Քայլ առ քայլ մոտենում եմ քեզ։ Իմ ընկերները անշունչ են, ոչնի՞նչ։ Թուղթ, գրիչ, որ գրեմ՝ ինչ եմ զգում, ախր, ասելն անհնար է, ոչ ոքի չի հետաքրքրում այն, ինչը դու ես ուզում ասել: Բոլորն ուզում են, որ դու ասես լոկ այն, ինչ իրենք են ուզում լսել։ Դրա համար ես ուղղակի կլռեմ ու կգրեմ, նրանք ովքեր կուզենան լսել ինձ, թո՛ղ կարդան։ Թուղթ, մատիտ, որ նկարեմ. ես երբ հիասթափված եմ, նկարում եմ։ Հեռախոս, ականջակալ, որ կտրվեմ էս աշխարհից։ Որ չլսեմ այն, ինչն ինձ ստիպելու է մատիտը ձեռքս վերցնել։

Հա,  քայլում եմ. մեկ, երկու, երեք… Մի քանի քայլ արել եմ դեպի քեզ, դեռ շատ կա, բայց քիչ մնաց։ Սպասո՞ւմ ես ինձ, իմ աղջիկ, թե՞ դեռ լեզու չես առել։ Դեռ անունդ էլ չգիտեմ, կարծեմ դեռ չես էլ ծնվել, բայց անունդ Էրլին կդնեմ։
Անհասկանալի՞ է, լավ սկսեմ սկզբից։ Դուք գիտե՞ք մանկատունն ինչ բան է։ Դա մի վայր է, որտեղ օթևանում են անտուն երեխաները։ Դու հիմա տանն ես, չէ՞, կամ էլ գիտես, որ տեղ ունես վերադառնալու, ուր քեզ սպասում են։ Իսկ նրանց չեն սպասում։ Պատկերացրեցի՞ր: Հա, շատ դժվար է պատկերացնելը, բայց դու փորձիր։ Ես տեսել եմ այդպիսի երեխաների։ Նրանք չեն տարբերվում քեզանից, ունեն երկու ոտք, ձեռք, քիթ, աչքեր, ականջներ, բայց դրա հետ մեկտեղ տանջվում են։ Ինչի՞ց: Սիրո պակասից։ Ամեն մեկը մտածում է. «Ինչո՞ւ հենց ես»։
Մի բան ասեմ՝ չզարմանաք։ Աստված գիտի ինչ է անում։ Հավատո՞ւմ եք հրաշքների։ Իսկ ես՝ այո՛, ինձ հետ շատ անգամներ են հրաշքներ կատարվել, ու ձեզ հետ նույնպես։ Ուզո՞ւմ եք պարզաբանեմ սկզբի գրածներս։ Ես էլ հրաշք կգործեմ, մանկատան մի մանկանը իմը կդարձնեմ։ Երևի ամեն կարդացող, եթե մանկատան մեկ երեխայի որդեգրի, մանկատները կդատարկվեն, և կշատանան  ժպիտները։

Իսկ դու ի՞նչ ես մտածում, մի փոքրիկի էլ դու չե՞ս ցանկանում երջանկացնել։

Քայլում ես անտառով: Ներդաշնակ լռություն է տիրում: Ոչ թե անթերի, կատարյալ լռություն, այլ սովորական անտառային մի լռություն` զուրկ մարդկային ձայներից: Տերևների մեղմ սոսափն ու միջատների բզզոցը նույնպես այդ լռության մի մասն են: Եվ այդ լռությունը, անկախ քո կամքից, հոգիդ քնքշությամբ է լցնում:

Քայլում ես անտառով և սաղարթների արանքից արևի շողերը դեմքդ են շոյում և պարուրում քեզ հաճելի ջերմությամբ: Եվ թվում է, թե երկար քայլելուց հետո կգտնես հոգուդ ներդաշնակությունն ու կհասնես կատարելության: Միգուցե հենց այդ ժամանակ էլ ցանկություն առաջանա թռչել: Թռչել ազատ ու անկաշկանդ, ճեղքել անսահման երկնքի կապույտն ու հասնել եզրին՝ աշխարհի եզրին: Այնտեղ ամեն ինչ հոգեպարար կլինի, պարզ ու ներդաշնակ, առանց անարդարության, առանց գորշ ու բթացած մարդկային երևույթների և առանց ընտրությունների…

Բայց իրականությունը մի փոքր այլ է․․․

Քայլում ես անտառով և տերևի փոխարեն գետնին է ընկնում պատգամավորի լուսանկար: Լռությունն այլ է: Ականջիդ է հասնում ոչ թե տերևի սոսափ ու միջատի բզզոց, այլ սղոցի «սոսափ» ու մարդկային տաղտկալի բզզոցներ: Թող ծիծաղելի չթվա, բայց այդ բզզոցները հավանաբար կոչ են անում քվեարկել իրենց օգտին: Ահա և ողջ իրականությունը:

Քայլում ես անտառով: Բայց արդարությամբ, սիրով և վերջապես անտառային սովորական լռությամբ պարուրված լինելու փոխարեն ողողված ես նախընտրական բազմաթիվ խոստումներով և «ներդաշնակ» մթնոլորտով: Միգուցե այդ ժամանակ քեզ թվա, թե հասար աշխարհի եզրին, բայց ոչ: Իրականում դու հասել ես ընդամենը նախընտրական շտաբ…

Քայլում ես անտառով…

Օրը զուրկ էր դիմափոշուց, նրա երակներում հոսում էին զննող հայացքներ դեպի այն ծեր ծառը, որի դեմքը կնճիռներով էր պատվել: Այդ ծառը հավանաբար շատ տարիներ առաջ է տնկվել, երբ ես փոքր եմ եղել կամ գուցե չեմ էլ եղել: Նրան բաժին է հասել միայն մի փոքր տարածություն, դպրոցը չորս կողմից շրջապատող սառը պատերը ու մեր հայացքները: Նրա շուրջն իրար վրա շարված փայտեր կան, որոնք, հավանաբար, շատ ցավ են պատճառում այդ ծեր ու միայնակ ծառին: Նա միայն ուրախանում է այն ժամանակ, երբ իր հյութեղ խնձորի համար աշակերտները բոլորից գաղտնի ցատկում են պատուհանից ու գրպանները խնձորով լցնում:

Հիշում եմ՝ ամիսներ առաջ, մի ֆիլմ դիտեցի, որն արմատներ ձգեց իմ հիշողության մեջ։ Այն պատմում էր մի ծառի մասին, որն անտառ էր երազում: Երկար ժամանակ դեռ կհիշեմ այդ ֆիլմը: Ծեր ծառը միայնակ է դիմակայել բնության ապտակներին ու արտասվալից աչքերով հասել հորիզոնի նոր այգաբացեր: Թեև տարիները հուսահատության շղարշ են ձգել ամենուրեք, բայց ես նրա հայացքի խորքում տեսնոմ եմ անտառի երազանքը։ Նա, իրեն հարազատ դարձած սղոցի ձայների մեջ, փորձում է գտնել անտառային մեղեդին, բայց նորից կախում է հայացքը ու սպասում, անվերջ սպասում… Երկնքով թռչուններ են անցնում ու, նկատելով մենակյաց ծառի տխրությունը, իջնում, նստում են ճյուղերին, երգում ու բերում են անտառի երազը: Նրան գոնե մի քիչ մխիթարելու համար կողքին երկու ծառ տնկեցին, բայց չէ՞ որ նրանք էլ են անվերջ երազելու անտառ ու վախենալու սղոցի ձայներից:

Իսկ ինչպե՞ս կարող եմ ասել նրանց, որ թեև շուրջս այսքան մարդիկ կան, բայց ես էլ եմ անտառ երազում…

Մարդկանց տրված նոր հնարավորությունները մեկ-մեկ մոռացնել են տալիս հինը: Այսօր քիչ մարդկանց կտեսնես, ովքեր նոր մեծ էկրան բարձրացած ֆիլմը DVD սկավառակով են նայում կամ ժապավենային ֆոտոխցիկով լուսանկարում:

Առաջ լուսանկարներն ավելի մեծ արժեք ունեին, քան հիմա: Նախ քչերը ֆոտոխցիկ ունեին, ամեն լուսանկարը թանկ էր ու յուրահատուկ: Ոչ բոլորը նկարելու հնարավորություն ունեին: Այսօր, երբ մի հետաքրքիր տեղ ենք գնում, 20+ լուսանկարներ ենք անում, հետո գալիս տուն, անպետքները ջնջում, մի քանիսն ընտրում ու գցում համակարգչի մեջ։ Մի օր էլ համակարգիչը փչանում է, ու լուսանկարներն այլևս չկան: Ափսոսանքի մի թեթև ակնթարթ ու վերջ՝ լուսանկարների ու դրանց մեջ մնացած հիշողությունների մասին խոսելն ավելորդ է: Մեկ-երկու տարի առաջ սելֆի անելը շատ մոդայիկ էր, դարի անհրաժեշտություն: Հիմա բարեբախտաբար սելֆիամոլները ինստագրամային հարթակից դուրս չեն գալիս: Մի սելֆի աջից, մեկը՝ վերևից, մյուսն էլ՝ նեքևից, կարծես, նկարելու ռակուրսը փոխելով, դեմքն էլ է փոխվելու: Ծառերի, ծաղիկների հետ հազարավոր սելֆիներ: Միջին վիճակագրական գլամուր–սելֆիամոլ աղջիկը մեկ ամսում ավելի շատ սելֆի է անում, քան ես՝ լուսանկար՝ ամբողջ կյանքիս ընթացքում:

Լուսանկարը՝ Անի Ղուլինյանի

Առաջ, հին ֆոտոապարատներին որպես սրբության էինք վերաբերվում: Նկարված տեսաժապավենի վրա, հազիվ մեր դեմքերը փնտրելով, սպասում էինք, թե երբ հնարավորություն կլինի դրանք իսկական գունավոր լուսանկարի վերածել: Անիմաստ էլ չէինք նկարվում, միայն հատուկ դեպքերում, այն էլ, երբ մեջը տեղ կար: Շատ բաներ են փոխվել, մանավանդ տեխնոլոգիական ոլորտում: Մի տասը տարի հետո էլ գիտության նոր նվաճումներից օգտվելիս կհիշենք, որ մի ժամանակ ոչ բոլորը համակարգիչ ունեին…

Գարնանային պայծառ առավոտ է: Ցրտաշունչ ձմեռվանից հետո գյուղը արթնացել էր, իսկ գյուղացիները զբաղվում էին իրենց  գործերով։ Բայց պատմությունս, որ պիտի պատմեմ դրա մասին չէ։

Դուրս ելա պատշգամբ։ Այդ դյութական առավոտը գանձարանի նման ինձ էր հանձնում իր գանձերը, այդ ժպտերես արևը և փոքրիկ  առվակները, որոնք առաջացել էին ձնհալի հետևանքով: Առավոտը խոսում էր ինձ հետ, բայց ես չէի լսում, իսկ Գուսանագյուղի մեր կիսավեր ամրոցը սովորականի պես կագնած էր իր տեղում: Բայց այստեղ սովորական բառը հարաբերական է ասված, որովհետև այն, ինչ պետք է կատարվեր վայրկյաններ անց, ինձ սովորական չթվաց։

Հեռվից տեսա, որ մեր ամրոցին է մոտենում  թռչունների մի մեծ երամ: Այդ ակնթարթային երթն ինձ շատ դանդաղ թվաց: Նրանք մոտեցան և սկսեցին հերթով պտտվել մեր ամրոցի շուրջ: Մի պահ պատկերացրի, որ կագնած եմ մի պալատում, որտեղ պարահանդեսի են հրավիրել թռչուններին։ Մի քանի ժամ անց տեսա, որ պարահանդեսը ավարտվել է, որովհետև չէր երևում թռչունների խաղը:  Այդ տարօրինակ երևույթը տպավորվեց մեջս:

Իմ գյուղում գարունն այսպես է գալիս:

Գնացք նստել էի փոքր ժամանակ ու լավ չէի հիշում: Բայց մի անգամ գնացք նստելը հերիք էր նորից հիշողություններս թարմացնելու համար, մանկական քաղցր ու գեղեցիկ հիշողություններս:

Առհասարակ մենք միշտ ափսոսում ենք անցած-գնացած ժամանակների համար: Հետադարձ հայացք նետելով՝ հասկանում ենք, որ շատ հաճելի պահեր ենք ունեցել: Անընդհատ մտածելով՝ մենք չենք հասկանում, որ հենց այդ պահն է ամենաուրախն ու երջանիկը:

Ա՜հ, էլի շեղվեցի թեմայից: Ի՞նչ էի ասում: Հա, հիշեցի:

Գնացքում հարմար տեղավորվելուց ու հիշողություններին տրվելուց հետո, մտածեցի, թե ինչ կավելացնեի իմ փոքրիկ ճամփորդության ընթացքում, որը ընդամենը 2 ժամ էր տևելու: Ինչքա՜ն հաճելի կլիներ, եթե քարքարոտ լինելու փոխարեն՝ ճանապարհն անցներ անտառի միջով ու գեղեցիկ տեսարանը ուղեկցեր մեզ ամբողջ ընթացքում:

Մի խոսքով, գնացքով ինչ-որ տեղ գնալը հրաշալի է: Մանավադ, երբ ընկերներիդ հետ ես լինում: Այսուհետ առիթը բաց չեմ թողնի՝ այն կրկնելու համար:

Մենք միշտ հայտնվում ենք անընդհատ խաչմերուկներում: Այդ խաչմերուկները  մեկ գրամ անգամ չեն ուզում ընդհատվել…

Մենք՝ ես ու նա: Նա մի աղջիկ է, ում հետ, սկսած  յոթ տարեկանից, կապեցի իմ աշխարհը, երազանքները,  իմ պարզ կյանքը: Մենք ուղիղ  յոթ տարի ապրեցինք իրար հետ, իրարով: Պատմեմ՝  իմացեք:
Մենք սովորում էինք նույն դասարանում, ասեմ ավելին՝  դեմ դիմաց էինք նստում: Սովորում էինք հավասարը հավասարի պես: Ապրում էինք նույն հետաքրքրությունների շրջանում: Երբ նա էր իրեն վատ զգում, ես էլ էի ինձ վատ զգում, գնում էինք մեր տուն, ձվածեղ պատրաստում, թեյ խմում: Երբ ես էի ինձ վատ զգում, նա էլ էր սկսում  վատ զգալ, ու այդ դեպքում  գնում էինք իրենց տուն, բրդուճներ պատրաստում, ուտում, սելֆի անում… Մեկ-մեկ էլ մեզ օգնում էր  խանութում վաճառվող բուլկին, որը մենք կիսում էինք հավասար:
Մենք երազում  էինք ուսանողական  գեղեցիկ տարիներ, ընդհանուր բնակարան, գնումներ, սիրուն  կյանք: Չեմ ասում, թե մինչ անցած ամառ ինչեր ենք արել իրար հետ, ինչերի միջով ենք անցել, ոնց ենք հասել մեր ուզածին, ոնց ենք  անընդհատ փնտրտուքների  պատճառով  թափառել մեր մարդաշատ փողոցներում: Ո՞նց   ենք առանց իրար ապրում հիմա:
Հիմա նա բնագետ է,  ես էլ լեզվաբան եմ: Մեզ տարանջատեց մեր ապագա մասնագիտությունը, տարանջատեցին շատերը, հայտնվեցինք խաչմերուկներում՝ սկսած իններորդ դասարանն ավարտելու օրից: Սկսած չարաբաստիկ հունիսից: Իրական ընկերությունը դարձավ չգիտեմ, թե ինչ:
Հիմա մի քանի խնդիրներ են ծագել մեր մեջ, չենք էլ նայում իրար դեմքի, չնայած  գիտեմ,  որ իրար զգում ենք: Ես ինչքան  ժպտում եմ,  ցույց եմ տալիս, որ ամեն բան լավ է, բայց այդպես չէ: Երկուսս էլ  իրար նկատմամբ  վատ բաներ ենք անում առանց հասկանալու: Բայց երևի ամենալավ  ընկերության մեջ  կա  զիջում, ներողամտություն, սեր… Սրանք  թույլ կտա՞ն այդքան շուտ հանձնվել: Ախր…
Ուզում եմ  հին օրերս հետ բերել, նորից ամեն օր,  ամեն  ժամի զանգահարել նրան, խոսել, ամեն վայրկյան լինել նրա հետ: Շատ եմ ուզում: Կթվա,  թե կեղծավորություն եմ անում,  բայց  ամենաշատը նրան եմ  սիրում իմ ընկերներից: Շատ եմ սիրում, շատ:  Մեր միամիտ քայլերը խառնեցին ամեն ինչ: Կստացվի՞ նորից ամեն բան սկսել:

Ես  շատ եմ սիրում քեզ, Սերինե: Չեմ ուզում հեռանալ մի մարդուց, ում հետ անցկացրել եմ իմ ապրած տարիների կեսը: Ի՞նչ ես կարծում, գուցե լինենք ներողամիտ, զիջող, փորձենք հասկանալ իրար:

Հավատում եմ, եթե դու կարդում ես այս տողերը, շուտով ամեն բան լավ կլինի…

Ինչպես ասել է հայտնի պապիկը. սովորել, սովորել, սովորել, որը մեր օրերում վերածվել է մոտավորապես մի այսպիսի արտահայտության. ալարում եմ, հավես չկա, ա, դե լավ, ի՞նչ դաս: 

Չգիտեմ՝ ինչն է նպաստում երիտասարդության մեջ այսպիսի մտքերին, միգուցե ավագ դպրո՞ցը: Չէ, եկեք չքննադատենք ավագ դպրոցներին, չէ որ ոչ ոք էլ չէր պլանավորել, որ այն այսպես պետք է անդրադառնա, մեզ վրա, և ոչ բոլոր դպրոցներում է, որ պատկերը վատն է:

Լավ հիշում եմ իմ առաջին մուտքը ավագ դպրոց: Մի քիչ վախեցած, մի քիչ շփոթված մտա, տվեցի փաստաթղթերս ու վերջ, ես դարձա ավագ դպրոցի աշակերտ: Եվ ի՞նչ, ինչ-որ բան փոխվե՞ց: Առանձնապես ոչինչ: Տրամադրվեցի, որ պետք է առաջին տարին քիչ աշխատել, ուժերը հավաքել, որպեսզի սկսեմ մասնավոր պարապմունքները: Հա, ու մեկ էլ ինձ արդեն մի քիչ մեծ սկսեցի զգալ: Երևի այսքանն էին փոփոխությունները: Ահա թե որն է մեր խնդիրը: Հարցին, թե ինչու չենք սովորում, կա մեկ պատասխան, և հիմնականում նույնը.

-Դե լավ, էլ ի՞նչ սովորեմ, մեկ ա, պետք ա պարապեմ:

Ո՞վ է ասել, որ ավագ դպրոցի ուսուցչին հաճելի չէ անցկացնել հետաքրքիր, նյութերով լեցուն, բանավեճներով հարուստ դասաժամ, այլ ոչ թե նստել ու անգիր անել շտեմարանի ամեն մի տողը: Միանշանակ մեզ նույնպես հաճելի կլինի այդպիսի դասապրոցեսը, բայց քանի որ մենք կարծում ենք, որ շատ զբաղված ու լուրջ մարդիք ենք, ու շուտով տանջվելու ենք պարապմունքների ձեռքը, ալարում ենք ու հանգստի ենք մատնում մեզ:

Իրականում ավագ դպրոցը շատ տալու ու սովորեցնելու բան ունի, ուղղակի մենք չենք ընդունում, քանի որ ալարում ենք կամ պատրաստվում ենք շտեմարանի էջերը հատ առ հատ անգիր անելուն:

Չեմ կարող չխոստովանել, որ ես էլ եմ դասվում ալարկոտների շարքին, բայց դե ինչ արած, արդեն ուշ է. մոտենում է տարեվերջը: Պետք է քիչ ալարել, որպեսզի հանձնենք քննությունները:

Իսկ վերջում ինձ և բոլորին մնում է կրկին հեշեցնել , որ պետք է՝ սովորել, սովորել, սովորել…