Շատերին հետաքրքրում է, թե ինչպես է անցնում ձմեռը Ճամբարակում: Իմ կարծիքով ձմեռը Ճամբարակում նման չէ մնացած քաղաքների ձմռանը: Ինձ համար Ճամբարակի ձմեռը ավելի տաք է, քան մայրաքաղաքինը: Քաղաք Ճամբարակը զգեստափոխվել է, հագել է սպիտակ զգեստ: Ձմռանը Ճամբարակը ավելի գեղեցիկ է, քան տարվա մնացած եղանակներին:
Ճամբարակում ձմեռը ավելի հետաքրքիր է անցնում դպրոցում: Երբ այստեղ առաջին ձյունն է գալիս, աղջիկները վախենում են դպրոցից դուրս գալ, որովհետև գիտեն, որ տղաները «հորելու են»: Երբ դուրս են գալիս խանութ գնալու, վազելով են գնում, որպեսզի չհասցնեն իրենց հարվածել ձնագնդիկով: Շատ հետաքրքիր ձևերով են խաղում դասարանի աղջիկներն ու տղաները: Խաղի սկզբին աղջիկները մի թիմ են կազմում, իսկ տղանները` մեկ այլ, և սկսում են միմյանց ձնագնդերով հարվածել: Երբ աղջիկները տեսնում են, որ չեն կարողանում պայքարել տղաների դեմ, սկսում են ամեն տարի օգտագործված նախադասությունը ասել. «Վերջ, ես տղաների կողմից եմ…»: Մի խոսքով, ձմեռը Ճամբարակում շատ հետաքրքիր է անցնում:

Հիմա չեմ փորձի համոզել, որ մեր գյուղը բոլորից առանձնահատուկ է, որովհետև յուրաքանչյուր անձնավորություն յուրահատուկ է համարում իր ծննդավայրը: Հենց այդ անձնավորություններից մեկն էլ ես եմ: Ես այնքան բան ունեմ ասելու իմ գյուղի մասին, որոնք առանձնահատկություն եմ համարում: Իմ գյուղը` Տավուշի մարզի Ներքին Կարմիրաղբյուրը, առանձնահատուկ է ամեն ինչով: Որպես առաջին առանձնահատկություն նշեմ, որ մենք շատ մոտ ենք թշնամուն: Առաջին պահից ձեզ իմ գրածը արտասովոր չթվաց, որովհետև բոլորն են ասում այդ մասին և բոլորն են շոշափում այդ թեման: Երևի կան մարդիկ, ովքեր ասում են. «Հա՜, ի՞նչ կա որ, համարյա բոլոր գյուղերն էլ սահմանին մոտ են, բոլորի վրա էլ կրակում են»: Ճիշտ է, դա այդպես է, բոլոր գյուղերի վրա էլ կրակում են, բոլորն էլ սահմանամերձ են, բայց ոչ ոք չգիտի, թե ինչ է նշանակում երեկոյան պատրաստվել քնելու և հանկարծ վեր թռչելով, արագ հագնվել, որպեսզի գնալ հարևանի տուն՝ ապահով տեղում գտնվելու համար: Դեռ կրակոցներից շատ բան կարելի է պատմել, բայց կենտրոնանամ ուրիշ յուրահատկությունների վրա, որոնք ավելի մեծ երջանկություն են ներշնչում:

Սկսեմ նրանից, որ մեր գյուղում են ծնվել շատ տաղանդավոր և նշանավոր մարդիկ, որոնք այլևս այստեղ չեն ապրում: Դրանցից մեկը Արսեն Գալստյանն է՝ օլիմպիական չեմպիոն: Ներկայումս գյուղում կա 5 խմբակ՝ ֆուտբոլի, բասկետբոլի, նկարչության, ռոբոտաշինության: Վերջինս նոր է սկսել գործել: Ամենաերկար ուղին ունի ֆուտբոլը: Ֆուտբոլիստ երեխաները մինչ օրս ունեցել են բազմաթիվ հաղթանակներ, ավելի ճիշտ, չեն ունեցել պարտություն: Ինչ-ինչ պատճառներով մեծահասակների խմբակը այլևս չի գործում (15-17 տ.), բայց նրանց փոխարեն պարապում է նոր սերունդը (10-13 տ.), որոնք ի դեպ, նույնպես մեծ հաջողությունների են հասել: Ուզում եմ նշել, որ գյուղի համարյա բոլորը` թե՛ աղջիկները, թե՛ տղաները գտնվում են լավ մարզավիճակում և միշտ պատրաստ են մասնակցելու տարբեր մրցույթների: Նկարչականը և բասկետբոլը նույնպես հետ չեն մնում ֆուտբոլից: Ես նույնպես մեծ հետաքրքրությամբ ու սիրով հաճախում եմ նկարչական և բասկետբոլի խմբակի: Ռոբոտաշինության մասին ներկա պահին բան չունեմ ասելու, որովհետև այն նոր է սկսել գործել, և երեխաները նոր են սկսել ծանոթանալ ծրագրերին և տեխնիկային: Անցնեմ ամենակարևոր և գեղեցիկ առանձնահատկություններին՝ գյուղի բնությանը և այդ բնության մեջ անցնող կյանքին: Ուրիշների մոտ գուցե առօրյան կախված է եղանակից, բայց մեր գյուղում եղանակը չի կարող մարդկանց շեղել ամենօրյա գործերից:

Իսկ բնության մասին խոսելն ինձ թվում է, ավելորդ է: Տավշո բնությունը միշտ էլ առանձնացել է իր գրավչությամբ: Տարվա ամեն եղանակին այն առանձնահատուկ գեղեցիկ է: Ներքին Կարմիրաղբյուրը նույնպես աչքի է ընկնում իր կախարդող բնությամբ: Այստեղ ամեն ինչ գեղեցիկ է յուրովի: Նույնիսկ կիսախարխուլ տների և չորացած ծառերի համադրությունն է գեղեցիկ լինում: Ահա իմ բառերով փորձեցի նկարագրել գյուղիս առանձնահատկությունները, բայց կարծում եմ, որ մեծանալուն համընթաց կկարողանամ ավելի խորը տեսնել և բացահայտել դրանք:

Ազատան գյուղը մի ժամանակ կոչվել է Գդմա, որ բառացի նշանակում է դեմ գալ: 11-րդ դարի առաջին տասնամյակից գյուղը կոչվել է նաև Խլի Ղարաքիլիսա, Փոքր Ղարաքիլիսա:

Խլի Ղարաքիլիսա անունը ժողովուրդը բացատրում է այսպես: 5-6-րդ դարերում կառուցված եկեղեցու զանգը այնքան մեծ է լինում, որ, տագնապի ժամին հնչեցնելիս, ղողանջները տարածվում են Շիրակով մեկ, հասնում Ղարս ու Անի: Երբ Նադիր շահը հայտնվում է Շիրակի կողմերում, հրամայում է զանգն իջեցնել և տեղափոխել Իրան: Ճանապարհին զանգը սայլի վրայից շուռ է գալիս և գլորվում բլուրն ի վար, խրվում Կարկաչան գետի ճահիճների մեջ ու հավիտյան լռում՝ հսկա երախը պարզած դեպի երկինք: Մի գիշեր գյուղի բնակիչները քահանայի խորհրդով պոկում են զանգի լեզվակը և թաքցնում: Այս դեպքից հետո Ղարաքիլիսա գյուղի անվան վրա ավելանում է խլի՝ խուլ, մասնիկը, դառնալով՝ Խլի Ղարաքիլիսա, այսինքն՝ խուլ կամ խլացած Ղարաքիլիսա: Ղարաքիլիսան թուրքերեն բառ է և նշանակում է սև եկեղեցի: Այդպես են կոչել գյուղը հավանաբար այն պատճառով, որ նրա կարմիր քարով կառուցված եզրաքարերը եղել են սև:

1946թ.-ին գյուղը վերանվանվեց Ազատան: Նրա մոտով է անցնում Գյումրիից Երևան գնացող ասֆալտապատ մայրուղին: Գեղեցիկ դիրք ունի գյուղը:

Լուսանկարը՝ Լենա Խաչատրյանի

Ես Խաչատրյան Լենան եմ: Շատ սովորական մի 6-րդ դասարանցի աղջիկ: Բայց ես ապրում եմ ոչ սովորական Արթիկ քաղաքում: Իմ քաղաքը հայտնի է իր վարդագույն տուֆով: Կարելի է ասել, մեր տուֆի շնորհիվ է Երևանը վարդագույն Երևան: Տուֆ քարի պաշարները մեր քաղաքում հայտնագործել և ուսումնասիրել է երկրաբան Ֆրիդրիխ Աբիխը: Արթիկ անվանումը շատ հին ծագում ունի, և տարբեր աղբյուրներում մեկնաբանվում է տարբեր կերպ: Գրականության մեջ հանդիպում է նաև Յարդկ, Արդիք ձևերով: Ըստ որոշ վերծանումների, մեկնաբանվում է նաև որպես «դիքի վրա ապրող արիներ»: Հետագայում հնչյունափոխվել է և ստացել Արթիկ անվանումը: Այն հին բնակատեղի է: Այդ են վկայում Լմբատավանքի համալիրից պահպանված Ս. Ստեփանոս Նախավկայի եկեղեցին` VI – VII դար, Ս. Գրիգոր Լուսավորչի կիսավեր եկեղեցին`  IV – V դար: Այն որպես բնակատեղի վերածնվել է 1828-1830 թթ: Այստեղ ապրում են Էրզրումի Կան գյուղաքաղաքից և Ղարս քաղաքից եկած հայերի սերունդները: Ըստ վերջին մարդահամարի, Արթիկ քաղաքն ունի շուրջ 20 000 բնակիչ: Բնակիչները զբաղվում են տուֆի արդյունահանմամբ, առևտրով, արհեստներով և այլն: Արթիկը շատ հյուրընկալ քաղաք է: Մենք ունենք սոճու փոքրիկ անտառ, Լմբատավանքը իր չպեղված շրջակայքով և այլն: Լմբատավանքը ունի յուրահատուկ որմնանկարներ և 11 վերծանված արձանագրություն, որոնք պատմում են տարածաշրջանի մասին: Ես իմ քաղաքը  շատ եմ սիրում: Համեցեք իմ քաղաք, և ես ձեզ ցույց կտամ իմ քաղաքի հմայքները:

Բանդիվանը գտնվում  է Ախուրյան գետի ձախափնյա քարքարուտ սարահարթի վրա՝ շրջապատված դաշտերով: Բանդիվան գյուղի հողային տարածությունը կազմում է 1076,84 հա: Այն  ունի 64 տնտեսություն, 278 բնակիչ: Կլիմայական պայմանները անբարենպաստ են. ձմեռը խստաշունչ ու երկարատև է, ամառը՝ զով ու կարճատև, տեղումները՝ բավարար: Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում է անասնապահությամբ և դաշտավարությամբ: Գյուղն ունի միջնակարգ դպրոց, գրադարան, բուժկետ և ակումբ: Կանգուն է գյուղի՝  1909 թ. կառուցված Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին: Բանդիվանցիների նախնիները եկել են  Կարսի մարզի Տեկոր գյուղից՝ 1828-1829թթ. ռուս-թուրքական պատերազմի ժամանակ:

Բանդիվան անունն առաջացել է Կարսի մարզի Բենդեվան գյուղի անունից: Գյուղն անվանվել է նաև Պենտավան, Պանտավան, Բանդիվան: Պենտավանը հիմնադրվել է մ.թ.ա. 4-5–րդ  դարերում: Բանդիվանն ընդարձակվել է Ներքին Բանդիվանի հաշվին:  Վերջինս դասվում է Կիկլոպյան ամրոցների շարքին, զբաղեցնում է 6 հա տարածք: Այն գտնվում է քարաժայռի վրա՝ շրջապատված կիկլոպյան պարսպով: Գյուղում գործել է 5 ձիթհանք, Ախուրյան գետի ափին եղել է ջրաղաց:  Մինչ օրս պահպանված է Ներքին Բանդիվանը՝ իր մասունքներով և զարմանահրաշ բուսական աշխարհով: Կանգուն են Կիկլոպյան ամրոցը, տների հիմքերը, գետնափոր ամբարները, գերեզմանատունը, մի քանի խաչքարեր:

Շրջապատի բնապատկերը ամբողջացնում են Ախուրյան գետը և Մաղարա քարայրը: Տեղացիների մեծ մասը, թուրքերի հետապնդումներից մազապուրծ լինելով, թաքնվել են Մաղարա քարայրում: Քարայրն այսօր էլ հիացնում է իր խորհրդավոր ու հպարտ կեցվածքով:

Պատմական դեպքերի հետևանքով բնակչության թիվը փոփոխվել է: 1831թ. Բանդիվանն ուներ 213, 1877թ.` 806, 1914թ.` 1054, 1926թ.՝ 128, 1957թ. 376 բնակիչ: 1960 թ. գյուղը դատարկվում է: Բնակչությունը տեղափոխվում է Վերին Բանդիվան և Հայաստանի այլ վայրեր:

Գյուղում կան բազմաթիվ սառնորակ աղբյուրներ, որոնցից առանձնահատուկ է Զորավոր աղբյուրը ( շրջանում միակ աղբյուրն էր, որ բնակչությանը ապահովում էր խմելու ջրով): Ասում են, աղբյուրը ցամաքել է 1915թ., երբ աղբյուրից փորձել է ջուր խմել թուրք ասկյարը:

1988թ. Սպիտակի երկրաշարժի հետևանքով փոխվում է Բանդիվանի խմելու ջրի հունը:    Խախտվում են կառույցների հիմքերը, փլվում մի քանի շինություններ, այդ թվում՝ մանկապարտեզի  հյուսիսային հատվածը:

Ուկրաինայի հովանավորությամբ և անմիջական մասնակցությամբ Բանդիվանը հիմնովին վերակառուցվել է:

2007 թ. հիմնադրվել է «Բանդիվան կաթ» ՍՊԸ-ն, որը մինչ օրս զբաղվում է կաթնամթերքի, մսամթերքի (խոզի միս) արտադրությամբ, անասնապահությամբ: Ընկերությունը Գերմանիայից և Չեխոսլովակիայից ներկրել է  հոշտեին ցեղատեսակի կովեր: