Արդեն գիշերվա հազարն է, քունս չի տանում, մտքիս են գալիս իմ թութակները, բացում եմ տետրս ու արագ-արագ սկսում գրել, թե ինչն է ինձ հուզում: Հինգ-վեց տարվա դեպք եմ պատմում:

Ութ տարեկանիս տարեդարձին հայրիկս իր հետ մի վանդակ բերեց տուն: Ես այսօրվա պես հիշում եմ, թե ինչպես իմ սենյակում նստած՝ տարօրինակ ձայներ լսելով արագ-արագ իջա ներքև: Հյուրասենյակի սեղանին դրված էր ուղղանկյունաձև ոչ այնքան մեծ վանդակ, որի մեջ 4 թութակ հանգիստ, առոք-փառոք պիտի ապրեին:
Դե, երբ թութակներին տեսա, աշխարհն իմն էր, քիչ էր՝ ծնունդս էր, նոր ընկերներ էլ ունեցա, էն էլ չորսը, ա՜յ քեզ հրաշք:

Թութակներից երկուսը տղա էին, երկուսը՝ աղջիկ: Այդ հրաշքներից մեկը դեղին էր, մեկը՝ կապույտ, մյուս երկուսը՝ կանաչ: Հիշում եմ, որ մի քանի օր տանջվեցի, թե ինչ դնեմ անունները ու որոշեցի նորից սովորությանս համաձայն, մի ‹‹շաշ›› բան հնարել: Ինչ-որ այսպիսի բան էի դրել՝ Միմի, Նինի ու մյուսներինը անգամ չեմ կարողանում հիշել: Բայց անկեղծ ասած՝ անուններն այդքան էլ մեծ դեր չէին խաղում, ես նրանց աշխարհի չափ սիրում էի: Ամբողջ օրը ուզում էի խոսել սովորեցնել, էն էլ չէր ստացվում` ուրիշ ցեղատեսակի էին: Բայց ասեմ, որ ես շատ շուտ եմ ամեն ինչից հոգնում, թութակների հետ խաղալուց էլ հոգնեցի ու նոր խաղ գտա ինձ համար: Մեկ-մեկ մոռանում էի կերակրել խեղճերին: Անկեղծ ասած՝ նրանց մասին հոգ տանելն ինձ այնքան էլ հաճույք չէր պատճառում:
Ամառ էր: Մի օր արթնացա, գնացի խոհանոց ու նկատեցի փոքր եղբորս ոչ այնքան ուրախ դեմքը: Դե, հարցրի՝ ինչ է եղել ու լսեցի նրա խառնված պատասխանը, որը մինչև հիմա անգիր հիշում եմ.

-Աննա, Միմիի գլուխը չկա, բայց ինքը թռչում ա, էն մյուսն էլ արյունոտ ա, բայց ես չեմ արել, ճիշտ եմ ասում:

Էս խոսքերն ինձ անասելի ցավ պատճառեցին: Արագ գնացի նրանց մոտ, ինքս ինձ հուսադրելով, որ երևի եղբայրս է չարաբաստիկ կատակ արել, բայց… Մի թութակը կերել էր մյուսի գլուխը, որքան էլ տարօրինակ է հնչում: Գնացի ու տեսա էդ ամենն իմ աչքերով: Շատ դաժան տեսարան էր: Հայրս տարավ նրանց չգիտեմ՝ ուր, իսկ հետո միայն երկուսին հետ բերեց: Կարծեմ՝ վաճառողն ասել էր, թե այդ ամեն ինչը եղել է խանդի արդյունք: Ես, անկեղծ ասած, չհասկացա:
Շատ քիչ էր անցել այդ դեպքից: Տատիկս, վանդակի դուռը սխալ բացելով, չէր կարողացել բռնել թութակներից մեկին, ու ես կորցրել էի ևս մի ընկերոջ: Մենակ էր մնացել իմ խեղճ ընկերը: Այդ «հսկայական» վանդակում մենակ էր ապրում: Նա էլ մենակությունից չկարողացավ երկար ապրել: Այնքան էի տխրել: Կորցրել էի իմ 4 ընկերներին ու շատ էի կարոտում:
Մի օր դպրոցից տուն գալու ճանապարհին մի դեղին սատկած թութակ տեսա, մտածեցի, որ դա երևի իմ թութակն է:

Այսօր հիշել եմ նրանց: Հիշել եմ ու չեմ կարող մոռանալ:

Մանկությունը սիրուն է, չէ՞: Հիշում եմ ու միշտ ժպտում, ինչքան էլ որ հեծանիվի պատճառած վերքերը շաբաթներով ոտքերիս ու ձեռքերիս էին մնում, ինչքան էլ որ իմ սիրելի ծառից «չէ՜» գոռալով ցած էի ընկնում ու ինձ էդ վայրկյանին զգում էի կինոյում:

Անձրևից հետո հեռվի ծիածանն էլ է նման իրեն, նայում ենք ու նայում, հետո տեսնում, որ դրա մեջ կան էն բոլոր գույները, որոնք և կան մեր հուշերի ալբոմներում:

Էդ տարիների գժությունները, որ գրչին տանք՝ մի չքնաղ հաստափորիկ դուրս կգա:

Դե, քանի որ ես էն տարիներին եմ ծնվել, երբ ատամհատիկ գրեթե չէին անում, մի օր մի բան մտածեցի. «Հա, բայց ի՞նչ տարբերություն՝ քանի տարեկան եմ, կարևորը՝ հիմա էլ ահագին ատամ ունեմ, փորձեմ»: Ու փորձեցի:

Ննջասենյակում դրված փոքր սեղանիկին շարեցի բոլոր այն հարմար իրերը, ըստ որոնց մի մասնագիտություն ձեռքիս տակ կունենայի: Ճնշման ապարատ, շերեփ, մատիտ, հա՛, ինչքան հիշում եմ՝ քարտեզից մի կտոր էլ պոկեցի (գիտեմ՝ վատ բան եմ արել): Սեղանի երեսին տեղ չմնաց: Գնացի ճաշասենյակ, ամուր փակեցի աչքերս ու պատերից կառչելով` զգացի՝ հասել եմ: Ժամանակն էր: Անկեղծ ասած՝ հուզվում էի. կարո՞ղ ա այնպիսի բան ընտրեմ, որ հիասթափությունը մեծ լինի: Վերջ, ինձ հավաքեցի ու ձեռքս մեկնեցի դեպի սեղանիկը:

Ժպտացի ու բացեցի աչքերս. գրիչ էր: Թռվռացի, թռվռացի ու կանգնեցի:

Մի բան գրելու էի փաստորեն:

Ասում են՝ ամենաաննորմալ մտքերը հենց գիշերն են ծնվում, դրա համար էլ մտքերիս խառը կույտն ուզում եմ հիմա թղթին ու քեզ հանձնել՝ հուսալով, որ մի քիչ գոնե կհասկանաս ինձ։ Ասում եմ՝ ի՞նչ ես կարծում, աստղե՞րն են մեղավոր, թե՞ էն լուսինը, որ երբեք չի պատասխանել հարցերիդ, թե՞ քաղաքիդ կամ գյուղիդ գիշերային դատարկությունը, երբ չկան կյանքիդ խառնվող ու մտքերդ կառավարող մարդիկ, չկան իրար խաբող ու վատ արարքներ գործողները, բայց դե ոչ ընդմիշտ՝ քնել են մի 8 ժամով, ու էդպես ամեն օր…

Գրում եմ տանիքից, է՜, ոնց երևում է՝ երկնքում լուսին էլ չկա, երևի ուրիշ կողմում է ինձ նման տան կտուրին նստած մեկին երազանքների գիրկը գցում: Ամեն դեպքում, էստեղ միայն աստղերն են, ու կապ չունի՝ հեռու են ինձնից, թե մոտ, մեծ են, թե փոքր, պայծառ են լուսավորում, թե չէ. հիմա բոլորն իրար հավասար են, ու չկան արևն ու լուսինը, որ ուշադրությունս գրավեն։ Լսիր, արի մի պահ աստղերին որպես հասարակ հրե գնդերի չնայենք։ Երբևէ մտածե՞լ ես, որ աստղերն ընկնում են ոչ թե նրա համար, որ ինչ-որ սիրահարված հիմար տեսնի ու երազանք պահի, այլ այն ժամանակ, երբ մի ուրիշ հիմար չի նստում ու սպասում աստղի ընկնելուն՝ ինքն է հասնում իր սիրած էակին, կամ ինչ-որ մեկը առնում է իր երազանքների յուղամատիտները, մյուսը շոկոլադի գործարան է բացում, մեկն էլ հասնում է այն բանին, որ բոլորը ենթարկվեն իրեն: Դե, այսինքն՝ աստղ ընկնում է այն ժամանակ, երբ ինչ-որ մեկի երազանքը կատարվում է (չեմ կարծում, որ ալքիմիկոսների աստղերը երբևէ կընկնեն)։ Եթե անկեղծ լինենք՝ ես էլ եմ սպասում այդ գրողի տարած աստղերից մեկի ընկնելուն, երևի, որի պիտանելիության ժամկետը վաղուց արդեն սպառվել է, ու միայն գիշերը թռչող ինքնաթիռի թրթռացող լույսն է ինչ-որ շարժ կատարում։ Ոնց էլ չեն վախենում գիշերը ինքնաթիռով թռչելուց, ես կվախենայի, չնայած՝ գիտե՞ք՝ ոնց, ես ամեն ինչից եմ վախենում, դրա համար համարձակ քայլերս բավականին քիչ են։

Որ ընկնի, ես էլ կհասցնեմ երազանք պահել ու վերջ, բոլոր խնդիրներս կլուծվեն։ Հա, գիտե՜մ, հիմա դու մտածում ես՝ կյանքը դժվարություններով ա հետաքրքիր, բայց այ դու, որ էդպես ես մտածում, հիմա քեզ հարց եմ տալիս. անհետաքրքիր կլինե՞ր կյանքն առանց ջրհեղեղների ու տորնադոների, առանց երկրաշարժերի ու հրաբուխների, որոնք միլիոնավոր քաղաքներ են ոչնչացնում, միլիոնավոր մարդկանց, միլիոնավոր երազանքներ, անհետաքրքիր կլինե՞ր կյանքն առանց անբուժելի հիվանդությունների, առանց զենքերի ու պատերազմների. չեմ կարծում։ Լավ, է, երազանքին հասնելն էլ հո խաղ ու պար չի՞, հատկապես, որ ավելի շատ մարդիկ կլինեն, որ կկոտրեն քեզ, քան որ կաջակցեն։

Հենց մի պարզ օրինակ՝ մարդիկ համարվում են քո բարեկամներն ու հարազատները, բայց մինչև համալսարան ընդունվելդ քեզ ասում են, որ գործ չես գտնի էստեղ, իզուր մի սովորիր, անվճար տեղերն արդեն գնված են, անվճարի մասին մոռացիր ու վերջ: Պայքարելու ցանկությունդ մի քանի վայրկյանում մարում գնում է։ Ինչի՞ են մարդիկ էդպիսին ստեղծվել։ Էն որ ասում են է՝ քո մեջ ոչ մի մարդկային բան չկա, կամ էս աշխարհում «մարդ» չի մնացել, դու մարդ չես, դու կենդանի ես, ու ինչի՞ են լավ հատկանիշները որպես մարդկայնություն որակավորում, ախր, մարդիկ հենց ամենասկզբից էլ գիշատիչներ են եղել՝ ամենամեծ գիշատիչները, սպանել են իրար, սպանել կենդանիներին, իրենց հաճույքների համար անգամ բնությանն են մասամբ իրենց ենթարկել ու ոչնչացրել, ու դեռ մտածում ես, որ մարդկայնությունը լա՞վ հատկանիշ է: Ես շատ էլ ուրախ եմ, որ երբեմն ինձ կենդանի են ասում: Համենայնդեպս, եթե գայլի զուգընկերը մահանում է, այդ գայլը երբեք նորին չի փնտրում ու մինչև կյանքի վերջն էլ մենակ է մնում, իսկ մարդն անգամ իր ողջ զուգընկերոջն է փոխարինում մեկ ուրիշով։ Ու, ի դեպ, գայլերը մոդայի համար չի, որ սիրում են լուսինը, որ լիալուսնի ժամանակ բարձրանում են մի չնաշխարհիկ ժայռի վրա ու ոռնում՝ ինչքան լավ ու վատ էներգիա կա՝ էդ անտեր լուսնի վրա թափելով։

Աշուն է, բայց ոչ խորը աշուն, էն սիրուն ֆոտոներ անելու համար ստեղծված տերևներն էլ չեն լցվել խոնավ ու ցեխոտ մայթերին, ու ոչ էլ սառը օդը կա, որ մարդկանց ստիպի գրկախառնվել. մի խոսքով։ Երևի հիմա ես էլ չեմ մրսում, կամ էլ մրսում եմ, ո՞վ գիտի, բայց մեկ է՝ պառկել եմ տան կտուրին, մեկ նայում եմ վերև, մեկ քեզ հետ եմ խոսում։ Էնպես չի, որ մեր տանիքը դրախտ է, ու բացի անվանումից ոչ մի ընդհանուր բան չունի ֆիլմերի տանիքների հետ, բայց էստեղ էլ կարելի է մտածել, չնայած՝ ինչ-որ բան խանգարում է մտքերիս հետ մենակ մնալուն. չեմ հասկանում՝ ինչ։ Գուցե հարևանուհուս ամուսինն է խմած տուն վերադարձել ու ձայնը գլուխը գցել, կամ էլ ծղրիդներն են վայրկյանը մեկ նույն ձայները հանում՝ համբերությանս բաժակը լցնելով։ Չգիտեմ, բայց դե հեչ էլ պարտադիր չի՝ իմանամ, իսկ մարդիկ դա չեն հասկանում։

Ի՞նչ պետք է լիներ, եթե մենք չիմանայինք, որ Երկիրը պտտվում է իր առանցքի ու Արևի շուրջը, իսկ Լուսինը՝ երկրագնդի, որ կեղծ պատկերը ճառագայթների շարունակությունների հատումից է առաջանում, կամ որ մի երեք հազար տարի հետո ոչ երկրագունդը կլինի, ոչ մենք ու ոչ էլ էն հետքը, որ կյանքի նպատակ դարձրած ջանում ենք թողնել մեր հետևից. ոչինչ, առանց դեպրեսիայի կապրեինք, էլի։

Եսիմ, դուք գիտեք, ուզում եք անընդհատ պրպտել, ի՞նչ կփոխվի իբր, եթե իմանանք՝ կապիկից ենք առաջացել, թե կավից, որը հետո շունչ է առել ու սկսել ավիրել աշխարհը։ Ու այստեղ էլ բեմ են բարձրանում կրոններն ու դրանց համար տեղի ունեցած հազարավոր պատերազմները։

Նստած եմ տանիքի էն մասում, որտեղ սենյակս է, ու քամին էնպես է ցնցում վարագույները, որ մինչև այստեղ էլ լսվում է ձայնը։ Մարդիկ կարողանում են վարագույրներ կարել, տունն ու իրենց արևից պաշտպանելու համար, չէ՞, ասում եմ՝ ի՞նչ վատ կլիներ, եթե կարողանայինք մի էդպիսի վարագույր էլ կարել՝ մեզ վատ ու խաբող մարդկանցից պաշտպանելու համար, կամ գուցե ինչ-որ մեկին պաշտպանեինք մեզնից. շա՜տ հավես կլիներ։

Չարի ու բարու սահմաններն էլ մարդու հորինածն է (թե ասա՝ ի՞նչը մարդու հորինածը չի)։ Չկան չար ու բարի մարդիկ, մենք մարդկանց մեջ տեսնում ենք այն, ինչ իրենք են մեզ ցույց տալիս, և այն, ինչ մենք ենք ուզում տեսնել (հա, սրանք իմ բառերը չեն, ուղղակի տեղին են, ասացի՝ օգտագործեմ)։ Գայլերն էլ հո էդպիսին չե՞ն, իրենց համար խելոք ապրում են, էլի։ Բայց դե ոնց էլ ման գաս, էն առաջնորդ լինելու ձգտումը էդ խեղճերի մոտ էլ կա, և ո՞վ է այդպես սխալ կառուցել աշխարհը։ Մենք, հաստատ մենք, մեզ տրված էր առանց պատերազմների կյանք, բայց չէ, պետք է հողի համար կռվեինք, կրոնի համար կռվեինք, մեր կամ մեր թշնամու անկուշտության պատճառով կռվեինք, կռվեինք, կռվեինք… Ուրիշի ոսկյա շղթայի համար կռվեինք, ուրիշի հավի, ճտի համար, ուրիշի ոռոգման ջրի համար: Պիտի ստեղծեինք ատոմային, միջուկային ու ջրածնային զենքերը, ինչը հետո մեր ու մեր սերունդների դեմ պիտի օգտագործվի, գինու ու շամպայնի շշերը, որոնցով պատահաբար կամ լավ էլ գիտակցաբար ինչ-որ մեկի գլուխն ենք ցրիվ տալու, սպանելու մեզ նման մեկին։

Գիտե՞ք՝ ասում են՝ չկա մարդ, որ նայի աստղերին՝ առանց սեփական ճղճիմությունն զգալու, մի էդպիսի խղճուկ վիճակ էլ հիմա ինձ մոտ է։ Ասում եք՝ ո՞վ եմ ես, մեկի համար կյանքի իմաստ, մյուսի համար՝ կյանքի «տորմուզ», մեկն էլ ընդհանրապես չգիտի, որ ես կամ։ Շատերն ասում են՝ եսասերի մեկն եմ, շատերն էլ՝ միայն այդպես եմ ձևացնում։ Ես էլ չգիտեմ, ազնիվ խոսք, ու գայլերն էլ չգիտեն, իրենք հաստատ չեն իմանա, հո պարա՞պ չեն՝ ինչ-որ տեղից անընդհատ ինձ հետևեն ու հաշվետվություն ներկայացնեն իրենց առաջնորդին՝ թե բա մեզնով այդքան հետաքրքրված աղջիկը հարևանից խոտի դեզ է վերցրել, դրել տանիքին ու հենվել վրան՝ ինչ-որ բաներ է արագ-արագ գրում։

Եսիմ, ես կախարդությանն էլ եմ հավատում, հո միանգամից մարդիկ չե՞ն հորինել ինչ-որ բան ու վերջ, ուրեմն ինչ-որ մեկը տեսել է, պատմել մյուսներին, նրանք էլ ձեռք առնելով տարածել են ու սկսել ֆիլմեր նկարել, գրքեր գրել, անգամ կարծում եմ՝ երբ Ջոան Ռոուլինգը գնացքով ուղևորվելիս է եղել ու տեսել է կլորիկ ակնոցներով կապուտաչյա մի տղայի, մտքում ինչ-որ կերպար է ստեղծել, հետո էլ մի ամբողջ մոգական աշխարհ՝ դպրոցով ու 4 տներով, բանկով, մոգական նախարարությամբ ու նզովքներով, կարծում եմ՝ դա այնքան էլ հորինված բան չի, ես լռեմ՝ դուք մտածեք։ Ես ինքս սիրում եմ այդպես անել։

Լավ, է, երևում է իրոք գլուխներդ տարա մտքերովս։ Եթե ասածներիցս բան չհասկացաք՝ ինքներդ կեսգիշերին նստեք տանիքի վրա, նայեք երկնքին ու չմոռանաք չընկնել, ես քիչ էր մնում նոր ընկնեի երկրորդ անգամ:

Այո՛, ես նորից սիրահարվել եմ կյանքին։ Դե, համամիտ եմ՝ անարդար, տխուր, անիմաստ, անկանխատեսելի կյանքին նորից սիրահարվելը տարօրինակ է, բայց ես օր օրի ավելի ու ավելի եմ խորտակվում «կյանքի» ջերմության մեջ։

«Իրավունքի հիմունքներ» դասն էր։ Համաձայնեք, որ 7-8-րդ ժամերին նստելը բավականին բարդ ու ձանձրալի է, չնայած նրան, որ համ ուսուցիչը, համ առարկան նոր են։ Ինչևէ, սկսեցինք խոսել լիդերների մասին, և մեր դասախոսն ասաց, որ լիդերների օրինակներ բերենք, և ինքը նշեց իր օրինակը, որը Վարդան Մամիկոնյանն էր Ավարայրի ճակատամարտի ժամանակ։ Մտքովս ոչ ոք չէր անցնում ու մի թեթև թեմայով հետաքրքրված ցանկացա լսել կուրսընկերներիս կարծիքները։

-Կլինի՞ ես լիդերների լիդերի օրինակ բերեմ,- բղավեց կուրսընկերներիցս մեկը և շարունակեց,-  իմ տեսած ամենաարդար լիդերը ՝  մեր ավագ Սեդան է։

Ու ամբողջ կուրսը միանգամից սկսեց բղավել, որ իրենց համար լիդերի պարզ օրինակ է Սեդան։ Իսկ Սեդան՝ նույն ինքը՝ ես, չէր էլ հասկանում, թե ինչպես է լիդերի տեղ զբաղեցրել։
Այդ դասաժամին  պարզվեց, որ ես ունեմ լիդերի փայլուն նախադրյալներ և միշտ կարող եմ ճիշտ ճանապարհով տանել իմ կուրսընկերներին և վստահելի անձ եմ իրենց համար։
Ուզում եմ էլի կիսվել քեզ հետ իմ առօրյայով։ Ինստագրամում «Մանանայի» աղջիկներով մի խումբ ենք բացել, որի անունը «Հանդիպում» է։ Ամեն ամիս մի նոր հանդիպում ենք կազմակերպում, բայց դեռ ոչ մի անգամ լիարժեք չենք հանդիպել։ Սեպտեմբերի մեկի առավոտյան մեր ինստախմբում եռուզեռ էր։ Մեզանից յուրաքանչյուրը մյուսների գնահատականը ակնկալելով մեր հագուկապն ու շպարն էինք միմիանց ուղարկում։ Էլիզա, Ամալյա, Տաթև, Մարիամ, Լիլիթ, Արաքսյա՝ նրանք այն ինտերնետային ընկերներն են, որոնց տեսնելու, ամուր գրկելու ու էլ կյանքում բաց չթողնելու  ցանկությունն օր օրի ավելի է մեծանում։ Մեր խմբում երկու լուսավոր կետ կա. մեկը «Մանանան» է, որի շնորհիվ ես այսօր ունեմ այն, ինչ չունի ոչ ոք: Ունեմ հիանալի՝ համ քննադատող, համ հասկացող ու գնահատող ընկերներ։ Ունեմ «էլիզերեն» այբուբեն, ունեմ ջեմ պատրաստող Լիլիթ, ունեմ ցնցող ժպիտ ունեցող Արաքս, «նեմրայոտ» Տաթև, ինձ հասկացող եղունգների լաք սիրող ու «ջիջիլ»  գցող Մարիամ  ու ամենակարևորը ունեմ Արև՝ ունեմ Ամալյա, հենց ինքն  էլ հանդիսանում է մեր խմբի երկրորդ լուսավոր կետը։

Այո՛, ես նորից սիրահարվել եմ կյանքին,  քանի որ մշուշն ու մռայլը կյանքից ցրելու համար ընդամենը սիրել է պետք, ընդհամենը Արև է պետք…

Առավոտ էր. սիրում եմ առավոտվա բույրը: Կարծես ամեն անգամ, ամեն առավոտ ես ծնվում եմ նորից: Նայում էի քաղաքին. կարծես նա աչքերը նոր էր բացել: Կան մարդիկ, որոնք դեռ քնած են, կան մարդիկ՝ շտապում են, իսկ հեռվում՝ ճանապարհի մյուս հատվածում, լուսաբացի հետ մուրացկանը արդեն դուրս է եկել աշխատանքի: Չորեքշաբթի էր՝ մի քիչ ամպամած, սակայն արևի նուրբ շողերն արդեն ճեղքել էին սևացած ամպերը և դուրս էին եկել: Ես էլ մի քանիսի պես շտապում էի դասի: Ճանապարհ ընկնելուն պես տեսա մի ծերուկի, որը արևի դուրս գալուն պես դուրս էր եկել և նստել շենքի դիմացի նստարանին: Նա կարծես բարձրահարկ շենքի ստվերով էր ուզում ծածկել թարթիչներին իջած արցունքները, որոնք գոլորշիանում էին՝ դեմքին թողնելով մի փոքրիկ հետք: Աչքերից հորդացող տխրությունը ուղղակի անհնար էր չնկատել: Արդեն անցել է մի քանի ամիս, ինչ կորցրել է մինուճար տղային, որը աշխատանքի ժամանակ վերելակից ընկել էր ցած՝ որբ թողնելով երկու անչափահաս երեխաներին: Ծերուկը այն մարդկանցից չէր, որոնք իրենց թույլ են տալիս մոռանալ նրանց, ում սիրում են: Մոռացությունը մի հսկայական օվկիանոս է, որի վրա նավարկում է միայն մի նավ՝ հիշողությունը: Իսկ ովքե՞ր են կոչվում ավելորդ՝ ստրուկնե՞րը, ձանձրալինե՞րը: Ամենևին ոչ: Նրանք, ովքեր նավից դուրս են շպրտվում, անօգուտներն են, որոնցից արդեն օգտվել են, և էլ ինչո՞ւ պահեն նրանց. խղճահարությունից ելնելո՞վ: Նա էլ շպրտվեց մնացածի պես:

Նորից լուսաբաց է, նորից նույն ծերունին է նստած նստարանին, որը նույնքան գունատ է, ինչքան ծերուկի դեմքը: Օրերը փոխվում են, ամեն ինչ մնում է նույնը, միայն մարդկանց դեմքի փայլն է պակասում՝ զիջելով իր տեղը տխրությանը:

Հաճախ մեզ համար ամենաթանկ, ամենահարազատ մարդկանց մենք մոռանում ենք ասել ամենակարևոր խոսքերը: Մոռանում ենք կամ էլ ուղղակի մտածում ենք, որ դրա կարիքը չկա, շուտ է, կամ էլ դեռ շատ ժամանակ կա, կհասցնենք: Բայց ցավոք, այդ ամենամոտ մարդիկ հեռանում են մեր կյանքից այնքան արագ ու հանկարծակի, որ նույնիսկ չենք էլ հասկանում, թե ինչ կատարվեց, ինչպես տեղի ունեցավ դա, և մեզ համար անտեղի ու ոչ կարևոր թվացող բառերը այնպես էլ չենք հասցնում ասել:

Մարդիկ շատ հանկարծակի են անհետանում մեր կյանքից, և մենք դա չենք էլ նկատում և միայն հետո ենք հասկանում, որ կորցրել ենք շատ հարազատ մեկին, որ ուշադրություն չենք դարձրել նրան, երբ նա մեզ հետ է եղել, և միայն նրա բացակայության ժամանակ ենք զգում, որ կորցրել ենք մի մարդու, ով մեզ համար պատրաստ էր ամեն ինչի, իսկ մենք նրան ուղղակի չենք նկատել:

Մենք միայն կորցնելուց հետո ենք գնահատում, կորցնելուց հետո ենք զգում, թե ինչքան հարազատ ու թանկ մարդ է եղել նա, և հասկանում ենք, ար արդեն ուշ է ինչ-որ բան փոխելու…

Կան կյանքում խոսքեր, որոնք չասելու դեպքում փոխում են մարդկային ճակատագրեր: Լինում են դեպքեր, երբ պետք է խոսենք, բայց շարունակ լռում ենք և այդ լռությամբ ցավեցնում դիմացինին: Շատ է պատահում, որ գիտակցում ես՝ պետք է ասել, բայց լռում ես, ու հետո արդեն շատ ուշ է, էլ ոչինչ չես կարող փոխել: Դրա համար այս կյանքում պետք է չունենանք չասված խոսքեր, որպեսզի հետագայում ոչ մի բանի համար չզղջանք…

Կյանքը կարճ է: Չկա ժամանակ թողնելու կարևոր խոսքերը չասված:

Հ.Գ. Այս նյութը ծնվեց հայոց լեզվի ու գրականության ուսուցչուհուս՝ ընկեր Ավետիսյան Նելլիի շնորհիվ: Նրա հանձնարարած աշխատանքը առիթ դարձավ, որ ես իմ չասված խոսքերն ասեմ այն մարդուն, ում պետք է…

Դպրոցում էինք: Ընթերցում էինք հայտնի նկարիչ Ալբրեխտ Դյուրերի ինքնակենսագրությունը: «Հայրը խստիվ արգելել է Դյուրերին ոչ միայն դիպչել, այլև մոտենալ թանկարժեք հայելուն: Երբ հայրն ու մայրը տանից գնացին, լռություն իջավ: Ալբրեխտը քաշեց պահարանի դռները, որոնք զարմանալիորեն փակ չէին: Հայացքը մեխեց հայելուն: Առաջին անգամ այդպես մոտիկ ու հստակ տեսավ իր դեմքը: Ծամածռեց դեմքը՝ ապակին պատասխանեց նույն կերպ: Այնպես էր տարվել, որ քիչ էր մնում վախից ճչար, երբ ուսի վրա զգաց մի ջղուտ ձեռք: Հայրն էր: Որդին գիտեր՝ արդարացում չունի: Մրմնջաց գլուխը եկած առաջին հարցը՝ ի՞նչ բան է գեղեցիկը: Հիմա էլ հայրը ապշեց: Ցած իջավ ձեռքը, որ բարձրացել էր արդար պատիժն ի կատար ածելու համար: Գեղեցի՞կը: Ճիշտ որ, իսկ ի՞նչ է դա»: Հետաքրքիր է, չէ՞: Պատկերացրի, թե ինչպես է հայրը պատրաստվում ապտակել, ու տղան արագ հարցնում է՝ ի՞նչ է գեղեցիկը՝ հուսալով խուսափել պատժից: Եվ ստացվում է: Լավ մեթոդ է, հարկ եղած դեպքում դուք էլ փորձեք:

Հետո սկսեցի մտածել, թե ի՞նչ է այդ գեղեցիկ ասածը: Ու այդ միտքը դարձավ մի պատիժ ինձ համար: Բոլորին այդ հարցն էի տալիս, ու ոչ մի կոնկրետ պատասխան չէի ստանում: Մեկի համար գեղեցիկը աչքը շոյողն է, մյուսի համար՝ բովանդակ ներքինը: Մեկի համար արևածագն է գեղեցիկ տեսարան, մյուսի համար՝ աստղաբույլը մութ երկնքում: Մեկի համար Ջոլին և Փիթն են գեղեցիկ, մյուսի համար՝ հոգուն հարազատ զույգ աչքերը: Մեկի համար պերճախոսն է գեղեցիկ ու ընդունելի, մյուսի համար՝ հակիրճը, բայց անկեղծը: Մեկի համար միսս «Տիեզերքն» է գեղեցիկ, մյուսի համար՝ այն պատկերը, որն առաջինն է տեսնում աչքերը փակելիս: Եվ իմ կարծիքով՝ ո՛չ մեկը, և ո՛չ մյուսը չեն սխալվում:

Երկար մտածեցի՝ ինչ է գեղեցիկը: Դեռ մի ամբողջ կյանք էլ կմտածեմ այս հարցի շուրջ, բայց եկել եմ մի փոքրիկ եզրահանգման: Գեղեցիկի սահմանները տիեզերքին են նման ՝ անծայրածիր, եզակի, գաղտնի ու չբացահայտված: Դա տեսնելն ու հասկանալը յուրահատուկ արվեստ է: Երկրի 7 միլիոն բնակչությունից յուրաքանչյուրը կրում է այդ վիթխարի փազլի մի մասնիկը իր ներսում: Եվ երբ այդ փազլը ստանա իր վերջնական տեսքը, մենք կունենանք գեղեցիկի ճիշտ սահմանումը: