Հայ ազգը հազարամյակներ շարունակ ապրել է, ապրել և միաժամանակ կերտել պատմություն: Եվ այսօր մենք այդ պատմության մի մասնիկն ենք: Ապրելով ներկայում` ստեղծում ենք պատմության մի նոր էջ, որն ապագայում պետք է հիշեն մեր հաջորդները:

Ուսումնասիրելով պատմություն, տեղեկանում ենք հավատարմության և դավաճանության, խաղաղության ու պատերազմի, սիրո և ատելության անզիջում պայքարի մասին: Առաջին հայացքից այս ամենն անիմաստ է թվում, սակայն եթե ավելի խորը նայենք, կհասկանանք, որ կյանքն առանց պայքարի ու մրցակցության անհնար է:

Լուսանկարը՝ Սուրեն Կարապետյանի

Մեր ժամանակներում պայքարը, իսկ ավելի կոնկրետ մրցակցությունը, նոր թափ է առնում: Պայքարում են թե’ «փոքր», թե’ «միջին» և թե’ «մեծ» պետությունները: Իսկ այդ պայքարում, որպես կանոն, տուժում են միայն ու միայն «փոքրերը»: Ինչո՞ւ է այդպես…

Պատճառը, մեծ հաշվով, պատմությունից դասեր չքաղելն է: Այս ամենի վառ ապացույցը հենց դպրոցական պատմության դասագիրքն է: Ովքեր ինչ որ չափով պատմություն ուսումնասիրել են, կհասկանան ինձ:

Քանի՞ անգամ եք հանդիպել հետևյալ նախադասությանը. «մեծ» տերություններից ակնկալած մեր սպասելիքները կրկին չիրականացան: Ամեն անգամ ակնկալում էինք օգնություն, սակայն գրեթե միշտ մեջքից հարված էինք ստանում: Այս «մարտավարությունը» շատերիս է բնորոշ: Ակնկալում ենք օգնություն` չգիտակցելով դրա գինը: Չէ որ կյանքում ոչինչ անհատույց չէ:

Այսպիսով, կարող եմ եզրակացնել. անցյալը նախատեսված է մեզ ծառայելու, մեզ ուսուցանելու համար: Մենք պետք է դասեր քաղենք անցյալից, այլապես  պատմությունը կարող է անընդհատ կրկնվել…

Նստած էի իմ շատ սիրելի համակարգչի առաջ, ամբողջ օրս այդպես էլ կանցներ, եթե չլսեի․

-Նարե՜կ,- ընկերս էր՝ Ռոբերտը։

Լուսամուտից նայեցի դուրս։

-Ի՞նչ ա եղել։
-Արի՛, գնում ենք Վերի թաղ:

«Վերի թաղ», կամ պարզապես «թաղ» մենք անվանում էինք այն փողոցը, որտեղ մեր ընկերների մեծ մասն էր ապրում։

- Վերի թաղն ի՞նչ կա։
-Գնում ենք ծար դնենք,- ծարը աղվեսների ու գայլերի համար նախատեսված թակարդ է։
-Արա, մեկ ա, չենք կարա ոչ մի բան բռնենք, ինչի՞ եք իզուր տանջվում։
-Մարդ ես էլ, կարող ա բռնում ենք։
-Լավ, իջա։

Համակարգչի առջևից չհասցրեցի ելնել, երբ քույրս մորս հետ գրավեցին այն ու սկսեցին նայել իրենց «Կակ նազվատ էտու լյուբով»-ը։ Ատում եմ այդ սերիալը։ Ինչևէ, մայրիկիս ասացի, որ գնում եմ թաղ, բայց նա արդեն լիովին խորասուզվել էր իր սերիալի մեջ ու երևի չլսեց ինձ։ Վազելով դուրս եկա տանից։ Քայլում ենք դեպի թաղ:

-Գիտես, չէ՞, գնում ենք գյուղի տակ։
-Գյուղի տակ ի՞նչ եք կորցրել։
-Եսիմ, տղերքն են ասել։

Մի կերպ, «ցեխային» փորձությունները հաղթահարելով հասանք տղաների մոտ։
-Տղերք, ինչի՞ ենք եկել ստեղ։
-Պետք ա։ Լավ, գնացինք։

Բոլորով, արդեն ոչ այդքան ցեխոտ ճանապարհով գնում էինք թաղ, երբ տղաները շեղվեցին ճանապարհից։

-Էդ ո՞ւր։
-Գնում ենք խանութ, «տռոս» առնենք,- այդ, այսպես կոչված «տռոսով», մենք թակարդն էինք պատրաստում։

Դա էլ արեցինք։ Հասանք թաղ, որտեղ մեզ սպասում էր աղվես բռնելու «վարպետ» Հարութը։ Նրան ցույց տվեցինք մեր գնած մետաղալարը։

-Հըն, մի բան դուրս կգա՞:
-Հենց ամենալավն էլ առել եք, կլինի։

Գնացինք մեր տղաներից մեկի՝ Սարմենենց տուն։ Մինչ Հարութը թակարդներ էր պատրաստում, ես Արտյոմի ու Դավիթի հետ գնացի Դավիթենց։ Դավոն «ձնադիմացկուն» կոշիկներ հագավ, մի զույգ էլ ինձ տվեց։ Մի քիչ կերանք  ու վերադարձանք տղաների մոտ։ Հարութը դեռ չէր ավարտել։ Դե քանի որ 7 հոգու օգնության կարիք չկար, մենք մի քանի հոգով գնացինք նախորդ օրվա թակարդները ստուգելու։ Դե իհարկե, ոչինչ չկար։ Բացի այդ էլ, Մհերը, ով նույնպես լավ որսորդ էր, ասաց, որ ամբողջը սխալ ենք արել։ Դե, ինչ արած։ Վերադարձանք տղաների մոտ։ Էլի նույն պատկերը։ Հարութը թակարդ է սարքում, մի քանի հոգի օգնում են նրան, մի քանիսն էլ պարապության դեմ պայքար են մղում խաղեր խաղալով։

Մի 15 րոպեից թակարդները պատրաստ էին։ Մարտական տրամադրվածությամբ, մեզնից գոհ գնացինք հին թակարդների մոտ՝ նորերը տեղադրելու։ Այդ ամբողջ ոգևորությունը ջուրն ընկավ, երբ Հարութն ասաց․

-Տաղ ոչ մե պան էլ չեյ նը պռնել։
-Լավ, բը ի՞նչ անեյ:

Իրականում բոլորս էլ գիտեինք` ինչ անել, ավելի կոնկրետ՝ ուր գնալ։ Ուղղալի այդ տեղը շատ հեռու էր, ու ոչ մեկը չէր ուզում այդքան քայլել։ Վերջապես Մհերն ասաց․

-Էլայ Գռավ։
-Դա լավ, հեռու ի,- լսվեց տրամաբանական պատասխանը։
-Խա դը մըկը, մեկ ա տաղ չէյ նը պռնել։

Դե, ինչ արած, ուրիշ տարբերակ չկար։ Ես ու Ռոբն ասացինք, որ ճանապարհին կգնանք տներով, քան որ մեր տները ամենահեռուն էին։ Ես արագ մտա Դավիթենց ու փոխեցի կոշիկներս։ Սարմենը երկու երկաթե խողովակ բերեց, որոնցով պետք է թակարդները ամրացնեինք գետնին։

-Էս մեկը ծուռ ա, բանի պետք չի։
-Գիտեմ, էդ վերցրել եմ, որ գայլերին ծեծեմ։

Ինչքան էլ Սարմենը կատակեր, իրոք այդպիսի վտանգ կար։ Գռավում երեկոյան գայլեր են հավաքվում։

Արդեն հասնում էինք այն խաչմերուկին, որտեղից ես ու Ռոբը պետք է գնայինք տուն։ Այդ պահին մեզ ընդառաջ եկան մեզանից մեծ տղաները՝Վահեն, Աշոտն ու Արմենը, որոնց հետ մենք նույնպես մոտ ենք։

-Էն ու՞ր։
-Եթաս էյ Գռավ` ծար տնեյ։
-Խո տուք գյեժ չե՞ք, ես վախտ ի՞նչ Գռավ։
-Լավ, բը տուք ո՞ւր եք եթալ։
-Եթաս էյ փուչիկ առնեյ։

Մի քիչ ծիծաղելուց հետո Աշոտն ասաց․

-Արա, բայց լուրջ, չեթա՞յ խետիքերը։
-Ես նաղդ իկյացող եմ,- ասաց Վահեն։
-Հա լավ, ես էլ եմ իկյալ,- Արմենի համաձայնությունը ստանալուց հետո շարունակեցինք քայլել։

Ես մոռացա տուն գնալու մասին, ու շարունակեցի քայլել նրանց հետ։ Մենք ուրախ, զվարթ քայլում էինք, և ոչ ոք մեր դեմքի արտահայտությունները տեսնելով չէր կարող ասել, որ գնում ենք գայլերի մոտ։ Արդեն մթնում էր։ Հասանք մի տեղ, որտեղից պետք է որոշեինք՝ ճանապարհո՞վ գնալ, թե՞ ձորով։ Մենք իհարկե ընտրեցինք ձորը։ Այստեղ ամեն մեկը մտածեց ձնոտ լանջը իջնելու իր տարբերակը։ Դավիթը պարզապես վազեց ցած, քանզի հագել էր 43 համարի ռետինե կոշիկներ, Վահեն կրունկներով աստիճան կառուցեց ու իջավ, և այլն։ Այդ ժամանակ ես ուղղակի կանգնած էի վերևում ու սպասում էի, որ բոլորն իջնեն։ Մի քիչ սպասելուց հետո ես պարզապես նետվեցի ու սկսեցի կայծակնային արագությամբ սահել ներքև։ Եթե Աշոտն ինձ չբռներ, ես 3 մետր բարձրությունից կընկնեի ցեխերի մեջ։ Իջնելուց հետո շարունակեցինք քայլել։ Երբ արդեն ահագին հեռացել էինք գյուղից, Մհերն ասաց։

-Տղներ, տենց հաշամով չէյ եթալու, կեսդ մնացեք տաղ։
-Ելավ,- Ես, Վահեն, Դավիթը, մյուս Դավիթը, Արմենն ու Աշոտը մնացինք այնտեղ։

Որոշ ժամանակ անց զանգեց Սարմենն ու ասաց, որ իրենք ուրիշ ճանապարհով գնում են տուն։ Մենք նույնպես գնացինք։ Մի ժամից հասա տուն ու արժանացա մայրիկիս կողմից «գովեստի խոսքերի», ինչ է թե` առանց զգուշացնելու տանից դուրս եմ եկել…

Հ․Գ․ Հիմա ո՞նց չասեմ՝ էն Ռաջահիցդ ու Մեհխաբա ալիլիցդ որ կտրվեիր մի րոպեով, կլսեիր ինձ։

Լուսանկարը՝ Հայարփի Բաղդասարյանի

Ես նկարել շատ եմ սիրում: Դա միջոց է զգացմունքներն արտահայտելու, լիցքաթափվելու և հանգստանալու: 

Լուսանկարը՝ Հայարփի Բաղդասարյանի

Ընկերուհիս նկարչության պարապմունքների է գնում, մեկ-մեկ էլ ես ընկերակցում նրան: Երեկ էլ միասին գնացինք պարապմունքի: Մեզ բարեհամբույր դիմավորեց ընկեր Լևոնը՝ գունանկարի ուսուցիչը: Երբ մտանք դասասենյակ, ընկեր Լևոնն առաջարկեց նկարել ինձ. ասաց, որ գույներ շատ է սիրում, իսկ ես էլ հագել էի վառ գույներով վերնազգեստ: Իհարկե, մեծ հաճույքով համաձայնեցի: Ես ինձ զգում էի իսկական բնորդուհու դերում: Դա այնքան էլ հեշտ բան չէր, քանի որ դասասենյակում շատ ցուրտ էր, իսկ ես պիտի անշարժ նստեի: Ոչպեսզի պարապությունից ավելի շատ չկենտրոնանամ ցրտի վրա, առիթը բաց չթողեցի ու սկսեցի հարցախեղդ անել ուսուցչին, նա էլ սիրով պատասխանում էր:

Խոսեցինք ֆիլմերից, նկարիչներից, գրքերից: Նա ինձ տարբեր ֆիլմեր առաջարկեց, ինձ անծանոթ նկարիչներից պատմեց, ես էլ ինձնից անբաժան Էդգար Պոյի գիրքը տվեցի, որպեսզի կարդա: Մենք երկուսս էլ փաստորեն սիրում էինք կատուներ, և ես առաջարկեցի հենց «Սև կատուն» էլ կարդալ:

Ողջ ընթացքում հետաքրքրությամբ հետևում էի վրձնի շարժումներին ու երազում, որ շուտ գա ամառը, որ շատ ժամանակ ունենամ. կարոտել եմ ներկերիս:

Լուսանկարը՝ Հայարփի Բաղդասարյանի

Լուսանկարը՝ Հայարփի Բաղդասարյանի

Լուսանկարը՝ Հայարփի Բաղդասարյանի

Լուսանկարը՝ Հայարփի Բաղդասարյանի

Լուսանկարը՝ Հայարփի Բաղդասարյանի

Երբ փոքր էի, երազում էի դառնալ մանկավարժ, ցանկանում էի գնալ հորաքրոջս հետքերով: Սիրում էի այդ մասնագիտությունը: Երբ 10 տարեկան էի, լեզվի և գրականության ուսուցչուհի էի խաղում եւ ուղագրություն էի սովորեցնում 8-ամյա քրոջս: Կազմում էի տեստեր, թելադրում նյութեր: Անգամ ժամանակ առ ժամանակ բարկանում, երբ չէր անում ասածներս: Բայց ես միշտ ներողամիտ էի գտնվում նրա հանդեպ: Փորձում էի անել այնպես, որ նա սիրի այդ առարկան, ոչ թե սովորի միայն գնահատականի համար: 

-Ուֆ, Սոն, ի՞նչ լեզու, ի՞նչ գրականություն, ես ավելի լավ ա` դասերս սովորեմ,- ասում էր քույրս:

Եվ այսպես ամեն օր: Իսկ երբ մեծացա, փորձեցի հետաքրքրվել այդ մասնագիտությամբ, հասկացա, որ միայն լեզվի և գրականության իմացությունը չէ, որ քեզ պետք է դարձնի մանկավարժ: Իմացա, որ պետք է հոգեբանորեն մոտենաս երեխային, մտնես նրա դրության մեջ: Բայց օր-օրի հիասթափվում էի այդ մասնագիտությունից, պատճառն այն էր, որ փոխվում էին ուսուցչուհիները: Դեռ չէի հասցնում սովորել մեկին, գալիս էր մյուսը` նոր մոտեցումներով, նոր պահանջներով…

Հիմա արդեն 14 տարեկան եմ, բայց դեռ ժամանակ ունեմ ընտրելու նոր և ինձ համար ավելի հոգեհարազատ մասնագիտություն, դե ինչպես մեր մեծերն են ասում` ժամանակը ցույց կտա:

Գրկախառնություն: Կարդա  այս բառը և՛ս մեկ անգամ՝ բայց ո՛չ մտքում: Հաճելի է, չէ՞: Ջերմություն եմ զգում, ջերմացնում է այն միտքը, որ կարող եմ արթնանալ ու գրկել այն մարդկանց, որոնց սիրում եմ: Բայց որքանո՞վ են մեր այդ մտքերն ու ցանկություններն իրականություն դառնում, ավելի ճիշտ, որքանո՞վ ենք իրականություն դարձնում: Հաստատ ասել չեմ կարող, բայց յուրաքանչյուրը, ով հիմա կարդում է սա, կարող է տալ իրեն մի պարզ հարց և ստանալ պատասխանը:

-Իսկ ինչո՞ւ ես առավոտյան չգրկեցի մայրիկիս կամ ընտանիքիս մյուս անդամներին:

Կուզե՞ս օգնեմ քեզ գտնել պատասխանը: Գուցե դու ամաչեցիր ցույց տալ զգացումներդ, գուցե անհարմար զգացիր՝ պատկերացնելով այդ տեսարանը, կամ վախեցար, որ մայրդ կարող է ասել.

-Էս ո՞նց եղավ, կարոտեցի՞ր, թե՞բան է պետք:

Եվ իրոք անհարմար կլինի: Այդ իրավիճակից խուսափելու համար դու կարող ես գրկել նրան ո՛չ միայն նրա տարեդարձի օրը կամ մեկ այլ առիթով: Գրկի՛ր նրան դպրոցից (համալսարանից, աշխատանքից) վերադառնալիս կամ գնալիս, գրկի՛ր նրան առանց պատճառի, գրկի՛ր նրան ի սրտե… Եվ ոչ միայն նրան:

Երբ մենք գրկում ենք որևէ մեկին, շատ դեպքերում դրանք կա՛մ հրաժեշտի, կա՛մ ողջույնի գրկախառնություններ են: Ուրեմն ինչո՞ւ չկոտրել այդ սառցե պատը: Նայիր շուրջդ, ո՞վ կա կողքիդ, վե՛ր կաց ու գրկիր նրան, կարող ես արդարանալ նրանով, որ պարզապես ցանկություն ունեցար նրան գրկելու: Չե՞ս անում, քո գործն է: Ամեն դեպքում, դու չես կարող ասել, թե ինչ կլինի 5 րոպեից, 1 ժամից, վաղը… Մեր բոլոր պլանները կարող են փլվել մեկ վայրկյանում: Կարող է պատահել, որ վաղը դու այդ հնարավորությունը չունենաս, և այդ ժամանակ դու գուցե հասկանաս ինձ, գուցե զղջաս…

Գրկախառնություն: Կարդա այս բառը և՛ս մեկ անգամ, բայց ո՛չ մտքում: Հաճելի է, չէ՞…

Երևի բոլորն էլ ունեն ընկերներ, ավելին` լավ ընկերներ, և ես այդ մարդկանց ցանկի մեջ եմ մտնում, որովհետև ունեմ լավ ընկեր, լավագույն ընկեր։ Ընկերս Մալիշկայի թղթակիցներից է՝ Բորիսը։ Ես նրան առաջին անգամ հանդիպեցի 2006 թվականի սեպտեմբերի մեկին, ժամը չեմ հիշում։ Ու այնտեղից էլ սկսվեց մեր ընկերությունը։ Մենք միշտ իրար հետ ենք ամենակարևոր և հետաքրքիր պահերին։ 

Ժողովրդի մեջ կա այսպիսի խոսք` «Լավ ընկերները չեն կռվում», ես համաձայն չեմ դրա հետ, որովհետև այդ կռիվները և վեճերը թույլ են տալիս մարդկանց ավելի լավ ճանաչել միմյանց, չնայած մենք իրար հետ չենք կռվում։ Մեր վեճերը տևում են մեկ-երկու րոպե և շատ չանցած հաշտվում ենք։ Իմ և Բորիսի մտքերը համարյա թե միշտ համընկնում են։ Ինչպես բոլոր ընկերները, այնպես էլ մենք, անհաջողությունների մեջ ենք ընկնում իրար հետ, կարճ ասած, մենք անհաջողությունների կենտրոնում ենք։ Մենք ուսուցիչների կողմից պատժվում ենք միասին, խրախուսվում ենք միասին ու ջարդում-փշրում ենք միասին։

Արկածները մեզանից անպակաս են, ավելի ճիշտ մենք ենք գնում դեպի այդ արկածները։ Մի անգամ ես ու Բորիսը պայթուցիկ կամ ինչպես ասում են, «բոմբ» էինք վառել ու գցել դպրոցի միջանցքներից մեկում, այս անգամ ֆիզիկան մեզ դավաճանեց և ձայնի արձագանքման պատճառով այդ պայթուցիկի ձայնը եռակի բարձր լսվեց: Դա մեր առաջին անխելքությունն էր։ Այդ օրը դպրոցի տնօրենի կողմից ստացանք «դպրոցի ահաբեկիչներ» կոչումը։ Այդ ոչ խրախուսական կոչումը շատ երկար չմնաց մեզ վրա, իսկ թե ինչու, այ, դա չեմ կարող ասել։

Դպրոցում միշտ ուսուցիչները շփոթում են իմ ու Բորիսի անունները, ինձ ասում են Բորիս, Բորիսին՝ Սերյոժա։ Այդ նույն ուսուցիչները մեզ ճանաչում են արդեն տասը տարի։ Ու մի բան էլ, Բորի՛ս, եթե կարդում ես նյութս, շուտ իջիր մեր թաղ։

Ես ու հայրս հաճախ ենք զրուցում իրար հետ տարբեր թեմաներով: Սիրում եմ տարբեր հարցեր տալ ու ստանալ  ինձ հուզող հարցերի պատասխանը:

Հայրս աշխատում է պայմանագրային զինծառայող: Նա 15 օր գնում է սահման պահում, 15 օր տանը լինում: Մեկ-մեկ մտածում եմ, թե ինչպես է անցնում նրանց առօրյան:

Հերթական անգամ հայրս աշխատանքից տուն եկավ, և մենք ինչպես միշտ, սկսեցինք զրուցել: Ես նրան մի քանի հարց տվեցի:

-Հայրիկ, սահմանում ինչպես է անցնում ձեր առօրյան:

Հայրս պատասխանեց.

-Դիրքերում կա ժամանցի անկյուն: Ազատ ժամանակ շաշկի, շախմատ ենք խաղում, լուրեր ենք լսում: Ճիշտ է, լարվածություն լինում է, բայց աշխատում ենք թոթափենք այդ լարվածությունը:

-Իսկ սիրո՞ւմ ես քո աշխատանքը:

-Սիրով եմ կատարում իմ պարտականությունները, որովհետև գիտակցում եմ, որ տվյալ հատվածը իմ պատասխանատվութjան տակ է: Կարևորում եմ խաղաղությունը, իմանալով, որ իմ թիկունքում իմ ընտանիքն է, իմ գյուղը:

Հայրիկիս խնդրեցի պատմել իր մանկությունից:

-Մանկությունս անցկացրել եմ շատ հետաքրքիր, անհոգ, որովհետև պայմանները ավելի նպաստավոր են եղել, կրակոցներ չեն եղել:

Հայրս ասում է, որ երբեք չի մտածել հեռանալ իր ծննդավայրից` գյուղ Ներքին Կարմիրաղբյուրից, որովհետև քաջ գիտակցելով, որ եթե որպես այս գյուղի բնակիչ թողնի իր ծննդավայրը, ապա օտար մարդ չի գա շենացնի գյուղը:

-Եթե մենք չենք գնում, դա դեռ բավական չէ: Պետք է աշխատել գյուղը դարձնել գրավիչ թե’ զբոսաշրջիկների, թե’ ապրելու համար:

Շատ հետաքրքիր զրույց ունեցա հայրիկիս հետ: Հայրս պատմում էր, թե ինչպես կարելի է գյուղը շենացնել, ինչ լավ կլինի կյանքը, եթե կրակոցները վերջանան:

Ես էլ եմ հայրիկիս պես մտածում:

Արձակուրդները վերջապես ավարտվեցին։ Հիշում եմ արձակուրդային վերջին օրս։ Արթնացա գրեթե կեսօրին ու անցա գործերիս։ Գործեր ասելով իհարկե նկատի ունեմ համակարգիչս։ Համակարգչի մոտ նստած էի, երբ լսեցի այս խոսքերը․

-Նարեկ, իջի աստիճանների տակից պայուսակդ բեր, որ մաքրեմ,- այս խոսքերից հետո, ես, ինչքան էլ կարոտած լինեի դպրոցը, միանգամից հիշեցի դպրոցիս 9 տարիները, ու էլի արձակուրդ ուզեցի։

-Իջա։

Բերեցի պայուսակս, այն անսովոր թեթև էր։ Նետեցի հատակին ու վերադարձա «գործիս»։ Դե, ես իհարկե գիտեի, որ այդ «գործս» երկար չի տևի։ Այդպես էլ եղավ։

-Գնա գրքերդ դասավորի։

Գնացի, նստեցի հատակին ու տեսա այդ գույնզգույն ու միաժամանակ գույնը կորցրած գրքերը։ Վերցրի առաջին գիրքը, երկրաչափությունն էր։ Մի պահ ինձ հնէաբան զգացի, կարծես մտած լինեի մի մեծ քարանձավի մեջ ու պեղումներից հետո հինավուրց գիրք գտած լինեի։ Վրան ինչ-որ անհասկանալի բաներ, նշաններ և այլն։ Էսպես, խորհրդավոր վերցրեցի ձեռքս, վրայի փոշին փչեցի, ինչպես ֆիլմերում է, ու բացեցի։ Ինչպես կազմի վրա, այնպես էլ գրքի մեջ։ Ոչինչ չհասկացա։ «Ո՞ւր ենք հասել», «Սա ի՞նչ է», «Վայ, ծանոթ թիվ»։ Մոտավորապես այսպիսի իրադրություն էր։ Այդպես աչքի տակով անցկացրի, դասավորեցի բոլոր գրքերս։ Մինչև երեկո զբաղված էի իմ կարևոր «գործով»։ Քնելուց առաջ որոշեցի չար կատակ անել հաջորդ օրվա ինձ հետ։ Զարթուցիչը դրեցի ժամը 7-ի վրա։

Ինձ համար սավառնում եմ երկնքով, հանկարծ մի թռչուն եկավ մոտս ու սկսեց ծնգծնգալ։ Զարթուցիչս էր։ Նկատելով, որ չեմ լսում իրեն, մտել էր երազիս մեջ։ Աչքերս բացեցի ու ոչինչ չտեսա։ Մութ էր։ Մի կերպ շոշափեցի հեռախոսս ու անջատեցի այդ չարախինդ ծնգոցը։ Արթնացա 7։30-ին։ Անկախ ինձնից տրամադրությունս չափից ավելի բարձր էր։ Դեռ մութ էր, մի կերպ գտա շորերս, հագա ու դուրս եկա սենյակիցս։ Այդ պահին, չգիտես որտեղից, չգիտես ինչու մտքիս եկավ հնդկական երգի մի անհասկանալի բառ։ Այդ բառը անիմաստ կրկնելով գնացի խոհանոց։ Ժպիտը դեմքիցս անպակաս էր։ Ժպտալով մտա լողասենյակ, ժպտալով նախաճաշեցի, տան դուռը ժպտալով բացեցի, ժպտալով մրսեցի ու ժպտալով գնացի դասի․․․

Հ․Գ․ Մինչև հիմա ժպտում եմ: Արդեն երկու շաբաթ է: Ձեզ էլ խորհուրդ կտամ։ Ախր, շատ լավ բան է։

(Հասցեն՝ տիեզերք)

Եթե դու կարդում ես այս նյութը, ուրեմն պիտի որ սիրես ընթերցանությունը, իսկ եթե ես սխալվում եմ, կարող ես չշարունակել, որովհետեւ  հիմա պատմելու եմ մի գրքի մասին, որը ավելի շատ բան է սովորեցնում, քան դպրոցական որեւէ դասագիրք: Խոսքս Անտուան դը Սենտ-Էքզյուպերիի «Փոքրիկ Իշխանը» գրքի մասին է:

Ես հազիվ դպրոցահասակ էի, երբ առաջին անգամ ճանաչեցի Իշխանին՝ իհարկե չհասկանալով այնպես, ինչպես պետք էր: Այնպես որ, եթե մեկ անգամ կարդալով` գիրքը քեզ ոչինչ չի տվել, դեռևս պետք չէ հուսահատվել:

Իմ երկրորդ հանդիպումը ավելի լուրջ ծանոթություն էր. այդ ընթացքում ես սովորեցի ճանաչել ինձ, մարդկանց, աշխարհը: Սա արդեն մեծ քայլ էր: Հետո եկավ երրորդը. այդ ժամանակ պարզապես ապրում էի ամեն տողն ու բառը, որովհետև իսկապես հասկանում էի: Իսկ այն, ինչ հասկանում ես, պիտի որ գոնե մի փոքր սիրես: «Փոքրիկ Իշխանը» այն գիրքն է, որն անվերջ կարելի է վերընթերցել, և եթե դու կարդացել ես այն՝ գոնե մի քիչ հասկանալով, ապա անպայման կհամաձայնես ինձ հետ, իսկ եթե ոչ, ուրեմն շտապի՜ր:

Իմ գրասեղանին, օրինակ, միշտ երևում է Փոքրիկը, որի հետ մի քանի անգամ ճամփորդել եմ տիեզերքում, նույնիսկ հանդիպել այն թռչունին, որին մանկություն են անվանում: Մեծերը սիրում են անուններ տալ, այնինչ բաներ կան, որոնց չի կարելի բառեր վերագրել. զգացողությունը ավելին է, քան…

Իշխանի տիեզերքում բազում մոլորակներ կան: Ես, օրինակ, սիրում եմ Հինգերորդը, որտեղ դեռ ապրում է ծեր լապտերավառը: Մեկ օրվա ընթացքում նա 1440 անգամ դիմավորում է մայրամուտը, բայց, ցավոք, շատ է հոգնած լինում: Երբեմն մենք էլ հոգնած լինելով չենք նկատում ամենագեղեցիկը, որ մեր կողքին է հենց: Բայց ես երբեմն շտապում եմ տանիք, երբ տխուր եմ լինում, որովհետև Իշխանն ինձ սովորեցրել է՝ երբ տխուր ես, լավ է վերջալույսին նայելը: Հավատա՛ նրան, նա երբեք չի խաբում: Նա սովորեցնում է լինել ազնիվ թե խոսքերի մեջ, թե արարքներում, տեսնել բարին և գնահատել այն, սովորեցնում է ընտելանալ, ասել է թե՝ կապվել, և երբեք վատը չփնտրել դրա մեջ: Մենք կապվում ենք մեր մարդկանց, և քաղաքները, որտեղ նրանք են, դառնում են հարազատ: Ի՞նչ վատ է հարազատ քաղաքներ կամ մոլորակներ ունենալը: Կապվում ենք մեր կենդանիների հետ, ինչպես Իշխանը՝ իր աղվեսի, ովքեր հավատարիմ են ավելի, քան մենք:

-Ու որքա՜ն հրաշալի կլինի, երբ ընտելացնես ինձ. ոսկեգույն ցորենն ինձ կսկսի հիշեցնել քո մասին, ու ես կսիրեմ քամուց օրորվող հասկերի խշշոցը, – մի անգամ ասաց աղվեսը ու չսխալվեց:

Եթե դու ուզում ես տեսնել Իշխանին, նրա հասցեն տիեզերքն է, ավելի ստույգ՝ Աստղակերպ B-612-ը, բայց այնտեղ հասնելու համար պետք է անպայման կարդալ և մի լավ հասկանալ և ոչ մի դեպքում չմոռանալ նրան: Պետք է հաճախ վերադառնալ Իշխանին. ինչպես մենք, այնպես էլ նա, միշտ ունի լավ ընկերոջ կարիք, ով պատրաստ կլինի լսել իրեն ու օգնել գտնելու բոլոր հարցերի ամենաճիշտ պատասխանները: Ւսկ այդ պատասխանները ճիշտ ընտելացնելու և մեկընդմիշտ պատասխանատու լինելու մեջ են: Պատասխանատու լինենք միմյանց նկատմամբ եւ չվախենանք անկեղծ ընկեր լինելուց: Ի վերջո բոլորիս մեջ էլ ապրում է մի փոքրիկ իշխան, ում ոչ մի մեծահասակ երբեք չի կարողանա հասկանալ…

Իմ սիրած մեջբերումները «Փոքրիկ Իշխանից»

1. Առավոտյան հենց որ արթնանաս, լվացվես ու քեզ կարգի բերես, պետք է կարգի բերես նաև քո մոլորակը:

2. Միայն երեխաները գիտեն, թե ինչ են փնտրում:

3. Մեծահասակները երբեք և ոչինչ չեն հասկանում, իսկ երեխաների համար շատ է հոգնեցուցիչ, երբ ստիպված են լինում ամեն ինչ նրանց բացատրել ու գլուխները մտցնել:

4. Մարդիկ արդեն ժամանակ չունեն որևէ բան իմանալու համար: Նրանք հիմա իրերն էլ պատրաստի են գնում խանութներում: Բայց չէ՞ որ չկան այնպիսի խանութներ, որտեղ հնարավոր լինի բարեկամներ վաճառել, և հենց դրա համար էլ մարդիկ այլևս բարեկամներ չունեն: Եթե ուզում ես բարեկամ ունենալ, ընտելացրու ինձ:

5. Երբ թողնում ես, որ քեզ ընտելացնեն, հետո դրա համար կարող է և լաս:

6. Քո վարդը քեզ համար այդքան թանկ է, որովհետև դու նրան տվել ես քո ամբողջ հոգին:

7. Միայն սիրտն է սրատես: Ամենագխավորը աչքով չես տեսնի:

8. Շատ խորհրդավոր ու առեղծվածային է արցունքների աշխարհը:

9. – Կուզեի իմանալ, թե աստղերը ինչո՞ւ են փայլում,- մտածեց նա: – Այդ երևի նրա համար է, որ վաղ թե ուշ ամեն մարդ իր աստղը գտնի:

10 .– Էլ մի ձգձգիր, դա անտանելի է…Եթե որոշել ես գնալ՝ գնա: