Լուսանկարը` Նարեկ Դավթյանի

Շատ էի լսել Իջևանի Դենդրոպարկի մասին, բայց երբեք անտեղ չէի գնացել: Որոշեցի հարցազրույց վերցնել Իջևանի Դենդրոպարկի բուսաբան Մեխակ Սայադյանից, բայց չգիտեի Մեխակ պապի (խնդրել էր, որ այդպես դիմենք) բնակության վայրը: Որոշեցի գնալ Դենդրոպարկ և այնտեղ գտնել նրան: Պարզվեց, որ Մեխակ պապը ապրում է հենց այգու կողքին: Նա շատ հյուրասեր էր. անընդհատ փորձում էր ինչ-որ բան հյուրասիրել: Ես հարցրի` արդյոք նա հիշում է 17.am-ի երեխաներին, որոնք Դենդրոպարկի մասին ֆիլմ էին նկարել, բայց նա չէր հիշում: Պատճառաբանեց, որ ծեր է և շուտ է ամեն ինչ մոռանում: Նա ինձ ցույց տվեց այգին և սկսեց պատմել այգու պատմությունը:

-Այգին հիմնադրվել է 1961 թվականին Կենսաբանական գիտությունների թեկնածու Լյուդվիգ Սայադյանի կողմից: Այս վայրը Աղստև գետի նախկին հունն է եղել, այգին հիմնադրելու ժամանակ խնդիրներ են առաջացել տեղանքի հետ կապված: Հողի շերտի խորությունը 1 մետր է, իսկ դրանից ներքև քար և խիճ է: Այգու ստեղծման նպատակները հետևյալն են. ունենալ Հայաստանի հյուսիսարևելյան շրջանում բուսաբանական այգի (ավելի ճիշտ` ծառայգի, դենդրո՝լատիներենից թարգմանաբար նշանակում է ծառ), և ստեղծել տնկարանային տնտեսություն, որպեսզի Հայաստանի տարբեր շրջաններին մատակարարենք տնկիներ: Անտառ տնկելու կամ ուղղակի կանաչապատման համար չես կարող գուշակել, թե հաճախորդը ինչ կցանկանա, դրա համար էլ փորձում ենք ամեն տեսակի տնկի էլ ունենալ:

Լուսանկարը` Նարեկ Դավթյանի

Այստեղ փորձարկվել են մոտ 1000 բուսատեսակ՝ աշխարհի տարբեր անկյուններից, բացի Ավստրալիայից (Ավստրալիայի կլիմայական պայմանները շատ են տարբերվում մեր կլիմայական պայմաններից, այդ պատճառով մենք այլևս բույսեր չենք ստանում այդ աշխարհամասից): Այդ բուսատեսակներից միայն 650-ն են անցել քննությունը, և մինչ օրս ամեն տարի ստանում ենք բույսեր և փորձարկում: Խորհրդային տարիներին իրագործում էինք մի ծրագիր, ըստ որի Խորհրդային Միության բոլոր երկրներից մեզ էին ուղարկում բույսեր, իսկ մենք փորձում էինք ստանալ նոր տեսակներ: Շատ մեծ ծրագիր էր, և եթե Խորհրդային Միությունը չփլուզվեր, մենք ավելի առաջ կգնայինք:

Լուսանկարը` Նարեկ Դավթյանի

Այստեղ իրենց մասնագիտության մեջ հմտացել են տասնյակ անտառագետ ինժեներներ, բուսաբաններ, կենսաբանական գիտությունների թեկնածուներ, դոկտորական են պաշտպանել 4 հոգի:

Լուսանկարը` Նարեկ Դավթյանի

Դենդրոպարկը բավականին լուրջ գիտական օբյեկտ է եղել, և հիմա էլ ուսանողները Երևանից գալիս են այստեղ փորձեր անելու: Ապագայում ցանկանում ենք այստեղ հանգստի գոտի կառուցել, որպեսզի մարդկանց հոսքը ավելի շատանա, ցանկանում ենք տեղադրել նստարաններ, քանի որ դրա պակասը այս պահին մենք ունենք: Ծրագիրն իրականացնելու համար մեզ ֆինանսավորում է բնապահպանության նախարարությունը:

Լուսանկարը՝ Մուշեղ Կուրեխյանի

-Բարև: Ինչպե՞ս ես: Այս էլ երևի քեզ գրում եմ… Արդեն էլ չեմ հիշում` որերորդ անգամ: Գրում եմ, որ ասեմ՝ գնում եմ, գնում եմ` պարտքս տալու հայրենիքիս: Հա, Վայքից պիտի գնամ, իմ ծննդավայրից ու հասնեմ ընկեր-եղբայրներիս:

Լուսանկարը՝ Մուշեղ Կուրեխյանի

Ինչքան էլ չսիրեմ Վայքը, մեկ է, պետք ընդունեմ, որ այստեղ է անցել կյանքիս լավագույն պահերը, այստեղ եմ ունեցել առաջին ընկերներ: Արի, արի քայլենք Վայքի հարազատ փողոցներով, չխոսես, ուղղակի լուռ լսիր` ինչ եմ ասում:

Լուսանկարը՝ Մուշեղ Կուրեխյանի

Տես, Երիտասարդական փողոցն է: Աննայի հետ միշտ այստեղ ենք հեծանիվ քշել: Անտառը, մի րոպե. սա ո՞րերորդ անտառն է, հա՜, առաջինն անտառն է: Այստեղ ճամբարի ժամանակ խաղեր ենք խաղացել: Երեխաների անհոգ մանկության Վայքի միակ խաղալու վայրը` ՄՍԿ-ն, ինչքան ժամանակ ենք անցկացրել այստեղ ճամբարի ժամանակ: Նայի′ր սարին, որն ամբողջությամբ մառախուղի մեջ է, սարը` իր այդ գագաթով նմանվում է Ռիո դե Ժանեյրոյի հայտնի սարին:

Լուսանկարը՝ Մուշեղ Կուրեխյանի

Մի′ կանգնիր, կմրսես, շարունակի′ր քայլել Վայքի կիսադատարկ փողոցներով, որը ժամանակին լիքն էր մարդկանցով, քայլի′ր, որտեղով ժամանակին վազվզել ու խաղացել ենք, որտեղ ընկել, բայց նորից կանգնել ու շարունակել ենք բռնոցի խաղալը, քայլիր… Քայլիր առաջ ու չմտածես հետ դառնալու մասին:

Լուսանկարը՝ Մուշեղ Կուրեխյանի

Ամեն բան ցույց տվեցի՞: Հուսամ երկու տարի հետո, երբ վերադառնամ, միասին նորից կանցնենք այս փողոցներով, որոնք պահում են իմ մանկության ու պատանեկության ուրախ հուշերը:

Իսկ հիմա, մնաս բարով, իմ սիրելի Վայք:

Լուսանկարը` Արման Արշակ-Շահբազյանի

Ու էլի սկսեց բոլորի կողմից շատ սիրելի ու սպասված արձակուրդները, իսկ իմ կողմից` չսպասված ու անցանկալի։ Հա, հա, թող տարօրինակ չթվա, արձակուրդները ինձ համար անցանկալի են, որովհետև չեմ սիրում ամբողջ օրը պարապ տանը նստել ու ձանձրանալ. «Օ՜ֆ, բան չկա անելու» արտահայտությունից։ Ձանձրույթս ինչպես միշտ խեղդում էի գրքի տողերի արանքում, կարևորություն տալով ամեն մի բառին։

Դրսում տիրող սառնությունը, երկնքից ցած իջնող ձյունը գրավեցին ուշադրությունս, ու ժամերով սկսեցի նայել դուրս՝ պատուհանից այն կողմ, մարդկանց, ովքեր քայլում են ձյան փաթիլներին ուշադրություն չդարձնելով, մարդիկ, ովքեր շտապում են դեպի տան տաքությունը` չզգալով դրսի ջերմ սառնությունը։ Ու այդ դիտարկման մեկ ժամվա ընթացքում սպիտակեց, սպիտակեց ամեն ինչ, սպիտակեցին ու սառեցին մարդիկ ու նրանց զգացմունքները, սպիտակեց ողջ քաղաքը։

Ես դուրս եկա տանից, չէ, ավելի ճիշտ, դուրս փախա տան տաքությունից դեպի օտար սառնություն։ Քայլերս ուղղում եմ չհասկանալով թե ուր, միայն գնահատելով ձյունն ու սառնությունը, ձյան մաքրությունը: Մարդկանց ոտնահետքերից թարմ ու մաքուր ձյունը ցեխոտվում էր, ցեխոտվում ու մնում մայթերին։

Դադարեցի քայլել, շուրջս միայն սպիտակ էր, չկային մարդիկ, չկային ցեխոտ մայթերը, կար միայն իդեալական սպիտակ՝ քաղաքի ծայրամասում ու կարծես վաղուց մոռացված քարեր, որոնց այսօր հիշել էր ձյունը:

Լուսանկարը` Արման Արշակ-Շահբազյանի

Ա՜խ, ինչքան հաճելի էր այստեղ տիրող օտար, բայց միևնույն ժամանակ, ջերմ սառնությունը։

Կարծես ձյան տակ են թաքնվում բոլորիս զգացմունքները, բոլորիս անտարբերությունը, ցեխոտվում ու մնում են մայթերին, իսկ գարնանը հալչում ու հեռանում են մեզնից:

«17.am»-ի թղթակիցներով գնացել էինք մեր գյուղ` Լիճք, ֆոտոարշավի:

Այդ օրը յուրահատուկ էր ինձ համար: Հավաքվեցինք մեր գյուղի դպրոցի մոտ, իսկ հետո բաժանվեցինք երկու խմբի: Առաջին խումբը գնաց մի ուղղությամբ, երկրորդը` մեկ այլ: Մեր խումբը առաջնորդում էին Սիսակը և Դիանան:

Ֆոտոարշավի ժամանակ հասցրեցինք մասնակցել լավաշ թխելու ավանդական արարողությանը: Ճիշտ է, այժմ այդ ավանդույթը, տարատեսակ փոփոխությունների է ենթարկվել, բայց միևնույն է, լավաշը մնացել է մեր կենցաղի անբաժան մասնիկը: Ափսոս, որ քչերն են հիմա թոնրով լավաշ թխում:

Հա, ո՞ւր էի հասել: Մի փոքր լավաշ համտեսեցինք և շարունակեցինք մեր արշավը: Հանդիպեցինք շատ անհոգ երեխաների, ովքեր ժպտալով թռչկոտում էին այս ու այն կողմ: Եվ միայն այդ քաղցր ժպիտները տեսնելն արդեն մեծ հանգստություն էր: Քանի որ մեր տունը գյուղի ծայրամասում է, ինձ համար գերագույն հաՃույք էր լինել գյուղամիջում: Այնտեղ այնքան հարազատ մարդկանց հանդիպեցի, որ ուրախությունս թաքցնել չէի կարողանում:

Այդպես ուրախ գրեթե մեկ ժամ շարունակեցինք մեր ճամփան: Ճանապարհին մի տատիկի հանդիպեցինք և որոշեցինք մոտենալ: Որքան փոքրանում էր մեր և տատի միջև եղած հեռավորությունը, այնքան նշմարելի էին դառնում նրա արցունքներով հեղեղված աչքերը: Տատիկն արտասվում էր` աչքերը հառած դեպի հեռուն… Ես մոտեցա տատիկին և հարցրեցի.

-Տա՛տ, ի՞նչ է պատահել:

Տատիկը լուռ էր: Ոչինչ չէր խոսում և գրեթե մեկ րոպե լուռ նայում էր:

-Գնացել են բոլորը,- ասաց տատիկը:

-Ովքե՞ր:

-Երեխաներս: Բոլորը գաղթել են, գնացել՝ ինձ ու ամուսնուս մենակ թողնելով:

Այդքանը լսելն արդեն ծանր էր բոլորիս համար: Այս խնդիրը կարծում եմ համազգային է:

Մեր արշավի ընթացքում միակ տխուր պատմությունը սա էր:

Հետո գնացինք մեր գյուղի գետի մոտ: Գետը դասվում է Սևան թափվող 29 գետերի ու գետակների շարքին: Մոտեցանք և մի փոքր գերանի վրայով առաջ գնացինք: Ջրի մեջ լողում էր սագերի մի խումբ: Այնքան հաճելի էր աշնան կեսին տեսնել կանաչ բնություն: Շատ ավելի հետաքրքիր դեպքեր էլ եղան, որոնց մասին դեռ կգրեմ:

Այդ օրը երբեք չեմ մոռանա: Ես իմ գյուղին այլ հայացքով նայեցի:

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Արագածոտնի մարզում երկու վեհանձն լեռների ստորոտում մի գյուղ է փռված՝ Մելիքգյուղը, որտեղ և ծնվել եմ ես: Կներեք, չներկայացա: Ես Լուսինեն եմ, Լուսը, Լուսնյակը, Լուսինը, ինչպես կուզեք, կամ ինչպես դիմում են ինձ: Անասելի շատ եմ սիրում գյուղական միջավայրը և հատկապես իմ գյուղը:Իմ մասին պիտի պատմեմ, բայց թեմայից անընդհատ շեղվում եմ: Թող գյուղս էլ պատմի իմ մասին…

1826-29թթ. ռուս-պարսկական պատերազից հետո Թուրքմենչայի պայմանագրով հայերին արտոնվում է իրենց ցանկությամբ Պարսկահայաստանից տեղափոխվել ռուսական սահմանները: Եվ հայերի զգալի մի զանգված տեղափոխվում է Արևելյան Հայաստան, որոնց մեջ և իմ նախնիները, ովքեր Մշո Ալաշկերտից գալիս և հասնում են Արարատյան դաշտ: Արարատյան դաշտի շոգերից դժգոհ, հեղինակավոր մարդկանցից մեկը դիմում է ժողովրդին.

-Հ’օդա չարխին տըրեխ կըսին, բ’երնին ռեխ կըսին, մոձագ հ’ելե մառտ կըխեխտա, շոկ լե մառտու բեն կըկըդրա: Էդա մեր տեխ չէ: Քէլեկ, լաո, քէլեկ էրտանկ, էրտանկ գըդնինկ կանաչ սարեր, պաղ հ’ախպըրներ, զուլալ ջըրեր…

Եվ գալիս ու հաստատվում են Ապարանի շրջանի գյուղերում, ինչպես նաև Մելիքգյուղում, որն ըստ ուսումնասիրությունների, բնակեցված է եղել հինգերորդ դարից սկսած:

Ինչպես իմացաք, արմատներով մշեցի եմ, ավելի ճշգրիտ` Ալաշկերտից, բայց այժմ մեզ ասում են ապարանցի: Դեմ չեմ, ապարանցի լինելն էլ է պատիվ:

Այ, հիմա մի քանի խոսք իմ մասին: Աշխարհում ինչքան խելքին մոտ ու հեռու բան կա, բոլորով հետաքրքրվում եմ, բայց առաջնային՝ քաղաքականությամբ, մշակույթի բոլոր ճյուղերով, կրթությամբ և մարդկային կյանքերով՝ դժբախտ ու երջանիկ: Սիրում եմ փիլիսոփայել տարբեր թեմաներով, վիճել, բայց միայն բանավոր:

Էլ ինչ ասեմ, կարծես ամեն ինչ ասված է, ինչն էլ չեմ գրել, թողել եմ ընթերցողի վառ ու բարի երևակայությանը այն հույսով, որ ընթերցողս միայն հեքիաթներ ու առասպելներ չի կարդացել…