Ինչն է ինձ հուզում խորագրի արխիվներ

mane m sargsyan

Խորհրդավոր հանգստություն

-Վերջին ժամը չեք անում: Տուն գնացեք:
-Երևի ընկեր Չիլինգարյանը այստեղ չի,- անցավ բոլորիս մտքով, բայց ոչ մեկս չմտածեցինք վատի մասին:

Բարձր տրամադրությամբ դուրս եկա դպրոցից: Եվ առանց շտապելու, վայելելով արևի ջերմությունը և պարզ երկնքում ճախրող թռչունների ընկերակցությունը մտքերիս մեջ սուզված հասա տուն: Սակայն այդ խորհրդավոր լավ նորությունով հագեցած օրը սկսեց ինձ տարօրինակ թվալ: Չգիտեմ ինչպես, բայց զգում էի, որ վատ բան է լինելու… Որոշ ժամանակ անց զանգ ստացա ընկերուհուցս:

-Ման գիտե՞ս, ինչի են ձեզ տուն ուղարկել,- հարցրեց նա:
-Դե պատմության ժամն էր: Երևի ընկեր Չիլինգարյանը գործեր ուներ:
-Չէ, Ման, Ղարաբաղում պատերազմ է սկսվել:
-Պատերա՞զմ…

Այդ պահին սիրտս սկսեց արագ բաբախել, արյունը երակներումս սկսեց եռալ: Ուզում էի վեր կենալ և գնալ Ղարաբաղ: Մի միտք էր  պտտվում գլխումս: Բայց ինչո՞ւ: Ճիշտ է, զարմանալի չէր ու ինչ-որ մի տեղ նաև սպասելի էր: Բայց միևնույն է, ինչո՞ւ պատերազմ սկսեց: Այդ գույժը սկսեց արագ տարածվել: Որտեղ գնում էիր` նույն թեման էր, նույն խոսակցությունները: Մի տեղ անիծում էին թուրքին, մյուս տեղում հավաքվածները ուզում էին րոպե առաջ հասնել Ղարաբաղ: Եվ ամեն հայր ցանկանում էր այդ պահին գնալ և իր որդու փոխարեն կանգնել սահմանին:

Չնայած այդ նորությանը, ամեն ինչ շարունակում էր մնալ առաջվա նման: Երեխաները խաղում էին բակում, պարապողները շտապում  էին պարապմունքի: Ամեն ինչ հանգիստ էր:

-Այնտեղ ական կա, հիմա կպայթի: Շուտ, վազենք…
-Գնացինք, արագ:
-Սպասեք` գալիս եմ:

Երեխաների խաղի բնույթն էլ փոխվեց: Գնդակով խաղալու փոխարեն նրանք «զենք» էին վերցրել: Եվ «պատերազմ» էին կոչում իրենց խաղի անունը: Միշտ ասել եմ, որ դեռ վաղ տարիքից երեխայի մեջ ձևավորվում է հայրենասիրությունը: Շատերը համաձայն չեն այս մտքի հետ, կլինեն նաև մարդիկ, որ ինձ սխալ կհամարեն: Բայց ես կասեմ միայն մեկ բան: Եկեք Ճամբարակ և կհամոզվեք, որ ես ճիշտ եմ:

Մենք ունեցել ենք հերոսներ, ունենք հերոսներ և կունենանք:  Ցավալի է, բայց կյանքն է այսպիսին: Ու նրանք գնում են, որ շարունակեն երկրի վրա սկսած իրենց գործը: Նրանք գնում են, որ երկնքից հսկեն ու պաշտպանեն մեզ այնպես, ինչպես դիրքերում:

maya harutyunyan

Կյանքիս ամենատխուր օրը…

Ես Մայան եմ, սահմանապահ Կոթի գյուղից, 12 տարեկան եմ:
Ուզում եմ գրել ինձ հուզող թեմաների մասին:  Դրանք անսահման շատ են,  բայց թերևս ամենից շատ հուզողը օր-օրի ավելի մեծ թափ ստացող արտագաղթն է: Վերջին ժամանակաշրջանում գյուղում լարված իրավիճակ է,  այդ պատճառով մարդիկ դուրս են գալիս գյուղից, իհարկե, հաճախ պատճառ է հանդիսանում նաև աշխատանք չլինելը:  Մինչև 1990-ական թվականները գյուղի բնակիչների թիվը  հասնում էր 2600-ի, իսկ հիմա գյուղում մնացել է ընդամենը 2200 բնակիչ: Բնականաբար կրակոցները վատ են անդրադառնում նաև մարդկանց ժամանցի վրա: Շատ մարդկանց ամենաուրախ ու ամենասպասված օրերը ամենատխուրն են դառնում  կրակոցների պատճառով:

Այդ մարկանցից մեկն էլ ես եմ: Սեպտեմբերի 2-ին ծննդյանս օրն էր՝ տարվա մեջ ամենասիրելի օրերիցս մեկը, բայց եկավ ժամը 6-ը (սովորաբար այդ ժամից սկսում են հավաքվել իմ հարազատները), հանկարծ լսվեցին ուժգին պայթյունի ձայներ, թշնամին մեծ զինատեսակներով կրակ էր բացել գյուղի վրա: Եվ այդպես էլ փչացավ իմ ծննդյան օրը, քանի որ ամեն անգամվա պես բարձր երաժշտություն չկար, չէինք պարում, չէինք ուրախանում, այլ հակառակը, անջատել էինք տան բոլոր լույսերն ու հավաքվել մի սենյակում: Հարազատներս չկարողացան գալ, որովհետև և՛ գյուղը, և՛ գյուղ բերող ճանապարհը ռմբակոծվում էր: Մարդիկ իրենց ընտանիքներին դուրս էին հանում գյուղից, իսկ ադրբեջանցիները կրակում էին ճանապարհների վրա: Զարհուրելի խուճապ էր սկսվել: Այդ ժամանակ հայրս գյուղում չէր: Տանը ես էի, մայրիկս, քույրս, եղբայրս, մայրական կողմի տատիկս ու քեռուս երկամյա տղան՝ Գոռը: Մի քանի ժամ հետո, ժամը 1-ի կողմերը, երբ արդեն մի քիչ հանդարտ էր, մեր տուն եկավ հայրիկիս ընկերը, ով բնակվում է Ոսկեվանում: Նա եկել էր, որ մեզ գյուղից հանի և տանի իրենց տուն: Մեր գյուղի համեմատ իրենց գյուղը ավելի ապահով էր, քանի որ նրանց գյուղը սարերի հետևում է, իսկ մենք՝ անմիջապես թշնամու դիրքերին դեմ առ դեմ:

Այսպիսով ես օրս սկսեցի ուրախ ու երջանիկ, բայց կեսօրից հետո կարծես ամեն ինչ միանգամից փոխվեց թշնամու վայրագությունների պատճառով: Չեք պատկերացնի ինչքան վատ է, երբ քո ծննդյան օրը դու պետք է դուրս գաս գյուղից, այն էլ՝ գնդակոծության պատճառով:

Գնացինք Ոսկեվան՝  պապիկենցս տուն, որից հետո, երբ բացվեց լույսը, արդեն հայրիկս իմացել և եկել էր սարից, մեզ տարավ սար: Այնտեղ մնալով մոտ մեկ ամիս, վերադարձանք գյուղ: Իհարկե, արդեն սովորական դարձած կրակոցները հաճախ էինք լսում:Այդ ժամանակ գյուղից դուրս եկան տասնյակ մարդիկ, մի մասը գնաց արտերկիր, իսկ մյուս մասը՝ քաղաք: Մարեցին բազմաթիվ տների լույսեր, որ շատ ցավալի է: Եվ գիտեք, կա այսպիսի մի խոսք, որը  ասել են թուրքերը. «Եթե մենք կարողանանք գրավել Կոթին, ապա մյուս գյուղերը գրավելը շատ հեշտ կլինի»:

Ես սիրում եմ մեր գյուղը, սահմանին կանգնած տղաներով, ովքեր պաշտպանում են մեզ: Կարող եմ ավելի երկար գրել այս թեմայով, սակայն ցանկանում եմ այսքանով վերջացնել իմ նյութը, հույս ունենալով, որ կգա մի օր, որ այս թեման ինձ այլևս չի հուզի, որ կկարգավորվի գյուղի վիճակը, որ այլևս կրակոցներ չեն լինի, որ չստացված ծնունդներ էլ չեն լինի, և որ մարդիկ կրակոցների պատճառով չեն գնա գյուղից, այլ հակառակը՝ հետ կվերադառնան և կապրեն իրենց հայրական օջախներում: Հուսով եմ…

arpine khachatryan-2

Արևային անունս և արևային երազանքներս

Ես Արփինեն եմ: Ապրում եմ  Արագածոտնի մարզի Ագարակ գյուղում: Ճիշտն ասած, միշտ անունս չեմ սիրել` համարելով այն «շատ» հայկական: Թեև բոլորը պնդում են, որ այն հենց արևային անուն է, և շատ է բնորոշում ինձ: Երբեմն ես դառնում եմ ամենածույլ մարդը, գտնում ամենափոքր պատճառը նույնիսկ, որ խուսափեմ ինչ-որ բան անելուց: Իսկ երբեմն լինում է լրիվ հակառակը, դառնում եմ ամենաաշխատասեր մարդը: Այո’: Շատ փոփոխական եմ:

Թեև իմ փոփոխական լինելուն, կա մի բան, որից երբեք չեմ ձանձրանա: Դա երաժշտությունն է. եթե պատահմամբ ինձ տանը մենակ թողնեն, ապա իմ ձայնը մինչև գյուղի ծայրը կլսվի: Մտածում եմ, ինչպես կվարվեի ես, եթե ամեն օր ականջիս հասներ հարևանիս ձայնը, միգուցե ականջակալը կօգնե՞ր: Միգուցե:
Տան անդամներն էլ  երբեմն նախատում են: Ինչևէ: Ես սիրում եմ այն, ինչ անում եմ. իմ` առաջին հայացքից անկապ խզբզանքը թղթին, որը ես անվանում եմ ստեղծագործության, իմ լսած երգացանկը, որի բառերն անգիր գիտեմ:
Սիրում եմ անկեղծ և հավատարիմ մարդկանց , խելացի և մոտիվացված մարդկանց և կարծում եմ, որ յուրաքանչյուրս ենք մեր շրջապատը փոխողները:

anahit israyelyan

Մեր օրերի քրոնիկան

Երեկոյան բարձր տրամադրությամբ տուն եկա ու սովորականի պես միացրի հեռուստացույցը` ինչ-որ հետաքրքիր բան նայելու ու ծանրաբեռնված օրվանից հետո փոքր-ինչ հանգստանալու: Լուրերի ժամ էր. լավ է, վաղուց լուրեր չեմ լսել: 

Սկզբից միացրի հայկական ալիքներ. սահման, հրետակոծություն, զոհեր, վիրավորներ… Տրամադրությունս հարյուր ութսուն աստիճանով փոխվեց: Փոխեցի ալիքը. փախստականներ, իսլամիստ ահաբեկիչներ…

Անջատեցի հեռուստացույցը ու գնացի քնելու: Չկարողացա. կրակոցների ձայնը չէր թողնում: Ի դեպ, ես ապրում եմ Ջուջևանում, որը սահմանին այնքան էլ մոտ չէ, բայց կրակոցների ձայնն այս օրերին հասնում է նաև մեր գյուղ: Նրանք, ովքեր չգիտեն, թե որտեղ է մեր գյուղը, ասեմ. Հայաստանի Հանրապետությունում:

Լավ, մի՞թե աշխարհը գլխիվայր շրջվել է: Այն տպավորությունն է ստեղծվում, կարծես Երրորդ համաշխարհային պատերազմի օրերում ենք ապրում, ու միգուցե տարիներ անց դասագրքերում գրվի, որ քսանմեկերորդ դարասկզբին բռնկվեց Երրորդ համաշխարհային պատերազմ կամ գուցե սառը պատերազմ…

Իսկ ինչո՞վ է զբաղված աշխարհը, հեղինակավոր կառույցների առաջնորդները: Հարգելի «հումանիստներ», որ երկնակարկառ բառերով կոչեր եք անում, որ հորդորում եք ղարաբաղյան հարցի շուրջ հակամարտող ԵՐԿՈՒ կողմերին չխախտել զինադադարը, խաղաղ բանակցություններով լուծել հարցը, բացեք ձեր աչքերը, ինչո՞ւ են տարիներ շարունակ կրակում նաև մեր գյուղերի ուղղությամբ:

Ամուր-ամուր պահեք հիշողությունները

Ավարտական դասարան, քննություններ, վերջին դասի փորձեր…

Այս ամենի հետ մեկտեղ` դասընկերների, մանկության հետ կապված հիշողություններ:

Մի քանի օր առաջ դասարանով հավաքվել էինք. զրուցում էինք: Դասընկերուհիս, ով նաև մանկությանս ընկերուհին է, մի շատ զվարճալի բան հիշեցրեց մեր մանկությունից, որը ես մոռացել էի:Փոքր ժամանակ շատ էի գնում նրանց տուն խաղալու, ժամերով խաղում էինք, զրուցում տարբեր թեմաներով: Ու եթե մերոնք չասեին. «Արի տուն, հերիք է, վաղը էլի կխաղաք…»:

Լավ, անցնեմ բուն թեմային: Հիշում եմ, երբ հանկարծ ինքնաթիռ էինք տեսնում, ամբողջ գյուղով տարածվում էր մեր ձայնը, որովհետև գոռում էինք մեզ շատ հարազատ մարդու անունը, ով գտնվում էր արտերկրում: Ասենք` մի օր գոռում էինք նրա քեռու անունը.

- Հրա՛չ քեռի, Հրա՛չ քեռի…

Կամ էլ իմ քեռու անունը:

Դե մոտ 12 տարի առաջ չկային Skype, Viber, WhatsApp ու սրանց նման բաներ: Մենք ուղղակի նստում էինք ու սպասում, թե մեր հարազատները ե՞րբ էին գալու արտերկրից: Իսկ հիմա… Հիմա շատ հեշտ է. ուղղակի դու չես էլ հասցնում կարոտել, որովհետև գրեթե ամեն օր խոսում ես նշածս հավելվածներով:

Ուզում եմ ասել , որ դրսում ընկերների հետ խաղալուց հաճելի բան չկա: Ամուր-ամուր  պահեք ձեր ձեռքերի մեջ սմարթֆոնները ու փակվե՛ք տանը, հետո ոչինչ չեք ունենա հիշելու կամ պատմելու ձեր մանկությունից:

elina

Ինչ է նշանակում ապրել սահմանապահ Կոթիում

Ընկերուհուս` Մերի Ազիբեկյանի ընտանիքը ապրում է սահմանապահ ԿՈԹԻՈՒՄ: Մի օր նրանք հավաքված են լինում տանը: Մերին այդ օրվա մասին ինձ պատմեց հետևյալը. «Փետրվարի 5-ն էր, երեկոյան մոտ ժամը 11-ը: Մեր ընտանիքում սովորական երեկոներից մեկն էր, երբ մենք ամբողջ ընտանիքով նստած զրուցում էինք: Մեր տանն էին նաև հորաքույրս` Հասմիկը, հորս հորեղբոր աղջիկը և նրա մայրը` տիկին Էմման: Հանկարծ լսվեց մի խուլ կրակոցի ձայն, այդ պահին մայրս գրկեց 7 տարեկան եղբորս, որը քնած էր բազմոցին և վազեց դեպի ապահով սենյակ: Այդ ամենը տևեց ընդամենը 2-3 վայրկյան: Մինչ մենք կհասնեինք ապահով սենյակ, երկրորդ արկը խփեց մեր տանը, հենց այն սենյակի պատուհանին, որտեղ մենք նստած էինք մինչ այդ:

Անհնար էր նկարագրել, թե ինչ էի զգում: Ես լսեցի մի ուժեղ պայթյուն, տեսա այդ պայթյունի լույսը և սկսեցի բարձր գոռալ,այնքան բարձր, որ մեր բոլոր հարևանները լսեցին իմ ձայնը:

Այդ հարվածից փոշի էր բարձրացել, և ես ոչինչ և ոչ ոքի չէի տեսնում, ու երբ փոշին ցրվեց, ես տան մյուս ծայրում տեսա հորս: Իմ առջև գետնին ուշագնաց ընկած էր հորաքույրս: Նա նստած էր պատուհանի տակ, և ուժգին հարվածից ուշագնաց էր եղել: Այդ պահին ես ոչինչ չէի հասկանում, չէի կարողանում խոսել և զարմացած նայում էի շուրջս: Չէի կարողանում նույնիսկ հասնել ապահով սենյակ, քանի որ ամենուրեք ապակու կտորտանքներ և քարի բեկորներ էին: Մայրս, որ եղբորս տարել էր ապահով սենյակ, քինչ անց վերադարձավ իմ հետևից: Ինձ ապահով սենյակ տանելուց հետո հայրս և մայրս գրկեցին հորաքրոջս և բերեցին մեզ մոտ: Բոլորս վերջապես հավաքվեցինք ապահով տեղում, սակայն վտանգը դեռ չէր անցել, և հակառակորդը շարունակում էր տարբեր տրամաչափի ականներով գնդակոծել գյուղը: Այդ պահին մենք միայն մտածում էինք հորաքրոջս ուշքի բերելու մասին: Սենյակում անհրաժեշտ ոչինչ չկար,սակայն տատիկս, վտանգելով իր կյանքը, կրակոցների ներքո դուրս եկավ սենյակից, ջուր և դեղորայք բերելու համար:

Մայրս ասաց. «Վերջ, ռավոդը ռեխանցս էլ վիրեմ ունըմ ու գնամ էս գեղիցը»:

Դե, վատ լուրերը շուտ են տարածվում: Հորս անընդհատ զանգահարում էին և հարցնում, թե ինչ է պատահել: Ես նոր-նոր սկսում էի ուշքի գալ, և երբ հասկացա, թե ինչ է կատարվել, սկսեցի արտասվել:

Ամեն ինչ այնքան խառն էր, տունն այնքան ցուրտ էր, քանի որ բոլոր պատուհանները ջարդվել էին: Այդ գիշեր ոչ մեկս չքնեցինք, պատմում էր Մերին,- հակառակորդը շարունակ կրակում ու կրակում էր, ու թվում էր, թե այս մղձավանջը չի վերջանալու: Վերջապես լույսը բացվեց, կամաց-կամաց մարդիկ սկսում էին հավաքվել, և ես չցանկանալով տեսնել այդ ամենը, գնացի դպրոց:

Ամբողջ գիշեր կրակել էին, և բնականաբար երեխաները դպրոց չէին գնալու: Սակայն ինձ համար ավելի լավ էր հեռու լինել այդ ամենից: Ուսուցիչներս տեսնելով ինձ, շատ զարմացան: Դպրոցում ընդամենը 6 հոգի էինք: Մի ժամ հետո մեզ տուն ուղարկեցին, քանի որ դաս չէր լինելու: Մեր տանը հավաքվել էին բազմաթիվ մարդիկ, ովքեր եկել էին այդ ամենը տեսնելու: Նրանք սարսափում էին ու խաչակնքում, որ նման հարվածից հետո ոչ մեկիս բան չէր եղել: Մեր տուն էր եկել նաև Տավուշի մարզպետ Հովիկ Աբովյանը, նա տեսավ ամեն բան և ասաց. «Դուք այսօր նորից եք ծնվել, և պետք է ձեր համար նոր ծննդականներ հանեք»: Քանի որ դժվար էր հավատալ, որ այդ ամենից հետո կարող էր այդտեղ ողջ մարդ մնալ: Բայց մեզնից ոչ մեկը չէր վիրավորվել և ոչ մի վնասվածք չէր ստացել, սակայն այն հոգեկան ապրումները, որը ես զգում էի, ցանկացած վնասվածքից էլ ավելի ծանր էին: Մի՞թե սա հրաշք չէ, իհարկե, հրաշք է, մի մեծ ընտանիք, 7 հոգի, և ոչ ոք չէր տուժել»: Նա շարունակում էր պատմել. «Եթե արկը հարվածեր ընդամենը 5սմ ներքև, մեզնից և ոչ մեկը ողջ չէր մնա: Աստված փրկեց մեր կյանքը:

Ինձ ու եղբորս ուղարկեցին Դիլիջան` մեր բարեկամների տուն, սակայն մի քանի օրից մենք վերադարձանք և շարունակեցինք մեր բնականոն կյանքը: Նույնիսկ այս ամենից հետո իմ ընտանիքը չլքեց իր հայրենի գյուղը` սահմանապահ ԿՈԹԻՆ»:

Ահա ամբողջ պատմությունը: Այս ամենը պատմելու ընթացքում դասընկերուհուս աչքերը արցունքով էին լցված:

Ահա, թե ինչ է նշանակում բնակվել սահմանապահ ԿՈԹԻՈՒՄ:

Հայ լինելը պատիվ է, սյունեցի լինելը՝ հպարտություն

Այդ օրը եկեղեցու զանգերը կերկեր էին, բոթաբեր: Լուրը ցնցեց ամբողջ գյուղը, մանկան ճիչը լռեց, կիրակնօրյա դպրոցում երգի ու պարի խմբակներից լսվող երաժշտությունը քարացավ, կենտրոնում հավաքված մարդիկ անզորությունից համրացան: Բոթը տնից տուն մտավ, քաղաքից քաղաք, երկրից երկիր: «Սիսիանից վեց զոհ կա, Մարտակերտում անօդաչու սարքն ընկել է Սիսիանի ավտոբուսներից մեկի վրա»,-գրվեց համացանցում:

Վեց զոհից երկուսը մեր գյուղից էին` Դարբասից: Մեկը մեր գյուղի գյուղապետը, ում «մարդ-լեգենդ» էին կոչում, նախկին ազատամարտիկն ու զինվորականը, որ լուրը լսելուն պես հասել էր Երկրապահ կամավորականների միություն և սկսել հավաքագրումը:

Մայիս Միրզոյան, դու պետք է նշեիր քո 60-ամյակը, դու նոր էիր վիրահատվել` սրտի բարդ վիրահատություն էիր տարել, քեզ էին սպասում ընտանիքդ, ծեր ծնողներդ և ողջ Դարբասը: Բայց, ինչպես ասում են, զորական մարդու ճակատագիրը ինքն է դարբնում: Դու քո մահը ընդունեցիր թշնամու նենգ զարկից, գնում էիր ոգևորությամբ, բայց մտահոգ էիր, լուռ: Գուցե ներքին ձա՞յնն էր այդպես թելադրում: Քեզ հետ էր համագյուղացիդ`Սեթոն (Սեդրակ Ասրյանը), քո կրտսեր ընկերը ու զինակիցը: Սեթոն հպարտանում էր քեզնով, ժպիտը երեսին, միշտ ուրախ: Որտեղ Սեթոն, այնտեղ ծիծաղ էր ու խնդություն: Նրա աղջիկն ու տղան 2 տարի մեր դպրոցում էին սովորում: Տղան մեր դասարանից էր: Հիշում եմ, երբ տեսնում էր մեզ, ժպտալով հարցնում էր. «Խոխեք, հո՞ւնց եք, ա, իմ կեղի խոխեքը ուրիշ են, ուրիշ… Արևնիդ կծեմ, տհենց»:

Բանաստեղծություններ էր գրում, կարդում գյուղամիջում, ակրոստիքոսներ նվիրում ընկերներին: Եկեղեցու բացման օրը կանգնել էր ջրով լի տակառի վրա ու պարում էր, պարում…

Ի՞նչ իմանար Ապունց Սեթոն, որ ինքը հայտնի է դառնալու ոչ թե իր գրած բանաստեղծություններով, սրամտությամբ, դիպուկ հումորով և իր մասին հյուսված անեկդոտներով, այլ հերոսի մահով: Ի՞նչ իմանար, որ ինքը հանգչելու է Սիսիանի զոհվածների պանթեոնում, որ իր մահը ողջ Սիսիանն է սգալու, որ ինքը 44 տարեկան հասակում ձուլվելու է այն հողին, որի համար պայքարել էր: Սիսիան-Ղարաբաղ ճանապարհին բոլորին այնքան է ծիծաղեցրել, որ չեն էլ զգացել, որ գնում են անմահանալու, գնում են հավիտենություն, գնում են հերոսանալու…

Ափսոս, հազար ափսոս.

Մայիս Միրզոյան

Սեդրակ Ասրյան

Արմեն Բեգլարյան

Դավիթ Սարգսյան

Եղիշ Նիկալյան

Սերգեյ Դանղյան

Թող լույս իջնի ձեր գերեզմաներին, թող չկրակված փամփուշտները օդ արձակվեն, և թշնամուն հիշեցնեն, որ հերոսների մարմիններով, նույնիսկ այրված, Սիսիանի հողը նորից ամրացավ:

Սոսե Զաքարյան

***

«Արի է նա, ով իր մեջ սպանել է իր կաշվի համար դողացող անասունը»:

Ոմանք հիշեցին, ոմանք ոչ, ոմանք էլ միգուցե չէին լսել այս արտահայտությունը: Հերոս Նժդեհի մտքերից է: Արի՛ է, այո՛, արի՛ է մեր ազգը, հա՛յ ազգը: Վերջին դեպքերը ևս մեկ անգամ ապացուցեցին ամբողջ աշխարհին, որ հայն անպարտ է՝ պատրաստ միշտ ետ շպրտելու մայր հողն անպատվող ցանկացած վայրենու:

Դեռ մի քանի օր առաջ ես չգիտեի, թե ինչ է նշանակում պատերազմ: Իհարկե, շատերը կմտածեն, թե այդ ինչպես մի քանի օրում հասկացա այս բառի ողջ իմաստը, եթե պատերազմական դեպքերը կատարվում են ինձանից շատ հեռու: Մեծ ցավով պատմեմ, թե ինչու ապրիլյան երազային օրը վերածվեց մռայլ իրականության:

Բավականին ծանր օր էի ունեցել: Երեկոյան ընկերուհուս հետ իջա եկեղեցի՝ մտածելով, թե միգուցե այնտեղ հանգստություն գտնեմ. սխալվում էի: Չգիտեմ էլ ինչու, եկեղեցում ինչ-որ բան ինձ ավելի էր սեղմում և ցավեցնում, ու ակամա մի քանի արցունք գլորվեցին իմ աչքերից: Ժամերգությունը վերջանալուն պես մենք դուրս եկանք եկեղեցուց, և այն, ինչ ես տեսա, սարսափ առաջացրեց իմ մեջ: Ընկերուհիներս լաց էին լինում. ոչ, դրանք սովորական արցունքներ չէին, դրանք կորուստ էին մատնանշում: Չհասկացա, թե ինչպես մի ակնթարթում հասա նրանց մոտ և հարցրի, թե ինչ է պատահել: «Գյուղից զոհեր կան». երեք բառ ու լռություն: Իրականում այդ լռությունը միայն իմ մեջ էր, որովհետև բոլորը ամեն կողմից հարցնում էին, թե ովքեր են զոհվել:

Ոչինչ չէի զգում, նույնիսկ այն, որ արցունքները հեղեղի նման հոսում են այտերիս վրայով. զգում էի միայն այդ սուր ցավը, որը այդպես խոցեց սիրտս ու հոգիս: Ինչ որ բան էր կանգնել կոկորդիս և չէր ուզում տեղից շարժվել: Չէի հասկանում, թե որտեղ եմ և ինչ է կատարվում շուրջս: Առանց գիտակցելու երեխաների հետևից մտա եկեղեցի: Ուշքի եկա միայն այն ժամանակ, երբ տեսա, որ ընկերներս լավ չեն. հասկացա, որ իրավունք չունեմ թուլանալու, պետք է օգնեի նրանց: Ցավս կրկնակի անգամ մեծացավ, երբ տեսա այն տասնութ տարեկան երիտասարդին, ում բոլոր ընկերները սահմանին կանգնած էին, և ով ամեն վայրկյան զանգի էր սպասում: Նա թուլացած հենվել էր պատին՝ գլուխն առած ձեռքերում և չգիտեր ինչպես զանգել ընկերոջը և ասել, որ նրա հորեղբայրը զոհվել է վայրենի ազերու արձակած ռումբի պայթյունից:

Այլևս անիմաստ է շարունակելը: Զոհվեցին քաջերը, զոհվեցին հանուն ինձ, հանուն քեզ և հանուն նրանց: Արի էին՝ Նժդեհի պատկերացրած այն հերոսի նման, ով սպանել էր իր մեջ իր կաշվի համար դողացող անասունին: Ասում են, որ վերջին վայրկյաններին Աշոտ Մինասյանը ասել էր, որ անօդաչու թռչող սարքը նկարում է իրենց, իսկ նրանք հպարտորեն պատասխանել էին. «Թո՛ղ թշնամին տեսնի մեզ և պատրաստվի վատագույնին»: Նույն Աշոտ Մինասյանն է ոչնչացրել այդ սարքը, ափսոս, արդեն ուշ էր: Հիմա էլ իմ հետևում ընտանիքիս անդամները պատմում են հերոսների թաղման արարողության մասին. այդպես էլ իմ մեջ այնքան ուժ չգտա մասնակցելու դրան, չնայած բոլոր ընկերներս գնացել էին: Որքան երկար եմ մտածում, այնքան շատ եմ հպարտանում, որ հայ եմ: Մենք պատերազմ չենք ուզում, մենք զոհեր չենք ուզում, մենք խաղաղ ազգ ենք, բայց երբ ինչ-որ մեկը փորձում է բռնի տիրանալ մեր տարիներով պահած և շենացրած մայր հողին, մենք կարող ենք դառնալ այն կատաղած գազանը, ով պատրաստ է ամեն ինչի՝ հանուն ընտանիքի, հանուն ազգի, հանուն հայրենիքի: Ինչպես որ խոսքս սկսեցի, այնպես էլ ուզում եմ ավարտել հզոր ռազմիկի խոսքերով:

«Նա, ով ընդունում է Աստծոյ գոյութիւնը, ընդունում է նաեւ իր պարտականութիւնը հանդէպ գերագոյն իրականութեանց` ԱԶԳ, ՀԱՅՐԵՆԻՔ, ՊԵՏՈՒԹԻՒՆ»:

Մերի Համբարձումյան

***

«Անմահ անուններ մեր ձորերում»

Մեր գյուղապետը` Մայիս Երջանիկի Միրզոյանը, ծնվել է 1956 թ. մայիսի 1-ին Սիսիանի շրջանի Դարբաս գյուղում: Նախնական կրթությունը ստացել է Դարբասի միջնակարգ դպրոցում: Դպրոցն ավարտելուց հետո սովորել է Երևանի  թիվ 9 տեխնիկական ուսումնարանում: 1974 թ. մեկնել է խորհրդային բանակ, իսկ արդեն 1993 թվականին, հայոց բանակի կազմավորվելուց հետո, ծառայության է անցել ՀՀ ՊՆ  զորամասի պայմանագրային վաշտում, որպես դասակի հրամանատար, ստանալով ավագ լեյտենանտի կոչում:

1993 թվականի մարտի 31-ին Քելբաջարի ազատագրման ժամանակ Վակունիս գյուղի համար մղվող պայքարում վիրավորվել է: Ղարաբաղի ազատագրական շարժման բոլոր մարտերին մասնակցելու համար պարգևատրվել է կառավարական մի շարք մեդալներով: 1996 թ. ստացել է կապիտանի կոչում, իսկ արդեն թոշակի անցնելիս ուներ փոխգնդապետի կոչում: Նա նաև ԵԿՄ-ի Սիսիանի բաժանմունքի նախագահն էր: Երբ 2012 թ մեր գյուղում տեղի ունեցան գյուղապետի ընտրություններ, նա ընտրվեց որպես գյուղապետ:

Սա մի փոքրիկ կենսագրական տեղեկություն է մեր գյուղապետի մասին, որից կարծում եմ կարելի է եզրակացնել, որ նա իսկապես հայրենասեր մարդ է եղել: Բացի այդ նա բարի ու կենսախինդ մարդ էր:
Հիշում եմ, երբ երեխաներով միջոցառումներ էինք կազմակերպում, նա մասնակցում էր, իսկ մենք`երեխաներս, շատ էինք ոգևորվում, երբ նա ներկա էր լինում: Նա երբեք չէր մերժում մեր խնդրանքները և միշտ օգնում էր մեզ: Մինչև հիմա հիշում եմ նրա բարի դեմքը և այն ժպիտը, որ անպակաս էր նրա դեմքից…

Ապրիլի 5-ն էր: Սովորական առօրյա: Դպրոց, տուն, պարապմունքներ: Այդ օրերը լարված էին, բոլորս էլ գիտեինք հակառակորդի առաջխաղացման մասին և անհանգիստ էինք, թեև չէինք վախենում ու անգամ մենք`աղջիկներս, պատրաստ էինք գնալ սահման, եթե դրա կարիքը լիներ: Ապրիլի 4-ին կամավորական խմբեր էին գնացել սահման, գնացել էին նաև մեր գյուղապետը և նաև մեր համագյուղացիներից մեկը: Ոչ մեկիս մտքով էլ չէր անցնում, որ այդ օրը կլսենք մի շատ ցավալի լուր:  Տանն էիք, երբ հանկարծ մայրիկիս հեռախոսը զանգեց: Մայրիկիս խոսակցությունից կարելի էր ենթադրել, որ մի բան այնպես չէ: Երբ նրան հարցրեցի, թե ինչ էր պատահել, նա փորձեց ինձ այնպես ասել, որ տատիկը չլսի, քանի որ դեռ լուրերը ճշտված չէին:  Բայց տատիկս լսեց: Ադրբեջանցիները պայթեցրել էին ավտոբուսը, որի մեջ եղել էին մի խումբ կամավորներ, այդ թվում նաև գյուղապետը և մեր համագյուղացիներից Սեդրակ Ասրյանը: Երկուսն էլ զոհվել էին:
Մի պահ մենք բոլորս քարացել էինք, չէինք ուզում հավատալ, իսկ մի քանի րոպե անց ես գրկել էի տատիկիս և լաց էի լինում: Շատ տխուր օր էր:
Հաջորդ օրը գնացի դպրոց: Երբ մտա դասարան, բոլորը լուռ էին, ոչ ոք չէր խոսում, միայն տխուր նայում էինք իրար: Մի պահ ինձ թվաց, թե մենք իրար այնքան շատ բան ասացինք, միայն իրար աչքերի նայելով: Հազիվ էինք մեզ զսպում, որ լաց չլինենք: Ամեն ինչ այնքան տխուր էր…
Այն մարդիկ, ովքեր այդ օրը զոհվեցին, հավերժ կմնան մեր հիշողության մեջ իբրև ազնիվ և հայրենիքին նվիրված մարդիկ: Նրանց կյանքի գնով ենք մենք ապրում, և նրանց արյունը մեր մեջ է: Հանուն նրանց թափած արյան մենք պահպանելու ենք մեր հայրենիքը և միշտ հավատարիմ ենք մնալու նրան:

Սոնա Զաքարյան

davit alexanyan

Արագիլներն են գարուն բերում

«Մի ժամանակ կարծում էի` արագիլներն են գարուն բերում: Կանգնում էի մեր բակում, ցեխոտ մատներով սուլում ու ողջունում էի նրանց գալուստը: Ամեն գարնան սկզբին ուղիղ քաղաքի վերևում Աֆրիկայից, թե մի այլ տեղից, գալիս էին արագիլներն ու պտտվում: Սկզբում պտույտների շրջանը մեծ էր: Կկոցում էի աչքերս` գտնելու նրանց ամպերի ճերմակ փրփուրների մեջ: Հետո շրջանը փոքրանում էր… Ասես ներքևից մեկը անընդհատ փաթաթում, կարճացնում էր նրանց ոտքերից կապված թելը: Եվ այս անգամ նրանք պտտվում էին լայն բնի շուրջը: 

Երբ արդեն կանգնում էին տանիքին, թվում էր` նրանք ոտքեր չունեն: Ոտքերը կարմիր էին, տանիքը` նույնպես: Մայր արագիլը երկար կտուցով կսմթում էր ինքն իրեն, հարդարում գզգզված, կեղտից փոշոտված փետուրները: Իսկ արուն գործարար տղամարդկային հայացքով զննում էր շրջապատը` որևէ փոփոխություն չի՞ եղել ձմեռվա ընթացքում: Այդ օրվանից ճերմակում էին ծիրանենիները, կարճահասակ բալենիները, հետո դեղձենիներն էին ներկոտվում նուրբ, թափանցիկ ծաղիկներով:

Այդ օրվանից հարևան աղջիկները կարմիր, դեղին, կապույտ գոգնոցները սպիտակ ոտքերի արանքներում խճճելով դաշտ էին գնում բանջար քաղելու, իսկ ողջ գիշերները տանիքն էին ճանկռում մըռմըռ կատուները: Եվ մեր խաղերն էին սկսվում, գարնանային խաղերը:

Այսպես էր գարունը գալիս: Արագիլներն էին բերում»:
Ռուբեն Հովսեփյան «Արագիլները վերադարձան»

Այս հիանալի գարունը Բաղանիսում չի լինում: Գարուն, որը լինում է Արարատ լեռան ստորոտում գտնվող մի փոքրիկ գյուղում՝ Լուսառատում, որտեղ բնակվում է հորաքույրս: Ես գարնան առաջին 2-3 օրը անց եմ կացրել այնտեղ: Ես նստած թշնամու դիրքերից 100 մետր հեռավորության վրա հետևում էի անասուններին և մտածում էի, թե ինչ նյութ կարելի է գրել և հանկարծ հիշեցի այն 3 օրը, որ անց էի կացրել Լուսառատում ու գրեցի այս նյութը:

Ես նոր եմ հասկանում գարնան գալը:

mariam varzhapetyan

Մի շերեփ ապուրի օրհնությունը

Ամեն անգամ դպրոցից հոգնած տուն մտնելիս տեսնում եմ մորս հոգատար ու բարի դեմքը, ով  գեղեցիկ ժպիտով ինձ ուղեկցում է մինչև խոհանոց՝ ճաշի սեղանի մոտ, որտեղ միշտ կգտնեմ ինձ համար սիրելի ու համեղ կերակուրներ: Ու բարի ախորժակ մաղթելով մայրս գնում է իր գործերին: Բայց լինում են բացառություններ, երբ ինչ-որ հարցերով կամ գործերով տանից դուրս է գալիս, և ես ստիպված եմ լինում ինքնասպասարկմամբ զբաղվել:  

Եվ ահա մի այդպիսի օր:

Դասից եկա տուն, ու մայրս տանը չէր, ավելին՝ տանը ոչ ոք չկար: Համոզվելով, որ տանը մենակ եմ, առաջինը, որ արեցի, եղավ խոհանոցում ուտելիք փնտրելս: Ցավոք, ոչինչ չգտա պատրաստած ու սկզբում բարկացած, հետո հոգնած ու անհավես նստեցի այն հույսով, որ ուր որ է` մեկը կգա, ու մի բան կպատրաստի, որ ուտեմ: Նստեցի, նստեցի ու մի քառորդ ժամից հասկացա, որ սովը նեղում է: Վեր կացա ու որոշեցի մի բան պատրաստել ուտելու:

Ճիշտ է, ճաշ եփելու համար այնքան էլ հավես չունեի, բայց սկսեցի քիչ-քիչ պատրաստելը: Կաթսան գտա, դրեցի կրակին ու որտեղից ձեռքս ինչ ընկավ, լցրեցի մեջը: Մի կես ժամից տարօրինակ ճաշս պատրաստ էր: Լցրեցի, սովից լեզուս դուրս գցած շան նման պատրաստվում էի ուտել, երբ…

Թըխկ, թըխկ. դռան ձայնն էր: Մտքիս մեջ բարկացած ասացի.«Վըխք, տեսնիս` ո՞վ է, որ հացս հարամ էրեց»:

Ու գդալը ձեռքիցս գցելով՝ գնացի տեսնելու, թե ով է: Երբ արդեն հասնում էի դռանը, գոռացի.

-Ո՞վ է:

Ձայն չկա: Նայում եմ` մարդ էլ չկա: Եվս մի անգամ էլ գոռացի ավելի բարձր ու բարկացած.

-Ո՞վ է:

Էլի ոչ մի ձայն: Զարմացած ու զայրացած, մի քիչ էլ վախեցած գնացի ճաշս ուտելու: Գդալն արդեն հասցնում էի բերանիս, երբ նորից կրկնվեց նույնը: Իրավիճակը այնպիսին էր, որ թվաց, թե մեկը հետս կատակել է ուզում: Էլի գոռացի. «Ո՞վ է, ի՜յա, վա՜աաայ», ու գնացի դեպի դուռը: Պատասխանի փոխարեն դռան երկու հարվածի ձայն լսեցի միայն: Բարկությունից դողալով կամ չգիտեմ, գուցե վախից, այնպես գոռացի, որ երբ տեսա վախեցած հյուրիս, ես էլ իր վախենալուց ավելի վախեցա:

Մի խեղճ կին էր, մոտ 80 տարեկան, արտահայտիչ կուզով, ճեփ-ճերմակ մազերով, որոնք լաչակի տակից ցից-ցից դուրս էին եկել ու, ճիշտն ասեմ, շատն էլ դրանից վախեցա: Կուզը տնկած անձայն կանգնել էր դիմացս ու նայում էր վրաս:

-Բարև,- հարցական դեմք ընդունելով, որով նաև հարցնում էի, թե դու ո՞վ ես: Բարևս անպատասխան մնաց: Գլուխը կախելով քթի տակ խոսեց, ասելով.

-Մեռնի՛մ ջանիդ, բաժակըմ ջուր կուդա՞ս:

Ասացի` սպասի, հիմա կբերեմ: Ջուրը ձեռքիս հետ եկա, նայեմ` նստել է դռան մոտ, աստիճանների վրա: Դուրսն էլ զզվելի շոգ էր, տեսա քրտնած էր, ջուրը տվեցի, վերցրեց խմեց: Խմեց ու կզկռտված մնաց: Սպասում էի գնար, որ ես էլ ներս գնայի, հացս ուտեի: Մի 5 րոպե նյարդերիս հաշվին մնալուց հետո, տեսա, որ ուզում էր գնար, ու դարձա` տուն մտնեմ, բայց չգիտեմ ինչու, սիրտս ճմլվեց մի անծանոթ զգացումով: Չգիտեմ, դա խի՞ղճ էր, թե՞ սով, թե երկուսը միասին, բայց վատ բան էր: Իսկույն դարձա հետ ու գոռացի.

-Տա՛տ, ա՛րի գնանք` հաց ուտենք:

Նախքան դա ասեմ, որ խուլի տպավորություն էր թողել մոտս, ինչ-որ խոսել էի հետը, չէր լսել ու չէր պատասխանել, բայց հենց լսեց ասածս, միանգամից կուզը ուղղելով դարձավ հետ  ու արագ-արագ առաջ եկավ:

Շատ չերկարացնեմ, վերջը հասանք խոհանոց: Ճաշս սառել էր, տաքացրի, արդեն երկուսիս էլ լցրի ու նստեցի, որ ուտենք: Անձայն կերանք, կյանքումս առաջին անգամն էր, որ ուտելու ժամանակ պահպանվեց «ուտելու ժամանակ չեն խոսում» պատվիրանը: Երբ վերջացրինք, սեղանից մինչև դուռը ճանապարհելիս օրհնանք տվեց: Բարի տատիկը օրհնեց ինձ ասելով.

-Բալա՛ ջան, սիրտդ միշտ ըդպես լեն մնա, ձեռդ էլ ըդպես դալար, ապրի՛ս, երկար արև՛ ունենաս:

Ասացի. «Ապրե՛ս, տա՛տ ջան», ու ճանապարհեցի գնաց…

Ու այդ օրն էլ, ճաշն էլ, տատիկն էլ, օրհնանքն էլ միշտ կմնան իմ հիշողության մեջ:

Միայն թե անընդհատ մտածում եմ. Ծեր տատն ինչո՞ւ էր դրսում, ո՞ւմ տատն էր, ինչո՞ւ ոչ ոք չուներ…

seryoja baboyan

Մինչև անձրևը վերջանա

Եղանակները տաքացել էին։ Տատիկս առավոտից երեկո աշխատում էր այգում։ Բայց այսօր առավոտից երեկո անձրև է տեղում, տատիկս էլ տանից ոչ մի րոպե չի բացակայել։ Զգում եմ, որ մի բան այն չէ։ Տատիկիցս հարցրի, թե ի՞նչ է պատահել։

-Ախ, էդ անձրևը ընչի՞ էկավ, է… Հիմա էն մովերը դարսել-պրծել էինք, Սերոժ ջան։

-Հա, ի՞նչ անենք, մի օր էլ գործ մի արա։

-Չէ, է… Կմնա` կթացանա, մինչև չորանա՜․․․

-Հա լավ, ոչինչ, տատի։

Այդ խոսակցությունից շատ չանցած մեր հարևանը եկավ մեր տուն։ Նա էլ նկատեց, որ տատիկը անհանգիստ է։

-Ի՞նչի էլե, չըլի՞ էսօր չես էչե բախչադ։

Տատիկիս մայրը գյուղում աչքի է ընկել իր աշխատասիրությամբ, և բոլորը նրան այդպես էին ճանաչում։ Այդ պահին հարևանը դիմեց ինձ։

-Հեկտորի աղջիկն ա, է, մի օր գործ չանի` կհիվանդանա։

Դե իհարկե, նա կատակեց, բայց դա համապատասխանում է իրականությանը։ Տատիկս ասում է. «Երբ գործ չեմ անում, մի տեսակ անհանգստություն, գլխացավ ու հոգնածություն եմ զգում»։

-Ինչ արած, տատ, սպասիր մինչև անձրևը վերջանա, գետինն էլ չորանա։

Հ․Գ․ Նյութը գրելուց հետո անձրևը վերջացավ, բայց սկսվեց ձյունը։