Մանե Տոնոյանի բոլոր հրապարակումները

arxiv

Անուշի ծննդյան օրը

Դասերն արդեն վերջացրել էինք ու դասարանի աղջիկներով ժամ էինք որոշում, որ գնանք Անուշենց տուն: Մենք գոհ էինք, որ Անուշի ծնունդն էր, իսկ գլխավորը` դասարանցիներից ոչ մի տղա չէր գալու:

-Լավ, երեխեք, ես ժամը 2-ին ձեզ կսպասեմ,-ասաց Անուշը ու ափալ-թափալ գնաց տուն, որ սեղանը դնի:

-Ուխ,-մտածեցի ես ու թաքուն ժպտացի:

Մեր դասարանի Աննան ընդհանրապես մոռացել էր, որ Անուշի ծնունդն էր ու նվեր չէր գնել: Նա արագ-արագ վրա բերեց.

-Մանե, ես Անուշենց տան տեղը չգիտեմ, կզանգե՞ս ինձ, որ միասին գնանք:

Ես ու Անին սկսեցինք այնքան ուժեղ ծիծաղել, որ ստիպված էինք իրարից բռնվել:

-Աննա, դու Անուշենց տան տեղը չգիտե՞ս,-ծիծաղելով հարցրեց Անին:

-Չէ,-վախեցած ասաց Աննան:

-Քո տունը շինվի, ոնց որ մեր դասարանից չլինես,-ասացի ես ծիծաղելով, հետո լրջացա ու ավելացրեցի,-լավ, կզանգեմ, իրար հետ կգնանք:

-Լավ, ես գնամ,-ասաց Աննան ու վազելով գնաց, որ հասցնի նվերը գնել:

-Մեկ է, ամենալավ նվերն իմն է, ուխ,-դարձյալ մտածեցի ես:

Բոլորը գնացին: Արդեն ժամը 2-ն էր: Ես վերցրեցի Անուշի նվերը ու թռչելով ուզում էի գնալ:

-Ման, բա հաց չես ուտի՞,-հազիվ հասցրեց իմ հետևից կանչել մայրս:

-Չէ, մամ, ի՞նչ հաց, ծնունդ եմ գնում…

Ճանապարհին մտածում էի, թե ինչ համով բաներ եմ ուտելու, ինչքան եմ պարելու ու դրա համար էլ ուշադրություն չէի դարձնում, որ շուրջս գարուն է:

Անուշենց տանն ենք: Աղջիկներով զրույց էինք անում` առանց իրար լսելու, երբ Անուշենց հեռախոսը զնգաց: Զանգողը Աննան էր: Ես նրան մոռացել էի հետս բերել: Հիմա պիտի իջնեի դուրս ու Աննային դիմավորեի: Արդեն 10 րոպե էր, ինչ ես ու Անին, փողոցում կանգնած, սպասում էինք Աննային:

-Երևի նվերն է գնում,-ասացի ես:

-Եսիմ,-պատասխանեց Անին:

15 րոպե էլ անցավ: Ես պատկերացնում էի, թե ինչպես են Անուշն ու մյուս երեխեքը ուտում սեղանին շարված աղցանները, իսկ ես բոլորովին սոված էի:

10 րոպե էլ անցավ: Մենք սկսեցինք քայլել նրան ընդառաջ, բայց նա չէր երևում:

-Երևի հիմա վազելով կգա,- հույսը կտրած` ինձ հույս տվեց Անին:

Մի հինգ րոպե էլ չանցած, մեկ էլ տեսնենք՝ մեզ մի աղջիկ է մոտենում.

-Ան, ոնց որ Աննան լինի,-ասում եմ ես:

-Չէ, այ Ման, ինչ ես ասում, ոնց որ ֆրանսուհի լինի,-պատասխանեց Անին: Ֆրանսուհին մոտեցավ մեզ, Աննան էր: Այնքան էր գեղեցկացել, մազերը ֆրանսիական ոճով էր հարդարել` մի վարսակալով, գեղեցիկ ականջօղեր էր կախել:

-Մենք էլ ասում ենք, թե նվեր է գնում, իսկ նա հարդարվում էր,- ականջիս շշնջաց Անին:

Վերջապես մենք սեղանի շուրջը նստած ուտում էինք, առաջինը ինձ մատուցեցին:

-Անուշ, դո՞ւ ես պատրաստել,-հիացած հարցրի ես:

-Չէ, մաման,-ասաց Անուշը:

Առաջին պատառն էի ուզում ուտել, երբ ափսեիս մեջ մազ տեսա: Չկերա: Լուռ նստած էի, իսկ երբ հարցրեցին, թե ինչու չեմ ուտում, պատասխանեցի, որ կենաց ունեմ ասելու: Վեր կացա ու կարդացի ճառը: Հետո ստիպված սկսեցի որոշ բան ուտել:

-Անուշ, այս աղցանը դո՞ւ ես պատրաստել,-հարցրի ես:

-Չէ, տատիկը,-ժպիտը դեմքին ասաց Անուշը:

-Դե իհարկե, տատիկը, չէ՞ որ մեջը սպիտակ մազ կա,-մտքիս մեջ փնթփնթացի ես:

Հետո կռահեցի, որ երևի շիկահեր մորաքույրն էլ է աղցան պատրաստել: Բոլորը ուտում էին, բոլորը ծամում էին: Իսկ ես ստիպված եղա մի քանի կենաց էլ խմել: Բոլորը ինձնից էին հոգնել, ես` կենացներից: Ես շուտ դուրս եկա, որովհետև պիտի ուրիշ տեղ գնայի:

-Շնորհակալություն համով հյուրասիրության համար,-մի կերպ արտաբերեցի ես ու դուրս եկա:

Հաջորդ օրն իմացա, որ իմ գնալուց հետո պաղպաղակ էլ են կերել: Շատ ուրախացա, չէ՞ որ շատ դժվար կլիներ նայել, թե ինչպես են մյուսները պաղպաղակ ուտում. չէ՞ որ իմ պաղպաղակի մեջ մազ էր լինելու:

Մանե Տոնոյան 14տ., 2003թ.

arxiv

Անտեղի մտքեր

-Ալլո:

-Ալլո, բարև ձեզ, Անիին կարելի՞ է:

-Մեկ րոպե,- ինձ է պատասխանում մի անծանոթ սառը ձայն, որը, թեև ինձ չգիտեր, սակայն կարծես թե սպասում էր իմ զանգին:

Սրտի թրթիռով սպասում էի, թե երբ կանցնի այդ «մեկ րոպեն»:

Վերջապես:

-Անին զբաղված է, մի քիչ հետո զանգահարիր, հա՞:

-Լա՛վ, ներեցեք:

Դե լավ, Անի՛, չուզեցիր, հա՞, պատասխանել: Նոր ընկերուհի ես գտել, հա՞, բայց նա քեզ ի՞նչ ընկերուհի, միայն նրա համար, որ մի քանի կցմցած լո՞ւր է քեզ պատմում: Քեզ հարկավոր չեն նրա կցմցած լուրերը, ո՛չ էլ նրա լարած «դավերին» ուշադրություն դարձրու: Այսինքն, չգիտեմ, քո գործն է: Ավելի լավ է դաս անեմ:

Արդեն 10 րոպե անցել է, միգուցե նորի՞ց փորձեմ:

-Ալլո:

-Ալլո, ներեցեք, Անին չազատվե՞ց:

-Ո՞վ է հարցնում:

-Փոխանցեք, որ Մանեն է:

-Մեկ րոպե:

Հեռախոսի միջից ինձ է հասնում.

-Անի՛, Մանեն է:

-Ասա՝ ես իրեն կզանգահարեմ,- այնքան թույլ է լսվում Անիի ձայնը, որ չեմ կարող նույնիսկ գուշակել` արդյո՞ք զայրույթ կա նրա ձայնի մեջ:

Անծանոթուհու ձայնը դարձյալ ինձ է դիմում.

-Մանե՛, Անին քեզ կզանգահարի:

Այս անգամ հեռախոսը ցած դրեցի մի ուրիշ զգացողությամբ:

Այո, հիմա հասկանում եմ, թե ինչ է եղել: Ինձանից նեղացել ես: Ի՜նչ հիմարն ես, չէ՞ որ մի պահ տեսա քո զայրացած հայացքը: Այո, հենց դա է պատճառը: Հասկացա. երբ ես ուրախանում էի մյուս ընկերներիս հետ, այդ ժամանակ մեկը թիկունքիցս հրում էր. Անին էր: Բայց, Անի՛, եթե դու իմ ամենամտերիմ ու ամենալավ ընկերուհին լինեիր, լսափողին կմոտենայիր: Չէ՞ որ ես այսօր տխուր էի և հազիվ էի հասցրել ուրախանալ, ու դու այսպիսի «պատմություն» սարքեցիր: Էլ մի շաբաթ չես ժպտա: Լավ, քո գործն է, դու ինձ չհասկացար:

Արդեն մեկ ժամ անցել է: Դաս էլ չեմ արել: Հեռախոսը զնգաց: Տխուր-տրտում վերցրեցի լսափողը:

-Ալլո, Մանե՛ ջան, կներես, իսկապես շատ զբաղված էի: Նոր կահույք ենք գնել, իրերն էի տեղավորում,- ուրախ ձայնով վրա բերեց Անին:

arxiv

Այստեղ ես տանն եմ

Հնչեց դպրոցի զանգը, ես արթնացա: Պարզվում է, որ ոչ թե դպրոցի զանգի ձայնից եմ արթնացել, այլ հացի փռի դռռոցի ձայնից, որը երազիս մեջ, իբրև սարսափ-ձայն, հնչում է ճիշտ դպրոցի զանգի նման: Քնաթաթախ մոտենում եմ պատուհանին, բացում ու դուրս կախվում: Տարածվում է թարմ հացի հոտը: Քիչ հետո հնչում է երկրորդ զանգը՝ կանաչ մեքենայի ազդանշանը:

Հիմա դպրոցի ճանապարհին եմ, որը հիշեցնում է շինհրապարակ՝ քարքարոտ, վնասված խողովակաշարերի ջրով ողողված: Այս «կանաչ» ու դեպի գիտությունը տանող ճանապարհով ինձ հետ միասին շատերն են անցնում:

-Բարև, Մանե,- ինձ է նայում ժանգագույն մազերով մի դեմք, որը խանձված եգիպտացորեն է հիշեցնում,- Սոնան դասի գալո՞ւ է:

Քրոջս դասընկերն է:

-Այո, հիմա կիջնի, մազերն է սանրում:

Առաջ եմ գնում, որտեղ գրեթե միշտ տեսնում եմ դասընկերոջս՝ լույսով ողողված դեմքը:

-Բարև:

-Բարև,- քնկոտ ձայնով ողջունում եմ:

Ես նրան շատ եմ հարգում ու սիրում: Նա իմ ամենամոտ ընկերն է:

Հիմա դասից վերադարձել եմ: Ժամը երկուսն է, խոհանոցում խաղաղ ճաշում եմ: Իսկ պատուհանիս տակ.

-Պապ, Աշոտին ասա հեծանիվն ինձ տա:

-Այ տղա, հեծանիվը տուր Գևորգին:

Նախաճաշեցի: Հիմա գազօջախի մոտ ցցված՝ սուրճ եմ եփում: Դրսում.

-Այ տղա, Տիգրան, տուն արի: Արի, դաս արա,- մեր հարևանուհու ձայնը դուրս է թռչում պատուհանից և քիչ է մնում՝ ձայնին հետևի և ինքը՝ հարևանուհին:

-Հա, մամ, հիմա գալիս եմ:

Սա ամենահետաքրքիր պահն է. պետք է Մուշին դուրս իջեցնեմ: Երբ սայլակի մեջ մի կերպ հանգիստ գտած եղբորս թաղամասի հետ եմ ծանոթացնում, գժի եմ նմանվում, քանի որ սայլակ վարել չգիտեմ: Անցնում եմ տղաների «լավագույն տասնյակի» կողքով: Այդ կազմի մեջ են Ծիտը, Մխոն, Բիձան, Աբոն… (շարունակությունը չգիտեմ):Նրանց չեմ սիրում բոլորովին, հատկապես՝ Աբոյին, որովհետև «տասնյակում» առաջինն է, իսկ իմ կարծիքով՝ առաջին տեղը պետք է գնած լիներ խանութպան-ավագանի Արոն: Եղբորս «ջիպը» ջարդուխուրդ անելով՝ առաջ եմ գնում: Այդ ժամերին մանկապարտեզի բակում միշտ տեսնում եմ ընկեր Արուսին՝ բարության ու հեքիաթների թագուհուն: Նրա՝ ծիծաղից առաջացած կնճիռներն ինձ հիշեցնում են «Ծիլիմոնի հեքիաթը», որն ինձ էր ուղեկցում մինչև աչքերս փակվելը: Շատ եմ սիրում ընկեր Արուսին: Նա հիմա ուրիշներին է պատմում, բայց, չգիտեմ, հեքիա՞թ, թե՞ Զոռոյի արկածները:

-Ատո,- մատը տնկած՝ բլբլում է Մուշը:

Նրա ձայնից արթնանում եմ: Հիմա տանն եմ, ժամը վեցն է: Խոհանոցում դաս եմ սովորում, համենայն դեպս, սեղանիս վրայի գրքերն ինձ են սպասում:

-Պապ, Գևորին ասա, թող հեծոն ինձ տա:

-Տիկո տղա, շուտ տուն արի,- Նառա մորաքույրն է:

-Ա՜, չեմ գալիս:

-Այ տղա…,- գնաց…

Գրքերս ինչպես որ շարված էին, այնպես էլ մնացին շարված, միայն թե հիմա ժամը ութն է:

-Մի տուն արի, Տիգրան տղա, քո վերջը կտեսնես…

Իմ փողոցի մասին շատ բան չեմ կարող պատմել, որովհետև ողջ օրը «դաս եմ անում», դուրս չեմ իջնում ու հիմա էլ ժամանակ չունեմ, որ պատմեմ, որովհետև շատ դաս ունեմ սովորելու:

Մեր թաղամասից տեղափոխվելու ենք շուտով: Բայց ես կկարոտեմ իմ ձանձրալի ու տխուր թաղը:

Մանե Տոնոյան 15տ., 2004թ.

arxiv

Պատերազմի փիլիսոփայությունը

Մարդը մկներին ոչնչացնում է, քանի որ ինչքան էլ նրանց բացատրի, որ չծակեն պարկերը և կրեն ցորենը, միևնույն է, քանի որ մկները ոչ մեզ են հասկանում, ոչ էլ՝ պատրաստվում են սովից սատկել: Մարդն էլ «ստիպված» ոչնչացնում է մկներին (չնայած, կարող էր օգտագործել նրանց որևէ մի աշխատանքում և փոխարենը՝ առատ կերակրել նրանց, բայց երևի ինքը՝ մուկը, չցանկանար այդպես ապրել):

Մարդը սպանում է փղերին, աղվեսներին, կովերին, թռչուններին (և էլի շատ կենդանիներ կան, որոնց սպանում է), քանի որ նրանցից օգուտ ունի: Փղից ստանում է փղոսկր, որը շատ թանկարժեք է, աղվեսից՝ մորթի, կովից՝ միս, թռչուններից՝ փետուր: Օգուտ ունենալը մարդու համար արդարացում է:

Ինչքան էլ ցավալի է, բայց մարդը սպանում է մարդուն, ազգը ազգ է բնաջնջում: Ախր, նրանք կարող են, չէ՞, իրար հետ խորհրդակցել ու լեզու գտնել: Էհ, խորհրդակցում են, բայց լեզու չեն գտնում: Եվ այսպես է սկսվում մարդկային պատմության մեջ ամենացածր արարքը՝ պատերազմը: Բայց այստեղ էլ պատճառաբանություններ են գտնում:

Պատճառաբանությունները շատ են. մեկը նավթ է ուզում, մեկը՝ ելք դեպի բաց ծով, մեկը պատճառ է բռնում, թե եթե ինքը չհարձակվի, իր վրա կհարձակվեն… Եվ բոլորը պատճառաբանություն ունեն, նպատակ, որի կատարման համար ոչ մի միջոցի առաջ կանգ չեն առնի:

Ահա հիմա մտածում եմ այդ պատճառների մասին ու ինքս էլ չգիտեմ, թե որն է ճիշտ, որտեղ է ավելի ապահով: Պետությունները մեծ ու փոքր են, հզոր ու թույլ, հարուստ ու աղքատ: Ով թույլ է, մի հարվածով կուլ է գնում, ով հզոր է՝ նրա վրա էլ վախից են հարձակվում: Որ պետության ընդերքում «համով» բաներ կան, ապա նրա երգն էլ երգված է: Ում աշխարհագրական դիրքն է լավ, ապա նրա վիճակն էլ լավ չի լինելու: Ու եթե այսպես նայենք, ապա ոչ մի տեղ մարդն իրեն ապահով չի կարող զգալ: Գուցե այսօր բոլոր ազգերը հենց այս մասի՞ն մտածեն ու կա՞նգ առնեն:

Մանե Տոնոյան, 14տ, 2003 թ.