Ամառ է, և Հայաստանի պատմամշակութային վայրերը այցելուների պակաս չեն զգում: Դպրոցական էքսկուրսիաների ամենասիրելի երթուղիներից մեկն էլ մեր գյուղն է՝ Օշականը, ուր գալիս են հարգանքի տուրք մատուցելու Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցին: Ես նկատել եմ, որ էքսկուրսիաների ժամանակ համարյա չեն պատմում մեր եկեղեցու մասին: Զբոսնում են, լուսանկարվում ու շարունակում ճանապարհը: Այդ պատճառով որոշեցի մի փոքր տեղեկություն հաղորդել:

Օշական գյուղի կենտրոնում կանգուն է Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց բազիլիկ եկեղեցին, որը 443 թվականին Վահան Ամատունու հիմնադրված եկեղեցու տեղում 1875-1879թթ. կառուցել է Գևորգ Դ Կաթողիկոսը: Եկեղեցու Խորանի տակ Մեսրոպ Մաշտոցի դամբարանն է: Մովսես Խորենացին հիշատակում է, որ Մեսրոպ Մաշտոցի թաղումից երեք տարի անց, այսինքն ՝443 թվականին, Ամատունի իշխանի կողմից կառուցվում է վկայարան. «Վահան Ամատունին Քրիստոսի կենդանարար մարմնի ու արյան սեղանի համար վայելուչ, գույնզգույն ոսկով, արծաթով ու քարերով պայծառափայլ անոթներ պատրաստեց՝ ի հիշատակ, և մի տեղ հավաքված բոլոր սրբերի հետ Քրիստոսի խաչակրոն վկայի՝ երանելի Մաշտոցի մարմինը փոխադրվեց տաճարի գերեզմանը: Եվ նրա Թադիկ անունով աշակերտին՝ մի զգաստ ու բարեպաշտ մարդու, եղբայրների հետ, երանության հասած սրբի համար սպասավոր կարգեցին՝ ի փառս Աստծո: Սուրբ Մաշտոցի մահվան հաջորդ տարին իսկ սահմանվեց հատուկ տոն նրա հիշատակին. սրբի գերեզմանը դարձավ ուխտատեղի»:

Սակայն ժամանակի ընթացքում այդ եկեղեցին վերանորոգելու անհրաժեշտություն է առաջանում: Մեզ հասած աղբյուրների վկայությամբ՝ եկեղեցին վերանորոգվել է 17-րդ դարում: Առաքել Դավրիժեցին վկայում է, որ Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցու վերանորոգման աշխատանքներն սկսվում են 1639 թվականին և ավարտվում 1645-ին՝ Փիլիպոս Աղբակեցի կաթողիկոսի օրոք: Վերանորոգված եկեղեցին իր գոյությունը պահպանել է շուրջ երկու դար: 1840 թվականին Օշականի եկեղեցում կրկին վերանորոգման աշխատանքներ են կատարվել: Այդ մասին տեղեկանում ենք Հովհաննես եպիսկոպոս Շահխաթունյանից: Այդուհանդերձ, այդ վերանորոգումն ակնհայտորեն բավարար չի եղել, և եկեղեցին շարունակում է մնալ ողբալի վիճակում: Կաթողիկոս Ներսես Ե Աշտարակեցին 1850 թվականին իր մի կոնդակում ցանկություն է հայտնել, առնելով Սինոդի համաձայնությունը, նորոգել Օշականի եկեղեցին, սակայն ինչ-ինչ պատճառներով այդ հարցը չի լուծվում: 1860-ականներին եկեղեցին դարձյալ անմխիթար վիճակում էր: 1868 թվականից մինչև 1872 թվականը Սուրբ Էջմիածնի Սինոդը նույնպես իրականացրեց վերանորոգմանն առնչվող այլ աշխատանքներ: Գևորգ Դ կաթողիկոսը 1872 թվականին գրում է իր սրբատառ կոնդակը՝ հրավիրելով հայ ժողովրդին նյութապես սատարելու Օշականի եկեղեցու կառուցմանը: 1875-ին հայոց շինարար հայրապետ Գևորգ Դ կաթողիկոսին Սինոդի անդամ Գրիգոր Վարդապետը զեկուցում է, որ Օշականի Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցու համար Էջմիածնի կողմից քարերն արդեն կտրվել են, հղկվել, և քարերի ընդանուր արժեքն է 7000 ռուբլի: Օշականի Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցու կառուցման աշխատանքներն ավարտվում են 1879 թվականին:

Նույն թվականին «Արարատ» ամսաթերթը ուրախությամբ ավետում է հայ ժողովրդին Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցու շինարարության ավարտի մասին: Եկեղեցու շինարարների անունները չեն հիշատակվում, սակայն օշականցիների պատկերացումների վրա հենվելով՝ նշում ենք այն մի քանի տոհմերի անունները, որոնք իսկապես նվիրատվություն են կատարել Օշականի եկեղեցու կառուցման համար: Դրանք են՝ Ամատունյանց, Ներսեսանց, Մարգարանց տոհմերը: Մարգարանց տոհմից Մարգար Իսրայելի Ավագյանը 20 ոսկի է նվիրաբերել եկեղեցու կառուցման համար: Եվ որպես բարերար թաղված է եկեղեցու հյուսիսային կողմում: Եկեղեցու արևելյան մասում գտնվող երկհարկ զանգակատան կառուցումն ավարտվում է 1884 թվականին: Սա հայկական ճարտարապետության մեջ բացառիկ է ինչպես իր տեղադրությամբ, այնպես էլ գլանաձև ծավալով:

1884 թվականին Սուրբ Մաշտոցի գերեզմանի վրա դրվում է մարմարյա տապանաքար՝ Ղարաբաղի հոգևոր առաջնորդ, պոլսեցի Անդրեաս եպիսկոպոսի միջոցներով և Մեսրոպ եպիսկոպոս Սմբատյանի ձեռքով: Տապանաքարի վրա հետևյալ արձանագրությունն է. «Յամի տեառն 441 փետրվարի 20 Վահան Ամատունի իշխանն ամփոփելով աստ յՕշական ըզմարմին սրբոյ վարդապետին մեծին Մեսրովբայ թարգմանչին՝ կառուցեալ է ի վերայ դամբարանիս յանուն նորին զեկեղեցիս, զոր նորոգեաց յամի 1640 Փիլիպոս կաթողիկոս. եւ ի վերջնումս յամին Դ. կաթողիկոսն օրօք ժողովրդեան հայոց Երեւանայ եւ այլ վիճակացն Ռուսաստանի, իսկ զտապանս կանգնեաց ի յիշատակ Կ. Պոլսեցի Անդրէաս արքեպիսկոպոսն յամին 1882 եւ հայոց ՌՅԼԱ»:

Օշականի եկեղեցին միջին մեծության մի կառույց է, որն իր մեջ կարող է տեղավորել մոտ 800 հոգի: Պատերը բավական բարձր են՝ առանց սյուների: Եկեղեցին ունի մեկ Սուրբ սեղան, խորանի գակ գտնվում է Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցի դամբարանը: Եկեղեցին ամբողջությամբ կառուցված է հրաբխային քարից՝ սև տուֆից, ունի երեք դուռ՝ հարավային, արևմտյան և հյուսիսային, և 11 պատուհան: Եկեղեցու հարավային կողմում Վահան Ամատունի իշխանի գերեզմանն է: Եկեղեցու արևելյան կողմում՝ Սուրբ Սեղանի վերևում, գրված է հայերեն առաջին նախադասությունը, որ թարգմանություն է Աստվածաշունչ մատյանի «Առակաց գրքի» Ա գլխից. «ՃԱՆԱՉԵԼ ԶԻՄԱՍՏՈՒԹՅՈՒՆ ԵՒ ԶԽՐԱՏ, ԻՄԱՆԱԼ ԶԲԱՆՍ ՀԱՆՃԱՐՈՅ»: Նաև նշեմ, որ Օշականի Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցի այցելում են, շատ զբոսաշրջիկներ, ուխտավորներ և զմայլվում նրա գեղեցկությամբ:

Շաբաթ և կիրակի օրերին հանրապետության տարբեր դպրոցների առաջին դասարանցիներ այցելում են Մեսրոպ Մաշտոցի եկեղեցի, ծաղիկ դնում Սուրբ Մաշտոցի շիրիմին և իրենց հարգանքը մատուցում:

Օշականի Մշակույթի պալատում ամեն ամառ կազմակերպվում է ասմունքի մրցույթ-փառատոն: Ես նույնպես մասնակցել եմ այդ մրցույթին և ստացել ժյուրիի համակրանք մրցանակը:

Արդեն ամառ է, և իմ քաղաքը՝ Վանաձորը, շուտով կլցվի հովեկներով: Վանաձորում հրաշալի է անցնում ամառը, և ոչ միայն զով կլիմայի, բնության, երիտասարդական հավաքատեղիների շնորհիվ: Վանաձորն ունի նաև կերպարվեստի թանգարան: Թանգարանը հիմնադրվել է 1974 թվականին: Ունի շուրջ 1800 թանգարանային նմուշ՝ գեղանկարներ, գրաֆիկա, քանդակ, դեկորատիվ-կիրառական արվեստի նմուշներ:

Իսկապես որ, հրաշք վայր է,երբ չորս կողմդ գույներ են: Թանգարանում առկա են տարբեր նկարիչների աշխատանքներ, բայց ինձ առավել գրավում են Լևոն Կոջոյանի, Արմինե Կալենցի և Հովհաննես Զարդարյանի նկարները: Դրանք այնքան ինքնատիպ են, մեկը մյուսից տարբերվող: Թվում է, թե մեզ հայտնի են բոլոր գույները, սակայն տեսնելով կտավներում առկա գույները, հասկանում ենք, որ մենք գույներից ոչինչ էլ չենք հասկանում: Ամենից յուրահատուկը նկարներում տիրող տրամադրություններն են, երբ առաջին նկարում ամեն բան տխուր է, իսկ հաջորդում էլ՝ ամեն բան ուրախ: Կերպարվեստի թանգարանում իր յուրահատուկ տեղն ունեն նաև վանաձորցի արվեստագետները: Եթե ուզում ես հասկանալ, թե ինչու են Վանաձորն անվանում արվեստների քաղաք, ուրեմն անպայման այցելիր թանգարան և ամեն ինչ կհասկանաս: Ամառն սկսել է: Սպասում ենք:

Մայիսի 31-ին Եղեգնաձորի պատկերասրահում տեղի ունեցավ նկարիչ, քանդակագործ Վան Եղյանի 78-ամյակին նվիրված ցուցահանդեսի բացումը, որին ներկա էր մարզի արվեստասեր հասարակությունը:

Լուսանկարը` Մարի Բաղդասարյանի

Լուսանկարը` Մարի Բաղդասարյանի

Վան Եղյանի քանդակները իրենց տեղն են գտել  Եղեգնաձորում, Վերնաշենում, Գլաձորում, Եղեգիսում և մարզի շատ այլ վայրերում: Նա ունի նաև շատ դիմաքանդակներ: Պատկերասրահում ցուցադրված էին նրա երկար տարիների  աշխատանքները, նկարները, որոնք տրամադրել էր Վերա Եղյանը՝ Վան Եղյանի կինը:

Լուսանկարը` Մարի Բաղդասարյանի

Լուսանկարը` Մարի Բաղդասարյանի

Լուսանկարը` Մարի Բաղդասարյանի

Վան Եղյանը իր նկարների մեջ շեշտը դրել է  գույնի և գծի փոխհարաբերության թափանցելիության և փոխներթափանցման վրա, որի միջոցով կարողացել է ստեղծել պատկերներ, որոնք ունեն իրենց խորությունը և ներդաշնակ են արդի արվեստին:
Վերա Եղյանը հիշեց այն տարիները, երբ իր ամուսնու աշխատանքները հասարակության ուշադրությունից դուրս էին մնում, իսկ հիմա սկսել են գնահատել և սիրել նրա արվեստը:
-Այն ժամանակ Եղյանի գեղանկարները ցուցահանդեսների ժամանակ չէին վերցնում և չէին ցուցադրում: Եվ նա մեծ տառապանք էր ապրում: Իսկ հիմա, երբ սկսել են ուշադրության արժանացնել նրան, նրա աշխատանքները, նա չի տեսնում այս ամենը, որը շատ ցավոտ է:
30-40 տարի առաջ ոչ բոլորին էր հասանելի նկարների այս լեզուն, գունային համադրությունը, որը կարողանում էր աշխարհին տալ Եղյանը: Բայց Եղյանը համառ էր, նա իր վրձնի տերն էր: Եվ իր համառությամբ մարդկանց, ճիշտ է, դժվարությամբ, բայց կարողացավ համոզել՝ հասկանալ իր նկարների լեզուն:

Այսօր մենք հպարտ ենք Վան Եղյանով, որովհետև նա Վայոց Ձորի այն զավակներից էր, ում հաջողվեց ներկայացնել Վայոց Ձորը մեր երկրից դուրս:
Միջոցառման ավարտին հնչեց Ռուբեն Հախվերդյանի «Ճերմակ ձիս» ստեղծագործությունը Արման Վարդանյանի կատարմամբ:

Լուսանկարը` Մարի Բաղդասարյանի

Հայրենիքը սե՜ր է սրբություն, իսկ հայրենիքը պաշտպանելը սուրբ պարտականություն ցանկացած հայ տղամարդու համար: Անմահացման ճանապարհը բռնեց մեր հերոսը:

Փայլակ Աշխարհիկի Բաբկենյան, ծնվել է 1970 թվականի հոկտեմբերի 4-ին Օշականում՝ տնտեսագետ Աշխարհիկ Բաբկենյանի և բուժքույր Անահիտ Կոշեցյանի ընտանիքում: 1977-1987 թվականներին սովորել է Օշականի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան միջնակարգ դպրոցում: 1992 թվականին ավարտել է Երևանի Պետական համալսարանի ֆիզիկայի ֆակուլտետը: Համալսարանում ցուցաբերած բարձր առաջադիմության համար ստացել է Լենինյան կրթաթոշակ, որն այն տարիներին ամենաբարձր խրախուսանքն էր ուսանողին:

Թե՛ դպրոցում, թե համալսարանում «ֆիզիկա» առարկայից անցկացված օլիմպիադաներում նա մի քանի անգամ գրավել է առաջին տեղը: Համալսարանն ավարտելուց անմիջապես հետո Օշականի դպրոցում դասավանդել է Ֆիզիկա և մաթեմատիկա: Երիտասարդ ուսուցիչը համագյուղացիների կողմից հարգված էր և սիրված: Համալսարանում անցնելով զինվորական գործ, ավարտելիս ստացել էր կապիտանի կոչում:

1993 թվականին հոկտեմբերին, որպես սպա զորակոչվել էր ազգային բանակ և մասնակցել Արցախի ազատագրման համար մղվող պայքարին: Զոհվել է 1994 թ. մարտի 26-ին Օմարի լեռնանցքում: Նա ապրեց 24 տարի՝ հարուստ ու հետաքրքիր մի կյանք: Մասնագիտությամբ ֆիզիկոս էր, հոգով՝ բանաստեղծ: Հրաշալի երգում էր, հումորի մեծ զգացում ուներ: Նա սիրում էր կյանքը: Բայց պատերազմը թելադրեց իր դաժան օրենքները, և Փայլակը զինվորագրվեց Արցախի փրկության սուրբ գործին: Հրամանատար էր, առաջնորդ, իսկ դա ավելի պարտավորեցնող էր: Փայլակը պատասխանատվության մեծ զգացում ուներ: Զոհվեց իր ջոկատի վիրավոր մարտիկներին փրկելիս:

«Փայլակը այլևս չկա ժամը 13:45-ից…,- Փայլակի մարտական օրագրում գրել է նրա մարտական ընկերը՝ Բորիսը:- Ստիպված ընկերոջս՝ իմ տեղակալի՝ Փայլակի ձեռնարկած գիրքը շարունակում եմ»: Փայլակը պատերազմական թոհուբոհի մեջ այնուամենայնիվ ժամանակ էր գտնում իր շա՜տ փոքրիկ օրագրում գրի առնել օրվա դեպքերը, ինչպես նաև իր մտորումները: «Զինվորը, եթե խելացի կռվի, երբեք չի զոհվի, բացի դիպուկահարի գնդակից և մինամյոտից»,- գրում էր իր օրագրում Փայլակը: «26.03.94թ: Առավոտյան արթնացանք շատ շուտ՝ ժամը 6:30-ին: Պատրաստվեցինք բարձրանալ Օմար: Հետներս վերցրեցինք միայն սնունդ և ցախ: Ես ու Բորիսը 15 զինվորների հետ նորից 2-րդ պոստում ենք: Շատ լավ արևոտ օր էր: Որոշեցինք վրանի տակ կարգի բերել»:

Այսպես էր գրել հերոս Փայլակ Բաբկենյանը իր օրագրում: Սա Փայլակի վերջին գրառումն էր, որ կատարել էր այդ օրվա մարտական գործողություններից առաջ: Դա նրա առաջին մարտը չէր. 1994 թվականի հունվարի 1-ին Քարվաճառում տեղի ունեցած մարտերի ժամանակ 32 հոգի զոհվեց, իսկ մնացած մարտիկները մնացին շրջափակման մեջ: Ընդամենը մի փոքրիկ արահետ էր մնացել: Արագ կողմնորոշվելով ստեղծված իրադրությունում՝ Փայլակը 220 հոգու կյանք է փրկում՝ դուրս բերելով շրջափակումից: Մարտի 26-ին Օմարի լեռնանցքում տեղի ունեցած մարտի ժամանակ նույնպես կարողացան թշնամու նկատմամբ հասնել առավելության, և թշնամին նահանջեց: Որոշ ժամանակ անց Փայլակը նկատում է, որ ընկերներից մեկը վիրավոր է, և չի կարողացել հասնել իրենց: Երկար չմտածելով՝ անմիջապես որոշում է մենակ գնալ վիրավոր ընկերոջը փրկելու. հենց ընկերոջ կողքին էլ մահացավ դիպուկահարի գնդակից:

Օշականի գյուղի բնակչությունը, ըստ արժանավույն գնահատելով Փայլակ Բաբկենյանի անցած կարճատև, սակայն հերոսական ուղին, նրա անունով կոչեց Օշականի հիմնական դպրոցը:

Փայլակ Բաբկենյան, հիվանդության չափ հասնող հայրենասեր, բարի, խելացի և մեծատառով մարդ՝ գյուղացիները նրան այսպես էին բնութագրում:

Այսօր մենք էլ նրա մարտական օրագրում պետք է շարունակենք գրառումներ կատարել:

Կրկին շնորհավորում  եմ բոլորիդ  և  անցնում  առաջ, պատմելու, թե  մեզ  մոտ` Հալիձոր գյուղում,  ինչպես  է  անցել  օրը:

Այս  տարի  շատ  հետաքրքիր  բան  էինք  մտածել. կազմակերպել  էինք  «Ֆորտ  Բոյար»: Խաղը  բաղկացած  էր 10  փուլից, 6 թիմ  ունեինք,  յուրաքանչյուրում՝ 5  մասնակից:

Մենք՝ 10 խաղավարներս, թաքնվել  էինք  տարբեր  վայրերում, երեխաները  պետք  է մեզ  գտնեին, հաղթահարեին  տվյալ  փորձությունը, ապա  անցնեին  առաջ:

Այն  խաղը, որը  ղեկավարում  էի  ես, շատ  հետաքրքիր  էր, թիմից  մեկ  մասնակցի  աչքերը  կապում  էինք, առաջնորդում, իսկ  թե  ինչ  էր  սպասվում նրան, դա  անակնկալ  էր:
Փուչիկների  մեջ  ալյուր  և  ջուր  էինք  լցրել (մեծ  դժվարությամբ), պետք  է  մեկը  պայթեցնեին, իսկ  թե  ինչ  կթափվեր… Կարճ  ասած, ինձ  մոտ  եկող  թիմերը  կա՛մ  թաց  էին  հեռանում, կա՛մ  սպիտակած:

Ինչ  խոսք, բոլոր  փորձություններն  էլ հետաքրքիր  էին: Եվ  ամենակարևորը  այն  էր,  որ  խաղավարների  մեջ  ուսուցիչներ  էլ  կային:

Երկար –բարակ  չպատմեմ  ներկայացնեմ իմ  ֆոտոշարքը:

Լուսանկարը` Իզա Ասծատրյանի

Լուսանկարը` Իզա Ասծատրյանի

Լուսանկարը` Իզա Ասծատրյանի

Լուսանկարը` Իզա Ասծատրյանի

Լուսանկարը` Իզա Ասծատրյանի

Լուսանկարը` Իզա Ասծատրյանի

Լուսանկարը` Իզա Ասծատրյանի

Լուսանկարը` Անետա Ասծատրյանի

Մայիսի 30-ից հունիսի 1-ը Սփյուռքի նախարարությունում տեղի ունեցավ լրագրողների համահայկական իններորդ համաժողովը, որին մասնակցում էին մասնակցել է Հայաստանից, Սփյուռքից և Արցախից 100-ից ավելի լրագրող, որոնցից 40-ը գլխավոր խմբագիր: Քննարկվել է 7 թեմա, ելույթ է ունեցել 30 մասնակից, հարակից ելույթներով և առաջարկներով հանդես է եկել 50-ից ավելի լրագրող:

Այս ամենամյա համաժողովը առիթ է հանդիսանում հայ լրագրողներին արտահայտելու իրենց տեսակետները և ներկայացնելու մամուլի խնդիրները՝ փորձելով լուծումներ առաջարկել: Մասնակիցները քննարկեցին հայկական մամուլի խնդիրները՝ սփյուռքի տպագիր մամուլի խնդիրները, Հայաստանում մամուլի ազատության խնդիրները, պետություն-մամուլ կապը, ընդդիմադիր մամուլի խնդիրները և տեղեկատվության հասանելիության խնդիրները և շատ այլ հարցեր:

17.am-ի թղթակիցները լուսաբանում էին համաժողովի աշխատանքները, ծանոթանում հայկական մամուլի դաշտին, լսում նրանց խնդիրների մասին:

Ցավոք, մեր ջանքերը՝ կապեր հաստատելու սփյուռքում գործող պատանեկան երիտասարդական լրատվամիջոցների հետ, ապարդյուն անցան: Նման լրատվամիջոցներ պարզապես չկային:

Հուսանք հաջորդ համաժողովը կքննարկի նաև պատանեկան, երիտասարդական մամուլի հիմնախնդիրները ևս: