Հետաքրքիր մարդիկ խորագրի արխիվներ

Պապիկիս «տունը». այնտեղ, որտեղ ապրում է մանկությունս

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Երբ ներս մտանք, առաջինը մեզ դիմավորեց ռադիոյի ձայնը, որը պապիկը միացրած էր թողել նախորդ օրվանից: Բարևելով պապիկին` հարմար տեղավորվեցինք պապիկի «տանը», քանի որ նրանց տանը ոչ ոք չկար: Պապիկի տունը իր արհեստանոցն է: Գտնվելով նրա համար այդքան հոգեհարազատ վայրում` սկսեցի մի քանի հարց տալ նրան.

-Պապ, իսկ դեմ չե՞ս լինի, որ հարցազրույց վերցնեմ:

-Խի՞: Չնայած լավ, որ էդքան ուզում ես`վերցրու:

-Պապ, ես քեզ շատ եմ սիրում,- ոգևորված, որ հարցազրույց վերցնելու հնարավորություն եմ ստացել և սիրաշահելով պապիկին` սկսեցի հարցախեղդ անել նրան:

-Պապ, քանի՞ տարի առաջ ես հիմնել արհեստանոցդ: Իսկ ո՞նց որոշեցիր արհեստանոց սարքել,- մոռանալով, որ պետք է թույլ տամ, որ նա պատասխանի` ես շարունակում էի անընդմեջ նրան հարցեր տալ:

Եվ հարցազրույցի ընթացքը ընդհատում է մայրիկիս զանգը: Պապիկս սիրում է մայրիկին բարկացնելու համար անընդհատ հիշեցնել, որ ռուսական ռուբլու փոխարժեքը գնալով իջնում է.

-Մամային ասա` ռուբլին դարձելա 7:

-Պապ, մեկ ա, չի հավատա: Ամեն օր հենց քնից հելնում ա, առաջինը էտ ա նայում. դժվար կարողանաս խաբել: Լավ, արի շարունակենք մեր հարցազրույցը:

-Մինչև այստեղ տեղափոխվելը կոոպերատիվ արհեստանոց ունեինք, տելեվիզրներ էինք ռեմոնտ անում, տելեվիզրներ էինք ստանում-ծախում, հետո, որ զավոդը փակվեց, էդ էլ փակվեց, որոշեցի տեղափոխվեմ ստեղ, շարունակեմ:

-Լրիվ քո միջոցներով ե՞ս սարքել արհեստանոցը:

-Հա, բա ինչ: Էն դժվար տարիներին եմ սարքել, որ լույս չկար, փող չկար: Ժամանակ ա եղել, որ դետալ, բան եմ ծախել, որ քար եմ առել շարելու համար: Հետո ժամանակի ընթացքում քիչ-քիչ սարքել եմ էլի ձեռի հետ:

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Պապիկիս շնորհիվ էր, որ անլույս տարիներին մայրիկիս ընտանիքը և ամբողջ հարևանությունը կարողացել է դիտել «Ստրկուհի Իզաուրա» և «Կասանդրա» հեռուստասերիալները:

«Հենց լույսերը գնում էին, պապան իրա սարքերից բերում միացնում էր ու սերիալ նայող հարևանությունը միանգամից հավաքվում էր մեր տանը` սերիալ նայելու»,- միշտ ասում էր մայրս` «մութ ու ցուրտ տարիներից» պատմելիս:

-Մենա՞կ ես այստեղ աշխատել:

-Հա:

-Իսկ բոլոր մասերը դո՞ւ ես գնել, պապ:

-Ասենք` ինչքան էն ժամանակ մենք առել ենք կոոպերատիվ արհեստանոցի համար, դրանք եմ բերել, դե մնացածն էլ ժամանակի ընթացքում առել եմ:

-Իսկ այնտե՞ղ էլ ես մենակ աշխատել:

-Չէ: Աշոտ պապին ա եղել (պապիկիս ավագ եղբայրը). մեր կոոպերատիվի նախագահն էր: Հիմնականը ես ու ընկերս էինք աշխատում: Ինքն էլ երկրի քանդվելուց հետո, որ էդ սաղ գործարանները փակվեցին, գնաց Ռուսաստան: Բայց ես ասեցի մնամ, ստեղ բզբզամ, մի բան անեմ էլի:

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

-Ուրիշ ի՞նչ կասես ձեր արհեստանոցի մասին. Սիրո՞ւմ ես քո արհեստանոցը,-ինձ լրագրող պատկերացնելով` ասացի ես:

-Այո: Բա ոնց չեմ սիրում: Որ չսիրեի, սաղ օրը կնստեի՞ ստեղ: Ինձ համար էս արհեստանոցը տուն ա, ամեն ինչ ա: Նստում եմ, հավեսով զբաղվում եմ, որ գործ էլ չլինի` ես ինձ գործ կճարեմ, մի բան կգտնեմ, կսարքեմ, կձգեմ: Որ չսիրեի հիմա սրանք սաղ ծախել էի, վերացրել էի: Ամեն մեկը իրա գործը պիտի սիրի, Հռիփսիմե ջան: Օրինակ ես իմ գործը սիրում եմ, ի միջի այլոց չեմ անում էլի, սիրելով եմ անում:

-Պապ, բայց կրթություն ունե՞ս, որ կարողանում ես անել:

-Չէ: Ինձ-ինձ սովորել եմ, հետո գնալով, աշխատելով փորձ եմ ձեռք բերել: Զավոդում որ աշխատել եմ, ապարատուրաներ եմ ռեմոնտ արել. ըտեղից էլ քիչ-քիչ սովորել եմ: Կամ էս տելեվիզրներն ես ռեմոնտ արել, կամ էն ապարատուրաները. նույն բանն ա: Ընդեղ մագնիտաֆոններ, տելեվիզրներ, ռադիո էինք սարքում: Դաժե թազա տելեվիզրներ, ռադիոներ էինք զավոդներից ստանում-ծախում:

Պապիկս մի քանի տարի առաջ իր արհեստանոցում նույնիսկ փոքր սենյակ ուներ, որտեղ փոքրիկ մահճակալ կար, սեղան, աթոռներ, հեռուստացույց. մի խոսքով, տան գրեթե բոլոր հարմարությունները: Դա պապիկի արհեստանոցում մեր ամենասիրելի վայրն էր: Բայց հետո պապիկը տեղի պակասի պատճառով այն քանդեց: Եվ ահա կողքից իր դժգոհությունն է հայտնում քույրս.

-Պապի, ինչի՞ ես քանդել, ես սիրում էի էդ սենյակը:

-Սպասի` հեսա գնամ շարեմ.- կատակի է տալիս պապիկս: -Ասա` էլ ի՞նչ ասեմ:

Մինչ ես նոր հարց կմտածեի, քույրս իրեն հետաքրքրող հարցը տվեց պապիկին.

-Իսկ ի՞նչ կա էն սեյֆի մեջ:

-Դետալներ,- արհեստանոցի ամեն մասում պապիկի աշխատանքային դետալներն են:

-Հաստա՞տ դետալներ,- ծիծաղելով շարունակում է քույրս: Պապիկը հաստատում է:

-Լա~վ: Դա ես դեռ կպարզեմ:

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Պապիկը, վեր կենալով «իր տան» բազկաթոռից, մոտենում է իր աշխատանքային սեղանին, միացնում դրա վրա դրված սարքերից մեկը և բացատրում, թե ինչի համար է այն նախատեսված: Փաստորեն ես արդեն գիտեմ, թե ինպես են ստուգում. արդյոք լարի միջով հոսանք անցնում է, թե` ոչ: Վերադառնալով իր տեղը` պապիկը շարունակում է.

-Առավոտից իրիկուն ստեղ մնալով` ավելի լավ եմ հանգստանում, քան թե տուն  գնալով: Կոֆեն իմ ձեռով սաքում եմ, խմում եմ, էդ բաժակները լվում-դնում եմ իրանց տեղը:

Այս ամբողջ ընթացքում շարունակվում էր լսվել պապիկի ռադիոյի ձայնը, որը առաջինը մեզ դիմավորեց. մեկ նորություններ էին հաղորդում, մեկ երաժշտություն էր հնչում.

-Պապ, սիրո՞ւմ ես ռադիո լսել:

-Հա. բա ինչ եմ անում: Ստեղ էլ ունեմ, գործի տեղն էլ ունեմ: Առավոտը մի կես ժամ շուտ եմ գնում, ռադիոն միացնում եմ, նորություններ եմ լսում: Ստեղ էլ (արհեստանոցում) առավոտը հենց մտնում եմ, միացնում եմ, դաժե մեկ-մեկ մոռանում եմ, գիշերն էլ եմ միացրած թողնում, իրան-իրան սաղ գիշեր երգում ա,- թեթևակի ժպտալով ասում է պապիկը: -Ռադիոն լավ բան ա. երաժշտությունը կա, նորությունը կա, ամեն ինչ լսում ես: Մերոնք են, որ հետաքրքրություն չունեն:

-Ո՞ր ալիքն ես հաճախ լսում:

-107.7-ը` Հանրայինը, էլի:

Հետաքրքիր զրույցից հետո պապիկին հրաժեշտ տալով` դուրս եկանք: Երբ հեռանում էինք, շարունակվում էր լսվել պապիկի ռադիոյի` մեզ ճանապարհող ձայնը, որը գնալով ավելի ու ավելի աղոտ էր լսվում…

Գնդապետ հայրս

Ամեն աղջնակի հպարտություն, ամեն երիտասարդի ուժ և օրինակ իր հայրն է, իսկ ինձ համար նա մի ամբողջ աշխարհ է: 

Հայրս` Մինաս Հրանտի Սարգսյանն է: Ծնվել է Գեղարքունիքի մարզի Թթուջուր գյուղում: Նա զինվորական է`հայկական բանակի գնդապետ: Երբ սկսվեց Արցախյան շարժումը, և հայ-ադրբեջանական հակամարտությունները գնալով ավելի սրվեցին,  մինչև հայկական բանակի ստեղծվելը տարածաշրջանի երիտասարդներով, որսորդական հրացաններով կազմակերպել են տարածաշրջանի ինքնապաշտպանությունը: 1992 թվականի օգոստոսի եռամսյա հավաքներին,  շրջանի  զինկոմիսարիատին կից ստեղծված գումարտակում ծառայության անցավ որպես դասակի հրամանատար: Ինժեներ-հիդրոտեխնիկի մասնագիտությունը փոխարինվեց զինվորականի պատասխանատու ծառայությամբ: Ծառայում է հայկական բանակում շուրջ 24 տարի: Ծառայության հանդեպ ունեցած սերս ինձ փոխանցվել է ժառանգաբար: Դոմինանտ է հանդիսացել և հուժկու հարված տալով ռեցեսիվին, մտել է իմ գենոտիպի մեջ: Ես էլ հիմա հուժկու հարված եմ տալիս իմ երկրորդ եսին և գնում եմ ինձ պարուրած ծառայության հետևից…

Այսօր, երբ արթնացա, ասես, ինչ-որ բան իմ ներսում փոխված լիներ: Եվ որոշ ժամանակ անց հասկացա, թե դա ինչն էր: Մեծացել է ևս մեկ տարով իմ բանակը:

Հայրս ծառայությունից տուն եկավ: Ես մոտեցա և ինչպես բնորոշ է ինձ, զեկուցեցի.

-Իմ հերթապահության ընթացքում ոչ մի արտառոց դեպք տեղի չի ունեցել: Տան հերթապահ`Սարգսյանների անդրանիկ դուստր` փոխգնդապետ Սարգսյան:

-Ազատ,- ծիծաղելով պատասխանեց հայրս… 

«Սասուն» ջոկատը

Այսօր Հայոց բանակի կազմավորման 24-րդ տարեդարձն է: Առանց իմ ասելու էլ գիտեք: Եվ գիտեք, լսել եք, կարդացել, որ Արցախյան հերոսամարտի առաջին տարիներին, երբ դեռ բանակը չէր ձևավորվել, իսկ թշնամին արդեն սկսել էր պատերազմը, սկսեցին կազմավորվել կամավորական ջոկատներ Հայաստանի տարբեր մարզերից: Գյուղացին ձեռքը զենք վերցրեց իր ազատությունը պահպանելու ու ինքնությունը չկորցնելու համար: Այդ կամավորական ջոկատներից մեկն էլ Հրազդան քաղաքի «Սասուն» ջոկատն էր, որի կազմում էր նաև երիտասարդ հայրս:

1989 թվականին կազմավորվեց «Սասուն» կամավորական ջոկատը: Ջոկատի հրամանատարն էր Սասուն Միքայելյանը, որը ծնվել է Հրազդան քաղաքի Վանատուր թաղամասում (նախկինում` գյուղ Աթարբեկյան), զինվորական կոչումը`մայոր, հենց նա է «Սասուն» երկրապահ կամավորական ջոկատի հիմնադիր-հրամանատարը:
«Սասուն» կամավորական ջոկատը 1989-1994 թվականներին մասնակցել է ՀՀ Արարատի (Երասխ), Նոյեմբերյանի (Բերդավան, Բաղանիս, Ոսկեպար), Տավուշի (Պառավաքար) և Արցախի Հանրապետության Շահումյանի, Մարտակերտի (Հաթերք, Ումուդլու, Սրխավենդ և այլն), Ասկերանի (Խոջալու), Ֆիզուլիի, Քարվաճառի շրջանների, Գետաշենի ենթաշրջանի և Շուշիի ինքնապաշտպանական և ազատագրական մարտերին։ Ջոկատից զոհվել է 5 ազատամարտիկ։
Հայրս` Գուրգեն Բաղդասարյանը, ծնված 1967թ. ջոկատի կազմում մասնակցել է Արցախյան ազատագրական շարժմանը հիմնադրման օրից մինչև 1994 թվականը: Տեսել ու ապրել է այդ գոյամարտերի ահավոր ու սահմռկեցուցիչ, բայց և հայրենիքն ազատագրելու ու պաշտպանելու ահարկու մարտերի մանրամասները: Ջոկատի կազմում մասնակցել է Նոյեմբերյանի, Տավուշի, Իջևանի, Երասխավանի, Ղափանի ինքնապաշտպանությանը, ԼՂՀ-ի Հաթերքի, Մարտակերտի, Ումուդլուի, Սրխավենդի, Խոջալուի, Շուշիի, Հորադիզի, Օմարի լեռնանցքի ինքնապաշտպանական ու ազատագրական մարտերին որպես հրաձիգ: 1993-ին պարգևատրվել է պատվոգրով և Մարշալ Բաղրամյանի մեդալով:
Պատերազմի օրերից անցել են շատ տարիներ… Հորս աչքերի առջևով ամեն առիթի կենդանանում ու կինոժապավենի պես անցնում են պատերազմի դրվագները, մարտում ընկած եղբայրների պատկերները: Նրանք իրենց կյանքը դրին բագինին, հանուն նոր ծնված մանկան, հանուն դողացող ծեր մոր ու սևաչյա հարսի կյանքի:

Հայրիկիցս շատ դժվար է պատերազմի օրերից մի բան «կորզել», կարծես գոցել է իր մեջ ու ոչ մեկին դռնից ներս չի թողնում: Ինձ մի քանի անգամ է միայն հաջողվել մի քանի բառ իմանալ նրանից, մի երկու փոքրիկ պատմություն: Երբ որևէ բան եմ հարցնում, կամ խնդրում, որ մի դեպք պատմի, հանկարծ լռում է, մռայլվում, հայացքն ուղղում հեռուն ու թաղվում դառը հուշերի մեջ: Ընկերներին կորցնելու ցավը սուր է խրում սիրտը: Մինչ օրս պահում է արդեն վաղուց մաշված համազգեստը: Գրպանում մի թուղթ կա, վրան զոհված ընկերների անուններն են: Հարցրի`ո՞ւմ արյան հետքերն են շապիկիդ, ասաց. Անդրեն էր… Ընկավ:
Ասում է, որ իրենց ու Մոնթեի ջոկատները կողք-կողքի են կռվել: «Մի անգամ էլ, հրացանս հանել եմ, որ մեջը մաքրեմ: Դե պիտի կրակես, որ չկրակած փամփուշտները դուրս գան մեջից, էլի: Ես գիտեմ` բոլորը քնած են, ավտոմատս հանեցի ու հավեսով հո չեմ կրակում կողքերս, մեկ էլ լսեմ Մոնթեն գոռում ա. «Տղեեեեեեերք, պառկեք»: Մեկ էլ եկավ, ձեռքը դրեց ուսիս, ասաց. «Եղբա’յրս, փամփուշտներդ զգույշ պահիր»,- ոգևորված հիշում է հայրս:

Մի անգամ էլ պատմեց, որ տանկի նույն արկի պայթյունից վեր շպրտվեցին հրամանատարն ու տղերքից մեկը: Ցավոք, ընկերը զոհվեց: Հրամանատարն իր հարցազրույցներից մեկում ասում է. «Շուշիի ազատագրումը առեղծված էր շատերի համար: Դա նույնն է, թե բարձրանաս շշի վրա ու գրավես այն»: Մարտը տևեց 6 ժամ, որի ընթացքում, նրա խոսքով, 107 տեղից վիրավորվեց: «Սետկա էի դառել: Մինչև հիմա էլ ասկոլկեք կան ներսումս…Բեկորներն էսօրվա իշխանություններից հարազատ են»,-ասում է Սասուն Միքայելյանը:
Եվ կռվում ընկան շատ ու շատ հայրեր ու որդիներ, բայց նրանք անմահացել են մեր սրտերում որպես ազնիվ արծիվներ, որպես կյանքը հայրենիքի ազատագրման զոհասեղանին դրած ԴՅՈՒՑԱԶՈՒՆՆԵՐ:

Այսօր, երբ նշում ենք բանակի հիմնադրման տարելիցը, պետք է հիշենք բոլոր այն հերոսներին, որոնց առողջության ու կյանքի գնով պահպանվեց մեր անկախությունը և ստեղծվեց հայոց բանակը:

Խնայող պապիկը կամ 50 տարի և 1 օր

Լուսանկարը՝ Հասմիկ Գիվարգիզյանի

Լուսանկարը՝ Հասմիկ Գիվարգիզյանի

«Մանանայի» սաներով Վայոց Ձորի Զառիթափ գյուղում էինք: Կարծես արհամարհելով ցուրտը՝ անընդհատ խոսում ու ծիծաղում էինք, ջերմ ժպիտներով իրար էինք նայում ու լուսանկարներ անում: Էդպես նկարելով՝ մի բակ մտանք ու մի պապիկի հանդիպեցինք:

-Բարև՛ Ձեզ:

-Բարև՛, երեխե՛ք ջան, էս ի՞նչ եք անում, որտեղի՞ց եք եկել:

-Սիրուն ֆոտո անել ենք սովորում, պապի՛, կլինի՞ քեզ նկարենք:

-Հա, բալա՛ ջան, ինչի՞ չէ որ:

Նկարում էինք պապիկին, մեկ էլ հավաբնի մոտից մեզ մոտեցավ նրա կինը: Իրեն էլ նկարեցինք, բայց ի տարբերություն իր ամուսնու, նա ուզում էր գեղեցկանալ, նոր նկարվել:

-Վա՜յ, ա՛յ բալա, հենց սե՞նց պիտի նկարե՞ս, էս վիճակո՞վ:

-Ոչինչ, տա՛տ ջան, սենց էլ ես շատ սիրուն:

-Բա գոնե մազերս դզեի:

-Չէ՛, թող մնա, սենց լավա: Մի րոպե…

Րոպեն էլ էր շատ, աչքը չէր թարթել, արդեն նկարել էի:

-Տատ, քանի՞ տարվա ամուսիններ եք:

-50:

-Իրո՞ք,-անկեղծ զարմանքով բացականչեցինք մենք:

-Հա, ա՛յ բալա, ի՞նչ ունենք խաբելու:

-Բա մենա՞կ եք ապրում:

-Չէ, երեխե՛ք ջան:

Լուսանկարը՝ Հասմիկ Գիվարգիզյանի

Լուսանկարը՝ Հասմիկ Գիվարգիզյանի

Արդեն ուզում էինք դուրս գալ, նկատեցի, որ տատիկը (ում անունը, անկեղծ ասած, մոռացա հարցնել), ինչ-որ բան տվեց ամուսնուն ու ասաց, որ դեն նետի:

-Է՜, թող մնա, մեկ էլ տեսար պետք եկավ:

-Ինչի՞դ է պետք, տար թափի զիբիլը,-ասաց տատին ու ներս մտավ: Բայց ո՞նց հասկացա, պապիկը հեշտ հանձնվողներից չէր: Էն, ինչ տվել էր իրեն տատիկը, խնամքով փաթաթեց ու դրեց նույն տեղում: Ու ակամայից հարց առաջացավ. տեսնես էս 50 տարվա ընթացքում մի՞շտ են սենց թեթև բաների պատճառով իրար հակաճառել, թե՞ մենակ էսօր: Բայց ի՞նչ իմանաս, կարող է` շատ էլ կարևոր բան էր իր համար այդ փաթեթի մեջ:

ani shahbazyan

Ամեն ինչ ժամանա՞կը կորոշի

Ես ուզում եմ պատմել մեր հարևան ընտանիքի մասին: Սմբատ Շահբազյանը և Աշխեն Ավետյանը թեև տատիկ-պապիկ են արդեն, բայց երիտասարդ են:  Բազմազավակ են, ունեն օրինակելի, կայացած  ընտանիք:  «Լավագույն  մարզական ընտանիք» ամենամյա մրցույթին 10 տարի  շարունակ մարզային փուլը գրեթե միշտ առաջին տեղը գրաված, մասնակցում են  եզրափակիչ՝ հանրապետական փուլին: Նրանք ունեն չորս  զավակ՝ մեկ աղջիկ և երեք տղա: Մեծ  տղան արդեն 5-րդ տարին է, ինչ ապրում է Ռուսաստանում: Վերջերս  մի քանի ամսով եղբոր մոտ հյուր է գնացել նրանց փոքր տղան: Նա շուտով պիտի գա Հայաստան ու զորակոչվի բանակ: 

Թեև նրանք շատ դժվարություններ են հաղթահարել, սակայն չեն համակերպվում  այն մտքին, որ  կարող են ապրել իրենց զավակներից հեռու: Առանց երեխաների կյանքը նրանց համար կարծես դառնում է անվերջանալի կարոտ: Նրանք շատ են ուզում ապրել իրենց զավակների հետ, լինի դա Հայաստանում, թե՝ արտերկրում: Նրանք երկուսն էլ  աշխատում են որպես մանկավարժ, սական աշխատավարձը չի բավականացնում լիարժեք, բարեկեցիկ կյանքով ապրելու համար: Տղան հաճախակի է գումար ուղարկում, թեև ծնողները դրա ակնկալիքը չունեն, շատ լավ հասկանալով, որ գումարն առաջին հերթին անհրաժեշտ է իրենց զավակին կայանալու, ընտանիք կազմելու համար: Նա վերջին անգամ եկել է Հայաստան 2015 թվականի հոկտեմբերին՝ շատ կարճ ժամանակով: Դեռ չի ամուսնացել, այն պարզ պատճառով, որ այնտեղ հարմար հայ աղջկա չի հանդիպել, և այստեղ գալուց էլ ժամանակը չի հերիքում նոր ծանոթությունների համար: Համացանցը հնարավորություն է տալիս  ցանկացած պահի խոսել և տեսնել զավակներին, սակայն դա բոլորովին չի հագեցնում նրանց կարոտը: Որքան էլ որ ուզում են իրենց զավակների ապագան տեսնել հայրենիքում, այսօր հստակ է մի բան, որ նրանց որդիները ավելի շուտ կարող են աշխատանք գտնել  Ռուսաստանում: Նրանց միջնեկ տղան  վերադարձել է  բանակից,  սովորում է Երևանի Պետական Ճարտարագիտական Համալսարանում, և միաժամանակ  մասնագիտություն է սովորում, որպեսզի մեկնի եղբոր մոտ աշխատելու: Դուստրն ամուսնացած է և ունի երկու տղա՝ 9 և 4 տարեկան: Սակայն դստեր ամուսինն էլ չունի հիմնական աշխատանք: Եթե եղբայրները համապատասխան աշխատանք գտնեն, կտանեն  իրենց մոտ նաև քրոջ ընտանիքը: Թեև ծնողները շատ են ուզում իրենց երեխաների հետ, սակայն գնալով այդ հույսը  դառնում է երազանք: Ընտանիքի հայրը Արցախյան պատերազմի  մարտական գործողությունների մասնակից է, եղել է «Մալիշկա» ջոկատի հրամանատար: Ու հիմա ցավով է տեսնում դատարկվող Հայաստանը, որի մի մասնիկն էլ իր ընտանիքն է: Եթե զավակները հաստատվեն ՌԴ-ում, իրենք այլընտրանք չունեն. որտեղ իրենց երեխաները, այնտեղ էլ իրենք:

Բայց դեռ թաքուն հույս ունեն, որ ամեն բան կարող է փոխվել. միգուցե հայրենիքում կարողանան իրենց  ապագան կառուցել, ուստի ամեն ինչ կորոշի ժամանակը:

Ազատեկցի Մարիամը

Լուսանկարը՝Լիլիթ Աթանյանի

Լուսանկարը՝Լիլիթ Աթանյանի

Ճիշտ լուսանկարելու գաղտնիքներին տիրապետելը մի բան է, իսկ այն գործնականում կիրառելը` այլ: Դրա համար «Մանանա» կենտրոնի Վայոց ձորի պատանի թղթակիցներով ուղևորվեցինք գյուղ Ազատեկ: Քանի որ մեզանից ոչ ոք ծանոթ չէր գյուղին, մեզ օգնության հասավ Մարիամ անունով մի աշխույժ աղջիկ: Նա մեզ ուղեկցեց մի տուն, որտեղ ապրում էին տարեց ամուսինները` Աիդա տատը և Ռազմիկ պապը: Նրանք մեզ հրավիրեցին տաք թեյ խմելու: Մենք սկսեցինք նկարել մեր շուրջը եղած ամեն ինչ: Հետո, օգտվելով Աիդա տատի հյուրասիրած ընկույզից, շարժվեցինք առաջ, ու Մարիամի ուղեկցությամբ գնացինք դեպի գյուղի վերջնամասը, քանի որ Մարիամը ցանկանում էր մեզ ցույց տալ իրենց գյուղի կովերին ու ոչխարներին: Մի քանի ֆոտո անելուց հետո գնացինք գյուղի եկեղեցի: Ճանապարհին մեզ շատ օգնեցին Մարիամի խորհուրդները: Օրինակ, երբ մեր դեմ դուրս եկավ մի մարդ, Մարիամը պտտվեց ու ասաց, որ նրանից հեռու մնանք, քանի որ սթափ վիճակում չէ: Լսելով Մարիամին, մենք շարժվեցինք առաջ:

Ճանապարհին կանգ առանք, որպեսզի նկարենք իր տան շեմքին կանգնած մի պապիկի, ինչը պապիկին այդքան էլ դուր չեկավ: Երբ մոտեցանք զրուցելու, նա հանգիստ ձայնով ասաց, որ խելքներս հավաքենք գլուխներս և գնանք: Առանց պնդելու հեռացանք այնտեղից և փոքր-ինչ քայլելուց հետո հասանք եկեղեցի: Եկեղեցու զանգը` ըստ Մարիամի, նոր էր, իսկ հնի մասին ոչինչ չասաց: Ներսում նա մեզ որոշ բաներ պատմեց եկեղեցու մասին, ինչպես նաև ասաց, որ եկեղեցին յոթ ամիս առաջ են մաքրել: Երբ դուրս եկանք եկեղեցուց, նա ասաց, որ ուզում է մեզ ցույց տալ գյուղի հին տները ու ընկավ առաջ: Հետևելով նրան, հասանք տների մոտ: Դրանք իրոք շատ հին էին ու կոկիկ: Այդպիսինն էր նաև Մարիամի հորեղբոր տունը: Հետո եկավ մեր  վերադառնալու ժամանակը: Ճանապարհին հանդիպեցինք նաև Մարիամի տատիկին: Մի կերպ համոզելով նկարեցինք նրան, ու ընկանք առաջ: Հասնելով մեքենային, մենք շնորհակալություն ասացինք Մարիամին, ու մեկ անգամ ևս խնդրեցինք թույլ տա, որ իրեն լուսանկարենք, բայց նա մերժելով բոլորիս, ասաց, որ նկարվել չի սիրում: Այ քեզ բան, բոլորին ինքն էր համոզում, որ լուսանկարվեն, իսկ ինքը չէր համոզվում:

Հետդարձին վերլուծում էինք մեր ֆոտոարշավը, և բոլորս միակարծիք էինք, որ առանց Մարիամի մեր օրը հաջողված չէր լինի:

Մարիամ, եթե կարդում ես այս տողերը, բոլորիս անունից շնորհակալություն:

Լուսանկարը՝Լիլիթ Աթանյանի

Լուսանկարը՝Լիլիթ Աթանյանի

Իմ և տատիկիս անկեղծ զրույցը

Ես որոշեցի իմ առաջին հարցազրույցը վարել տատիկիս հետ: Տատս` Ջուլիետա Բարսեղյանը,  ապրելով 60 տարի, ձեռք է բերել կյանքի փորձ և շատ սիրով պատասխանեց իմ հարցերին:

-Տատիկ դուք կպատասխանե՞ք իմ հարցերին:

Տատս ժպտաց և գլխով արեց` ի նշան համաձայնության:

-Ինչպես է անցել ձեր երիտասարդությունը:

-Ես ծնվել և մեծացել եմ Գետափ գյուղում: Դպրոցն ավարտելուց հետո ընդունվել եմ մանկավարժական տեխնիկում: Այդ անհոգ ու երջանիկ տարիներին, երբ Երևան էի գնում դասերի, հանդիպեցի իմ կյանքի ասպետին: Մի երկու խոսք փոխանակելուց հետո համակրեցինք իրար, սկսեցինք հաճախակի հանդիպել և ամուսնացանք: Ամուսինս` քո պապը, Արտաշատից էր: Ավարտելով շինարարական տեխնիկումը ուղարկել էին Եղեգնաձոր մի տարի պարտադիր աշխատանքի`դիպլոմայինը պաշտպանելու համար: Ամուսնանալուց հետո ամուսինս մնաց և ապրեց Եղեգնաձորում, ես էլ թերի թողնելով ուսումս, մնացի ամուսնուս կողքին:

-Ինչպե՞ս էր ձեր կյանքը 20 տարի առաջ:

-20 տարի առաջ ես եղել եմ շատ երջանիկ, ապրել եմ ազատ`ընտանիքիս հետ միասին: Իմ շրջակայքում չի եղել այսքան շերտավորման հզոր ալիք և չի եղել պանդխտության ճամփան բռնած հայորդիների հոսքը: Ամուսինս եղել է օրինակելի հայր ընտանքիս համար, երեխաներս լավ են սովորել, եղել են դաստիարակված, շրջապատված եմ եղել լավ ընկերներով և բարեկամներով, ու կարծես ինձ համար հոգս չի եղել:

-Ինչպիսի՞ն է ձեր կյանքը հիմա:

-Ես ունեմ երեք երեխա, որոնցից երկուսը գտնվում են ՌԴ-ում: Ամեն տարի ամռանը աղջիկս ընտանիքով գալիս է Հայաստան: Իսկ տղաս գալ չի կարողանում` նյութական վիճակի պատճառով: Մենք` մայրերս, կարոտ աչքերով ու տարակուսանքով, աչքներս ճամփեքին հառած սպասում ենք մեր որդիների գալստյանը, որոնք մի պատառ հացի համար թողել են իրենց հայրենիքն ու ծնողներին և դեգերում են օտար ափերում:

-Ինչպիսի՞ն է այժմյան երիտասարդությունը:

-Այլ է հիմա: Երիտասարդությունը շատ ազատ է, ունի ազատ ընտրելու իրավունք` յուրաքանչյուր ոլորտում: Բայց նաև շատ է խաբեությունը, դավաճանությունը, շահախնդիր ամուսնությունը, մեծերի հանդեպ ոչ հարգալից վերաբերմունքը:

Այժմյան երիտասարդությունը «ազատությունը» չհասկացավ ինչպես տնօրինել: Երիտասարդները  ամենուրեք  ձգտեցին փողի, ծախեցին իրենց սերն ու հոգին, մոռանալով մայր ու հայրենիք: Եվ այդտեղից էլ հետևություն, որ հարստությունը կկուրացնի այժմյան երիտասարդությանը, և որդին կուրանա մորը:

-Ինչպե՞ս եք պատկերացնում հետոն:

-Հետոն ես երբեք պատկերացնել չեմ կարող, որովհետև հայրենիքում մնացել ենք մի բուռ ծերեր, և մի քանի ջահելներ, ովքեր զոհվում են չհայտարարված պատերազմում: Դառն է կյանքը այս պահին, ամենուրեք պանդխտություն, լաց ու կոծ, վիշտ ու ամոք: Այսքանից հետո ինչպե՞ս երազել ապագան: Եթե այսպես շարունակվի, ծերացած ու տարաբախտ ծնողները ամենուրեք փողոցներում թափված, հիվանդ ու մոլոր կանցկացնեն իրենց կյանքի վերջին տարիները:

hayrapi baghdasaryan

Վերջին գրավորը

Բոլոր ուսուցիչները չեն կարող միաժամանակ և ընկեր լինել, և մանկավարժ, իսկ իմ ընկեր Ադամյանը առաջին հերթին մեր ընկերն էր, հետո լավ մասնագետ և ուսուցչուհի: Հակառակ իմ չհարմարվող ու բարդ բնավորությանը, ես միանգամից սիրեցի ինձ համար ամենահետաքրքիր առարկայի` կենսաբանության նոր ուսուցչուհուն: Մենք ընկերացել էինք, ինձ հուզող ամեն հարց ես կարող էի տալ նրան: Կարծես ինձ համար ծնող էր դարձել, և դա ընդամենը 2 տարվա ընթացքում:

Հիշում եմ, նրա դասղեկական դասարանից մի տղա դիմակահանդեսի ժամանակ ինձ պարի էր հրավիրել, ես մերժել էի: Երբ դա պատմում էի ընկեր Ադամյանին, պետք է տեսնեիք, թե ոնց էր վշտանում: Ասում էր. «Վաաայ, աղջիկ, պարեիր էլի տղայիս հետ: Դավիթս բարի տղա է, քեզ կսպանե՞ր»: Իր շրջանավարտ դասարանի նկարները շարել էր սեղանի վրա, հերթով նայում, ասում էր, թե ով որտեղ է ընդունվել, ում տարան բանակ, հատիկ-հատիկ ասում, հրճվում էր: Դասարանն էլ շատ էր սիրում իրեն: Իրենց միշտ այնտեղ կգտնեիր:

Ինձ, կարծում եմ, մի ուրիշ կերպ էր սիրում: Ասում էր, որ խելառ եմ, բայց լավ խելառ եմ: Շատ բարի էր: Անչափ: Ոչ մեկին մի թթու խոսք չէր ասում, անգամ ամենաչար տղաներին: Բայց նաև խիստ էր իր դասին վերաբերվող յուրաքանչյուր հարցի շուրջ: Միշտ պատասխանում էր մեր հարցերին, երբեք չէր անտեսում, եթե դասը չհասկանայինք էլ, ապա տասը անգամ կբացատրեր:
Նրա դասն այնպես էր անցնում, որ բոլորն ինքնըստինքյան հետաքրքրվում էին կենսաբանությամբ: Պատմում ու բացատրում էր բազում օրինակներով, կարծես էկրանով ֆիլմ էինք դիտում բույսերի ու կենդանիների մասին:
Երբ հուսահատված գնում էի, պատմում վախերիս, մտածմունքներիս մասին, միշտ ինձ ուղղություն էր ցույց տալիս: Իր օրինակն էր բերում, թե ինչքան դժվարությունների միջով է անցել, մինչև իր կայացած մարդ դառնալը: Հիսունն անց կին էր, մեծ երեխաներ ուներ, բայց ջահել էր հոգով, մեզ լավ էր հասկանում: Ասում էի`վախենում եմ, որ չեմ ընդունվի, չեմ հանձնի քննություններս, ասում էր. «Ուզո՞ւմ ես, կհասնե’ս»: Նա երեխաների մեջ հավատի սերմեր էր ցանում. հավատ դեպի մեր ուժերը:
Դասարանում մի գանգ ուներ, ամեն դասին վերցնում խաղում էի դրանով, ասում էր, գանգիս վրա խազ չլինի: Բայց ձեռքիցս ընկներ, վրան նկարեի, ոչինչ չէր ասի: Միայն ժպիտով երեխայական արարքներիս էր հետևում: Դպրոցում ընկեր Ադամյանին անխտիր բոլորը սիրում էին (սիրում են):

Մի անգամ գնացինք դասի, տեսանք դպրոցի մյուս կենսաբանության ուսուցչուհին էր նստած, ասաց, որ ինքն է մի որոշ ժամանակ դասավանդելու, որ ընկեր Ադամյանը մի քիչ հիվանդ է, ու չի գա մի քանի օր: Ես վստահ էի, որ ՄԻ ՔԱՆԻ ՕՐ չի գա: Հետո անցավ տասը օրից ավելի: Խառնվել էինք իրար: Պատահաբար իմացանք, որ հիվանդանոց են տարել: Ամեն օր լսում էինք, որ վիճակը վատանում է, ու մենք բոլորս նրա հետ հիվանդ էինք:

Սովորական օր էր, լավ էլ տաք օր էր: Օտար լեզվին էինք նստած: Երեխաներից մեկը գնաց մատյանը բերելու, եկավ ու ասաց` ուսուցիչները լացում են: Մենք մեր ուղեղի մի ծայրում մտմտում էինք էն ահավոր միտքը, բայց ոչ մեկս էլ չէր ուզում հավատալ դրան:

Դասավանդող ուսուցչուհին գնաց`իմանալու եղելությունը: Ու երբ հետ եկավ, իր լռությունն ամեն բան ասաց:

…Բոլորս սառել էինք: Այդ ձմեռ օրվա տաք եղանակին դարձել էինք ձյան պես սառը: Անհավատալի էր: Դեռ մի քանի օր առաջ վազելով գնացել գրկել էի ընկեր Ադամյանին, իսկ այսօր… Ուղեղիս մեջ չէր տեղավորվում ոչինչ:

Դա իմ առաջին ու մեծ կորուստն էր: Շատ մեծ: Անդառնալի: Առաջին անգամ հասկացա, թե ոնց է ցավում մարդու հոգին:

Մի երկու օր էր անցել: Ասացին, որ հիվանդանոցում եղած ժամանակ մեր գրավորներն էր ուզել` ստուգելու համար: Հիշեցի, այն գրավորներն էին, որ մենք վերջին անգամ գրեցինք: Գիրքը տեսավ ձեռքիս, ժպտաց, չվերցրեց…Իր կյանքի վերջին օրերին ուզեցել էր մեկ անգամ էլ զգալ, այդ գրավորների միջոցով հաղորդվել իր սիրելի աշխատանքին, երեխաներին…
Հիմա կենսաբանության դասերին ստիպված եմ գնում: Իր դասասենյակում չենք անում: Չենք կարող: Ամեն բան այնտեղ իրեն է հիշեցնում, նրա ամեն բառը, խրատները, ժպիտը, ձայնը…
Նրա կորստով ասես մենք հասունացանք: Այն ամենը, ինչ ասում էր մեզ, հիմա ավելի կարևորվեցին ու արժևորվեցին: Ամեն արարքից առաջ, ամեն գործից առաջ մտածում եմ` ի՞նչ կասեր, կոգևորեվե՞ր, կքաջալերե՞ր, թե՞… Երևի մարդն այսպես է մեծանում ու հասունանում. Երբ մեծ կորուստ ունի և հիշողություն:

Անկեղծ զրույց

Լուսանկարը՝Կարեն Ջանոյանի

Լուսանկարը՝Կարեն Ջանոյանի

Մի քանի օր առաջ պատանի թղթակիցներով այցելել էինք Գնդեվազ գյուղ: Մենք շրջում էինք գյուղում և փորձում լուսանկարել այնտեղի առօրյան և մարդկանց: Սկզբում մարդ չկար փողոցներում: Պատճառը երևի անտանելի ցուրտն էր: Հետո հանդիպեցինք մի պապիկի, ով պատրաստվում էր մաքրել գոմը: Մոտենալով նրան սկսեցինք զրուցել և հարցեր տալ գյուղի առօրյայից: Նա ներկայացրեց գյուղի կյանքն իր դժվարություններով և պատմեց իր մասին: Ես նրան հարց տվեցի և պատասխանից, անկեղծ ասած, մի քիչ զարմացա: Հարցը սա էր. 

-Եթե հնարավորություն լիներ քաղաք տեղափոխվելու, կգնայի՞ք:

Իսկ նա պատասխանեց.

-Էդ ո՞ր մի հիմարը չէր գնա:

Պատասխանը լսելով բոլորս մի պահ ծիծաղեցինք: Հետո ես ասացի, որ կան շատ մարդիկ, ովքեր գյուղը գերադասում են քաղաքից, և պետք չէ մտածել միայն գյուղից փախնելու մասին, այլ պետք է մտածել այն զարգացնելու և շենացնելու մասին:

Ես կարծում եմ, որ յուրաքանչյուր աշխատասեր գյուղացի այս երկրի տերերից մեկն է, որովհետև գյուղը պետության հիմքն է:

Վարդիգյուլը

Երբ տատիկիս տանը նկարներն էի նայում, մի կնոջ նկար տեսա, ով հայկական տարազով էր` ճակատին կոպեկներ, մեջքին` քամար: Հարցրեցի տատիկիս, ասաց, որ իր տատն է` բուն ղարաքիլիսեցի Վարդիգյուլը, որին հիմա էլ բոլորը հիշում են ու պատմում նրա մասին հյուսված անեկդոտները:

Սուրբ Հովհաննես եկեղեցու լեռան լանջերին էր փռված հին Ղարաքիլիսան` իր ծուռտիկ-մուռտիկ փողոցներով և նեղ անկյուններով, որտեղի բնակիչներին նամակներ էին ուղարկում հետևյալ հասցեներով. «Ուգլ Կասպունսկի` Ղազի բներ, փթիր Աղավնիկին կամ Օյին Վարդիգյուլին»: Եվ փոստատարը մեծ պատրաստակամությամբ հանձնում էր այդ նամակները նրանց: Հաջորդ օրը ծերանոցի կանանց խումբը հետաքրքրվում էր, թե ինչ է եկել նամակներում, թեև փոստատարը չէր մոռացել օր առաջ նամակի բովանդակությունը ներկայացնել թաղի կանանց: Ղարաքիլիսայի բոլոր դեմքերը հավաքվում էին ծերանոցում, իսկ ծերանոցը հին բաղնիքի շենքն էր: Վարդիգյուլը ծերանոցի կարկառուն դեմքերից էր: Այստեղ էր գալիս գդոզ Ռուբենը, որ շատ գրական էր խոսում, Աղագուլը, շատ գրքեր կարդացած Թամաշ բիբին, որ խոսում էր Նապոլեոնից, Պյոտր Առաջինից, Լենինից, և այնքան էր պատմել նրանց մասին, որ Վադիգյուլ տատը քնած ժամանակ արտասանում էր նրանց անունները, իսկ երբ տատիկս հարցնում էր իր տատիկից, թե.

-Նանա, էտ ի՞նչ մարդկանց անուններ էիր տալիս:

-Աղջի, ի՞նչ եմ նալ: Թամաշը մէ շաբաթ ի` էտ գիրքն ի պատմել:

Ամենակոմիկականը տատի ամուսնությունն է. ամուսնացել է 12 տարեկանում: Բակում ցեխի հետ խաղալիս հարևան Գուգուշը եկել է նշանելու` մի սանր ու մի լվացքի տաշտ ձեռքին: Վարդիգյուլը հարցնում է.

-Հլը սանդրը պերի ես` պերիր, բա էտ տաշտը ինչի՞ խմա էս պերի:

-Վարդիգյուլ,- պատասխանել է փեսան,- իրիկունը ջուր կտաքցուցես, էդ ցեխոտ ոտքերդ կվլանաս:

Բա:

Իսկ 45 տարեկանում մի հինգ գիշերանոց է պահել և պատվիրել.

-Ախչի, Վայրը,- ասել է հարսին, որ մեռնեմ, էս խինգն էլ կխաքցուցես, ընդի ցուրտ է լինելու, հանկարծ չմրսեմ, գինա՞լ ես, խողը պաղ ի, կպաղեմ: Իսկ ինքը մահացել է 98 տարեկանում: 90-ից հետո մի հինգ անգամ տնեցիք ծախսերի ցուցակ են գրել, պատրաստվել, իսկ ինքը անկողնու միջից գլուխը բարձրացրել է ու ասել.

-Էդ ի՞նչ եք անել: Քելեխիս ցուցակ կգրե՞ք,ես չեմ մեռնելու, մեռնեմ, որ Փառոյի Եղիշը կա` խացս ուտի՞:
Եղիշն էլ Ղարաքիլիսայի մահախոսական կարդացողն էր:
Վարդիգյուլը մահացել էր ու ոչ-ոքի չէր ասել իր բոխու թփերի տեղերը:

Հարսը հարցրել է.
-Մամի, բա բոխու թփերի տեղը ինձ չե՞ս ասելու: 

-Աղջի, բա որ չմեռնե՞մ:

Պատասխանել է մամը և հավիտյան փակել աչքերը: