Ինչ լավ է, որ գարնանային արձակուրդները այս տարի չեղյալ համարվեցին:

Դե, ձեզ համար չգիտեմ, բայց ինձ համար ուղղակի հիանալի է, որովհետեւ ազատվեցի գյուղ գնալու պարտականությունից: Չգիտեմ, հիշո՞ւմ եք, թե չէ, բայց ես իմ նյութերից մեկում նշել էի, որ ձանձրանում եմ գյուղում:

Մի քանի օր առաջ զանգահարել էր պապիկս.
-Բարև, բալ ջան, ի՞նչխ ես:
-Բարև, պապ ջան, շատ լավ եմ, դու սա:
-Լավ եմ, լավ եմ, կարոտցել եմ:
-Հա՜, ես էլ եմ կարոտցել:
-Դասերդ ի՞նչխ են, գարնանային արձակուրդից ձեն-ձուն չկա՞:
-Կա, պապ ջան:
-Հա, դե սա` եբ կերևաք:
-Չէ, պապ, չկպավ, չեմ գա:
-Ի՞նչխ թե:
-Արձակուրդ չկա, հանել են:
-Նայե, հլը: Ինչեր կհորինե, ինչ է` չգա գյուղ, միամ պապին տեսնի:
-Պապ, չեմ հորինե, տամ` տնեցիքին հարցնե՞ս:
-Ի՞նչխ եղավ, օր անցած տարիներին միշտ կար. իսկ հմի տարի չկա:
-Պապ, էս գրիպների մասին իմացար, չէ՞:
-Հա, բը չիմացա՞, ամիսըմ արձակուրդ տվին` սուտ գրիպ ձևացար, միամ չեկար գյուղ` պապիդ տեսնեիր:
-Լավ, պապ, ըտիկ հեչ: Կարևոր չէ, որ չեմ եկել, կարևորը` ես գրիպ չկպա: Հըմի նայե, էդ արձակուրդների տեղը բըդի լրացնենք: Ըդուր համար շաբաթ օրերին դասի ենք, պլյուս` գարնանային արձակուրդներն էլ հետը:
-Է, բալա, մտքիդ տեղ էղնի:
-Չէ, լուրջ, ես էլ գուզեմ գամ, ահագին վախտ չեմ եկել,- լեզուս կծելով ասացի ես:
-Լավ, լավ, հլը տուր տնեցիքին, նայեմ` ինչ կա-չկա, ինչ կենեն:
-Լավ, դե մինչ մյուս տարի… Է… կըսեմ` մյուս տարի մինչ… Ըըըը… Լավ, հեչ:
Լավ է որ արդարացում ունեցա, այն էլ` իրականությանը համապատասխանող արդարացում:

Բոլորս էլ անկասկած ունենք ցուրտ ձմեռվանից մնացած ջերմ հիշողություններ: Ահա դրանցից մեկը հիմա կպատմեմ ձեզ:

Ձմռանը նվիրված միջոցառում  էինք կազմակերպել: Ամեն ինչ իր հունով էր ընթանում, բոլորս ուրախ ու հուզված էինք: Միջոցառման վերջին համարն էր, ես ու ընկերուհիս՝ Անին, պետք է վերջին երգը երգեինք: Բարձրացանք բեմ ու սկսեցինք երգել: Ամեն ինչ լավ էր, բայց հանկարծ բարձրախոսը լռեց, իսկ երաժշտությունն անջատվեց: Ես մի պահ շփոթվեցի, բայց ոչ մի կերպ դա ցույց չտվեցի: «Բա հիմա ի՞նչ անեմ, խայտառակ եղա, էս երգը ինչի չի միանում…»,- այս ու նմանատիպ տարբեր մտքեր էին պտտվում գլխումս, ու ես ակամայից շարունակեցի երգել: Ամեն ինչ տեղի ունեցավ շատ արագ: Ես չհասցրեցի անգամ կարգին մտածել, պարզապես շարունակեցի երգել: Չգիտեմ ինչպես, չգիտեմ ինչու, բայց առանց կանգ առնելու շարունակեցի ելույթս: Միայն հիշում եմ, որ մի հայացք գցեցի կուլիսներում կանգնած ընկերներիս վրա, և վերջ:

Իհարկե, սկզբում շփոթված էի, բայց երբ դահլիճը սկսեց ծափերով ոգևորել ինձ ու ընկերուհուս, իսկ ընկերներս կուլիսներից երգում էին մեզ հետ կրկներգը (քանի որ ամբողջ երգը չգիտեին), ամեն ինչ լավ անցավ:

Ընկերուհիս նույնպես շփոթված էր: Երբ երաժշտության անջատվելուց հետո առաջին տողը երգեցի, նա միացավ ինձ, ու մենք միասին ավարտեցինք համարը, չնայած ոչ այնպես, ինչպես որոշել էինք:

Երբ ասում են Գյումրի, բոլորն  առաջին հերթին պատկերացնում են մեր բարբառը: Այն  շատ հետաքրքիր է և  հարուստ: Մեր խոսքում  հիմնականում օգտագործում  ենք   ԿԸ և ԳԸ եղանականիշ մասնիկները. սիրում եմ – սիրեմ գը, խնդրում եմ- կը խնդրեմ :

Ուր էլ գնամ, ինչ մարդկանց մեջ էլ լինեմ, մի քանի նախադասություն խոսեմ, բոլորը միանգամից  հարցնում  են.
-Դու գյումրեցի՞ ես:  Ձեր բարբառը շատ ենք սիրում:
Լինում է ժամանակ, որ ես էլ եմ  ուզում  գրական խոսել հարազատներիս, ընկերներիս, բարեկամներիս  հետ, սակայն իմ գրականը շատ կարճ է տևում.
-Մայրիկ, այսօր գիտե՞ս ինչ եմ ստացել` իննը: Մայրիկ, սոված եմ, հաց դիր ուդեմ, կըխնդրեմ:
Եվ այսպես… Շատ դժվար է թաքնվել մեր բարբառից, սակայն ես չեմ էլ թաքնվում, ընդհակառակը` միշտ  հպարտությամբ եմ խոսում մեր «լեզվով»:

Գյումրեցիները սիրում են մեր բարբառը, բայց գիտեմ  նաև մարդկանց, ովքեր  խուսափում են բարբառով խոսելուց:

Բազմաթիվ հայտնի գյումրեցիներ  խոսել են մեր բարբառով, նույնիսկ ֆիլմերում է օգտագործվել: Առաջին հերթին դերասան Մհեր Մկրտչյանը, ով ծնվել է Գյումրիում: Նա բազմաթիվ դերեր է խաղացել Գյումրիի  դրամատիկական թատրոնում, նկարահանվել է շատ ֆիլմերում, որտեղ նույնպես օգտագործվել է Գյումրու բարբառը:

Մեզ հայտնի գրողներից Հովհաննես Շիրազը, թեև ապրում էր Երևանում, նույնպես շարունակում էր  խոսել մեր բարբառով, անգամ  շատ բանաստեղծություններում օգտագործել է այն:

Կատակասերներ Պոլոզ Մուկուչը, Ծիտրո Ալեքը, Ջղեր Խաչիկը, Չոպուռ Սուրենը շատ կատակներ են պատմել մեր բառ ու բանով, և հենց հայտնի են եղել իրենց խոսելաոճով: Իսկ այն մարդկանց, ովքեր ամաչում ու չեն խոսում մեր լեզվով, կասեմ.
-Սիրեք ձեր բարբառը, քանզի այն դարերի պատմություն ունի և իր մեջ ամփոփում է մեր պապերի ոգին:

ԸՍԿԱՆԸ…

Վերջապես եկավ կիրակի օրը: Երկար կքնեմ` մտածում եմ ես:

«Հա, կքնես, բա ի՞նչ կանես»,-ասում են մեր տուն մի քանի օրով հյուր եկած հյուրերի դեմքի արտահայտությունները:

Երբ մենք մեր հյուրերին ասում ենք` զգացեք ձեզ ինչպես ձեր տանը, ի դժբախտություն մեզ, նրանք ուղիղ իմաստով են հասկանում և զգում են իրենց ինչպես իրենց տանը:

Ախր, իմ սիրելիներ, դա ուղղակի նախադասություն է, որ բոլորը քաղաքավարությունից ելնելով են ասում, ուրիշ ոչինչ:
Լավ, չշեղվենք:
Ահա բացվեց օրը, միակ ազատ օրս,  և ահա` տուկ-տուկ:
-Բալես, ելի հլը:
-Լավ էլի, մամ, թողեք քնիմ…
-Ել սենյակիդ դուռը բաց, երեխեքը գուզեն կամպյուտռ խաղան:

Դե քանի որ հյուրի երեխաները ուզում են համակարգչով խաղալ, իմ ուզել կամ չուզելը զրոյական է դառնում սեփական տանս մեջ:
Բացում եմ սենյակիս դուռը, լցվում են ներս և սկսում ավիրել ամեն բան :
-Ըսիկ ի՞նչ խաղալիք է, օր:
-Դիր տեղը, թե չէ` կտանիմ գառաժ, դուռը կփակեմ վրեդ, սաղ կյանքդ կմնաս ընդեղ,- սա իմ վախեցնելու միջոցներից մեկն է, որպեսզի փրկեմ ունեցած-չունեցածս:

- Ի… Հըմի մամայիդ խաբար կուտամ:
-Լավ, լավ, Հովուլ ջան, կատակ կենեմ, բայց էտ խաղալիքը դիր տեղը, հա՞:
-Աաաա…
-Վաաայ, դե մի լաց եղի, կուտամ քեզի: Մենակ ձենտ կտռե:
Ահա և լսվում է մայրիկիս ձայնը:
-Էլի՞ երուխուն կլացցնես:
-Ըըըը, չէ մամ, ես չեմ:
-Միամ էլ ես երեխուն կպել, Հռիփսիմե աղջիկ, ամեն ինչից կզրկվիս:
Ու ես հասկանում եմ, որ անօգնական եմ և ստիպված ենթարկվում եմ մեր տան ժամանակավոր տերերին:

Երևի բոլորը, ոդքեր սովորում են 9-րդ կամ ավելի բարձր դասարաններում, կհասկանան ինձ։ Եվ այսպես՝ դասեր, քննություններ, պարապմունքներ, օլիմպիադաներ և այլն։ Տիպիկ 9-րդ դասարանցու առօրյա։ Երբեմն ուղղակի ուզում եմ թողնել այս ամենն ու ինչքան հնարավոր է` հեռու փախչեմ։ Բայց դե, դա ընդամենը անհասանելի ցանկություն է։ Պետք է մնալ, ու ինչպես Լենինն է ասում՝ սովորել, սովորել, սովորել։ Թե ասա` այ Ձերդ գերազանցություն, չէր լինի՞ ասեիք, օրինակ, հանգստանալ, հանգստանալ, հանգստանալ… 

Դե լավ, ինչևէ։ Վերադառնանք մեր, ոչ այդքան հաճելի, իրականություն։

Եվ այսպես, արթնանում եմ, գնում եմ դա․․․ Մի րոպե, այսօր ռուսերենի օլիմպիադայի մարզային փուլն է։ Պլանների փոփոխում՝ գնում եմ Եղեգնաձոր։  Եղեգնաձորում մի ժամ, եթե ոչ ավել, սպասում եմ ըստ օրենքի, արդեն վաղուց սկսած օլիմպիադայի սկզբին։ Եվ ահա, սկսում ենք։ Կատարվեց հաշվարկ, ըստ որի պետք է տպվեին ճիշտ քանակի հարցաթերթիկներ, և այդ պահին, երբ ամեն ինչ պատրաստ էր, ներս է մտնում ուշացած մեկը։ Ինչ արած, նորից հաշվարկ են  կատարում, ու էլի, մեկը եկավ։ Եվ այսպես մի 20 հոգի ուշացած ներս մտան։ Հարցերը բերեցին, գրեցինք, դուրս եկանք։

Դե իհարկե, ամեն ինչ լավ գնալ չէր կարող։ Ավտոբուսից ուշացել եմ։ Դե, ես այդքան էլ տխուր չեմ, քանի որ այս ավտոբուսով պիտի ուղիղ դպրոց գնայի, իսկ հիմա արդեն չեմ հասցնի, կգնամ տուն։

Հասա տուն։ Կարծես ամեն ինչ լավ է։ Դաս ու պարապմունք չունեմ։ Հանգիստ ապրում եմ, երբ․․․

-Նարեկ, վեցի գրքից խնդիր գրի,- վեցի գիրքը, դա սովետական ժամանակների 6-րդ դասարանի դասագիրքն է։

-Ահա,- այս «հոգնած» պատասխանից հետո վերցնում եմ գիրքը, կարդում եմ, բան չեմ հասկանում ու դնում եմ տեղը։ Դե, ես հո մեղավո՞ր չեմ, որ չեմ հասկանում։

Այսպես անցնում է համեմատաբար ավելի թեթև օրս։ Բայց դե այդ թեթևությունը երկար չի տևի, առջևում դեռ կան դասեր, գրավորներ, պարապմունքներ, քննություն․․․

Էհ, լավ է։ Էլի կանչեցին «վեցի գրքից» խնդիր գրելու:

Օրը շաբաթ է, բայց դպրոց գնալու պատճառով մեջս ընդհանրապես ուժ չի մնացել: Գրքերս տարածված են անկողնուս ամբողջ մակերեսով. սիրում եմ անկողնուս վրա դաս անել, քանի որ ցանկացած պահի կարող եմ քնել ու չանհանգստանալ ինձ սպասող մեջքի և ուսի ցավերի մասին: Բացում եմ օրագիրս ու դասավորում երկուշաբթի օրվա գրքերը: Հերթով անցկացնում եմ աչքիս տակով, հասկանում՝ որ հեչ դաս սովորելու տրամադրություն չունեմ: Ամեն դեպքում գրավոր աշխատանքներն անում եմ ու թողնում միայն բանավորները՝ իհարկե, կիրակի օրվա համար: Վերցնում եմ հեռախոսս ու երաժշտություն միացնում, ճոճվելով տեղումս նստած՝ երաժշտության ռիթմին համընթաց:

-Հաս, ի՞նչ ես անում:

-Յանթամ դաս, բայց երգ եմ լսում:

Մայրս ծիծաղում է ու փակում դուռր: Մայրս գրեթե երբեք չի բարկանում ինձ վրա «ինքս ինձ համար» կազմակերպած արձակուրդի համար, քանի որ երբեմն առանց դրանց ուղղակի անհնար է: Բայց դրանից ես «երես չեմ առնում» ու աչքաթող անում դասերս, այլ ընդհակառակը՝ փոքրիկ ընդմիջումից հետո ավելի եռանդով եմ սկսում սովորել:

Վերցնում  եմ նոթատետրս ու այս բոլորը գրառում նրա մեջ, մտածելով, որ ինչ-որ մեկին հետաքրքիր կլինի: Լսում եմ երգը մինչև վերջ ու անցնում դասերիս, որ թողել էի կիրակի օրվա համար:

-Հաս, ի՞նչ ես անում:
-Դաս, մամ:

Ծիծաղի փոխարեն մայրիկիս դեմքին ժպիտ եմ նկատում: Նա փակում է դուռը ու հեռանում: Երևի երկու ժամ անցած կլիներ արդեն, զգում էի, որ ընդմիջման կարիք ունեմ, ու ինչպես միշտ, մայրիկս հայտնվեց ճիշտ տեղում ճիշտ ժամանակին:

-Հաս, չվերջացրեցի՞ր:

-Համարյա մամ, բան ա՞ պետք:

-Ուզում էի տորթ թխեի, ասեցի՝ կարող ա օգնես:

Երևի արդեն գուշակեցիք, թե ինչքան ուրախ էի այդ ամենը լսելով: Վեր թռա տեղիցս և ուղիղ խոհանոց: Մնացած դասերս այդպես էլ մնացին մինչև կիրակի, որովհետև երեկոյան դաս անելու փոխարեն ես ավելի լավ ժամանակ անցկացնելու ձև գիտեմ՝ դիտել սիրելի ֆիլմերը ընտանիքի հետ:

Կյանքը իրար հետևից իր հարվածներն է հասցնում՝ առանց շունչ քաշելու ժամանակ տալու, և ի՞նչ է մեզ մնում, եթե ոչ հնազանդորեն կրել մեզ բաժին հասած ճակատագիրը: Բայց մարդն ունի նաև մտածելու և ամեն ինչ վերլուծելու աստվածային կարողություն, և կյանքի մեծ մասը քննում է իր հետ կատարվածը: 

Ես էլ, ինչպես բոլորը , ունեմ իմ յուրահատուկ ներաշխարհը, իմ երկնաթռիչ երազանքները, սպասումները, բայց…  Երևի ուրիշ ժամանակ ես այսպես չէի մտածի և աշխարհը չէի ընկալի այսպես. չէ որ այնքան սպասել էի… Այս ուստարվա սկզբին ես մասնակցեցի Ամերիկյան խորհուրդների Վաշինգտոնյան գրասենյակի կողմից անցկացվող Flex ծրագրին, քննությունները, կարծում եմ, այնքան էլ վատ չէի հանձնել, ու անհամբերությամբ գարնանն էի սպասում` պատասխանն իմանալու համար: Վախենում էի երազել, բայց երազանքները գաղտագողի ներթափանցում էին ուշադրությանս պատուհանի փոքրիկ ճեղքից և, ինձ իրենց ձեռքերի վրա առնելով, տանում հեռու-հեռու՝ դեպի Նոր աշխարհի ափերը: Իմ մտահորիզոնում Ամերիկան պատկերանում էր կոլումբոսյան Եվրոպայի բնակիչների աչքերով, այսինքն, մի հեռու, ոսկով ու արկածներով լի աշխարհ, որտեղ միայն ես եմ պակասում հեքիաթն ամբողջացնելու համար: Հետո հանկարծակի արթնանում էի ճամփորդությունից, և, օրինակ, գտնում ինձ դասասենյակում նստած երկար դասամիջոցին, երբ բոլորը դրսում են, իսկ ես, չգիտես ինչու, մոռացել եմ դուրս գալ: Բարկանում էի ինքս ինձ վրա, բայց երևակայությունս միշտ հաղթում էր ինձ: Բայց ահա պատասխանը եկավ բացասական: Չգիտեմ ինչ զգացի, երբ պատահաբար աչքովս ընկավ այդ նամակը: Երևի ոչինչ, ես չտխրեցի, քանզի այլևս տխրելու տեղ չկար, իմ ողջ կենտրոնացումը, ուշադրությունն ու մտքերը հայրս էր. մյուս օրը նա հիվանդանոց էր գնալու, և շատ հավանական էր, որ սրտի շտապ վիրահատություն կատարվեր:

Համակարգչի առջև նստած իբր գիրք էի կարդում՝ փորձելով անհանգստությունս բթացնել, երբ հանկարծ էլփոստս բացվեց ու տեսա նամակը: Թեթև քմծիծաղ անցավ դեմքովս, ես տեսա այնքան խնամքով կառուցված երազանքիս փլուզումը, որն ինձ համար այլևս նշանակություն չուներ: Թե ինչպես եկավ հաջորդ օրը, չիմացա, բայց երբ հայրս զանգեց հարցնելու` ինչպես եմ (ինչ-ինչ պատճառներով ինձ չհաջողվեց ուղեկցել նրանց), ես հազիվ տիրապետելով թրթռացող ձայնիս, սկսեցի ոգևորել պապայիս, բայց այդ խոսքերը գուցե ավելի շատ ասվում էին ինձ քաջալերելու համար, քան նրան: Հետո հիվանդանոց, սպասման անանց ժամեր…

Երբ մարդը նյարդերի գերլարումով ինչ-որ բանի է սպասում, ցանկացած պատասխան հանգեցնում է անզուսպ արցունքների: Հենց այդպես եղավ, երբ քույրս զանգեց ու ասաց, որ ստուգման արդյունքը բոլորովին էլ այն չէ, ինչ մենք էինք կարծում: Հոգիս թռավ, բարձրացավ երկնքից էլ վեր և… Աշխարհն այնտեղից այնքա՜ն գեղեցիկ էր: Ես ինձ մեծ զգացի, իսկ այդ մեծությունից, ա՜խ, Ամերիկան այնքա՜ն փոքր էր…

Հիմա նստած եմ խաղաղ, երջանկությունից նույնիսկ մի քիչ ապուշացած, և ոչինչ չի պղտորում հոգուս անդորրը: Եվ այն, ինչ հիմա մտքիս գալիս է, այն է, որ աշխարհում կան մեծ ու փոքր բաներ, որ հաճախ փոքրերին մենք նայում ենք խոշորացույցով, տխրում, լալիս, երջանկանում ու երազում խոշորացված: Բայց այսօր իմ խոշորացույցն ընկավ ձեռքիցս, ու կյանքը տեսա իրական չափերով: Ես հասկացա, որ մեծացել եմ: