Դիանա Շահբազյանի բոլոր հրապարակումները

Ժապավենի դարաշրջանը. Մաս երկրորդ

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Մութ սենյակի, լուսազգայուն նյութերի ու ժելատինի էմուլսիայի միջով հասանք նրան, որ հայտնաբերվեց ժապավենը, և ֆոտոն սկսեց զարգանալ որպես արվեստի մի նոր տեսակ: Հիմա ֆոտոն կախարդական հեքիաթ է թվում, իսկ լուսանկարիչները` հրաշագործներ: Դուք ինքներդ տեսնելով լուսանկարը երևակելու պրոցեսը, ձեզ կախարդանքի կենտրոնում կզգաք, հավատացնում եմ:

Բոլորին սկսեց հետաքրքրել այն, շատերը սկսեցին զբաղվել ֆոտոյով, բայց ոչ բոլորին հաջողվեց ստեղծել ֆոտո, քանի որ ինչպես նշեցի, այն դարձավ արվեստի մի նոր տեսակ, իսկ դա նշանակում է, որ պետք է ունենալ որոշակի տաղանդ: Թվում է, թե լուսանկարելու համար տաղանդ այնքան էլ պետք չէ, հա, ի՞նչ կա կոճակ սեղմելու մեջ: Իրականում մինչև այդ կոճակը սեղմելը մարդը իր գիտակցության մի որոշակի մակարդակում սկսում է մտովի գծմծել այն պատկերը, որը պետք է ստանա: Այլ խոսքերով, անում է այն, ինչը անում են նկարիչները թղթի վրա, ուղղակի ենթագիտակցության մեջ (մեր ենթագիտակցության մեջ երևակայական թուղթ և մատիտ կա): Հա, սկզբում դա բարդ է, մանավանդ, երբ դու երբեք ուղիղ գծեր չես կարողացել տանել, և նկարելը քեզ համար սահմանափակվել է ծուռմռտիկ տնակներ և մարդուկներ նկարելով: Բայց ժամանակի ընթացքում անհաջող գծագրեր անելուց, դրանք նույնքան անհաջող լուսանկարելուց և քեզ պատեպատ տալուց հետո սկսում ես ինչ-որ պատկերներ ստանալ, ուղիղ անկյունագծեր տանել: Այդ ժամանակ արածդ լուսանկարը դառնում է այնքան քոնը:
Ես լուսանկարել սկսել եմ թվային ֆոտոխցիկով և հիմա ամեն անգամ, երբ ժապավենով եմ նկարում, մեխանիկորեն նայում եմ խցիկի դիսփլեյին` տեսնելու լուսանկարս: Պատկերացրեք` ինչ ծիծաղելի իրավիճակում եմ լինում, մանավանադ, եթե պատկերացնենք, որ ժապավենով խցիկները դիսփլեյ չունեն: Իրականում, ժապավենով լուսանկարելիս խորը դեպրեսիայի մեջ ես ընկնում, մինչև տեսնում ես վերջնական երևակված տարբերակը: Մեկ այլ դեպրեսիա է նկարելու գործընթացը, երբ որոշում ես էքսպոզիցիան, կոմպոզիցիան և ֆոկուսը: Բայց փոխարենը, ինչպես ես հրճվում, երբ վերջնական պատկերը քո ուզածով է լինում: Ինչ եմ ուզում ասել: Ժապավենով նկարելիս դու անում ես ամեն ինչ` պատկերը պատկերացնելուց մինչև այն տեսանելի դարձնելը:  Եվ թվում է, որ լուսանկարչինը ամենահեշտ ձևն է ասելիքը ասելու, քանի որ նկարիչները, քանդակագործները օրերով, ամիսներով են չարչարվում իրենց գործերի վրա, իսկ լուսանկարչին տիեզերքի անծայրածիր ժամանակից միայն  մեկ վայրկյանի որոշ մասն է բաժին հասնում: «Արվեստը ստեղծելու միակ պահը` դա վայրկյանի 1/25-րդ մասն է, երբ բացվում է փակաղակը, խցիկի մեջ լույս է վառվում, և շարժումը կանգ է առնում»:  Սա ասել է Անրի Կարտիե- Բրեսոնը, ում մասին մենք կհասցնենք խոսել և տեսնել վայրկյանի այն ակնթարթները, որոնք նա է ապրել:
Բայց կարծես մենք շեղվեցինք: Հա, ինչ էի ասում: Երբ արդեն ժապավենը հասանելի էր բոլորին, և որոշ անհատներ սկսել էին ֆոտո ստեղծել, մարդիկ այն բաժանեցին տեսակների, կամ դա ինքնաբերաբար ստացվեց, չգիտեմ:
Երբ մեր` այսինքն, մարդու ձեռքում հայտնվում է տեսախցիկ, մենք նախ և առաջ լուսանկարում ենք մեր գեղեցիկ շրջակա միջավայրը` այսինքն, բնանկարը: Նույնիսկ առաջին պահպանված լուսանկարը բնանկար էր, եթե հիշում եք Նեպսի «Տեսարան պատուհանից»-ը:

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Հետո սկսում ենք նկարել այլ մարդկանց: Մեր սիրելիներին, կամ գոնե թե մարդկանց, ում միջոցով  ինչ-որ բան ենք ուզում ասել: Դա դիմանկարի հիմնական ասելիքներից մեկն է:

Հետո նկարում ենք մի դետալ, որը երևի թե ինչ-որ բան նշանակում է մեզ համար, արժեքավոր մի բան: Սովորաբար այդ առարկաները անշունչ առարկաներ են, որոնք կարելի է այլ կերպ անվանել մեռած բնության մի մաս (դա ես չեմ այդպես մտածել): Ֆրանսերեն մեռած բնություն կլինի` Nature morte:  Ծանոթ բառ է, չէ՞: Այո, նատյուրմորտ թարգմանաբար նշանակում է մեռած բնություն:
Հետո դուրս ենք գալիս մեր խցիկներով փողոց, նկարում փողոցային անցուդարձը, մարդկանց: Այդ փողոցային լուսանկարների մեջ միգուցե երևում է այդտեղի տրամադրությունը` անվերջ շտապող մարդիկ, բանուկ փողոցներ, մի ծայրում կանգնած գումար հավաքող երաժիշտը և այլն: Չենք միջամտում այդ անցուդարձին, պարզապես նկարում ենք կյանքը ինչպես կա:

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Այդ փողոցներից մեկում հին մեքենաների ցուցադրություն է: Շտապում ենք այնտեղ և ընտրում ճիշտ դիտակետը այնպես նկարելու, որ մեր լուսանկարի միջոցով տեղեկացնենք այդ իրադարձության մասին: Հենց այդ «տեղեկացնել» բառի հետ է կապված Ֆոտոռեպորտաժը, որի հիմքում ինֆորմացիա փոխանցելն է:
Փողոցի աղմուկից փախչելով մտնում ենք բակերից մեկը: Բակում երեխաներ են խաղում, մոտենում ենք մի քանի դիմանկար անելու, բայց նրանց մայրիկները իրենց տուն են կանչում: Մենք գնում ենք այդ երեխաների ետևից և հայտնվելով մի մեծ հանրակացարում այնտեղ նրանց նման հազարավոր երեխաներ ենք տեսնում: Ինքնաբերաբար ձեռքներս տանում ենք դեպի մեր խցիկը և նկարում այնտեղ ապրող անապահով ընտանիքների կենցաղը: Նորից ոչ մի բեմականացում, ոչ մի միջամտում: Նկարում ենք այն ամենը, ինչ տեսնում ենք: Լուսանկարչության այս ձևը կոչվում է վավերագրական, կամ դոկումենտալ:
Հանրակացարանից դուրս գալով շարունակում ենք քայլել, սակայն արդեն մթնել է: Եթե մենք ապրեինք առաջներում, ապա կարող էինք ուղղակի խցիկը դնել մեր պայուսակը, քանի որ դժվար թե ունենայինք այդքան բարձր լուսազգայունությամբ ժապավեններ գիշերային լուսանկարներ ստանալու համար: Բայց թվային տեխնոլոգիան մեզ թույլ է տալիս նկարել գիշերը այնպիսին, ինչպիսին տեսնում ենք, առանց լղոզվածության: Դե, կարծում եմ, կարելի է մի երկու անգամ նկարել լուսավորված կամուրջի ֆոնին արագ սլացող մեքենաները իրենց երկար անհասկանալի թվացող հետագծերով:
Իրականում ժանրերը շատ-շատ են, և նրանք պարբերաբար թարմացվում են: Ես որոշել եմ հետագա հոդվածներում ավելի մանրամասն պատմել յուրաքանչյուր ժանրի մասին և գուցե ծանոթացնել այդ ժանրի ներկայացուցիչներից մի քանիսի ու իրենց գործերի հետ:

Իսկ դուք շարունակեք լուսանկարել և մի հուսահատվեք, եթե դեռ չի ստացվում, քանի որ ինչպես ասում էր Կարտիե-Բրեսոնը. «Ձեր արած առաջին 10.000 լուսանկարները ամենավատն են»:

Ժապավենի դարաշրջանը. Մաս առաջին

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Նախորդ համարներից դուք արդեն հասցրիք մոտավոր պատկերացում կազմել, թե ինչ է իրականում իրենից ներկայացնում լուսանկարը: Ու երևի հիմա էլ կարդալով մտածում եք, որ նորից հեքիաթներ եմ պատմելու ինչ-որ Դագերի կամ ինչպե՞ս էր նրա անունը… Հա, Նեպսի մասին: Իրականում դեռ երկար բան կա խոսելու ասենք, Տալբոտի կալոգրաֆիայի կամ նմանատիպ փորձեր անող մի շարք այլ մարդկանց մասին, ովքեր ուղղակի ճանապարհ են բացել դեպի ֆոտոն: Այդ լուսազգայուն շերտով պատված թիթեղներն ու սկավառակները հիմք հանդիսացան լուսանկարչության զարգացման ամենակարևոր, հեքիաթային փուլին` ժապավենային դարաշրջանին:

Երբ ես փոքր էի, Մերգելյանի մեր տանը ամեն երեկո ես ու պապիկս նստում էինք բաց պատշգամբում ու զրուցում.
- Ամեն ամառ տատիդ ավտոյով տանում էի Կիսլովոդսկ: Նենց սիրուն քաղաք էր: Էն ալբոմի մեջի տատիդ նկարները սաղ էնտեղ էի անում: Մի քանի հատ ժապավեն էի գնում, մինչև հետ էինք գալիս` բոլորը նկարած էի լինում: «Զենիթ» ունեի: Գիտե՞ս ինչ թանկ էի առել: Էդ ժամանակ «Զենիթի» նման ապարատ չկար: Էն Լենուշը հետը տարավ եսիմ ուր` էլ չբերեց,- և ամեն անգամ ափսոսանքով հիշում էր իր «Զենիթը»:
Հետո դարակներից քրքրում հանում էի չտպված, մեծ տուփի մեջ կոկիկ հավաքված ժապավենները` պապիկս էր հավաքել: Հանում ու ժամերով յուրաքանչյուր ժապավենը պահում էի արևին և նկարներն էի նայում:
Պապիկս մեզ էլ էր նկարում: Ճիշտ է, ոչ «Զենիթով»: Ամեն կիրակի օր տանում էր Կենդանաբանական այգի, կանգնում էինք արջերի վանդակի մոտ, պապիս էլ մինչև ֆոկուս էր բռնում- նկարում, արջերը մտնում էին իրենց բները: Բոլոր նկարներում մենք ենք դատարկ վանդակների ֆոնին:
Հա, ինչ էի ասում, այդպիսի բան էր ժապավենը:
Դագերի ժամանակներում դեռ պատկերացում չունեին ինչ է այն, և չէին պատկերացնում, որ քսաներորդ դարում Ջորջ Իսթման անունով մեկը կստեղծի մի կազմակերպություն, որը ժապավենների արտադրության մեջ կլինի առաջատարը, և որի մասին կխոսեն մինչև անգամ այսօր: Այո, խոսքը Կոդակի մասին է: Այլ ժապավեն արտադրող ընկերություններ էլ են եղել, հիմա էլ կան, բայց Կոդակը միշտ դոմինանտ է եղել նրանց շրջանակներում: Այդ ժապավենը նաև կինոյի հիմքն է եղել, քանի որ հենց Իսթմանի տեխնոլոգիայով Էդիսոնը սկսեց նկարել առաջին շարժվող պատկերները, սակայն դրա համար դեռ շատ վաղ է:
Հա, ուրեմն, ժապավենը բարակ պլաստիկե թիթեղիկ է, մի կողմից պատված ժելատինի էմուլսիայով, մյուս կողմից` լուսազգայուն արծաթի հալոգենի մանր բյուրեղիներով, որոնց քանակից է կախված լուսավորությունը, ջերմաստիճանը և այլն: Սակայն դա միայն նրա քիմիական մասն է: Ժապավենը վաղուց պետք է վերացած լիներ: Դեռ այն ժամանակ, երբ թվայինը արեց իր առաջին քայլերը: Ի դեպ, այդ ժամանակաշրջանը Կոդակի համար ողբերգական է եղել, քանի որ այդ հսկայական ընկերությունը սննկացել է: Ոչ ոքի այլևս հարկավոր չէին ժապավեններ: Սակայն բարեբախտաբար լուսանկարիչների մեջ եղան էնտուզիաստներ, ովքեր չդավաճանեցին և շարունակեցին նկարել ժապավենով:

Հիշո՞ւմ եք, նախորդ անգամ ասում էի, որ հիմա էլ կան լուսանկարիչներ, ովքեր շարունակում են նկարել ժապավենով, իրենց ձեռքերով երևակում են լուսանկարները` զգալով երևակայությունն ու միտքը իրականություն դարձնելու հեքիաթային ճանապարհը: Հա, կան: Նրանցից մեկն էլ լուսանկարիչ Պատրիկ Ջուսթն է, ով ողջ օրը խցիկը ձեռքին թափառում է Բալթիմորի փողոցներում ու ժապավենով նկարում փողոցային կյանքը: Գիտե՞ք, նա ինչ է ասում: Նա ասում է, որ. «Ֆոտոն քանդակի նման է, եթե դու սովորել ես աշխատել կավի հետ, դժվար է անցնել մետաղի կամ, փայտի, եթե նույնիսկ բոլորը աշխատում են դրանցով»: Պետք է նշեմ, որ հիմա ձեր ամենասիրելի, պաշտելի, օսկարակիր ֆիլմերի մեծ մասը շարունակում են նկարահանել ժապավենով, ասենք ինչպես Քվենտին Տարանտինոն կամ Քրիստոֆեր Նոլանը` պնդելով, որ ոչ մի նորագույն տեխնիկա երբեք չի տա այնպիսի որակ, իսչպիսին տալիս է ժապավենը:

Ուզո՞ւմ ես լուսանկարել. մաս 2

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Դուք հավանաբար արդեն անում եք լուսանկարչության մեջ ձեր առաջին փորձերը: Իսկ հենց ինքը` լուսանկարչությունը, իր առաջին փորձերը արել է 1800-ականներին: Նրա ծննդյան օրը համարվում է 1839 թվականի օգոստոսի 19-ը, երբ Ֆրանսիայի ակադեմիայի նիստի ժամանակ հայտարարվեց, որ ոմն Լուի Դագերի հաջողվել է ստանալ և պահպանել լուսային պատկերը: Սակայն այս անգամ, նույնպես, նրա մասին ավելի ուշ:

Հա, ի՞նչ էի ասում: Լուսանկարչությունը հիմնադրվել է այդ ժամանակ, բայց դրա հիմքում ընկած առանձին դետալներ ստեղծվել են ավելի շուտ:

Դուք բոլորդ էլ ոչինչ չանելու հետևանքով խցիկը ձեր ձեռքում պահած, կամ կախած պարանոցից, մատներով տրորում եք այն «ապակին» ու մի մեծ տգեղ մատնահետք թողնում դրա վրա: Այդ «ապակին» ոսպնյակն է, և եթե իմանաք, թե ինչ երկար և կարևոր պատմություն ունի, կսկսեք ավելի նուրբ վերաբերվել դրան` չփչացնելով ձեր լուսանկարները:

Ուրեմն այսպես, ոսպնյակը առաջին անգամ օգտագործել են Օլիմպոս լեռան վրա կրակ ստանալու համար, իսկ Շրիմանը գտել է Տրոյա քաղաքը և պեղումների ժամանակ գտել է ի՞նչ, այո` ոսպնյակ: Հետագայում այն օգտագործել են մանրադիտակներ ու աստղադիտակներ պատրաստելիս, և վերջապես ձեզանից ոմանք կրում են օպտիկական ակնոցներ: Ավելի ուշ ստեղծեցին օբյեկտիվ: Առաջին անգամ օբյեկտիվ ստեղծեց Ֆոկլենդերը:

Լուսանկարի մյուս բաղադրիչների` լուսազգայուն նյութերի մասին առաջինը իմացել են ալքիմիկոսները:

Երևի հիշում եք, որ ես հաճախ ակնարկում էի մի մարդու մասին, ով ստեղծել էր ինչ-որ …..տիպ: Այո, այո դագերոտիպ: Այդ ժամանակ լուսանկարն այդպես էին անվանում: Պատկերացրեք, որ հիմա դուք ձեր ընկերոջը ասեիք ոչ թե «արի` ինձ լուսանկարի», այլ` «արի` ինձ դագերոտիպի»: Ծիծաղելի է, չէ՞: Հիմա պատկերացրեք, որ իրարից առանձին երկու մարդ ստեղծում են սենյակի մեծությամբ տեսախցիկ, բայց նրանցից առաջինը կարողանում է մնայուն պատկեր ստանալ, երկրորդը` ոչ:

Մի օր այն երկրորդը իմանում է առաջինի հաջողության մասին, նրա հետ համաձայնության գալիս: Նրանք զարգացնում են այդ տեխնոլոգիան` հասցնելով գիտական բացահայտում ճանաչելու շեմին, բայց գյուտը դեռ չգրանցած, առաջինը մահանում է, և բացահայտումը վերագրում են երկրորդին: Խճճվեցի՞ք, ուրեմն…

Սենյակի մեծությամբ տեսախցիկը կամերա աբսկուրան է` առաջին ֆոտոխցիկը, որը բառացիորեն նշանակում է` մութ սենյակ: Առաջինը Ժոզեֆ Նիսեֆոր Նեպսն էր, ով պատկերը կարողացել էր ամրացնել ասֆալտի լաքով պատած պղնձե թիթեղի վրա: Իսկ երկրորդը` Լուի Դագերն էր, ով Նեպսի հետ աշխատելուց հետո միայն կարողացել էր ամրացնել պատկերը, բայց արծաթե թիթեղի վրա: Ի դեպ, Դագերի տեխնոլոգիայի «դարաշրջանը» տևեց ընդամենը տասը տարի, քանի որ արծաթե թիթեղը թանկ էր, և պատկերն էլ երկար չէր պահպանվում:

Հավանեցի՞ք պատմությունը:

Այսքանից հետո դուք երևի ուզում եք իմանալ, թե ո՞րն է առաջին լուսանկարը: Այն արել էր հենց Նեպսը, բայց լուսանկարը չի պահպանվել, այդ պատճառով էլ առաջինն է համարվում Նեպսի մեկ այլ լուսանկար` «Տեսարան պատուհանից»: Մարդիկ ցնցված էին այն փաստից, որ պատկերը, որը նրանք տեսնում են, նկարել է ոչ թե նկարիչը, այլ արևի շողերը, որոնք մի փոքր անցքից ընկել էին լուսազգայուն նյութի շերտի վրա: 

Երևի այս ամենի մեջ ձեզ համար ամենաշոկայինը այն էր, որ ձեր ձեռքի փոքր, կամ գուցե ձեզ համար մեծ թվացող խցիկը ի սկզբանե եղել է ձեր մի սենյակի չափ, որը լուսավորված է եղել միայն մեկ փոքր անցքով: Ինչևէ…

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Հիմա մեզ համար շատ հեշտ է, մի քանի անգամ չխկացնում ենք և հենց տեսախցիկի էկրանին, կամ համակարգչով էլ նայում ենք մեր լուսանկարները: Բայց առաջ, եթե ուզում էիր տեսնել քո լուսանկարը, պետք է քո ձեռքերով երևակեիր այն, կախեիր մինչև չորանալը, տպեիր, քիմիական նյութերով լվանայիր, նորից չորացնեիր: Ի դեպ այժմ դեռ կան լուսանկարիչներ, ովքեր շարունակում են ժապավենով նկարել, և հենց իրենք երևակում են սեփական լուսանկարները: Այդ կերպ նրանք զգում են իրենց պատկերացրած կադրի լուսանկար դառնալու ողջ կախարդական գործընթացը:

Ուզո՞ւմ ես լուսանկարել. մաս 1

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Ի՞նչ է լույսը… Իսկ ի՞նչ է գույնը… Դե, եթե ենթադրենք, որ լույսը փոքրիկ գեղեցիկ աղջիկ է, կամ երիտասարդ բեղերով տղամարդ, ապա գույնը նրա տրամադրությունն է: Երևի մտածում եք, որ արդեն ցնդել եմ, բայց եթե ուսումնասիրեք լույսը լուսային ռեժիմները, անդրադարձումները և այլն, դուք նույնպես մի այդպիսի «վեհ» գաղափար կկազմեք:

Ամեն ինչ սկսվեց ութ տարի առաջ, երբ ես առաջին անգամ ձեռքումս պահեցի ֆոտոապարատ` գեղարվեստական պատկեր ստանալու համար: Դե, դա այսպես է լինում. դու երազում ես ինչ-որ բանի մասին, բայց մտածում ես, որ ողջ կյանքդ առջևում է, ու դեռ կհասցնես այն իրականացնել: Իսկ երբ կատարվում է, հասկանում ես, որ ամեն բան ճիշտ ժամանակին է լինում, հետո ուշ կլիներ: Սկզբում ավելի հեշտ է, ամեն անգամ լուսանկարելուց կարծում ես, որ ահա այս մեկը իսկական գլուխգործոց է, բայց հետագայում որոշակի փորձ ունենալով, նայում ես առաջին լուսանկարներիդ ու փնտրում այն փոքրիկ անտաղանդին, որ քո մեջ ապրել է:
Ամեն անգամ ինքնաատահայտվելիս մենք լցվում ենք կասկածներով, երկմտանքով. արդյո՞ք սա է մերը, ստացվո՞ւմ է, թե՞ ոչ, այդ կասկածները շատ անգամ բերում են ինքնակործանման, կամ ուղղակի կիսատ ենք թողնում: Հիմա ես համոզված եմ, որ Դագերը իր դագերոտիպը ստեղծելու ճանապարհին բազմիցս երկմտել է: Սակայն դրա մասին ավելի ուշ:
Հա, ինչ խոսք, լավ լուսանկար ստանալու ճանապարհը դժվար է: Շատ հաճախ ստիպված ես արթնանալ առավոտյան ժամը վեցին, ողջ օրը նկարել, «եփվել» արևի տակ կամ սառչել ձմռան ամենացուրտ օրը, դիմանալ բոլոր այն արտահայտություններին, որ լսվում են կողքից, փնտրել պատկեր, մտածել, ստեղծել կադր, պառկել հատակին, պատերին, մինչև անգամ առաստաղին ու վերջում լուսանկարները շտկելիս հազար վեց հարյուր երեսունհինգ լուսանկարից թողնել միայն մեկը, որը իրականում այնքան էլ դուրդ չի գալիս: Բազմաթիվ անգամներ մտածում ես ապարատը տալ կոտրելու մասին, բայց դա լուծում չէ` քո խցիկը քո աչքն է, ու քո երևակայությունը: Բացի այդ, երբ ձեռքերիդ մեջ պահում ես քո առաջին հաջողված լուսանկարը, վերհիշում ես բոլոր այն ապրումները, որ ունեցել ես նկարելուց, ու քեզ համար այդ ամենն այնքան թանկ է դառնում, այնքան քոնը: Այդ զգացումը ամեն անգամ առաջանում է նայելուց քո այն լուսանկարին, որի մեջ դրել ես ողջ քեզ, նույնիսկ արտասվելու ու ինքդ քեզ համբուրելու ցանկություն է առաջանում:
Ես հիշում եմ իմ առաջին լուսանկարը` քույրս, որին ես «բռնացրել էի» դասի ժամանակ քնած: Հետագայում քույրս դարձավ իմ լուսանկարիչ դառնալու ճանապարհի անբաժան ընկերը: Ես շարունակ կրկնում էի «մարդ նկարիր» արտահայտությունը ու նկարում քրոջս: Դե մինչև այն ժամանակ, երբ ստիպված եղա նկարել պեյզաժներ, նատյուրմորտներ ու հասկացա, որ միայն մարդ նկարելով չէ:
Եթե որոշել եք սովորել լուսանկարել, կամ արդեն այդ ճանապարհին եք, ուրեմն ժամանակն է իմանալու, որ ֆոտոն ամենևին լոգարանում արված սելֆին չէ, ոչ էլ տարբեր դիտակետերից նկարված մայրամուտը: Ձեր ֆոտոն դուք եք, ձեր հոգեվիճակը, տրամադրությունը, ճաշակը: Եվ բացի այդ, լավ լուսանկարը ամենաթանկարժեք հիշողության է նման: ՉԷ որ դա այն պահն է, որը էլ երբեք չի կրկնվելու:

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Դե, ինչ, եկ այսուհետ խոսենք լուսանկարչության մասին, ակունքներից մինչև մեր օրերը, նշանավոր լուսանկարներից ու լուսանկարիչներից մինչև մեր վերջին լուսանկարը, լուսանկարչական ուղղություններից մինչև ժամանակակից լուսանկարչական փորձարարությունները: Եվ էլի հարցեր, որոնք հուզում են ինձ որպես լուսանկարչի և ձեզ, որ գուցե այսօր առաջին քայլն եք անելու:

Ո՞վ է ժամանակակից կինոդիտողը

Ասում են` պատմությունը ուսումնասիրելու լավագույն ձևը կինոն է: Լավ, ես եմ դա ասում: Ցավոք, կինոն ի հայտ է եկել միայն վերջերս, ստացվում է, որ փոքր է մեր ուսումնասիրությունների դաշտը: Չնայած դրա փոքրությանը, վերջին հարյուրամյակում տեղի ունեցածը մի առանձին պատմության դասագիրք է, կամ մոտավորապես այնքան, ինչքան դրանից առաջ եղածը միասին վերցրած:

Կմտածեք` ինչի՞ համար է այս ամենը:

Կինոն այն է, ինչ կատարվում է այն դիտողի գլխում: Չէ որ դա ստեղծողը երկար ժամանակ նստել է հանդիսատեսի շարքերում, դե, չհաշված Լումիեր եղբայրներին: Հետևաբար, ստացվում է, որ կինոն կամ դաշտը ուսումնասիրելու համար նույնչափ կարևոր է ուսումնասիրել կինոդիտողին: Քանի որ այն, ինչ ցուցադրվում է, և այն, ինչ ուզում է նայել կինոդիտողը, կապված են միմյանց հետ պատճառահետևանքային կապով:

Ո՞վքեր էին այն մարդիկ, ովքեր Գրանդ Հոլում դիտում էին «Գնացքի ժամանումը», կամ նրանք, ովքեր օրերով և շաբաթներով հերթ էին կանգնում «Քամուց քշվածները» դիտելու համար, և ովքեր են այն մարդիկ, ովքեր գնում են կինո հիմա: Արդյո՞ք նույնն են նրանց նախասիրությունները, թե՞ ժամանակաշրջանների միջով անցնելիս կինոն փոփոխել է նաև իր հանդիսատեսին:

Ցավոք, այս հարցումը կարողացա անցկացնել միայն վերջին խմբին պատկանող մարդկանց շրջանում: Հարցմանը մեծամասամբ մասնակցել են երիտասարդներ և պատանիներ, ցավոք, մեծ մասամբ աղջիկներ, ինչպես ակնկալվում էր: 

Մարզաբնակ պատանիները կինոթատրոն այցելելու հաճախականության մասին հարցին բոլոր հնարավոր տարբերակներից ընտրում են հազվադեպը: Ես դա կապում եմ նրա հետ, որ մեր մարզերում գրեթե չկան կինոթատրոններ, և քանի որ հիմա տանը բոլորը ունեն համացանց և համակարգիչ, հավանականությունը, որ կգան Երևան` հատուկ կինոթատրոն այցելելու համար, զգալիորեն փոքրանում է:

Այնուամենայնիվ հարցմանը մասնակցողներից միայն երեքը երբեք չեն այցելում կինոթատրոն:

Չնայած դրան, մասնակցողների 60%-ը նախընտրում է ֆիլմ նայել տանը, մյուս 40%-ը` կինոթատրոնում: 39.5%-ի համար տոմսի արժեքը բարձր չէ նորմայից, մյուս 37.2 %-ը դժվարանում են պատասխանել, իսկ  23.3%-ը կարծում է, որ բարձր է:

Կինոթատրոնների ընտրության հարցում մրցում են «Մոսկվա» կինոթատրոնը և «Սինեմա Սթարը»:

Եվ այստեղ ես անցնում եմ ֆիլմի ժանրային և գաղափարային ընտրության հարցին: Իհարկե, 70,8%-ը նախընտրում է խաղարկային ֆիլմեր:

74.7%-ը ֆիլմում կարևորում են գաղափարը, 48.8%-ը` սյուժեն, իսկ մնացածը բաժանվում է անսպասելի ավարտի, գունաբաժանման և երաժշտության միջև:

Այստեղ ես հիշում եմ Սասփենսի մասին Հիչքոկի տեսությունը: Ինչո՞ւ են մարդիկ դիտում դրամաներ, սարսափներ, թրիլլերներ: Արդյո՞ք քիչ է մեզ ամենօրյա էմոցիոնալ լարվածության այն չափաբաժինը, որը մենք ստանում ենք, և արդո՞ք մեր օրգանիզմը ավելորդ սթրեսի կարիք ունի, որի միջոցով «update» է լինում, մաքրագործվում, և որը մենք բավարարում ենք այսպիսի ֆիլմեր դիտելու միջոցով:

Մի անգամ Հիչքոկը Տրյուֆոյին ասում է.

-Երբ ես պատմություն եմ հնարում, ինձ ավելի շատ ոչ թե հերոսն է հուզում, այլ այն աստիճանը, որը ճռռում է:

-Ի՞նչ նկատի ունես,- հարցնում է Տրյուֆոն:

-Այն աստիճանները, որոնք ճռռում են և ամեն պահի կարող են փլվել հերոսի ոտքերի տակ: Ես դա կոչում եմ սասփենս:

Իսկ ավելորդ սթրեսի մասին մտքերը նույնպես իմը չեն, դրանք էլ է ասել Հիչքոկը:

Նույնիսկ հեղինակային կինոյի սիրահարները երբեք անտարբեր չեն անցնում ֆիլմ-աղետների կողքով: Աշխարհը կործանման եզրին է, Էյֆելյան աշտարակը փլվում է, Հաղթական կամարը էլ չկա, բոլորը մահանում են, և մեր պետքն էլ չէ, միայն թե գլխավոր հերոսը կենդանի մնա: Մենք գիտենք, որ ինչ էլ լինի, նա չի մահանալու, բայց շարունակում ենք շունչներս պահած սպասել ամեն «ճռռացող աստիճանի» մոտով անցնելիս: Ու չնայած լավ գիտակցում ենք սա` միևնույնն է, եթե նույնիսկ կրկնեն` կդիտենք:

Ինչևէ:

Ինչքանո՞վ է կինոդիտողը ինտեգրվում ֆիլմի մեջ, զգում իրեն ինչպես հերոսներից մեկը և նույնականացնում իրեն, չէ՞ որ ժամանակների, պատմության, հանդիսատեսի նախասիրությունների հետ փոխվում է նաև հերոսը: 

Պարզվեց, որ ամենատարբեր ֆիլմերը կարելի է ասոցացնել մեր կյանքի հետ: Տարկովսկու ֆիլմերից մինչև «Մատանիների տիրակալը», «Մարտական ակումբը» (ի դեպ, քիչ չէին այս ֆիլմի հետ ասոցացնողները), «Ես նիհարում եմ», «Ֆանտաստիկ գազաններ և որտեղ գտնել դրանք» և այլն:

Պարզեցինք այս ամենը, մնաց պարզել, թե ով է այն հերոսը, ում ոտքերի տակ ամենայն հավանականությամբ, պետք է ճռռան աստիճանները:

Մայրիկս հաճախ աշխատանքի գնալուց առաջ հեռուստացույցով ֆիլմ է դիտում: Մեծ մասամբ, սովետական, հատկապես այն ժամանակաշրջանի, երբ բոլոր ֆիլմերը բանվորների և աշխատավորների մասին էին, ավելի կոնկրետ, «Աղջիկները» (Девчата) ֆիլմը: Ես և քույրս ամեն ձմեռ «Հարրի Փոթթերն» ենք նայում, իսկ մարդիկ էլ կան, որ ինչպես պարզ դարձավ, «Մարտական ակումբը» կամ «Կնքահայրն» են հաճախ նայում:

Ե՞րբ էր կինոյում այդ ժամանակը, երբ «լավ տղային» եկան փոխարինելու այնպիսի հերոսներ, ում հետ իրական կյանքում ամենայն հավանականությամբ կարգելեին մեզ շփվել: Գուցե դա այն ժամանակ էր, երբ մարդիկ տեսան Ժան Պոլ Բելմոնդոյին «Վերջին շնչով»-ում թանկարժեք մեքենաներ առևանգելիս, կամ երբ Մայքլ Կոռլեոնեն դառնում էր մաֆիայի կնքահայրը, իսկ գուցե երբ Լեո՞նն էր մարդկանց սպանում:

Ալեքսանդր Միտտան իր «Կինոն դժոխքի և դրախտի միջև» գրքում հերոսներին դասակարգում է 4 տեսակի: Եվ այս տեսակի հերոսները` կորուսյալ հոգիները, այն մարդիկ են, ովքեր ինչ-որ մի ժամանակ օրենք են խախտել, հանցանք են գործել, և դա չի կարող չազդել իրենց հետագա գործողությունների վրա: Այնուամենայնիվ, նրանք գլխավոր հերոսներն են, և մենք խենթանում ենք նրանց համար: 

Շերլոքները, սուպերմենները, գաղտնի գործակալները և մյուս սուպերհերոսները, որոնք նույնպես շատ էին առաջարկված տարբերակներում` կուռքերն են (Идолы), որոնք իրենց գործի գիտակներն են, մեծ համբավ են վայելում: Այս հերոսների մոտ, որպես կանոն, միշտ մի շատ մեծ, ակնհայտ թերություն կա` ասենք, նրանք էգոիստ են, ցինիկ, հարբեցող, կամ ունեն հակառակորդ` սուպերչարագործ: Դա իրենց և իրականության միջև կապ ստեղծելու համար է:

Մեր մայրիկների և տատիկների սիրելի հերոսները «Մեր ծանոթները» խմբին են պատկանում, որոնք ինչպես անունը հուշում է` մեր նման մարդիկ են և հաղթահարում են մեզ ծանոթ դժվարություններ:

Վերջին կատեգորիայի հերոսը` Անդերդոգն է: Տեսե՞լ եք «Միլիոնատերը հետնախորշերից» ֆիլմը: Դե, այն տղայի մասին, ով ամենացածր սոցիալական շերտից էր, անասելի դժվարությունների և վտանգների միջով էր անցել, բայց այնքան խիզախ էր ու բարի, որ ամեն պահի ուզում էինք կարեկցել իրեն: Իսկ վերջում նա հաղթում է «Ո՞վ է ուզում դառնալ միլիոնատեր» խաղում, և բոլորով պարում են կայարանում: Երևի հասկացաք, թե ինչ նկատի ունեմ:

Կապ չունի, թե որ ժամանակաշրջանում ենք ապրում, ֆիլմը պետք է այնպես հուզի, որ նույնիսկ եթե «Գնացքի ժամանումը» դիտողների պես դուրս չփախչենք դահլիճից, ապա դա պետք է գոնե թե անենք մեր մտքում կամ երևակայության մեջ:

Media moving forward, Ավստրիա, օր 3

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Այս տարի առաջին անգամ ձյուն տեսա Կիևի օդանավակայանում: Երկրորդը հավանաբար կտեսնեմ Ավստրիայում, համենայն դեպս, խոստացել են:

Գրացը նման չէ իմ տեսած քաղաքներից ոչ մեկին: Այնպիսի տպավորություն է, որ այստեղ մարդիկ ապրում են ինչ-որ մեկի ֆիլմի նկարահանման քաղաք-տաղավարում:

Ուրեմն` X ֆիլմ, դուբլ 28721…

Գրաց, 2018 թվական…

Media Moving Forward դասընթացի մասնակիցները առավոտից սկսեցին իրենց թիմային  ինտերվյուները European Youth Award-ի հաղթողների հետ: Անետան, պորտուգալուհի Անան և ես հարցազրույց վերցրինք Sharqi shop կայքի համահեղինակներից մեկի` Էմադ Ջաղասի հետ: Նրանք ստեղծել են հարթակ Սիրիայից Հորդանան գաղթած փախստականների և հենց հորդանանցի արհեստավորների համար: Կարելի է ասել, նրանց համար բրենդինգ են անում, տեղադրում կայքում և օգնում են վաճառել այդ մարդկանց ձեռքի աշխատանքները:DSC_0040

Ժամը երեքին գնացինք ֆուտուրիստական ոճի մի սրճարան` գետի վրա` ֆեստիվալի բացման արարողությանը գրանցվելու համար: Մի լավ շփվեցինք մյուս մասնակիցների հետ, պատմությունից մինչև անգամ աղջիկների մազերի գույնը: Այո, երկար սպասեցինք:
Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Ավելի ուշ արդեն քաղաքի ամենագլխավոր շենքի ներսում էինք` Town Hall-ում:

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Սկսվեց ֆեստիվալի բացման արարողությունը: Որպեսզի սխալ կարծիք չստացվի, թե, ասենք, Բիյոնսեն էր երգում, կամ շքեղ հրավառություն և շոու էինք նայում, ասեմ, որ ուղղակի հնչեցին բացման խոսքեր, ներկայացրին հաղթողներին և իրենց ստեղծած ծրագրերը:

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Քաղաքապետի տեղակալը ուրախ էր նշել, որ հազվադեպ են Town Hall-ում այսքան երիտասարդներ հավաքվում:

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Հաղթողների ծրագրերին ծանոթանալուց հետո սկսվեց Փոլ Հյուզի «Մտածողության տասը մետրը» (Ten Meters of Thinking) վորքշոփը, որը կրեատիվության, վերլուծական մտածողության մասին էր: Դրանից հետո ազատ էինք:

Խումբը կիսվեց երեք մասի` անչափահասները գնացին թեյ և սուրճ խմելու, մեծերը` գարեջուր, Անետը, Մարիամը և ես գնացինք Գրացի նեղլիկ փողոցներով` զբոսնելու:

Երեկոյան Գրացից գլինտվեյնի հոտ է գալիս, քանի որ մինչև Սուրբ Ծննդյան փոքրիկ տաղավարների փակվելը, մի մեծ ամբոխ քաղաքի տարբեր մասերում հավաքված, Գլինտվեյն է խմում: Մութը շատ շուտ է ընկնում: Տաղավարների փակվելուն պես փողոցները ամբողջովին դատարկվում են և նկարահանման տաղավարում մնում ենք մենք երեքով: Ավարտվում է «նկարահանման» երրորդ օրը:

Շարունակելի…

Data-driven Storytelling about Human Rights, Բեռլին.օր 3

Լուսանկարը` Աշոտ Հարությունյանի

Լուսանկարը` Աշոտ Հարությունյանի

Ուրեմն, նախորդ օրը Հովնանի ճամփորդական օրագրի մեջ գրել էինք, որ կյանքում ամենահավես բանը ճամփորդելն է, ու անուններս էինք գրել տակը: Այսօր քայլում ենք Բեռլինի պատի մոտով, ու ես մտածում եմ` դա աշխարհի ամենալավ բանն է, որ կարող էր գալ մտքիս: Պատկերացրեք, որ խելացի բաներ եմ գրում տարածության ու հեռավորության մասին, որ իրականում դրանք միայն բառեր են և ոչինչի վրա չեն կարող ազդել կամ ինչ-որ բան փոխել: Բայց հավատացեք, խնդիրներից, մտքերից, հանգամանքներից կամ ինքներդ ձեզանից փախչելու համար ուղղակի պետք է վերցնեք ձեզ ու գնաք հեռու, շատ հեռու:

Լուսանկարը` Աշոտ Հարությունյանի

Լուսանկարը` Աշոտ Հարությունյանի

Լավ, հիմա ավելի պարզ բաների մասին խոսեմ: Մենք արդեն երրորդ օրն է, ինչ մասնակցում ենք «Տվյալների վրա հիմնված պատմություններ մարդու իրավունքների մասին» դասընթացին: Այսօր լրագրության դասընթացն էր, որի ժամանակ տեսականորեն սովորեցինք կամ ուղղակի վերհիշեցինք ինչպես հարցազրույց անել: Պրակտիկայում դա պետք է կիրառենք մոտ օրերս` մեր խմբի թեմայի շուրջ աշխատելիս: Ես, Նելլին, Մարիանան, Իդան և Շպիրոն աշխատում ենք «Փախստականների (միգրանտների) երեխաների ինտեգրման խնդիրները» թեմայի շուրջ:

Լուսանկարը` Աշոտ Հարությունյանի

Լուսանկարը` Աշոտ Հարությունյանի

Այնպես ստացվեց, որ Նելլին ծանոթ հայ ընտանիք ունի Բեռլինում, կարող ենք և հարցազրույց վերցնել, և նրանց երեխայի ինտեգրման խնդիրների մասին խոսել` բինգո: Բացի այդ, պետք է դրսում հարցումներ անցկացնենք վիճակագրական տվյալներ հավաքելու համար: Հետո քարտեզի վրա նայում էինք, թե աշխարհի տարբեր երկրներում մամուլի և խոսքի ազատության ինչ խնդիրներ կան: Մենք էլ հպարտ-հպարտ պատմեցինք, որ մեր երկրի մասին գրված տվյալները թարմացված չեն, և մայիս ամսից հետո շատ բան է փոխվել Հայաստանում (կարծում եմ, դուք հասկանում եք` ինչ նկատի ունեմ):

Լուսանկարը` Աշոտ Հարությունյանի

Լուսանկարը` Աշոտ Հարությունյանի

Շուշանը արդեն հայոց հողը, հայոց միրգն ու միտքն է կարոտել, Նելլին որոշել է գալ Բեռլինում ծերանալ, քանի որ այստեղ տատիկ-պապիկները հեծանիվով են շրջում, Հովնանը գուրու է` Բեռլինը տասը մատի պես գիտի (արդեն մեկ անգամ եղել է այստեղ), Աշոտը մի ուսից ժապավենային խցիկ է կախել, մյուսից` թվային, ու կարծում եմ, շատ անգամ շփոթում է դրանք լուսանկարելուց, իսկ ես, ինչպես ասացի, Բեռլինի պատի մոտ եմ ու մտածում եմ` ինչ հանճարեղ բան էինք գրել երեկ Հոնի ճամփորդական օրագրի մեջ:

Լուսանկարը` Աշոտ Հարությունյանի

Լուսանկարը` Աշոտ Հարությունյանի

Ի դեպ, ես այսօր ֆոտոխցիկ չեմ վերցրել հետս, այնպես է ստացվել, որ ինչ-որ բան եմ տեսնում, որից թույն ֆոտո կարող էր ստացվել, բայց ուղղակի կանգնում և նայում եմ դրան, չգիտեմ ինչու է այդպես:

Կառավարության ծրագիրը երիտասարդների ուշադրության կենտրոնում

Հուլիսի 12-ին Արևելյան գործընկերության (ԱԼԳ) Քաղաքացիական հասարակության ֆորումի Հայաստանի ազգային պլատֆորմի 4-րդ աշխատանքային խումբը, AEGEE-Երևան/Երևանի Եվրոպական Ուսանողների Ֆորում երիտասարդական ՀԿ-ն, «Հայ Առաջադեմ Երիտասարդություն»ՀԿ-ն և «Եվրոպական երիտասարդական խորհրդարան» ՀԿ-ն կազմակերպել էին հայաստանյան երիտասարդական կազմակերպությունների հանդիպում Եվրոպական հանձնաժողովի Հարևանության և ընդլայնման բանակցությունների հարցերով գլխավոր տնօրինության բաժնի ղեկավար պարոն Վասիլիս Մարագոսի հետ: Հանդիպման ընթացքում երիտասարդական կազմակերպությունների ներկայացուցիչները փորձ են կատարեցին անդրադառնալ ՀՀ Կառավարության 2017-2022 թթ.-ի ծրագրին, մասնավորապես հատուկ ուշադրություն դարձնելով երիտասարդական առաջնահերթությունների և երիտասարդական քաղաքականության հարցերին:

Քննարկումն սկսելուց առաջ Արևելյան գործընկերության քաղաքացիական հասարակության ֆորումի Հայաստանի ազգային պլատֆորմի համակարգող Միքայել Հովհաննիսյանն ասաց.

-Այսօրվա միջոցառումը շատ կարևոր է, քանի որ հասցեագրված է Հայաստանի համար առանցքային մի փաստաթղթի, և դրան հղվելու ընթացքում պետք է ամեն մեկս մեզ գտնենք այդ փաստաթղթի մեջ, որպեսզի հասկանանք, թե այն խնդիրները, որ մեզ հուզում են, արդյոք կա՞ն այդ փաստաթղթում: Արդյո՞ք կոռուպցիան, արտագաղթը, մենաշնորհները, կոնֆլիկտները արտացոլված են: Նաև պետք է հասկանանք, թե որը պետք է լինի մեր ներդրումը այդ փաստաթղթում՝ նշված գործողությունները իրագործելիս: Ամեն նման ծրագիր, փաստաթուղթ կարևոր է, եթե իրականացվում է, այլապես կմնա ընդամենը թղթի կտոր: Որպես ՀՀ քաղաքացիներ, ովքեր պետք է շահ ունենան նման ծրագրից, մենք պետք է հետևենք, որպեսզի այդ ծրագիրը նորմալ իրագործվի: IMG_4761-5Եվրոպական հանձնաժողովի Հարևանության և ընդլայնման բանակցությունների հարցերով գլխավոր տնօրինության բաժնի ղեկավար պարոն Վասիլիս Մարագոսն քննարկումից առաջ ասաց. 

-Ես այսօր եկել եմ լսելու ձեր գաղափարները, առաջարկները, կապված ազգային ծրագրի հետ: Մենք Հայաստանի կառավարության հետ քննարկել ենք այս ծրագիրը, երկկողմանի համագործակցության տարբերակները, նշել նաև համագործակցության առաջնահերթությունները: Ի դեպ, Հայաստանն առաջին երկիրն է Արևելյան գործընկերության երկրներից, որն արդեն ամփոփել է համագործակցության առաջնահերթությունները: Եվ մենք հատկապես շատ ենք խոսել, թե ինչպես պետք է ներգրավենք երիտասարդությանը այդ ամենի մեջ:

Մենք պետք է ունենանք գործողություններ, որոնք պետք է նպաստեն կրթության և բիզնեսի կապին, ուզում ենք ստեղծել մի տարածք, որտեղ համալսարանական մարդիկ կստանան այն լրացուցիչ հմտությունները, հատկապես գիտության և ՏՏ ոլորտում, որը կօգնի նրանց կապ հաստատել բիզնես ոլորտի հետ: Կարծում եմ սա օգտակար կլինի երկու կողմերի համար էլ: Երկրորդ կետը, որի շուրջ մտածում ենք՝ աշակերտների, միջնակարգ կրթության համակարգի զարգացման մասին է, ու դրա համար պիլոտային մարզ ընտրել ենք Տավուշը: Մենք ուզում ենք, որ մարզի երիտասարդը ավելի լավ նախապատրաստվի համալսարան ընդունվելուն:

Մենք էլի գաղափարներ ունենք, թե ինչպես զարգացնել միջնակարգ կրթությունը, և քննարկումներ ենք անցկացնում կառավարության հետ: Եվ այս կոնտեքստում չպետք է մոռանանք այն երիտասարդներին, ովքեր անբարենպաստ պայմաններում ապրող ընտանիքներից ենք: Կարծում ենք այս առումով պետք է շեշտը դնել կրթաթոշակների վրա: Պետք է ավելի լավ հասկանալ համակարգը, և թե ինչպես դրան հղվել: Սա միակ ճանապարհն է, երբ դու տալիս ես կոնկրետ հնարավորություններ, կոնկրետ մարդկանց: Սա միակ ձևն է առաջ շարժվելու և ցույց տալու երիտասարդներին, որ մենք այստեղ ենք օգնելու և հնարավորություններ տրամադրելու համար:

Ի վերջո թե Հայաստանի երիտասարդները, թե ԵՄ-ում ապրող երիտասարդները կանգնում են նույն խնդիրների առաջ: Հնարավոր է նրանք տարբեր զարգացվածություն ունեն կառուցվածքային զարգացման տեսանկյունից, դրա համար էլ մենք պատրաստ ենք մեր փորձով կիսվելու՝ կառուցվածքները զարգացնելու առումով:

Կառավարության 2017-22 թվականների ծրագիրը քննարկելիս զեկուցողները հատկապես անդրադարձան մի քանի կարևոր խնդիրների: Փորձենք համառոտ ներկայացնել հնչած կարծիքները և առաջարկները:IMG_4770-6

Վարդինե Գրիգորյան (Հելսինկյան Քաղաքացիական Ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ)

-Կառավարության 2017-2022թթ ծրագիրը գեղեցիկ շարադրված փաստաթուղթ է, ինչպես բոլոր պետական փաստաթղթերը, սակայն կրում է վերացական բնույթ, ավելի տեսական է, քան գործնականում կիրառելի: Նմանատիպ փաստաթղթերը պետք է պարունակեն այն խնդիրները, որոնց հետ մենք առնչվում ենք և դրանց լուծման տարբերակները, որը այս դեպքում, տվյալ փաստաթուղթը չունի: Պետք է տալ օբյեկտիվ գնահատական, որը բացակայում է: Ու քանի որ փաստաթղթում ամեն ինչ շատ լայն ու ընդհանուր է ներկայացված, հնարավոր չէ գնահատել և չափել այն:
Երկար ժամանակ աշխատելով մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում, որը բավականին ծանր ոլորտ է, չեմ տեսել որևէ լավ փոփոխություն վերջին տարիների ընթացքում:
Ու այն, որ փաստաթղթում նշված է, որ կատավարությունը կշարունակի ջանքեր գործադրել, իրատեսական չէ, քանի որ նախկինում էլ ոչինչ չի կիրառվել կառավարության կողմից:
Եվ այն խնդիրները, որոնք ներկայացված են մանրամասն, ամենակարևորները չեն, ինչպես օրինակ, արդարադատության համակարգը, իրավունքների պաշտպանությունը:
Եվ որպես երիտասարդ, ինձ համար շատ կարևոր է, որ փաստաթուղթը հղումներ պարունակեր միջազգային կազմակերպություններից ու աղբյուրներից, մարդու իրավունքների պաշտպանի զեկուցումներից՝ արդարադատության վերաբերյալ: Այդ դեպքում կկարևորվեր վերջիններիս դերը: Միջազգային կազմակերպությունները մեծ աշխատանք են տանում Հայաստանում, սակայն դա չի արտացոլված 2017-2022թթ-երի ծրագրում:

Լիդա Մինասյան («Հասարակություն Առանց Բռնության» ՀԿ)

-Ուզում եմ խոսել ծրագրի գենդերային հավասարության դրույթների մասին, սակայն դա դժվար կլինի, քանի որ այնտեղ գրեթե չկա այդ տեսակետը: Առկա են ընդամենը երեք կետեր այդ թեմայով, որոնք նույնիսկ լիարժեք հոդվածներ չեն: Դրանք կետեր են, որտեղ ընդամենը նշվում են կանայք, ու խոսք չկա գենդերային հավասարության մասին:

Ես կուզեի ավելի կոնկրետ լինեի, ու միասին անցնեինք այդ երեք պարագրաֆների վրայով: Առաջին պարագրաֆը կրում է «Աշխատանք և սոցիալական քաղաքականություն» անվանումը, նաև կա դրույթ, որը կոչվում է՝ երեխայի պաշտպանություն, և փաստում է, որ երեխան պետք է ապրի ընտանիքում: Կետերից մեկում նշվում է, որ 2018-2019թթ. կառավարությունը պետք է ստեղծի համակարգ, որով պետք է գնահատի ընտանեկան բռնության տուժածներին ծառայություն մատուցելու չափանիշները, ու դա հասանելի դարձնի ավելի շատ մարդկանց: Սա միակ պարագրաֆն էր, որը վերաբերվում էր ընտանեկան բռնությանը: Մենք բոլորս գիտենք, որ ընտանեկան բռնությունը շատ մեծ խնդիր է Հայաստանում, քանի որ կան շատ դեպքեր ընտանեկան, հատկապես ֆիզիկական բռնության: Համաձայն վիճակագրության միջինում տասը կին Հայաստանում սպանվում է իր ամուսնու կողմից: Դա բավականին մեծ թիվ է, բացի դա էլ մենք պարտավորություններ ունենք, որոնք գալիս են տարբեր միջազգային կազմակերպությունների հետ համագործակցելիս: Ու այս փաստաթուղթն ընդհանրապես հաշվի չի առնում այն առաջարկները, որոնք միջազգային կազմակերպություններն անում են: Նաև չի նշում պետության պարտավորությունը ընտանեկան բռնության կանխարգելման օրենքներ ընդունելու մասին: Չի նշվում, որ պետք է քրեականացնել ընտանեկան բռնությունը, կամ ինչպես պետք է ստուգվի մատուցված ծառայությունների արդյունավետությունը: Կամ էլ որոնք են լինելու չափանիշները պետական մակարդակով:

Փաստաթղթում նշված է, որ մինչև 2018թ պետությունը պետք է ներգրավի գենդերային հավասարության ինչ-որ հատված ընդհանուր ծրագրի մեջ: Կանանց վերաբերյալ առանձին կետ չկա, ու նրանց մասին հիմնականում գրված է երեխաների մասին հոդվածներում: Մինչև 2022թ պետությունը պետք է ներառի գենդերային հավասարության մասին բաղադրիչ ընդհանուր հասարակական տնտեսական զարգացման ծրագրի մեջ: Սա բավականին կոնկրետ է, պետությունը պետք է ապահովի հավասար իրավունքների տարածումը: Պետք է ներկայացնել իրավիճակային գնահատման և մոնիտորինգի որոշ գործիքներ, որոնցով կարելի է գնահատել, թե արդյո՞ք իրավունքները հավասար են պաշտպանվում: Էլի նույն ձևով, թվում է թե կոնկրետ է, բայց երբ խորամուխ ես լինում, տեսնում ես, որ բավականին լայն հասկացություն է «սոցիալ-տնտեսական զարգացում» ասվածը: Ի դեպ սա կրկին երեխաների պաշտպանության մասին պարագրաֆի մեջ է:IMG_4745-3Հաջորդ կետը, որի մեջ ընդհանրապես «կանայք» բառը կա, պաշտպանությունն է: Եվ այն իրականում ազգ-բանակ հասկացությունը կյանքի կոչելու փորձ է: Դա նշանակում է, որ կանանց հավասար իրավունքներ են տրվելու՝ կամավոր կերպով բանակին միանալու համար: Թվում է, թե լավ բան է, քանզի խրախուսվում է հավասար իրավունքները, բայց ցավոք, միայն այս տեսանկյունից են խրախուսվել սեռային հավասարությունը, սակայն խաղաղություն կառուցելու, որոշումներ կայացնելու մեջ կանանց ներգրավելու մասին խոսք չկա:

Սարգիս Ասատրյանց (Հայաստանի ուսանողական ազգային ասոցիացիա)

Ծրագրի ՝ կրթությանն ու գիտությանը վերաբերող մասի շուրջ իր կարծիքը հայտնեց Հայաստանի Ուսանողական ազգային ասոցիացայի փոխնախագահ Սարգիս Ասատրյանցը: Վերջինս իր խոսքում առանձնակիորեն կարևորեց կրթության դերը հայ հասարակության մեջ: Խոսելով հայկական կրթական համակարգի մասին՝ նա նշեց, որ Բոլոնյան կրթական ծրագրին միանալուց ի վեր բազմաթիվ ու բազմապիսի փոփոխություններ են կատարվել կրթական համակարգում, որոնք, սակայն, ըստ նրա, ամբողջապես չեն ընկալվել հասարակության կողմից: Ինքս էլ, լինելով այդ համակարգի մի մասնիկ, պիտի համաձայնեմ պարոն Ասատրյանցի այն խոսքերի հետ, որ տարիներ շարունակ ձգվող ուսումնառությունից հետո (12-ամյա դպրոցից մինչև բակալավրիատ, այնուհետև՝ մագիստրատուրա) անգամ շատ երիտասարդներ այդպես էլ չեն հասկանում, թե որտեղից են սկսել և մինչև ուր պիտի տանեն իրենց ուսումը: Ի դեպ, մագիստրատուրայի մասին խոսելիս նա նշեց, որ այն՝ որպես կրթական աստիճան, ավելի շատ ձևական բնույթ է կրում, քանի որ իրականում ծրագրային առումով ոչ մի էական փոփոխություններ չեն: Ըստ նրա՝ Կառավարության ծրագրում հստակ առաջարկների փոխարեն միայն ցանկություններ են, որոնցում նշված չեն նույնիսկ որոշակի առաջնահերթություններ: Սարգիս Ասատրյանցը կարևորեց նաև հստակ փիլիսոփայության որդեգրումը կրթական ծրագիրն իրականացնելիս՝ մատնացույց անելով Մեծ Բրիտանիայի օրինակը: Նա նշեց, որ Հայաստանում կրթությունը միտված է անհատից քաղաքացիական հասարակության մաս ձևավորելուն, մինչդեռ աշխարհում որակյալ կրթության հիմնական նպատակը ուսանողին գլոբալ աշխատաշուկայում ներգրավելն է: Նրա խոսքով, ծրագրում առանձնակի ուշադրություն է հատկացված ներառական կրթությանը, սակայն գործնականում որևէ բան արված չէ բուհերում խոցելի խավերի կրթությունն ապահովելու համար: Խոսելով կրթության որակի մասին՝ պարոն Ասատրյանցը նկատեց, որ այստեղ խոսքը գնում է հիմնականում ուսուցիչներին և դասախոսներին վերապատրաստելու և ատեստատավորելու մասին, սակայն միայն դա բավարար չէ: Դե իսկ խնդիրներից ամենագլխավորը, ըստ նրա, կայացվող որոշումների անինքնավարությունն է: Դրա պատճառը, նրա կարծիքով, կրթական համակարգի մարմիններում պաշտոնատար անձանց չափից շատ ներկայությունն է: Ծրագրում չնշվող խնդիրների շարքին դասվեց նաև կրթական համակարգում առկա կոռուպցիան, որի դեմ պայքարի ոչ մի միջոց չի առաջարկվում:

Դավիթ Պիպոյան (ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիա)

Գյուղատնտեսություն, սննդի անվտանգություն եւ շրջակա միջավայր

-Իմ կարծիքով փաստաթուղթը բավականին լավ էր կազմված, բայց մենք այն ծրագիր չենք կարող համարել սննդի անվտանգության ու գյուղատնտեսության տեսանկյունից, քանի որ մենք կոնկրետ չափանիշներ ունենք, որոնցով տարբերում ենք ուղղակի փաստաթղթերն ու ծրագրերը. Ծրագրի համար մենք պետք է ունենանք ժամանակացույց, չափելի արդյունք եւ ֆինանսական պլան: Այսպիսով, եթե մենք խոսում ենք սննդի անվտանգության մասին, այս դեպքում չկա չափելի արդյունք: Սննդի անվտանգության տեսանկյունից գրեթե ոչինչ նշված չէ, չկա ոչ մսի, ոչ կաթի արտադրության վերաբերյալ: Լինելով կազմակերպություն, որը զբաղվում է սննդի անվտանգության եւ շրջակա միջավայրի պահպանության հարցերով, անցկացրել ենք թե տեսական, եւ թե գործնական հետազոտություններ, եւ արդեն մի տարի գործող կառավարությանը նամակ ենք ուղարկել: Վարչապետը գիտական համայնքին չպատասխանեց, թեկուզ եւ բացասական լիներ պատասխանը: Մեր կազմակերպությունը համագործակցում է բազմաթիվ եվրոպական կառույցների հետ, հենց նրանց միջոցով մենք ստեղծել ենք գիտությանը խարսխված համակարգ սննդի անվտանգության ապահովման համար:

Ճիշտ է, կառավարությունն ունի սննդի անվտանգության պետական տեսչություն, բայց իրականում, եթե նայում ենք, թե ովքեր են այնտեղ աշխատում, տեսնում ենք, որ նրանք շատ հեռու են սննդի անվտանգության ապահովումից: Օրինակ, մեկը տնտեսագետ է, մեկը գազի արտադրության մասնագետ: Ու հետաքրքիր է, թե ոնց են այդ ոչ պրոֆեսիոնալները սննդի անվտանգության վերաբերյալ ծրագիր գրում՝ առանց որեւէ լուրջ կազմակերպության ներգրավելու:. Ու դժվար թե հնարավոր լինի քննադատել այս ծրագիրը, քանի որ սրանք ընդամենը ցանկություններ են արտահայտում ու վերջ: Կառավարությունն ուզում է ունենալ ավելի զարգացած իրավիճակ սննդի անվտանգության ոլորտում, բայց բնական է, որ ոչ մի կերպ հնարավոր չէ գնահատել այս ծրագիրը, քանի որ դրա մեջ չկա ոչ ժամանակացույց, ոչ ֆինանսական գործիք եւ ոչ էլ չափելի արդյունք:

Վիկտորյա Բուռնազյան (Էկոլուր)

-Ես ուզում էի գտնել կապող օղակներ երիտասարդության ու շրջակա միջավայրի խնդիրների միջև, սակայն ինձ համար դժվար էր, քանի որ դրանց վերաբերյալ ընդամենը մի քանի կետ կա ծրագրում: Կառավարությունն ուզում է էկոկրթություն ստեղծի, բայց մենք ունենք շատ երիտասարդներ, ովքեր լավ կրթված են եւ ուզում են պահպանել շրջակա միջավայրը, սակայն ոչ մի հաջողության չեն հասնում:

Բերեմ թարմ օրինակ: Սեւանից մեկ միլիոն խորանարդ մետր ջուր է բաց թողնվելու, որը շատ կանդրադառնա Սեւանի վրա: Մենք կկորցնենք մեր ջրային ռեսուրսները, որոնք ստրատեգիական նշանակություն ունեն մեզ համար: Մոտակա երեք տարում կառավարության որոշմամբ լճից բաց է թողնվելու տարեկան 270 միլիոն խմ ջուրը, բայց կառավարությունն ասում է, որ փորձելու է պահպանել էկոլոգիական բալանսը: Ինչպես նաեւ նոր մեխանիզմներ է ներառելու ափերի մաքրման համար: Կառավարության ասածն ու արածը իրար հակասում են ու ոչ մի երիտասարդ, ոչ մի բնապահպան չի կարողանում դրա դեմն առնել: Երիտասարդները դեմ դուս եկան թե Երեւանում, թե Գեղարքունիքում: Օրինակ, Գեղարքունիքում գյուղացիներն ունեն վարկեր, բայց չեն կարողանում օգտագործել Սեւանի ջուրը: Ամեն դեպքում Ազգային ժողովը տվել է իր համաձայնությունը այս որոշմանը: Արդյո՞ք այդ վերցված ջուրն օգնելու է Արարատյան դաշտի ֆերմերներին: Այն դուրս է գալիս Սեւանից, սակայն չի հասնում ֆերմերներին ամբողջապես: Հիսունհինգ տոկոս ոռոգման ջրի կորուստ է լինում: Ամեն տարի կառավարությունն ասում է, որ կնվազեցնի ջրային կորուստները, սակայն ոչինչ չի արվում իրականում: Իսկ ծրագրում նշում է, որ կառավարությունն արդյունքում փորձելու է հինգ տոկոսով ավելացնել գյուղատնտեսության արտադրողականությունը:IMG_4785-7

Րաֆֆի Էլիոթ (GetTreated.co)

-Ես կանադացի եմ՝ ունեմ իռլանդական և հայկական արմատներ: Կարելի է ասել, որ ներկայացնում եմ Սփյուռքը: Ըստ ինձ, տնտեսությունը շատ կարևոր է հատկապես Հայաստանի դեպքում, այն ամենակարևոր կետերից մեկն է զարգացնելու:

Ու որպեսզի հասկանայի, թե ընդհանրապես տնտեսական զարգացումն ինչպես է ապահովվելու ըստ այս ծրագրի, կարդացել եմ նաև մնացած ոլորտներին վերաբերվող դրույթները` կրթություն, հարկային համակարգի բարեփոխումներ, հակակոռուպցիոն քայլերի ձեռնարկում և այլն:

Այդ ամենը իրար փոխկապակցված են: Եթե տնտեսության զարգացման մասին է խոսքը, սրանց մասին էլ պետք է խոսենք: Մի քանի օր առաջ կառավարությունը հնգամյա պլանը հրապարակվեց, որում նշված է, որ իրենք պատրաստվում են պահպանել ՀՆԱ-ն` համախառն ներքին արդյունքը` չորս տոկոսի վրա: Լինելով ոչ խորհրդային երկիր` Հայաստանում այդ հնգամյա պլանները խնդիրներ են առաջացնում: Մի քանի կետ կա, որոնք հատկապես ուզում եմ նշել: Ասեմ, որ տնտեսության զարգացումը համար մեկ առաջնային խնդիրն է Հայաստանի համար: Նաև այդ խնդիրը ազգային անվտանգության խնդիր է ներկայացնում իրենից: Մաքսային Միությանը միանալը, իմ կարծիքով, ավելի առաջնահերթ խնդիր է հենց հատկապես ազգային անվտանգության առումով. անել այնպես, որ հայերը չլքեն Հայաստանը ու կարողանան այստեղ ապրել երջանիկ, հարուստ ու ապահով կյանքով` իրենց երեխաներին էլ այստեղ դաստիարակեն: Սա հենց առաջնային ձևն է պետությունը պահպանելու համար: Կարդալով այս փաստաթղթերը, ինձ թվում է, որ բավականին լավ է կառուցված, սակայն որպես տեսլական: Որովհետև բառացիորեն այն ամենը, ինչը որ այս փաստաթղթում կա, տարիներ շարունակ ասվել է: Ծրագրում ոչ կոնկրետ բաներ շատ կային: Օրինակ, գրված է, որ պատրաստվում ենք պայքարել կոռուպցիայի դեմ, կամ զարգացնելու ենք տնտեսությունը, բայց ոչ մի տարբերակում չի նշվում` ինչպես: Ու այդ առումով այդքան էլ լավ չէ, որովհետև մենք այս ամենը արդեն լսել ենք անցյալում, բայց ինչպես է այդ ամեն կատարվելու, երբեք չի խոսվել:

Վերջապես կուզենայի Սփյուռքի վերաբերյալ էլ ինչ-որ բան ասել: Ծրագրում շատ է կարևորվում Սփյուռքի դերը: Կային շատ կետեր, որոնք ինձ ուրախացնում էին, բայց որոշ կետեր էլ կային, որ զվարճալի էր թվում: Այդ կետերից մեկն այն էր, որ Հայաստանը հանձն է առնում Սփյուռքում համայնքային խմբերի ձևավորումը, կազմակերպումը: Հայաստանի սփյուռքը արդեն տարիներ շարունակ ինքնակազմակերպվում է, ու ես կուզենայի, որ Հայաստանի կառավարությունը ավելի շատ կենտրոնանար Հայաստանը կարգավորելու վրա: Ընդհանուր առմամբ, ես այս ծրագիրը դրական եմ գնահատում և կուզենայի տեսնել, թե ինչպես են հասնելու այդ նպատակներին:

Մարինե Մանուչարյան («Քաղաքացիական Ֆորում» ՀԿ)

-Երիտասարդությանը, սպորտին և մշակույթին վերաբերվող մասը շատ փոքր մաս է կազմում փաստաթղթում, ընդամենը երկու կետ է, ամեն մեկը երեք ենթակետով: Նայելով այդ փաստաթուղթը` ես հիմնականում կենտրոնացա երիտասարդության հիմնախնդիրների վրա, քանի որ ինքս սպորտի, մշակույթի մասնագետ չեմ, այդ պատճառով չեմ կարող խոսել դրա մասին: Բայց ինչքան էլ նայում էի, այնտեղ ավելի շատ ցանկությունների մակարդակում էր ամենը գրված, ինչ-որ միջոցառումների մասին էին խոսում, որոնք սովետական ոճի մեջ էին ավելի շատ, և ինձ իմ մանկությունն էին հիշեցնում: Նայելով երիտասարդության հետ կապված բաժինը, ես տեսնում էի, որ բավականին հետաքրքիր բաներ էին գրված, ու կարծում էի, որ դրանց մեջ մեծ կարևորություն ունի սպորտի և երիտասարդության նախարարության թիմի աշխատանքը: Բայց միևնույն է, նայելիս այդ պատկերացման պակասը զգում էի: Երիտասարդությանը ընդհանրապես չեն տեսնում որպես շահագրգիռ կողմ: Տեսնում են, այսպես ասած, մի երեխայի, որին պետք է ընդամենը կերակրել, պահել, հետո աշխատանք տալ`աշխատի: Փաստաթղթի մեջ չեն նշվում այն արժեքները, որոնք որ կառավարությունը ուզում է երիտասարդների մեջ տեսնել: Մի նախադասություն կար, որը ինձ շատ զարմացրեց, երբ կարդում էի մշակույթի վերաբերյալ հատվածը, ասում էր, որ երիտասարդությանը դաստիարակել, կրթել հոգևոր և ազգային արժեքների միջոցով, բայց մտածել, որ նրանք լինեն աշխարհի քաղաքացի, չկա: Լավ է, որ կառավարությունը չի կենտրոնանում միայն մայրաքաղաքի վրա, այլ մարզաբնակ շրջաններում էլ է ուզում գործունեություն ծավալել: Բայց քանի որ երիտասարդությանը, սպորտին ու մշակույթին հասցեագրված ֆինանսավորումը կրճատվում է, ապա արդեն դրական չէ ծրագիրը: Դրանով էլ պայմանավորված կլինի կրթության ցածր որակը: Նաև երիտասարդներին ներգրավելու հարցն է շոշափվում, սակայն չի նշվում, թե ինչ միջոցներով պետք է դա լինի: Հիմնականում այն խնդիրները, որոնք կան երիտասարդության շրջանում, փաստաթղթում արծարծված չեն:

Քննարկման վերջում պարոն Վասիլիս Մարագոսն ասաց.

-Ես շատ հետաքրքրված կլինեմ վերջնական արդյունքները ձևակերպված տեսնելու` ինչպես են այս առաջարկները ներառվել ազգային ծրագրում: Տեսնենք, թե ինչպես կարող ենք առաջ շարժվել միասին: Մենք այստեղ ենք ձեզ օգնելու, աջակցելու, ստեղծելու բարենպաստ միջավայր այն ռեֆորմների համար, որը այնպես չի, որ ուզում ենք պարտադրել Հայաստանին կամ մեկ այլ երկրի, բայց ուզում ենք մեր փորձով կիսվել, որը կարող է օգտակար լինել:

Քննարկման վերջում մասնակիցները իրենց հուզող հարցերը տվեցին զեկուցողներին, հույս հայտնելով, որ երիտասարդներն իրենց ակտիվ մասնակցությամբ իսկապես կարող են մեծ ազդեցություն ունենալ երկրի բարեփոխման գործում:IMG_4818-8Հանդիպումը լուսաբանեցին՝ 

Ամալյա Հարությունյանը, Էլլա Մնացականյանը, Գայանե Ավագյանը, Դիանա Շահբազյանը, Լիլիթ Կարապետյանը, Սարգիս Մելքոնյանը, Սերյոժա Բաբոյանը, Նարեկ Բաբայանը