապա կդառնա։

Երևի մի օր ամեն ինչ կփոխվի, ու մեր բոլորի անգամ փոքր քայլերը այդ ժամանակ ցույց կտան իրենց արդյունքը։

Չեմ սիրում խոսակցություններ լսել, բայց երբեմն խանութի հերթերում, դպրոցի ճանապարհին ու երթուղայինում որոշ խոսքեր միանգամից ականջներիս ստիպում են լսել, լսել մարդկանց կյանքին ու առօրյային առնչվող որոշ դրվագներ, մտածել դրանց շուրջ ու ինչ-որ բաներ հասկանալ:

Մետրոյի կանգառի աղմուկի մեջ երկու կին՝ ծանր տոպրակները ձեռքներին, հոգոց հանելով խոսում էին․

-Մի երկու տոպրակ ոնց լցվեց արագ, տենց արագ էլ դրամապանակս դատարկվեց, անտեր ռուբլին ընկավ, մարդ չգիտի՝ էլ ինչ անի։

-Հա, իրոք, մի ամբողջ ամսվա աշխատանք լցնում ենք տոպրակները, մի քանի օրում պրծնում ա, գնում, մեզ էլ մնում ա անհանգստությունը:

-Հազար եմ ասել, ա՛յ տղա, արի հետ, ընտանիքիդ կողքին եղի, երեխեքիդ մեծանալը տես․․․ Է՜հ, տեսնես՝ կգա՞ մի օր, որ մեր երկու երնեկն էլ մի տեղ կլինի․․․

Պարզից էլ պարզ էր, որ արտագնա աշխատանքի մասին էին խոսում։

Մի քանի օր անց երեկոյան միացնում եմ հեռուստացույցը, մի ալիքով՝ տնտեսական աճ, մյուսով՝ բանակ, սիրիահայեր, արտագաղթի բարձր ցուցանիշ և այլ թեմաներ։ Անջատում եմ ու գնում պատուհանի մոտ: Նայում եմ դիմացի չորսհարկանի շենքի լույսերին, ախր, անցած տարի բոլորը վառ էին: Իսկ հիմա, առաջին հարկի բնակիչները տեղափոխվեցին Ռուսաստան, երրորդում ապրողները վաղուց վաճառել են ամեն ինչ ու տեղափոխվել Երևան, իսկ բակում խաղացող երեխաների աշխուժությունը շուտվանից նախկինը չէ: Զանգում եմ ընկերուհուս ու զգում ձայնի տխրությունը, եղբայրը նորից մեկնում է արտերկիր՝ աշխատելու, ու ինքն էլ տխրել է, որովհետև կկարոտի:

Շաբաթ-կիրակիներս ավարտվում են տատիկիս ու պապիկիս հետ «սքայփով» զրուցելով, ու ինձ համար էս ամենի ամփոփումը միշտ երեկոյան էդ ժամին է գալիս, երբ հասկանում եմ՝ ինչ բարդ է ապրել հարազատներից հեռու: Մարդիկ, անտեսելով բազմաթիվ դժվարություններ, հեռանում են: Մեկը՝ ժամանակավորապես, մյուսը՝ մշտական, դե, ոնց երգում է ասվում՝ օտար ափերում բախտ որոնելու:

Ինչքան ուրիշ կլիներ ամեն ինչ, եթե չլիներ արտագաղթը: Մեր բակն առաջվա պես ակտիվ ու աշխույժ կլիներ, մետրոյի աղմուկի մեջ մի քանի հոգոց երևի պակաս կլիներ, դիմացի շենքի լույսերի հատուկենտությունը չէր լինի, ու ես էլ երևի «սքայփ»-ով զրույցների փոխարեն շախմատ կխաղայի պապիկիս հետ երեկոյան:

Ու չնայած մարդիկ, նրանց խոսակցությունները, հոգսերն ու ձգտումներն այդքա՜ն տարբեր են, նրանք երբեմն այնքան նման ու ընդհանուր իմաստ են թաքցնում․ մետրոն, լույսերը, բակն ու «սքայփը»։