Մանե Մ. Սարգսյանի բոլոր հրապարակումները

mane m sargsyan

Առայժմ պարապում ենք

Անցյալ, ներկա, ապագա: Ընտրություն և մասնագիտություն: Աշխատանքի պահանջարկ և ցանկություն աշխատելու: Հարցեր, որոնք մեզ` ավարտականներիս տանջում են ամենից շատ: Հարցեր, որոնց պատասխանները մենք փորձում ենք գտնել մեր ծնողների խորհուրդների, ընկերների կարծիքների և երկրում տվյալ մասնագիտության պահանջարկի մեջ: Եվ վերջում «դասավորելով» ցանկությունները, երազանքները, անցնում ենք պարապելու «հաճելի» գործընթացին: Ընտրում ենք առարկան և անցնում գործի:

Մաթեմատիկա, ֆիզիկա, իսկ միգուցե կենսաբանություն, քիմիա, կամ թեկուզ` մաթեմատիկա, օտար լեզու… Այնքան բարդ է…Վերջապես որոշում ես: Եվ արդեն երկու-երեք տարի է, պարապում ես: Իսկ եթե վերջում աշխատանք չգտնե՞ս: Ստիպված կամ պետք է ուրիշ մասնագիտությամբ աշխատես, կամ էլ լքես երկիրդ: Սակայն չէ, դա լուծում չէ…

Հերթական քննարկումն է մաթեմատիկայի (երկրաչափության, հանրահաշվի) ժամանակ: Դաս, որը շատ հաճախ վեր է ածվում դասղեկի ժամի:

-Պետք է գրենք, թե ով ինչ միասնական քննություն պետք է տա,- ասաց դասղեկս, որպես կանոն բարևից հետո:

-Ես գրե՞մ,- հարցրեց մեր դասարանի ամենահումորով և կենսուրախ աղջիկներից մեկը…

Նա վերցրեց գրիչը և իմ օգնությամբ սկսեց գրել ըստ մատյանի հերթականության, թե ով որտեղ է ուզում ընդունվել, ինչ քննություն պետք է տա:

Այնքան տարբեր ընտրություններ ունեինք: Մեկը ուզում է Խամփերյան, մյուսը` բժշկականի ռազմականը, կամ բուժֆակը ունենք, նաև` ԵՊՀ-ի կիրառական մաթեմատիկա տարբերակը… Առայժմ պարապում ենք, շատ քիչ մնաց: Չենք մտածում դրանից այն կողմ, ընդունվել` սա առաջնայինն է, իսկ թե հետո ինչ կլինի, կմտածենք ընդունվելուց հետո: Մեզ հաջողություն և ոսկեգույն հորիզոններ…

mane m sargsyan

Իսկ ե՞ս, իսկ նա՞

Ինչպե՞ս փոխել ամեն ինչ, ինչպե՞ս դառնալ ուրիշ, ինչպե՞ս մոռանալ և մի քանի րոպեով վերանալ: Դառնալ անտարբեր և համարել, որ աշխարհում բացի քեզանից էլ ոչ ոք չկա, դու ես միայն և քո մտքերը: Այն մտքերը, որոնց մեջ կարող ես ուղղակի խորտակվել, որովհետև նրանք այնքան շատ են: Շատ են և տարբեր, բազմաբովանդակ և բազմաոճ: Սկսում եմ մտածել պարապմունքներիս մասին, և այդ պահին հարձակման են անցնում ստեղծագործական մտքերը, նրանք կարողանում են հաղթել և հարմար դիրքավորվել: 

«Մի՞թե հնարավոր է ապրել առանց նրա,
Մի՞թե առանց նրա կավարտվի կյանքը,
Մի՞թե միայնակ ապրել չենք կարող,
Նա թող գնա, առանց նրա ազատ եմ…»

Բայց շատ չանցած գալիս է այն միտքը, որից առավել շատ էի խուսափում՝ ապագա, ընդունելություն, մասնագիտություն…

Բայց այս ամենի մեջ ամենածիծաղելին այն է, որ ես հասցնում եմ միանգամից մտածել բոլորի մասին էլ: Գլխուղեղիս յուրաքանչյուր բլթով սկսում եմ ծանրութեթև անել, հասկանալ, կամ էլ` չհասկանալով «թերթել» այդ էջը, և անցնում եմ հաջորդին: Հաջորդ մասում ինձ անհամբեր սպասում են գլյուկոզը, զարկերակը, պլանարիան և կրկին ապագան…

Սովորական մտքեր, որոնք ինձ պաշարում են ամեն օր: Եվ ես, ինչպես բարեհամբույր անձնավորություն, նրանց դիմավորում եմ առանց բողոքելու և առանց կոպտելու: Նրանք արդեն իմն են, իմ սեփականը…

Ընդունում եմ յուրաքանչյուրին էլ, առանց տարբերություն դնելու, միայն նա է գալիս առանց հրավերքի: Բայց ես չեմ կարող բարկանալ նրա վրա, քանի որ նա կգնա և այլևս չի գա, իսկ ես առանց նրա չեմ կարող: Հերթական անգամ նա եկավ, և առանց դուռը թակելու ներս մտավ: Նա դրա իրավունքն ունի, ես եմ նրան նման արտոնություններ ընձեռել: Այդ խորհրդավոր «նա»-ն իմ Մուսան է:

«Կապված ենք առհավետ…
Նա կգա-կգնա, բայց ես չեմ սովորի ատել,
Չեմ սովորի ստել և արհամարհել,
Կդառնամ միայն խաբկանքների «օթևան»:
Կդառնամ անսիրտ, բայց «հալվող» սրտով…»

Հիմա գրում եմ և կրկին իմ գլխուղեղում պայքար է գնում:

-Ինչո՞ւ նա: Բա ե՞ս, իսկ Միտոքոնդրիո՞ւմը:
-Ես եմ կարևորը, դուք երկրորդական եք:

Ծիծաղելի է, սակայն հենց այսպիսինն է իմ գլխուղեղը: Այն օրգանը, որն ամենակարևորն է մարդու ապրելու և գործելու համար: Այն օրգանը, որը ղեկավարում է մարդու գործունեությունը, ուրից դուրս են գալիս 12 զույգ խառը գանգուղեղային նյարդեր: Հիմա կրկին հարձակում սկսվեց: Մեկ րոպե…

MnO2+4HCl= MnCl2+ Cl2+ 2H2O

Ահա, սա էլ արեցի: Հիմա ի՞նչ ես ուզում, այ, իմ օրգան:

«Մեկ րոպեում 16 շնչառական շարժում,
Մեկ րոպեում 75 սրտի կծկում…»

Կրկին նա եկավ` Մուսան: Ես ամեն բան մի կողմ եմ դնում ու լսում նրան:

«Կյանքը կփոխի, ժամանակը կօգնի,
Հոգին կընդիմանա, բայց կտրվի,
Կյանքը կավարտվի…
Հոգիս կարտասվի…»

Այս պարապելը շատ հաճախ մտածելու տեղիք է տալիս, ավելի շատ քան հիմա:

-Ականջս սառեց…

Ախր, դա ականջդ չէ: Դա ականջախեցիդ է: Հա, չեմ վիճում, հնարավոր է, որ այնպես մրսած լինես, որ ականջդ սառչի ամբողջությամբ՝ ներքին, միջին ականջներով հանդերձ: Բայց այս պահին դա ուղղակի ականջախեցիդ է: Դա արտաքին ականջի մաս է, որը ապահովում է ձայների ընկալումը:

Է՜խ, պարապե՞լ, թե՞ ոչ: Դա օգնո՞ւմ է, թե՞ վնասում: Գիտի միայն պարապող անձը:

Գնդապետ հայրս

Ամեն աղջնակի հպարտություն, ամեն երիտասարդի ուժ և օրինակ իր հայրն է, իսկ ինձ համար նա մի ամբողջ աշխարհ է: 

Հայրս` Մինաս Հրանտի Սարգսյանն է: Ծնվել է Գեղարքունիքի մարզի Թթուջուր գյուղում: Նա զինվորական է`հայկական բանակի գնդապետ: Երբ սկսվեց Արցախյան շարժումը, և հայ-ադրբեջանական հակամարտությունները գնալով ավելի սրվեցին,  մինչև հայկական բանակի ստեղծվելը տարածաշրջանի երիտասարդներով, որսորդական հրացաններով կազմակերպել են տարածաշրջանի ինքնապաշտպանությունը: 1992 թվականի օգոստոսի եռամսյա հավաքներին,  շրջանի  զինկոմիսարիատին կից ստեղծված գումարտակում ծառայության անցավ որպես դասակի հրամանատար: Ինժեներ-հիդրոտեխնիկի մասնագիտությունը փոխարինվեց զինվորականի պատասխանատու ծառայությամբ: Ծառայում է հայկական բանակում շուրջ 24 տարի: Ծառայության հանդեպ ունեցած սերս ինձ փոխանցվել է ժառանգաբար: Դոմինանտ է հանդիսացել և հուժկու հարված տալով ռեցեսիվին, մտել է իմ գենոտիպի մեջ: Ես էլ հիմա հուժկու հարված եմ տալիս իմ երկրորդ եսին և գնում եմ ինձ պարուրած ծառայության հետևից…

Այսօր, երբ արթնացա, ասես, ինչ-որ բան իմ ներսում փոխված լիներ: Եվ որոշ ժամանակ անց հասկացա, թե դա ինչն էր: Մեծացել է ևս մեկ տարով իմ բանակը:

Հայրս ծառայությունից տուն եկավ: Ես մոտեցա և ինչպես բնորոշ է ինձ, զեկուցեցի.

-Իմ հերթապահության ընթացքում ոչ մի արտառոց դեպք տեղի չի ունեցել: Տան հերթապահ`Սարգսյանների անդրանիկ դուստր` փոխգնդապետ Սարգսյան:

-Ազատ,- ծիծաղելով պատասխանեց հայրս… 

mane m sargsyan

Երբեք մի ասա` երբեք

Ես Մանեն եմ: Երևի շատերդ ճանաչում եք ինձ: 16 տարեկան եմ, սովորում եմ 12-րդ դասարանում: Շատ ակտիվ և կենսուրախ բնավորության տեր անձնավորություն եմ: Դպրոցում չարաճճիություններ չեմ արել երբեք: Բայց ինչպես ասում են` երբեք մի ասա` երբեք…
Սովորական օր, սովորական դասերով, պարապմունքներով հագեցած: Ինձ թվում էր, որ ոչ մի հետաքրքիր իրադարձություն չի լինելու այս օր: Բայց սխալվեցի…
Մենք պատրաստվում ենք Նոր տարվա միջոցառման, և քանի որ ունեմ լավ գաղափարներ և մտքեր, և բացի դրանից, նաև աշակերտական խորհրդի անդամ եմ, իմ դասընկերներից մի քանիսի հետ միասին գնացի մեր կազմակերպչի աշխատասենյակ: Քննարկումներ արեցինք, որոշումներ կայացրեցինք: Այնքան էինք կլանվել, որ մեզանից ոչ ոք չէր լսել զանգի ձայնը: Երբ վերադարձանք դասարան, ուսուցիչն արդեն մատյանն էր լրացնում:
-Դասից 10 րոպե ուշացել եք, իսկ մնացած 35 րոպեն կմնաք պատի տակ կանգնած,- բարկացած ասաց նա:
Մենք ուշացել էինք ընդամենը 3 րոպե: Դաժան է…
Առաջին անգամ էի պատի տակ կանգնում: Անկեղծ ասած, միշտ երազել եմ: Եվ այսպես, 12-րդ դասարանում երազանքներ են ի կատար ածվում: Համեցեք…

mane m sargsyan

Ծաղկաձորյան օրագիր. Ֆոտոյի համար պետք չէ լեզու հասկանալ

-Ի՞նչ ես ուզում դառնալ,- շատ հաճախ ինձ տեսնելիս հարցնում են մարդիկ:
-Ռազմական բժիշկ,- գլուխս բարձրացնելով ու հպարտ պատասխանում եմ ես:
-Հետաքրքիր է: Ուզում ես դառնալ ռազմական բժիշկ, բայց խորացել ես ֆոտոյի և լրագրության ոլորտում: Իսկ միգուցե դառնաս լրագրողառազմաբժի՞շկ:
-Հետաքրքիր անվանում է: Կարելի է…

Անցավ որոշակի ժամանակ, և ահա ես նորից նման խոսակցության ներկա դարձա: Մի քիչ մանրամասնեմ` վերջում կհասկանաք:

«Մանանա»-ն ֆոտոյի մասին երեխաներին ավելի շատ գիտելիքներ տալու համար հրավիրել էր ֆոտոլրագրող Վարո Ռաֆայելյանին:
-Ես ֆոտոլրագրող եմ, բայց ես ինձ ավելի շատ «ֆոտոգրաֆ» եմ անվանում,- ասաց նա հանդիպման հենց սկզբից,- վարպետության դասը սկսեմ երևի նրանից, թե ինչ է նշանակում ֆոտոլրագրությունը: Սոցիալական ինչ-որ կոմունիկացիայի տեսակ է, վիզուալ լուծում ունենալով: Օրինակ, ժուռնալիստները ինչ-որ նյութ գրելիս, կամ ինչ-որ պատմություններ պատմելիս տեքստ են գրում: Ոչ բոլորի լեզուն է նույնը, կամ ոչ բոլորն են հասկանում հայերեն: Ֆոտոյի առավելությունը լրագրության նկատմամբ այն է, որ այն վիզուալ է, ու դրա համար լեզու հասկանալ հարկավոր չէ: Պետք է բացատրել ինչ-որ իրավիճակը, թեման, նյութը պատկերների միջոցով:

Հետաքրքիր ճակատագրի խաղ
-Ես լուսանկարիչ չեմ մասնագիտությամբ, ես ատամնաբույժ եմ: Բայց լուսանկարչությունը սիրում էի: Մի անգամ ընկերներս ասացին, որ լուսանկարչի աշխատատեղ կա, կարող ես դիմել: Ես որոշ ժամանակ նրանց համար լուսանկարեցի, ու նրանք ինձ ընդունեցին:
Շատ երկար ժամանակ ես օբյեկտիվի և սուբյեկտիվի տարբերությունը չէի հասկանում: Բայց որոշ ժամանակ անց պատկերացրեցի տարբերությունը: Ու նաև հասկացա, որ լուսանկարչության մեջ կարևոր է նաև այն, որ քո կարծիքը շատ հաճախ նկարելուց հաշվի չեն առնում: Պատվիրել են, որ նկարես, ուրեմն պետք է նկարես, առանց ինչ-որ «կամակորությունների»:

Օբյեկտիվի և սուբյեկտիվի ճիշտ դրսևորում:
-Երբ ինչ-որ բան ենք նկարում, օրինակ՝ ցույց, չպետք է այդ ցույցին սուբյեկտիվ ձևով վերաբերվել: Կարևոր չի, դու ընդդիմադիր ես, թե ոչ: Այսինքն, չստացվի այնպես, որ ես ընդդիմադիր եմ, ուրեմն պետք է նկարեմ այնպես, ինչպես կնկարեր ընդդիմադիրը: Ֆոտոլրագրության մեջ պետք է լինի ճշմարտություն:

Ֆոտոլրագրության ներքին խոհանոցը
-Աշխատանքը կատարվում է հետևյալ կերպ. տրվում է ինչ-որ թեմա, նյութ կամ միջոցառում: Խնդիրը հետևյալն է. շատ քիչ նկարներով ֆոտոլրագրողը պետք է կարողանա տեղեկատվությունը փոխանցել հանրությանը կամ մարդուն:
Պարոն Ռաֆայելյանը պատմեց, թե ինչքան երկար ժամանակ է տրամադրում լուսանկարներ «ստեղծելուն»: Ֆոտոպատմություններից մեկը, որ նա ցուցադրեց, Երևանի Աղի լճակի ֆոտոշարքն է: Ասաց, որ մի քանի շաբաթ գնում էր լիճ: Սկզբում առանց ֆոտոխցիկի, ուղղակի ծանոթանալու համար, հետո կամաց-կամաց սկսեց ծանոթանալ մարդկանց հետ, հետո լուսանկարել: Նա մեզ ներկայացրեց մարդկանց արձագանքների մասին, երբ իրենց նկարում էին: Շատ հաճախ մարդիկ չէին ցանկանում, որ իրենց լուսանկարեն: Պետք է միշտ պատրաստ լինել նաև դրան: Երբ մարդկանց հետ երկար ես շփվում, քեզ արդեն ճանաչում են, հանգիստ են վերաբերվում ֆոտոխցիկին:
Ինձ շատ դուր եկավ, թե ինչպես է Վարոն գտնում ֆոտոպատմություններ: Օրինակ, մի շարքը նվիրված էր Երևանի Քոչար փողոցում գտնվող նկարիչների արվեստանոց-բնակարանների շենքին: Նա նույն ռակուրսից նկարել էր արվեստանոցներն իրենց «բնակիչներով»: Շատ հետաքրքիր ու անսպասելի էր: Ասես ներս ես մտնում նրանց աշխարհը և դիտում, թե նմանատիպ տարածքում ինչքան տարբեր մարդիկ են ապրում, ստեղծագործում:

Ես հիմա այլ հայացքով եմ նայում լուսանկարչությանը, կփորձեմ կիրառել Վարոյի խորհուրդները:

Երկու պատմություն միևնույն թեմայով

Լուսանկարը՝ Նինա Բաղոյանի

Լուսանկարը՝ Նինա Բաղոյանի

Հերթով ծնվում են օրերը, հերթով էլ հանգչում: Մարդկանց համար օրվա տևողությունը տարբեր է լինում, բնույթը նույնպես: Ոմանց համար այն երկար է, ոմանց համար կարճ, ոմանց համար հաճելի, իսկ ոմանց էլ` տհաճ: Ամեն մի օր նոր սկիզբ է, նոր հույզերի ու զգացմունքների ծնունդ, բայց իմ դեպքում մի փոքր ուրիշ է: Երբ օրը մռայլ է, ես էլ եմ նրանով վարակվում: Անկախ ինձանից իմ ունեցած տխուր պահերն եմ հիշում, արարքներն եմ հիշում, որոնք գործել եմ ու զղջացել: Զղջացել, ինքս ինձ մեղադրել,տանջել, նույնիսկ ժամանակը հետ տալու և կրկին սկսելու մասին մտորել, բայց ապարդյուն: Մռայլ է օրը, մռայլ եմ և ես, մռայլ է երկինքը, մռայլ են և իմ մտքերը:
Անկախ իմ կամքից այդ օրերին չեմ կարողանում ժպտալ, չեմ կարողանում սիրել, դժվարանում եմ շրջապատիս ուրախացնել և իրենց ուրախությամբ էլ ինքս ուրախանլ: Մռայլ օրերին ուզում եմ մեկուսանալ բոլորից, նույնիսկ ընտանիքիս անդամներից, մենակ մնալ, երաժշտություն լսել, թեյ խմել ու մտածել: Մտածել անցյալի, ներկայի ու սպասվող ապագայի մասին, կամ էլ այս ամենի փոխարեն ժամերով քնել:

Հռիփսիմե Բալոյան

***

Երբևիցե ինչ-որ մեկի մտքով անցե՞լ է, թե ի՞նչ է կյանքը… Ինչի՞ համար են մարդիկ լույս աշխարհ գալիս… Ինչի՞ համար է Աստված նման փորձությունների առաջ կանգնեցնում մարդկանց… Ի՞նչ անհրաժեշտություն կա տարբերակելու՝առանձնացնելու… Ինչո՞ւ է անձրև գալիս, երկինքը մռայլվում…
Ես միշտ փորձել եմ համեմատել եղանակը՝ մարդկանց, իրադարձությունները` բնավորությունների հետ: Անցկացրեցի կրկին անգամ համեմատական երեխայի ու եղանակի միջև: Արտահայտեցի իմ պատկերացումները ավելի պարզ, մատչելի ու իմ ներաշխարհը բնութագրող հասկանալի ձևով:
Նա ընդամենը փոքրիկ երեխա է, որը ուշադրություն է ուզում: Ձգտում է ավելիին, բայց չի կարողանում ընդունել ու հասկանալ, որ դա անհնար է: Նա նեղացել է մարդկանցից ու թափում է իր ներսում կուտակված դառնությունն ու զայրույթը: Բայց միևնույն ժամանակ նա այնքան դաժան չի վարվում «թույլ» էակների հետ: Ընդամենը կաթիլներ՝ թեթև ու առանց ցավի կաթիլներ:
Սիրում եմ անձրևը: Սիրում եմ նրա կաթիլների ապակիներին դիպչելուց առաջացող ձայները, ասես ինչ-որ երաժշտական գործիք նվագելուց լինի: Արթնանում ես նրա «գեղեցիկ ու հանգստացնող» ձայների տակ ու հասկանում, որ միջավայրդ մաքրվեց: Քո հերթն է արդեն հասել: Մաքրվիր մեղքերից: Մեղքեր, որոնք չես ընդունում ու հնարավոր է, որ նրանց գոյության մասին չգիտես էլ: Կյանքը անձրևի նման կգա սկզբից հանգիստ, հետո կամաց- կամաց կվարարի ու կհասնի իր գագաթնակետին: Երբ կհասնի իր ցանկացածին, «կմարի» ու կդադարի: Անձրև ու կյանք… Հասկանո՞ւմ եք նմանությունը… Խորհեք, ու ես վստահ եմ կգտնեք…

Մանե Սարգսյան

Քիմիական թագավորություն

Քիմիայի ժամերը ավելի հետաքրքիր դարձնելու համար մենք մեր ուսուցչի գլխավորությամբ կազմակերպում ենք տարբեր «խաղեր», խմբային աշխատանքներ, դերերով խաղեր, և այսօրն էլ բացառություն չէր:
-Վաղը պատմություններ կբերեք քիմիայի մասին,- ասաց ուսուցչուհիս:
-Մե՞նք պետք է հորինենք:
-Այո, դուք: Հեքիաթներ կամ ինչ-որ հետաքրքիր պատմություններ:
Ես եկա տուն և անցա գործի…
«Լինում է, չի լինում մի թագավորական ընտանիք է լինում: Թագավորն ունենում է մեկ որդի: Ժամանակն էր ամուսնացնելու արքայազնին: Եվ մի օր՝ սովորական ամառային օրերից մի օր, թագավորը կանչում է իր մոտ արքայազնին:
-Տղաս: Ես արդեն մեծացել եմ, ի վիճակի չեմ կառավարելու երկիրս: Դու պետք է ինձ փոխարինես: Բայց միայն մեկ պայմանով…
-Էլի՞ պայման,- ընդհատեց հոր խոսքը արքայազնը,- ես ինչ ծնվել եմ` դու պայմաններ ես դնում իմ առջև: Բավակա՛ն է:
-Ձայնդ ցածրացրո՛ւ: Իմացի՛ր` ում հետ ես խոսում: Ծնկի՛ արի:
-Ներիր ինձ, հայր:
-Ես ամենահզոր թագավորն եմ: Ամենաուժեղ թթուներից մեկի լուծույթը՝ աղաթթուն: Իսկ քո մայրը լավ լուծիչ է՝ H20-ն: Մենք երջանիկ ընտանիք ենք, քանի որ դու մեր հետնորդն ես՝ մեզանից ստեղծվածը՝ քլորաջրածինը: Դու հզոր ես, ուժեղ, կարող ես քեզանով անել իմ թագավորությունում գտնվող ցանկացած աղջկա (HCl-ն ամենաուժեղ թթուներից է: Կարողանում է փոխազդել ցանկացած մետաղի հետ բացառությամբ լարվածության շարքում ջրածնից աջ գտնվող մետաղների): Ես քեզ կթագադրեմ միայն այն ժամանակ, երբ դու ինձ մոտ գաս քո ընտրյալի հետ:
-Թույլ տուր գնալ:
-Գնա՛:
Արքայազնը ուներ երկու թեկնածու: Սակայն նրանցից մեկը գտնվում էր այլ թագավորությունում՝ H2- ից աջ գտնվող թագավորությունում: Նրանց միջև կապն անհնար է: Իսկ այն մյուս աղջիկը իրենց թագավորությունից է, սակայն կա մեկ խնդիր. արքայազնը այս մեկին ուղղակի հավանել է, իսկ այն մեկին սիրում է:
Անցավ որոշակի ժամանակ: Եղավ հարսանիք` յոթ օր-յոթ գիշեր: Արքայազնը ամուսնացավ Al-ի հետ:
2Al + 6HCl = 2 AlCl3 + 3H2
Արքայազնի մտքերը
Ես ինչ հիմարն եմ: Կորցրեցի սիրելիիս գահի համար: Սիրում եմ նրան, նա էլ` ինձ, ես վստահ եմ: Ես կխնդրեմ մայրիկիս տալ ինձ կախարդական խմիչք, որն ինձ կփոխի:
Վերջ արքայազնի մտքերին:
Նա գնաց և մոր մոտից վերցրեց այն նյութը, որն իրեն կփոխեր
հիմնովին:
2HCl+ HgSO4 = H2SO4 + HgCl2
-Ես միևնույն է, ուժեղ թթու եմ (H2SO4(խ)): Ես հիմա կկարողանամ լինել նրա հետ: Պետք է շտապել,- նա դուրս եկավ պալատից և ուղևորվեց իր հրաշքի մոտ: Նրանց հայացքները հանդիպեցին միմիանց և…. (Գուշակեք ինքներդ): 2H2SO4+ Cu = CuSO4 + SO2 + 2H2O
Ահա և վերջ…

Մի ծանր խոսք

«Բառեր արտասանելիս զգույշ եղիր, որպեսզի այդ բառը չդառնա ծանր քո խղճի համար»:

Բառեր, խոսքեր… Խոսքեր, որոնք հասնում են սրտին, հոգուն, մտքին: Այո՛, այո՛ ճիշտ լսեցիք ՝ հոգուն: Նրանք կարողանում են գտնել հոգուն: Նրանք գտնում են վայրը, որտեղ նա շատ հաջողված թաքնվում էր բոլորից:

Խոսքը հասնում և սկսում է խաղալ սրտի նուրբ լարերի հետ: Ասես կիթառ նվագելուց լինի: Բայց ցավոք, շատ հաճախ նվագողը նոտաները չգիտի: Նա ուղղակի տանջում է սրտին: Ինչ-որ բան է պահանջում, բայց ինքն էլ չգիտի` ինչ:

Խոսքերը ծանր են լինում: Ծանր, բայց ոչ կիլոգրամներով, այլ այն վայրի համար, որը նրա նշանակետն է:

Ավելի լավ կլինի չասեիր, ավելի լավ կլինի լռեիր… Բայց ո՛չ, ինչպե՞ս կարող է… Նա ասու՛մ է, խոսու՛մ է, հնարավոր է նաև ոչ միտումնավոր, բայց արդեն ուշ է… Նա ասա՛ց, վիրավորե՛ց… Հասցրեց նույնիսկ արցունք կորզել երկար ժամանակ արցունք  «չարտադրած» արցունքագեղձերից: Մի՞թե  նա դրանից հետո կարող է հանգիստ քնել, հանգիստ ապրել: Հնարավոր է… Բայց ո՛չ միշտ…

Խիղճը մի օր ոտքի կկանգնի: Կկանգնի ու կպահանջի հատուցում: «Ինչո՞ւ նման բան ասացիր: Մի՞թե նա արժանի էր քո ասված խոսքին»: Խիղճը թող խոսի, նրան միևնույն  է, պատասխանող չկա: Իսկ միգուցե կա՞… Դա ես չպետք է ասեմ: Հնարավոր է, որ խիղճն ու «խղճի տիրակալը» արդեն  հաշտվել են՝ համաձայնության են եկել: Բայց ծանր խոսքը մնացել է խոցվածի սրտի լարերի մեջ խճճված…

Փորձիր բուժել նրան՝ հանել վիրավորանք հասցրած խոսքդ նրա այդքան բարի սրտից: Իսկ միգուցե ես մի քիչ չափազանցնո՞ւմ եմ` մեղադրելով այդ մարդուն՝ նրան: Իսկ միգուցե նա իրո՞ք ճիշտ վարվեց ասելով այդ բառը՝ նախադասությունը : Թող դատի Աստված՝ ես դատավոր չեմ:

Միայն կասեմ, որ խոսքը սրի նման կարող է խրվել սրտի մեջ: Խրվել ու նրանից արյուն քամել, մինչև որ նա սպանված թռչնի նման վայր չընկնի… Կարող է նաև հակառակ գործողությունը կատարել: Ոտքի կանգնեցնել նրան: Ապտակել ու ծանր խոսքով ուշքի բերել…

Որոշեցի մի քիչ փիլիսոփայել, հուսամ ստացվեց: Փորձեցի նկարագրել իմ հոգեվիճակը, իմ զգացմունքները ծանր խոսք լսելիս: Այնպիսի խոսք, որ լսում եմ ոչ իմ հասցեին, բայց ես ինձ պատկերացնում եմ խոսքը ստացածի տեղում…

«Միասին» ճամբար, միասին ծնունդ, միասին հրաժեշտ

-Մանե, կցանկանա՞ս  ճամբար գնալ,- հարցրեց ինձ հայրս:

-Այո, կցանկանամ: Ի՞նչ ճամբար է: Որտե՞ղ է: Մենակ ե՞ս եմ գնում,- միանգամից տվեցի մի քանի հարցեր:

-Ճամբարը  «Միասին»-ն է կազմակերպում: «Գոյատևելու դասընթաց» թեմայով է լինելու ,- հայրս փորձեց հիշել իմ տրված հարցերը հերթականությամբ,- Սևանա լճի ափին է լինելու: Մենակ կարող ես գնալ, բայց Սարգիսին հարցնենք, նոր:

Երբ մենք հարցրեցինք եղբորս, նա համաձայնվեց:

Մեր համաձայնությունից  հետո, սահմանված կարգով  «Միասին»-ի  կենտրոնական գրասենյակ ներկայացրեցինք անհրաժեշտ փաստաթղթերը:

Մեզ այնտեղ ասացին, որ մեր ջոկատավարը մեզ  կզանգահարի: Շատ էի սպասում  ջոկատավարիս զանգին:
Եվ ահա: Վերջապե՜ս: Շատ սպասված զանգ …

«Անծանոթ համար է: Հետաքրքիր է, ո՞վ է: Իսկ միգուցե ջոկատավա՞րս է»: Մի ներքին ձայն ինձ ասում էր, որ այդ զանգի հեղինակը ջոկատավարս է :

Փաստորեն  իմ ներքին ձայնը ճիշտ էր: Վերջ, մենք գնում ենք ճամբար:

Ճամբարն սկսեց անախորժ դեպքով: 12-րդ ջոկի ավտոբուսը վթարի էր ենթարկվել: Բարեբախտաբար լուրջ վնասվածքներ ոչ-ոք չէր ստացել: Հիվանդանոց, բուժզննում, վախ, ստրես… Ամեն ինչ բարեհաջող ավարտ ունեցավ:

Չեմ նկարագրի մնացած օրերը: Միայն կնկարագրեմ ծննդյանս օրը:

Մի  աղջիկ, որը շատ երազանքներ ունի  ապագայի հետ կապված, որը չի կարողանում  ընտրություն կատարել  ազատության և սահմանափակ կյանք վարելու միջև, որը շատ է ուզում, բայց միևնույն ժամանակ չի ուզում, դառնում է 16 տարեկան:

Ճամբարում  ժամը 22:00- ին սկսվում  է ուրախ ժամանցը: Պարում ենք, լիցքաթափվում…

Պարելու ժամանակ հանկարծ  լսում եմ.

-Այսօր շատ հետաքրքիր և հաճելի մի անձնավորության ծննդյան օրն է: 15-րդ ջոկի Մանեի: Շնորհավորենք նրան,- լսելով այս նախադասությունը  ես միանգամից նայեցի  ժամին՝ կես գիշերն անց էր: Բոլորը սկսեցին շնորհավորել, գրկել, համբուրել…

Առաջինը ինձ շնորհավորեց  ջոկատի տղաներից մեկը, իսկ հետո ինձ գրկեց ջոկատավարուհիս՝ մի հաճելի, աշխույժ, էներգիայով  լեցուն անձ:

Հետո ջոկիս երեխաների կողմից շնորհավորանքի խոսքեր լսեցի: Մի խոսքով,  ծնունդս սկսեց լավ տպավորություններով:

Առավոտ… Ժամը 6:10…

Ինչպես միշտ, ես շուտ էի վեր կացել: Զանգ ստացա մայրիկիցս: Նրանք պետք է գային՝ տորթ, միրգ և էլի նման բաներ բերեին:

-Մամ, բարև:

-Բարի լույս: Ես քեզ չեմ շնորհավորելու: Չնեղանաս` դեռ դու չես ծնվել:

- Չեմ նեղանում: Դուք ե՞րբ եք գալու…

Ու մենք այսպես խոսեցինք մեկ ժամ, բայց մորս կողմից շնորհավորանքի խոսքեր չստացա:

Օրս սկսվեց հորս շնորհավորանքով և մորս չշնորհավորանքով:

Առավոտվա իրադարձությունների շարունակությունը մի քիչ  ձանձրացնող է: Զանգ… Շնորհավորում եմ… Հասնես նպատակներիդ…

Իսկ այ, կեսօրվա իրադարձությունները ինձ համար  անմոռանալի հուշերի աղբյուր դարձան:

Ովքեր որ ինձ ճանաչում են, գիտեն, որ ես լողալ չգիտեմ, բայց շատ եմ ուզում սովորել: Այդ օրը ես սովորեցի, բայց իհարկե, երեխաների օգնությամբ: Մարիամը, Օնիկը, Կարենը, Վահեն ինձ սովորեցրեցին ջրի վրա մարմինը պահելու նրբությունները, սովորեցրեցին նստել ջրի հատակին  և այլն:

-Ինձ բաց չթողնեք: Խեղդվում եմ: Վախենում եմ: Պինդ բռնեք,- նման խոսքեր իմ շուրթերից ոչ-ոք չի լսել:

Ես սիրում եմ  ջուրը… Պարելով ջրի մեջ ես հասկանում եմ, որ ազատ եմ, որ ճախրում եմ` թևեր ունեմ:

Մենք լողափից վերադարձանք տուն: Գրեցի տու՞ն: Անկեղծ ասած, այս ճամբարը  ինձ համար բոլորից առանձնացված մի քաղաք է «Միասին» անվամբ, իսկ իմ ջոկատը` երեք սենյականոց բնակարան: Ունենք մայր, բայց չունենք հայր՝ նա խոպան է գնացել: Ունենք երեխաների տեսականի՝ չար-չարաճճի, խելոք, համեստ, եփող-թափող  և այլն: Մի քիչ շեղվեցի  թեմայից: Տուն վերադառնալուց հետո մայրս զանգեց:

-Մենք հասնում ենք:

Նրանք եկան, նրանք գնացին, մենք քեֆ արեցինք, ուրախացանք, ծիծաղեցինք…

Նշեմ նաև, որ իմ ծննդյան օրը առաջին անգամ անձրև եկավ: Անձրևի պատճառով տեխնիկան փչացել էր: Եվ մենք չպարեցինք:

Անցավ այդ օրը… Անցան նաև այդ օրվա հաջորդ օրերը… Եկավ հրաժեշտի պահը…

Արցունքներ, հրաժեշտի խոսքեր, կրկին հանդիպման մտքեր, գրկախառնություններ…

Կհանդիպենք…

Երդվում եմ…

Սրանից երկու տարի առաջ, 2013 թվականի հուլիսի զորակոչի ժամանակ, հայրենիքի պաշտպանության համար ծառայության գնացող  դեռեւս չհասունացած մտքով ու հոգով տղաների մեջ էր նաև մորաքրոջս տղան:

Բայց կային շատ տարբերություններ իր ու մնացած զինծառայողների միջև:

Եղբայրս՝ Սերգեյը, Ռուսաստանից էր եկել, իր պարտքը հայրենիքին  տալու համար: Պարտք, որի մասին ոչ մի տեղ չկա գրառված, և ոչ մեկը չի կարող ասել, որ դու պարտք ունես: Այդ պարտքը հոգու պարտքն է: Կարող ես չանել, չտալ պարտքդ, ավելի ճիշտ, կարող ես ազատվել ծառայությունից, բայց մի՞թե դա ճիշտ է: Ամեն մեկն այս հարցի պատասխանը տարբեր կերպ է պատկերացնում: Ես համարում եմ, որ սխալ է չծառայելը: Ընդամենը երկու տարի ու, վերջ: Ինչևիցե, բուն թեմայից շատ հեռացանք: Փորձենք վերադառնալ:

Նա 22 տարեկան էր, երբ եկավ ծառայելու: Ավելի մեծ տարիք, քան մյուսներինը, ավելի կայացած մարդ մյուսներից:

Նրան ծառայելու ուղարկեցին Ագարակ քաղաքում: Ծառայում էր ու, ինչպես բոլոր զինվորները, երազում էր տուն գալու մասին:

Երդման արարողությունը ցանկացած նորակոչիկի համար մի քիչ հուզումնալից, մի քիչ պարտավորեցնող գործընթաց է:

Եղբորս երդում տալու ժամանակ նրա ծնողները չէին եկել՝ Ռուսաստանում էին: Բայց իրենց փոխարեն գնացել էինք մենք: Մենքի մեջ մտնում են Սերգեյի մորաքույրները, տատիկն ու պապիկը:

Ես հագել էի զինվորական համազգեստ և փոխգնդապետի ուսադիրներ էի դրել:

Մեզ թույլ չէին տալիս, որ անցնեինք գիծը: Անընդհատ բարկանում էին, բայց նորից ու նորից մարդիկ անցնում էին: Միայն ես էի, որ ազատ անցնում էի, իսկ գծի կողքին կանգնած լեյտենանտը չէր կարողանում ինձ ինչ-որ բան ասել. Չէ որ ես կոչումով իրենից «բարձր էի»: Ես անցա գիծը և գնացի կանգնեցի եղբորս կողքին՝ շարքի մեջ, որպեսզի ինձ նկարեն իր հետ:

-Ի՞նչ ես անում: Կբարկանան:

-Սուս մնա: Նայի Մերիին,-ասացի ես և շրջեցի նրա դեմքը:

Նշեմ, որ նա էլ է այն մարդկանցից, որը դեմ է իմ զինվորական դառնալուն: Շատ անգամներ են եղել, երբ հեռախոսազրույցի ժամանակ ես իրենից նեղացել եմ: Բայց իմ սրտի մի անկյունում  միշտ էլ հասկացել եմ, որ չի ստացվելու, խոչընդոտներ շատ են լինելու: Նա ինձ մի անգամ ասաց.

-Կգամ`կխոսենք, ու դու կհասկանաս:

Ի՞նչ է խոսելու, ի՞նչ եմ հասկանալու…

Նա բանակից արդեն վերադարձել է, և երեկ այս երկու տարվա մեջ ես նրան առաջին անգամ տեսա:

Շատ էր փոխվել: Միգուցե միայն ի՞նձ այդպես թվաց, բայց նա արդեն ավելի ձիգ, հպարտ կեցվածք ունի: Ախր, ծառայել է…

Հիշո՞ւմ եք, ես ասացի, որ նա խոստացել էր, որ երբ գա, մենք զրուցելու ենք:

Ես երեկ խոսեցի իր հետ: Չեմ կարող ասել, թե ինչ փոխվեց այդ խոսակցությունից հետո իմ մեջ, բայց հաստատ գիտեմ. մի բան փոխվեց:

Ա՜խ, եղբայրս: Եկար ողջ ու առողջ, պարտքդ տված հայրենիքիդ: Հպարտանում եմ քեզանով: Այն ժամանակ էլ էի հպարտանում, բայց հիմա ուրիշ է:

Երդում տվեցիր երկու տարի առաջ: Միգուցե մի օր էլ ես կանգնեմ զինվորական համազգեստով և ասեմ. «ԵՐԴՎՈՒՄ ԵՄ»: Չգիտեմ…