Երբեք չեմ սիրել գարնանային արձակուրդները: Արդեն ուսումնական տարվա ավարտն է: Մնացել է երկու ամիս: Էլ ի՞նչ իմաստ ունի մեկ շաբաթ հանգստանալը: Երբ ես դպրոց էի գնում, գարնանային արձակուրդներից հետո ալարում էի գնալ դասի ու դաս անել: Հետո էլ գարնանը սկսվում էին վարակները, արձակուրդները երկարացնում էին, հետո էլ ասում՝ շաբաթը վեց օր գնացեք դասի, կամ էլ շաբաթվա մեջ ամեն օր ութ դասաժամ արեք:

Հիմա ես քոլեջում եմ սովորում: Մենք չունենք այդ անիմաստ արձակուրդները: Տարվա վերջ է, բայց ես լավ էլ դիմանում եմ դասերին: Եվս մեկ առավելություն՝ կիրակի Զատիկ է, իսկ երկուշաբթի՝ ոչ աշխատանքային օր: Բոլոր դպրոցականները շաբաթ օրը գնալու են դասի, իսկ մեր քոլեջում այդ օրն էլ դաս չկա: Այդպիսի արձակուրդներին ես դեմ չեմ:

Նա ուղիղ նայում էր դիմացը կանգնած երիտասարդի աչքերին ու չէր տեսնում: Ուղղակի աչքերը գեղեցիկ միջոց են՝ հասնելու այնտեղ, ուր չես կարող հասնել, ասենք, նայելով կոշիկներին։

Իսկ խեղճի մտքով ինչե՜ր ասես, որ չհասցրին անցնել։

Հետո գալիս է երթուղայինը, ու կյանքը նորից սովորական գույներին է վերադառնում։ Իսկ նա ինչ-որ պահի ուղղակի դադարել է լուրջ վերաբերել երթուղայինի՝ տեղ լինել-չլինելու փաստին։ Չէ՞ որ ավելի շատ բաներ կան, որոնց պետք է լուրջ վերաբերել։ Ասենք.

-Հիշում ես, չէ՞, երկուշաբթի հարցազրույցի պիտի գնանք՝ աշխատանքի համար։

-Ըհը։ Կգնանք։ Կամ չէ։ Չգիտեմ, է, կիրակի կորոշենք, լա՞վ։

Լավ։ Հետո կքայլի արագ, կսայթաքի, կընկնի գուցե, կխառնվի փողոցի մոխրագույնին, կժպտա ու կտխրի, բայց նպատակակետին կհասնի՝ անպայման։ Ու դա կանի իր իրական, ամենաիսկական գույնով, որի մեջ մի երանգ մոխրագույն անգամ չկա։

Կապ չունի, թե իր նպատակակետը այս անգամ ընդամենը կոշիկի խանութ էր՝ հասարակ, ամենօրյա մեկը գնելու համար։

Միշտ էլ այդպես է անում։ Խենթ է՝ շատերն են ասում։ Ոմանք՝ հակառակը։ Իրեն կամ սիրում են, կամ՝ չէ։ Միջին վիճակ չկա։ Ինքն էլ սիրում է, կամ՝ տեսնել չի ուզում։ Բայց իր մասին խոսել էլ չի սիրում։ Չհավատաք, թե մի օր կասի՝ էդպիսինն եմ, կամ հակառակը։

Խանութում նոր տեսականի կա։ Իսկ ինքը ընտրել էլ չի սիրում։ Ոչինչ։ Կնայի առաջինն աչքի տակ ընկածին, կփորձի՝ ձևականորեն, ասելու՝ հա, լավ է։ Վերցնում եմ։ Հետո կնայի կոշիկի տոպրակին ու կկարդա գրածը։ Իրականում դա ոչինչ չի տա իրեն ու ոչինչ չի խլի, դե, մի երկու վայրկյանից բացի։ Կարևորը՝ էդ ողջ ընթացքում լեզվի տակ իրեն զգացնել էր տալիս նոր գտած երգի բառերը։ Մի քիչ խճճված է ստացվել ուղղակի, բայց ոչինչ։ Տանը ամեն ինչ տեղը կընկնի։ Այդպես է, չէ՞։ Տանը միշտ ամեն ինչ տեղն է ընկնում։

-Ձեր մանրը…

-Ախ, հա: Շնորհակալ եմ։

Հետո էլի կանգառում կսպասի հերթականին։ Կնստի, կես կանգառ հետո կկանգնի՝ որոշելով, որ չէ, երևի արժի տեղը ինչ-որ մեկին զիջել։ Ի՞նչ կա որ։ Ամբողջ օրը կանգնած ես՝ քսան րոպե էլ կանգնիր, էլի։ Գուցե նա՝ իր ամենօրվա հոգսերով ու առևտրով բեռնավորված՝ իրոք ունի նստելու կարիք։ Կիջնի գազելից ու ինքն իրեն ինչ ասես որ չի ասի։ Միայն նրա համար, որ չկարողացավ մարդուն առաջին հայացքից կարդալ։ Նրա փոխարեն, ախր, կարելի էր այն խեղճ կնոջը նստելու տեղ տալ։ Ո՞նց չտեսար, որ մի կերպ էր ոտքի վրա մնում։ Իսկ այն մյուսի նայելը… Լավ է։ Քայլիր։ Մի օր կսովորի երևի՝ նրանց էլ՝ երթուղայինի մեջ տեղ լինել-չլինելու պես լուրջ չվերաբերել։

Տան ճամփին էլի մեկի աչքերի մեջ նայելու առիթ կլինի։ Էլի չի տեսնի՝ ինչ կար այնտեղ, փոխարենը ուրիշի աչքերը օգնում են իրեն՝ տեսնել սեփականը։ Ինքն է ասել։

Կիրակիին դեռ շատ կա։ Ախր, շաբաթը դեռ նոր է սկսվել։ Տեսնես՝ ինչի հենց էսօր պիտի ասեր, որ չմոռանա։ Ինքն էլ չգիտի ՝ ինչ է անում։ Կամ, ընդհանրապես, ի՞նչ աշխատանք։

Վաղ առավոտյան արթնացա տատիկիս բարկացած ձայնից: Ջղայնանում էր, որ ինչպես միշտ, ես ու եղբայրս երկար ենք քնել, և չենք հասցնի պատրաստվել: Սկզբում չէի հասկանում` ինչին չենք հասցնի, բայց հետո արևի շողերն ընկան աչքերիս, և հիշեցի, որ ամեն տարի, երբ արևը դուրս է գալիս, մենք գնում ենք ամառանոց: Արագ պատրաստվեցինք, դուրս եկանք, և ի վերջո, տեղ հասանք: Ամառանոց մտնելուն պես միանգամից բոլորն անցան աշխատանքի: Մեկն ավլում էր, մյուսը ծառերն էր մշակում: Ես նույնպես ցանկացա օգնել, գնացի, որ ծաղիկները մշակեմ: Արևը գնալով ուժեղանում էր, իսկ ես գնալով ավելի էի կարմրում ու փռշտում: Նայեցի եղբորս կողմ և տեսա, որ նույն վիճակում էլ նա էր` ամբողջ դեմքը կարմիր էր, և չէր դադարում փռշտալ:

Արևն այնքան ուժեղ էր, որ չէի կարողանում գործ անել: Բոլորը բողոքում էին։

-Թե դուք ինչի՞ եկաք, մեզ չեք օգնում, հա ընկնում եք ոտքի տակ։ Մյուս անգամ էլ չեք գա,- ամեն տարի ասում է տատիկս։

Արդեն գարուն է։

Դրսում գարուն է, մեր աչքերում՝ հույս, հավատ վաղվա լուսավոր օրվա նկատմամբ, բայց ինչպե՞ս գա այդ լուսավոր օրը, երբ մենք ամեն օր արգելում ենք նրան գալ:

19-րդ դարի հանճարի բարձունքից Նիցշեն հնչեցնում էր մարդկության ահեղ դատավճիռը. «Աստված մահացավ. մե՛նք սպանեցինք նրան»: Մեր շուրջը, մեր լուսավոր աչքերի դեմ, մեր սրտերում արդեն ո՜րերորդ անգամ մենք սպանում ենք աստծուն: Նա սպանվում է այն մարդու սրտում, որը յուրացնում է մանկատան բյուջեն՝ ևս մի անգամ ապտակելով կյանքի դաժան ձեռքից ապտակված մանուկներին: Աստված սպանվում է վատ ուսուցչի և այն բժշկի սրտում, որն սկսում է մարդուն նայել որպես հերթական գործի և փորձում նրա դժբախտությունից առավելագույն շահ կորզել: Ժողովուրդն ասում է՝ հարուստի սխալները փողն է ծածկում, բժշկինը՝ հողը: Եվ գարնան այս կյանքով լեցուն օրը համրորեն իրար են հավաքվում մի թարմ գերեզմանի երկու եզրեր ու եղբայրաբար գրկելով իրար՝ թաքցնում մեր լուսավոր օրվա դեմ շպրտված մի բժշկի հաղթական քմծիծաղ: Ժողովուրդը նաև ասում է՝ մի կաթիլ յուղը կարող է մի ողջ կարաս մեղրը փչացնել, ու դժվարանում եմ հասկանալ՝ Հիպոկրատի հայ աշակերտների կարասում մե՞ղր է, թե՞ թանձր յուղ: Այսօր Հայաստանում ամենածաղկուն բիզնեսներից մեկը բշժկությունն է դարձել, և սպիտակազգեստ որսորդները հմտորեն իրենց ոստայնն են փաթաթում ձեռքներն ընկած հաճախորդներին (թող ինձ ներեն բոլոր նրանք, որոնց սրտում դեռ մարդկային զգացմունքներ են մնացել, և ովքեր իսկապես արժանի են բժշկի բարձր կոչմանը): Ժողովուրդը բժշկի նկատմամբ հավատ չունի, և պատճառներից մեկն էլ այդ է, որ դանակը ոսկորին հասնելուց հետո են միայն դիմում նրանց: Ձեզ միանգամայն առո՞ղջ եք զգում, դիմեք որևէ բժշկի, և ձեզ բազմակողմանի հետազոտություններից հետո լուրջ դեմքերով կվստահեցնեն, որ դուք այսինչ հիվանդության դեմ խորը և երկարատև բուժման կարիք ունեք, կամ եթե անհապաղ չանեք այնինչ վիրահատությունը, ապա ուղղակի կմեռնեք: Ի վերջո, արդյունքը նույնն է:

Ամեն անգամ, երբ բժիշկներն իրենց պարտքը «բարձր մակարդակով» կատարելուց հետո մարդուն ուղարկում են հավերժական ճամփորդության, տատս պատմում է իր փոքրիկ խնդուկը. «Պոչկեքերիս հմար մի օր Էրևան գնացի մի պռաֆեսրի կուշտը, ասավ՝ պետկ ա անպայման վիրահատես, ասի՝ ինչքա՞ն գարանտյա եք տալի, որ նարկոզից եդ կգամ, ասավ՝ հինգ տոկոս, ասի՝ ես քի խոստանմ եմ դեռ 5 տարի հա՛ստատ ապրիմ,- քմծիծաղում է,- ընդեն դեսը արդեն 15 տարի ա անց կացել…»:

Դրսում գարուն է, իսկ մի թարմ հողաթմբի վրա աջ ու ձախ թափված են մեր հույսի ճերմակ թռչնի արյունոտ փետուրները:

Սիրուշն ինձ հանդիպած եզակի աղջիկներից է, որի սերը ֆուտբոլի նկատմամբ գալիս է ոչ թե ժամանակի տենդենցներից ու մոդայից, այլ ֆուտբոլի նկատմամբ դեռ շատ վաղ տարիքից մոլի հակումներից։

-Իմ կյանքի ամեն դրվագ առնչվում է ֆուտբոլի հետ։ 7 տարեկան էի, երբ առաջին անգամ լսեցի Պելեի գլուխգործոցների մասին, ու այդ ժամանակվանից ծագեց հակումը ֆուտբոլի նկատմամբ։ էնքան էի տարված ֆուտբոլով ու լավ էի խաղում, որ մեր դասարանի տղաների հետ ինձ էլ տարան մրցումների։

Իր հակումներն ու անդավաճան սերը ֆուտբոլի նկատմամբ ինձ թերևս հետաքրքիր թվացին, ու պնդեցի, որ մանրամասն պատմի։

-Ամենասիրածս թիմը «Արսենալն» է: Երբ դեռ փոքր էի, ֆուտբոլի օրերին նախօրոք պատրաստություն էի տեսնում։ Ամեն ինչ պետք է արած լինեի, խաղից մի ժամ առաջ պառկած լինեի քնելու, որ հետո թաքուն կարողանայի նայել։ Թաքուն էի նայում, որ տնեցիք ձայներից չարթնանան։ Շատ դեպքեր են եղել, որ առանց ձայնի եմ նայել՝ միայն պատկերով, որ տնեցիք չիմանային, որովհետև կարող է գային, տեսնեին ու ջղայնանային։ Զուտ էն պատճառով էին ջղայնանում, որ հաջորդ օրը դասի էի, իսկ ես չէի կարողանում առավոտյան արթնանալ։ Պատահել է, որ հեռուստացույցն են անջատել, ու անկողնումս պառկած ռադիո եմ միացրել ու լսել ֆուտբոլը։ Եղել է, որ քնած եմ ձևացել ու հետո վեր կացել՝ ֆուտբոլ նայելու։

Եղել է նաև, որ բռնվել եմ ու խիստ պատժվել։ Առաջին անգամ էլ մամայիս պատասխան եմ տվել հենց ֆուտբոլ նայելու պատճառով։ Մի խոսքով՝ իմ կյանքի ամեն մի դրվագ կապված է ֆուտբոլի հետ։

Սիրուշի նախասիրությունները չեն փոխվել, հավանաբար չեն էլ փոխվի։ Մնում է հուսալ, որ անդավաճան երկրպագուն մի օր ստադիոնից կհետևի «զինագործների» խաղին, կհասցնի Պելեից վերցնել իր իսկ ստորագրությամբ մարզաշապիկն ու կշարունակի սիրել ֆուտբոլը։

Բռնի՛ր ձեռքս ու արի: Արի՛, որ կետադրենք իրար, կետադրենք իրարով, կետադրենք կյանքը: Ես միշտ էլ սիրել եմ ստորակետ դնել քեզանից հետո ու առաջ, որ առանձնանաս, որ վերաբերականի նման միշտ էլ անկարևոր մեկը մնաս, որ նախադասության անդամ չդառնաս, որ այդպես էլ ողջ կյանքումդ եղանակավորես, իսկ դու ավելորդ մնաս:

Իսկ դու միշտ բութ ես դնում, որ ստորադասես մեզ, որ դու գերադաս դառնաս, իսկ ես կախվեմ քեզանից: Կամ էլ հեռացնում ես մեզ հատկացուցիչի ու հատկացյալի նման, մեր մեջ խցկելով ավելորդ բառեր, ավելորդ հեռավորություն:

Չհամարձակվես ինձ շեշտել, ու ոչ էլ անունս կբացականչես, քեզ պահիր ձևականություններդ, որ քեզ փակագծերի մեջ չառնեմ ու հարկ եղած դեպքում դուրս չշպրտեմ: Չեմ ուզում, որ ինձ մեծատառ գրես, ուզում եմ հասարակ լինել, չտարբերվել: Ոչ էլ կկրճատես կամ կուլ կտաս ինձ քո հապավումներում:

Ես քեզ չակերտների մեջ եմ առնում, որ ուղղակի կերպով մեջբերեմ, քեզնից հետո էլի ստորակետ դնեմ, հետո գծիկով նոր կյանք սկսեմ:

Ու բավական է այդ գրողի տարած բազմակետերով շարունակես պահել այն, ինչ չկա: Ատում եմ այդ անորոշությունը, ատում եմ այն բոլոր միջակետերը, որոնցով երբևէ հավասար ենք եղել:

Ջնջում եմ բոլոր նշանները, գրողի ծոցը թող գնա այդ հուզականությունը: Մի պահ դադար տուր ու դիր վերջակետ: Կյանքն ավարտվեց, իջեցրե՛ք վարագույրները:

Պարզություն, մաքրություն, սեր ու ջերմություն եմ զգացել ամեն տարի գարնանը։ Արդեն գարուն է՝ մարտ ամիսը, ինքս ինձ ստիպում եմ նայել օրացույցին՝ հասկանալու, գիտակցելու համար, որ արդեն սկսվել է տարվա ամենապայծառ եղանակը։ Երբեմն միտքս կանգնում է այն գաղափարի վրա, որ ինձ կորցրել եմ, ինձ թողել եմ ինչ-որ հարազատ վայրում, ինչ-որ տեղ մոռացել եմ ինձ։ Միայն հասկանում եմ, որ գարուն է, երբ արդեն մի կողմ եմ դրել տաք գլխարկս ու ձեռնոցներս, երբ ծաղկել են ծառերն, ու շուրջբոլորը կանաչ է։ Ինչքան ուրիշ են զգացողություններս, ինչքան խորթ է ինձ համար գարունը։ Երբ հիշողության գիրկն եմ ընկնում, մտքի թռիչքով գնում եմ գարունս։

Իմ գարունը, իմ հիշողության գարունը ձնառատ է, բայց այնքան կատարյալ, անթերի, լուսավոր ու ջերմ։ Հիմա էլ եմ քայլում դասի՝ ձեռքիս պայուսակս է, ու շտապում եմ, որ չուշանամ, գրեթե նույն պատկերն է, ինչ հիշողությանս մեջ, բայց այնտեղ կողքովս քայլում է ընկերուհիս, առավոտյան 7-ին շտապում ենք պարապմունքի։ Վազում ենք դատարկ փողոցներով, գոռում, որ երջանիկ ենք ու սիրում ենք մեր ցուրտ գարունը։ Ցրտից կարմրած հասնում ենք պարապմունքի, մեր ընկերներն արդեն սպասում են մեզ, նստում ենք ու երազում ուսանող լինելու մասին, իսկ դասի գնալու ճանապարհին պատմում մեր ակնկալիքների, մեր նպատակների ու երազանքների մասին ու ժպտում ենք լայն ու անկեղծ ժպիտով, սառած հասնում դասի, մեր գարնան ցուրտն էլ էր արդեն հաճելի լինում։

Հիշողություններս լքում են ինձ, երբ հասնում եմ համալսարան, հուզմունքս թաքցնելու համար ժպտում եմ, պարզապես ժպտում ու հասկանում եմ, որ իմ ձնառատ գարունն եմ ուզում, իմ ընկերներին, իմ մաքուր ու անկեղծ ժպիտներով մարդկանց։ Հասկանում եմ, թե որտեղ եմ թողել ինձ, գիտակցում ու կարոտում եմ։

Ասում են՝ գյուղումս արդեն գարուն է…