Հետաքրքիր մարդիկ խորագրի արխիվներ

Վարպետ Մելիքը

Հիշում եմ, երբ փոքր էի, մի օր առավոտյան ինչ-որ ձայն էր լսվում: Դռնից դուրս նայելով, ես փորձեցի պարզել, թե ինչ ձայն է դա, և տեսա սպիտակ մազերով մի ծերունու, ով դանդաղ տաշում էր կարմիր տուֆ քարը: Նա այնքան էր աշխատել քարերի հետ, որ ձեռքերն արդեն կոշտացել էին: Միայն ձեռքերին նայելով երևում էր, թե որքան աշխատասեր մարդ է:
Քեզ է՞լ հետաքրքրեց, թե ով էր նա:
Ազատեկ գյուղի վարպետի ընտանիքում ծնվեց չորրորդ որդին՝ Մելիքը: Որդիներից միայն Մելիքը բռնեց հոր ուղին և դարձավ քարտաշ, իսկ մյուս երեք եղբայրները՝ Մելսիկը, Սուրիկը և Հուսիկը, մեկը` ինժեներ, մյուսը` հաշվապահ, իսկ երրորդը դարձավ տնօրեն: Նրանք ունեին ևս երկու քույր: Նախնիները եկել էին Խոյից դեպի Ազատեկ, որը նշանակում է ազատ տարածք:
Քրոջ հետ Ազատեկից տեղափոխվելով Երևան, Մելիքը կառուցել է իր և իր քրոջ տները, այնուհետև իր տունը վաճառելով, տեղափոխվել քաղաք Վայք (նախկինում Ազիզբեկով): Եվ արդեն Վայքում կառուցել է իր սեփական տունը:
Որոշ վարպետներ այդ թվում նաև ինքը, կառուցել են Վայքի մշակույթի կենտրոնի շենքը և այլ բնակելի շենքեր: Նրա կառույցների մասին կարելի է խոսել ժամերով: Մարդ, ով աշխատեց նույնիսկ իր կյանքի վերջին տարիներին, կառուցելով Մարտիրոս գյուղի եկեղեցին:
Այդ մարդը պապս էր՝ վարպետ Մելիքը:
Նա արդեն վեց տարի է` մահացել է: Մահացել են նաև նրա երկու եղբայրները և քույրերը: Այսօր էլ նրա կառուցած շինությունները կանգուն են, և նրան հիշում են որպես աշխատասեր մարդու, որպես վարպետ Մելիք:

Դարինկա տատս

Դարինկա տատս ասում ա․ «Որ ասում էի` էս անունը լավը չի, ինչի՞ եք դրել, հերս ասում էր` աշխարհի ամենալավ անունն ա»։
Երևի դուք ևս մեկ անգամ տատիկիս անունը կարդացիք, որովհետև ուշադիր չէիք կարդացել։
Այժմ տեսնենք, թե ինչ պատմություն կա թաքնված Դարինկա անվան տակ։
-Դարինկա տատս,- պատմում է Դարինկա տատս,- ամուսնացել ա Մակար պապիկիս հետ։ Ունեցել են չորս երեխա. երկու տղա, երկու աղջիկ։ 1915թ-ից հետո, երբ նեղվածություն ու սով ա եղել, ջահել տղամարդիկ Գյուլագարակից գնացել են Թիֆլիս, որ աշխատեն, փող բերեն իրանց ընտանիքները պահեն։ Ամենքը մի փեշակ ա ունեցել, մեկը՝ կարուձև անող, մեկը՝ կոշկակար։ Պապս կոշկակար ա եղել։ Էդ ժամանակ թուրքերը Թիֆլիս նստած են եղել։ Որ իմացել են տենց մասնագիտությամբ հայեր կան, ամենքին մի գործ են տվել։ Պապս էլ հրաժարվել ա իրանց կոշիկները կարկատի։ Դրա համար 1918թ-ին Թիֆլիսում թուրքերը սպանել են պապիս։ Պապիս սպանությունից հետո տատս երեք էրեխու հետ փախել ա իրա հորանց տուն՝ Ագարակ, որտեղ էլ ծնվել ա Աղունիկ հոքորս։ Տատս էնքան ճարպիկ ու ուժեղ կին ա եղել, որ կարեցել ա մենակ իրա չորս էրեխեքին պահի, մեծացնի։ Պապիցս հետո ինքն ա կոշկակարություն արել։ Հայրենական պատերազմի ժամանակ Մակար պապիս ախպերը՝ Միկիտը (լավ անուն ա, չէ՞), գնացել ա բանակ և չի վերադարձել: Էրեխեքն էլ մնացել են տատիս հույսին, էդ էրեխեքի մերն էլ հիվանդ ա եղել։ Ստացվում է, որ տատս ութ երեխա է մեծացրել։ Որ տատս մտել ա գյուղամեջ, բոլոր տղամարդիկ ոտքի են կանգնել, տատիս էլ Դարինկա մամա են ասել։

-Փաստորեն տղամարդ կին ա եղել մեր Դարինկա տատը։ Տա՛տ, բա ո՞նց են ծանոթացել Օֆիկ տատն ու Հարություն պապը։
-Չեն ծանոթացել։ Տատիս իրա ախպերը ասել ա. «Էն Խորենանց աղջիկը՝ Օֆիկը, սիրուն, լավ աղջիկ ա (Օֆիկ տատանք էլ են Ագարակից եղել), եկեք ուզեք։ Գնացել, տեսել ու ամուսնացել են։ Ունեցել են յոթ երեխա…

-Որոնցից կարևորը եղել են մեծն ու փոքրը,- տատիկիս փոքր քույրը, ով այդ յոթ երեխաներից ամենափոքրն է, և ում մենք համարում ենք հորաքույր, այնինչ նա հորս մորաքույրն է։ Հորիցս ընդամենը հինգ տարով է մեծ։
-1949թ-ին հորս ու մորս աքսորել են Սիբիր,- շարունակեց տատիկս:
-Դարինկա տատի՞ն էլ։
-Չէ, տատս մնացել էր Գյուլագարակում։
-Առանց Դարինկայի գյուղը ի՞նչ էր անելու,- ասում է հորաքույրս։
-Ղարիբը, Մակարը ու ես Սիբիրում ենք ծնվել։ Նոր Ստալինի մահից հետո բոլոր աքսորվածները արդարացվել են ու ետ են վերադարձել։ Դարինկա տատիս անունը ինձ են դրել, իմ անունն էլ թոռիս են դրել։ Եվ այդպես շարունակ։
Հա, ի դեպ նշեմ, որ Դարինկա նշանակում է Աստծո պարգև:

Առանց նրա

Լուսանկարը՝ Դիանա Շահբազյանի

Լուսանկարը՝ Դիանա Շահբազյանի

-Ուռա~, ման եկած հաց,- ճչում էինք բոլոր թոռներս` վազելով դեպի Երեմ պապը, երբ նա, հանդից տուն վերադառնալով, բացում էր ուսապարկը: Պապս նախիր էր պահում ու ամեն անգամ գործի գնալիս հետը տանում էր հաց, պանիր, խաշած ձու… Ու ամեն անգամ, երբ տուն էր վերադառնում, հետը տարած ուտելիքի կեսը տուն էր բերում, և մենք` յոթ թոռներս, թողնելով տան թարմ հացը, շատ մեծ ախորժակով խժռում էինք «ման եկածը»: Չգիտեմ ինչու, մեզ թվում էր` էդ հացն ավելի համով է, ու մինչև հիմա էլ այդպես ենք կարծում:
Մինչ նախիր պահելը Երեմ պապը եղել է վարորդ, շուրջ քառասունհինգ տարի իր կյանքն անց է կացրել իր մեքենայի ղեկին: Ինչպես ինքն էր ասում. «Նախկին սովետի բոլոր քաղաքներում եղել եմ»: Գրեթե անգիր գիտեր, թե որ քաղաքը որ քաղաքից քանի կիլոմետր է հեռու, բայց վերջին տարիներին մի քիչ շփոթում էր: Ուներ ճանապարհային քարտեզ ու միշտ ուսումնասիրում էր դա: Վերջերս ուզում էինք իմանալ, թե Ռուսաստանի չգիտեմ որ քաղաքից Երևան քանի կիլոմետր է: Վերցրինք պապիկի քարտեզը, և ի՞նչ… Պարզվում է, որ միայն պապիկը գիտեր դրանից օգտվելու ձևը: Ու թեև համացանցով կարողացանք վայրկյանների ընթացքում գտնել մեր ուզածը, բայց ավելի լավ կլիներ, որ պապիկը ողջ լիներ, բացեր քարտեզը ու երկար-երկար փնտրեր:

Պապիկ ուսուցիչը

Երբ առաջին դասարան էի, մեր դպրոցում մի պապիկ կար: Չէի հասկանում` ով էր նա, և ինձ շատ տարօրինակ էր թվում, որ նա ամեն օր գալիս էր դպրոց: Մի անգամ մայրիկիս հարցրեցի, թե ով է այդ պապիկը: Մայրիկս պատմեց, որ պապիկը, որն ինձ տարօրինակ էր թվում, ընկեր Պողոսյանն է` մեր դպրոցի մաթեմատիկայի ուսուցիչը: 

Մեր բախտը բերել էր, որովհետև մեր դասարանը ուսուցչանոցի մոտ էր: Նա հաճախ էր այցելում մեզ և հարցեր էր տալիս տարբեր առարկաներից: Գալիս էր և առաջին հերթին հարցնում էր մեր ազգանունները: Չէինք հասկանում, թե ինչու: Յոթանասուն տարեկանում գալիս էր և մեզ հետ անգլերեն սովորում: Բայց մեր ուսուցիչն ավելի ուրիշ պատմություն ուներ: Նա Հայրենական մեծ պատերազմի վետերան էր, հետախուզության ժամանակ կորցրել էր իր ձեռքը, վերադարձել գյուղ ու իրեն նվիրել աշակերտներին: Շուրջ կես դար աշխատել էր մեր դպրոցում և վայելել աշակերտների և ծնողների սերն ու հարգանքը: Ամեն մայիսի իննի նա պատմում էր իր կյանքի պատմությունը: Ամենահետաքրքիրը նրա ձեռքը կորցնելու պահն էր: Փրկել էր մի ռուս զինվորի և նրա փոխարեն գնացել հետախուզության: 

Չնայած գալիս էր հարևան Գետաթաղ գյուղից Դարբաս, երբեք չէր ուշանում և մեքենա չէր նստում: Ապրում էր մենակ, մշակում էր այգին, մի ձեռքով խոտ էր հնձում, կով կթում: Նրա երեք տղաները ապրում էին մայրաքաղաքում, բայց ինքը երբեք չէր ուզում գնալ մայրաքաղաք` թողնել իր հայրենի գյուղը, կնոջ գերեզմանը և իր կառուցած տունը: Անհուն սիրով էր սիրում աշխատանքը: Ոչ մի րոպե իր կյանքը առանց դպրոցի չէր պատկերացնում, և պատահական չէր, որ ընկեր Պողոսյանին անվանում էին բոլոր ժամանակների ուսուցիչ, դասավանդել էր` և տատիկիս, և հայրիկիս, և ինձ: Ուսուցչուհի մայրս միշտ հպարտանում էր նրանով և միշտ ասում էր. «Ընկեր Պողոսյանը ինձ համար մի համալսարան է, ես նրանից շատ բան եմ սովորում»: 

Արդեն մեկ տարի է, ինչ մահացել է, բայց Պողոսյան ուսուցիչը մեր վայրերում կմնա որպես մեր ժամանակների Մեսրոպ Մաշտոց:

76-ամյա աշակերտը

Եվ այսպես, ձեզ եմ ուզում պատմել մի պատմություն, որը երևի թե չեմ մոռանա իմ կյանքում:

Աշնան օրերից մեկն էր: Ես և քույրս որոշեցինք գնալ տատիկս տուն, որտեղ էլ կմնայինք և այնտեղից առավոտյան դպրոց կգնայինք: Երբ հասանք, ժամը 19-ն էր, և ես միանգամից նստեցի դաս սովորելու, ու հանկարծ տատս ինձ ասաց.

-Բալես, մե քիչըմ բան էլ տուր, ես գրեմ, տեսնիմ` խո տառերը չե՞մ մոռացել:

-Տատ, օր շարադրություն տամ, կըգրե՞ս:

-Հա, բալա ջան, ինչ է օր տաս, կգրեմ:

-Ան, էս թուղթ ու գրիչը ու գրե «Ես և իմ թոռնիկները» վերնագրով շարադրություն:

-Վերնագիրը գրի, դե հմի սա` ինչ գրեմ:

-Տատ, շարադրություն է, դու բդի գրես,- ասացի ես: Այդ պահին ներս մտավ քույրս և ասաց.

-Ես տատին կօգնեմ: Տատ, դու ու մենք իրար հետ կգրենք: Լավ, տատ, դե գրե …

Նրանք սկսեցին գրել, և հանկարծ պապիկս ջղայնացած ասաց.

-Այ աղջի, արի էս կոմ, թող էրէխեքս դաս սորվին,- ասաց տատիկիս:

-Ես իրանց ի՞նչ եմ խանգարըմ,- ու նրանք շարունակեցին գրել:

-Տատ ջան, գրե. «Այսօր ժամը 19-ն էր, երբ իմ թոռնիկները՝ Հարութն ու Մարիամն եկան ինձ տեսնելու»:

-Մայրամ գրեմ, բալա ջան, չեմ կըռնա ըսիգ գրեմ, յ-ն բդի ջնջվի:

-Չէ տատ, Մայրամ չէ, Մարիամ է, սպասե` շտռիխով ջնջեմ:

-Էդ ի՞նչ է, ինչը՞ղ ջնջիր:

-Հադուկ գրիչ է, տատ, շարունակե. «Հիմա պապիկը հեռուստացույց է դիտում»:

-Պապիկը ինչը՞խ կգրվի` մեծատա՞ռ, թե՞ փոքրատառ:

-Փոքրատառ: «Մարիամը շտեմարան է լուծում, Հարությունը տնային աշխատանքներն…»

-Ըստեղ բութ-մութ չկա՞:

-Չէ, գրե.«է կատարում, իսկ ես վերհիշում եմ, 66 տարվա…»

-Հերիք է: Թողեք, ես բըդի «Լրաբեր» նայեմ:

-Ան պրծանք, տատ, էսե գրե ու վերջ: «…ընդմիջումից հետո, շարադրություն գրել»:
-Տակից գրե՞մ ամսաթիվը. 15.11.2015:
-Սխալ գրիր: 215 չէ, 2015 է:

-Դե ջնջե:

-Ջնջի, ան գրե:

Եվ այսպես 76-ամյա աշակերտը շարադրություն գրեց:

erik alexsanyan

Բաբոն

Մեզանից մոտ մեկ դար առաջ Հացառատում ծնվեց մի մանուկ, ով ոչ մի բանով չէր տարբերվում մյուսներից: Մեծանալով աստիճանաբար սկսեց տարբերվել իր հասակակիցներից և մոտ քսան տարեկանում` մի արտասովոր երազ տեսավ, որտեղ նրան էր մոտեցել սպիտակ մորուսով ու սպիտակ հագուստով ծերունի, փոխանցել էր մի թալիսման ու ականջին շշնջացել, որ թալիսմանը նրան ուժ կտա: Վերգինեն` նույն ինքը այդ երիտասարդ կինը, ուշադրություն չդարձրեց երազին: Անցան շաբաթներ և մի սովորական առավոտ` բակը ավլելիս, Վերգինեն գտավ այն թալիսմանը, որը երազում փոխանցել էր իրեն ծերուկը: Նա մի պահ կանգ առավ, չհավատալով գտածին, բայց վերցրեց այն և պահեց իր մոտ: Գյուղում լուրերը շատ արագ էին տարածվում: Մի քանի ժամ հետո ամբողջ գյուղը Վերգինեի մասին էր խոսում:

Բաբոն` նույն ինքը Վերգինեն, ամուսնացավ: Առաջին չորս երեխաներին կորցրեց մանկահասակ տարիքում: Ոչ ոք չէր հասկանում, թե ինչու են նրանց երեխաները մեկը մյուսի հետևից մահանում: Երիտասարդ մայրը հուսահատության մեջ հիշեց թալիսմանը, կապեց այն թևին և մինչև կյանքի վերջը այն անբաժան մնաց իրենից: Շարունակեց ապրել: Ապրել որպեսզի ապացուցի բոլորին, որ ինքը ուժեղ կին է, և դեռ կծնվեն երեխաներ, ովքեր նրան մայրիկ կկանչեն: 
Անցան տարիներ: Բաբոն արդեն վեց երեխա ուներ ու քսանմեկ թոռ:
Արդեն ծեր հասակում երազում նորից այն ծերունին էր եկել և ասել, որ իրենց տան բակի սև մեծ քարերը չի կարելի տեղից շարժել: Նաև փոխանցել էր, որ իրենց բակում գանձեր են թաղված:
Երբ մեծ թոռներն իմացան այդ մասին, սկսեցին փորել ամբողջ բակը, որտեղ հնարավոր էր փորել, բայց ապարդյուն: Գանձերը չգտնվեցին: Թոռներն ուզում էին մեծ քարերը տեղաշարժել դրանց տակ փորել, սակայն Բաբոն արգելեց թոռներին քարերը շարժել: 
Ու մինչև այսօր, թեև Բաբոն արդեն մոտ տասը տարի է չկա, իր երեխաները պահում են իրենց տված խոստումը իրենց մահացող մորը և չեն թողնում ոչ մեկին մոտենալ դրանց: 
Բաբոյի երեխաները մոր պես առեղծվածային ուժ ունեն և ապրում են, որպեսզի իրենց սերունդներին պատմեն մեծ կնոջ ու հիասքանչ մոր մասին: Ես չգիտեմ, թե ինչ է թաղված սև քարերի տակ, գուցե ոչ մի բան: Ինձ համար Բաբոյի գանձը մայրական մեծ սերն է, որ ուժ է տվել իրեն և իր սերունդներին ապրել:
Բաբոն մորս տատն էր…

Իմ արմատները

Ես ու պապիկս հաճախ ենք զրուցում միմյանց հետ։ Տարբեր թեմաների կարող ենք մենք առնչվել մեր թոռ-պապական զրույցներում։ Օրինակ, ամենշոշափվող ու ինձ համար ամենաանհրաժեշտ թեման դասերի հետ է կապված։ Այս տիպի զրույցները հիմնականում հեղեղված են լինում պապիս խրատներով։ Պապս ինձ, ինչպես նաև եղբորս խրատում է լավ սովորել։ Այդ խրատները դարձել են կյանքիս ճանապարհին ամրացված նախազգուշացնող ցուցիչներ, որոնք ինձ ստիպում են ոտքս միշտ պահել սովորելու ոտնակի վրա և միշտ օգնում ինձ առաջ շարժվել։
Մի անգամ մեր զրույցի թեման դարձավ պապիկիս պատմած գեղեցիկ պատմությունը, որ նույնպես խրատական իմաստ ուներ իր մեջ։ Այդ պատմությունը երկու իրար անչափ սիրող սրտերի մասին էր։ Անչափ, որովհետև նրանց չկարողացավ բաժանել նույնիսկ դաժան պատերազմը։ Պատերազմ, որ չխնայելով ոչինչ, խուժեց մարդկանց կյանք և խառնեց այնտեղ գտնվող ամեն ինչ։ Ինչ արած, մեկ է, ինչ էլ անենք, չենք կարող բուժել այն խորը վերքերը, որոնք անջնջելի հետք են թողել զոհված մարտիկների ընտանիքներում, այնպես որ, անցնենք վերոհիշյալ պատմությանը։
Պատերազմն սկսվել էր։ Զորահավաք էր։ Հազարավոր երիտասարդներ, մեկնեցին ռազմադաշտ՝ չիմանալով, թե կվերադառնա՞ն արդյոք հետ, իրենց սպասող ընտանիքներին, թե՞ կզոհվեն ռազմի դաշտում՝ տալով իրենց կյանքը հայրենիքին։ Նրանց մեջ է եղել նաև մեր պատմության հերոսը, ով բացի ընտանիքից, ուներ իրեն սպասող մի ուրիշ, սիրող էակ։ Պատերազմ մեկնելուց առաջ տղան հանդիպում է աղջկան։ Երդում են տալիս հավերժ սիրել միմյանց, հավատալ և երբեք հույսը չկորցնել։ Հենց այս հավատի, սիրո և հույսի շնորհիվ է, որ մեր հերոսը ռազմի դաշտում մի քանի անգամ փրկվել է սպառնացող մահից։
Պատերազմի թեժ պահն էր։ Մեր հերոսը, ով ի դեպ կապավոր էր, գնում էր վնասված կապը վերականգնելու։ Այդ ժամանակ այնքան ուժեղ կրակ է բացվել թշնամու վրա, որ փոշի է բարձրացել, և հերոսը, ոչինչ չտեսնելով, անցել է թնդանոթի առջևով։ Հրետանավորը տեսնելով այդ ամենը, փողը միանգամից մի կողմ է փախցրել և փրկել նրա կյանքը։ Մի ուրիշ անգամ էլ ընկերոջ հետ քայլելիս ականի վրա են կանգնել։ Ընկերը մահացել է, բայց մեր հերոսը նորից է փրկվել՝ կորցնելով ոտքը և աչքը։ Այսպես շատ անգամներ է փրկվել նա և վերջապես, թեև մեկ ոտքով և վնասված աչքով վերադարձել է տուն։ Նա չի հայտնել սիրած աղջկան իր վերադարձի մասին։ Ուրիշներից իմանալով սիրած տղայի վերադարձի լուրը, աղջիկն էլ լուր է ուղարկում նրան գալ իրենց տուն` խնդրելու իր ձեռքը: Չէ՞ որ նրանք հավերժ սիրելու խոստում էին տվել միմյանց։ Չնայած աղջկա ծնողների բացասական վերաբերմունքին, նրանք ամուսնանում են և կազմում լավ ընտանիք։ Ունենում են չորս երեխա, երեք տղա և մեկ աղջիկ։ Հաղթահարելով մեծ դժվարություններ, նրանք կարողանում են ամեն գնով ապահովել իրենց ընտանիքի բարեկեցությունը։
Հա, չմոռանամ վերջում նշել մի շատ կարևոր փաստ, որ այս պատմության հերոսները եղել են պապիկիս հայրն ու մայրը։

Ծաղկաձորյան օրագիր. Մեղրաձորի կոմպոտը

Լուսանկարը՝ Դավիթ Այվազյանի

Լուսանկարը՝ Դավիթ Այվազյանի

Մեղրաձոր, բնություն, գյուղացիներ, կենդանիներ կամ, ինչպես իրենք էին ասում` անասուն, ու հետաքրքիրը գիտե՞ք որն էր, որ խոզին անասուն չէին համարում: Հերթով բոլորին հարցնում էի` անասուն պահո՞ւմ եք, ու ստանում նույն պատասխանը`չէ, մենակ խոզ: Մեջս կասկած ընկավ, ասացի` մտնեմ գոմ, տեսնեմ` ինչ խոզ է: Մտա գոմ, խոզը շատ փոքր էր: Իմիջիայլոց, շատ խելացի էր, երբ ասում էի` նայի նկարեմ, նայում էր: Մի խոսքով, խոզին հանգիստ թողեցի, մեղք էր: Խեղճ կենդանին հոգնեց գլուխը վար ու վեր անելով:

Լուսանկարը՝ Դավիթ Այվազյանի

Լուսանկարը՝ Դավիթ Այվազյանի

Գյուղում շրջում էի: Տեսա մի կնոջ, որը շատ հյուրընկալ էր, մի անգամից նես հրավիրեց` ասելով.
-Արի, տղա ջան, քեզ կոմպոտ տամ:
-Բայց մենք շատվոր ենք:
-Ասա` քանի հոգով եք, էդքան տամ:
Կոմպոտը լցրել էր փոքր շշերի մեջ: Հետո առաջարկեց նկարել իր որդու ձեռքով պատրաստած ճոճանակը: Շատ գեղեցիկ էր, այսպես ասած, արվեստի գործ: Արեցի մի քանի լուսանկար տարբեր դիրքերից: Նկարելու ընթացքում նա կրկնում էր հետևյալ խոսքերը.
-Ը, տղա ջան, էլ ուրիշ հայաթ գեղումը էսպես սիրուն կա՞ր:
-Դե հա, ամեն մեկն էլ յուրովի էին սիրուն:
-Լավ դե, որ էդպես է, արի` թոնդրատունը ցույց տամ:

Լուսանկարը՝ Սեւակ Կիրակոսյանի

Լուսանկարը՝ Սեւակ Կիրակոսյանի

Այս անգամ սովորական թոնրատուն էր, որը կար յուրաքանչյուրի բակում:
-Սիրուն է, չէ՞, տղա ջան:
Շատ բարի կին էր, դրա համար ասացի, որ շատ սիրուն է: Կրկին կոմպոտ հյուրասիրեց, բայց կրկին հրաժարվեցի:
-Գիտեմ շատ համով է, բայց ծարավ չեմ:
Եվս մի քանի անգամ առաջարկելուց հետո էլ չառաջարկեց: Ինչ բարի են գյուղացիները:

Լուսանկարը՝ Դավիթ Այվազյանի

Լուսանկարը՝ Դավիթ Այվազյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կիրակոսյանի

Ծաղկաձորյան օրագիր. Կինոարշավ Մեղրաձորում

Նարդի խաղացողները

Այսօր Մեղրաձորում մենք տեսանք մի փայտե տնակ, որի առաջ հավաքվել էին տղամարդիկ: Նրանց ողջունելով հարցրինք, թե ինչի՞ համար է այդ տնակը: Նրանք պատասխանեցին, թե. «Ծերանոց է»: Այդ պատասխանը լսելով ես մտածեցի, թե ծեր մարդիկ են ապրում այդտեղ, սակայն ներս մտնելով հասկացա, որ ծերուկները այդտեղ հավաքվել են, որպեսզի կտրվեն իրենց առօրյա հոգսերից և նարդի խաղան:
Նրանք իրենց խաղը յուրահատուկ կերպով էին մեկնաբանում. «Էս էրեխեքի խաթր պիտի կրեմ քեզ», իսկ մյուսը ասում էր. «Թոբա թե` կկրես»: Նրանցից մեկի անունը Ջամշևան էր: Նա նշեց, որ իր խաղընկերոջը անվանում են Հանգուցյալ: Պահը բաց չթողնելով՝ հարցրինք, թե ինչո՞ւ են նրան այդպես կոչում, և նա պատասխանեց. «Որովհետև մեծ է, շուտով կմեռնի», և ավելացրեց. «Ես նույնպես մեծ եմ, իմ վախտն էլ է շուտով գալու»: Այնուամենայնիվ, այդ վատ մտքերը շեղելու համար նրանք սկսեցին հումորներ անել և իրենց կյանքից զվարճալի դրվագներ պատմել: Ջամշևան պապը շատ հումորով էր: Նա պատմեց, որ սկզբում սովորել է Շենգավիթում: Երեք տարի սովորելուց հետո նրանք տեղափոխվել են Մեղրաձոր գյուղ, և նորից 7 տարի կրթություն է ստացել տեղի դպրոցում: Նա Երևանում իր սովորած տարիների մասին ասում էր. «Ինչ աղջիկ-տղա տեսնեի ինձնից փոքր, տփում էի: Էդ էր պատճառը, որ երրորդ դասարանում հեռացրին ինձ դպրոցից»:
Ինձ ոգևորեց նաև այն միտքը, որ նրանք լինելով յոթանասունն անց մարդիկ, հոգով մնում էին միշտ ուրախ պատանի:

Լիլիթ Կիրակոսյան, Հրազդան

***

Սվետան

Մեղրաձորցի մի կնոջից հարցրինք.
-Իսկ, այ էն վանքը, բա՞ց ա:
-Հա, քելեք էն դարպասից կանչեք՝ կգան կբացեն,- ասաց իր բան ու գործը թողած ու մեզ հետ զրուցող կինը:
Կրծոտելով մի ուրիշ մեղրաձորցի կնոջ տված խնձորը՝ քայլեցինք դեպի վանք: Մի աղջիկ արագ քայլելով ուզեց շրջանցել մեր խցիկներին ու մեզ, բայց չհաջողվեց:
-Էս վանքը բա՞ց է,- հարցրի ոչ այնքան վանք գնալու նկատմամբ տածած իմ հետաքրքրությունից, ինչքան նրա հետ զրույցի բռնվելու համար:
-Դե՜, ժամի դուռը փակ է: Տեր ունի,- ասաց ու քայլերն արագացնելով՝ «փախավ» մեզնից:
Մտանք վանքի բակ նկարելու համար: Ու քիչ անց տեսանք, որ այն աղջիկը եկավ: Փաստորեն «ժամի տերն» ինքն էր: Մեր հարցին, թե ինչու են վանքի բանալիները հայտնվել իր մոտ, պատասխանեց.
-Դե՜, մեր տունը մոտ ա, համ է՜լ…- Սվետան (այդ էր նրա անունը) պատասխանեց մոմավաճառի սեղանի հետևից:
-Դերասան,- պատասխանեց մեր` ինչ կուզես դառնալ հարցին:
-Բա չէի՞ր ուզի գյուղում թատերական խմբակ լիներ:
-Հա, շատ,- անկեղծ ափսոսանքով պատասխանեց Սվետան:
-Բա որ դարձար դերասան, գյուղում խմբակ կբացե՞ս:
-Չէ,- պատասխանեց գլուխը կախելով, բայց անկեղծ:
-Բա չէի՞ր ուզի ուրիշ երկրում ապրել:
-Հա, ո՞վ չի ուզի,- կիսաձայն ասաց Սվետան, բայց հետո հաստատակամ ավելացրեց,- է՜, չէ, կմնամ մեր գյուղում:
Սվետային դերասան պատկերցնելով՝ մտազբաղ դուրս եկա վանքից:
-Չէ, կդառնա,- որոշեցի նրա ճակատագիրը, ու անցանք առաջ:

Վահե Ստեփանյան, գ. Մալիշկա

Իմ ընտանիքի պատմությունը

Լուսանկարը՝ Շուշանիկ Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Շուշանիկ Հարությունյանի

Իմ ընտանիքի պատմությունն սկսվում է Վանի Այգեստան թաղամասից: Սիրում եմ պատմել իմ ընտանիքի պատմությունը, բայց արժե՞ արդյոք խոսել այդ ցավի ու տառապանքի մասին, որ նրանք են ապրել ցեղասպանության տարիներին, և որ արդեն հարյուր տարի է` չի մոռացվում ո՛չ ցավը, ո՛չ ողբերգությունը: Եվ այնուամենայնիվ, պատմելով կամ վերհիշելով այդ պատմությունները` նույն ցավն եմ զգում, ինչ զգացել եմ առաջին անգամ լսելիս:
Պապիս պապը` Խեչոն, գաղթել է Վանից: Խեչո պապը հայտնի է եղել որպես բարի, ազնիվ և գործունյա մարդ: Մի առավոտ, երբ տեղացիներից մեկը հայտնում է նրան թուրքերի հարձակման բոթը, նրա ներաշխարհը տակնուվրա է լինում, նրա գլխում ծագում է մի մռայլ միտք` հեռանալ իր համար այդչափ թանկ ու սիրելի Վանից: Բայց որքա՜ն ծանր էր այդ, որքա՜ն ցավալի:
Էլ ինչ էր մնում Խեչո պապին, եթե ոչ` հավաքել ընտանիքը և հեռանալ` վերցնելով միայն առաջին անհրաժեշտության իրերը:
Ընտանիքը բաղկացած էր վեց հոգուց, ունեցել է երկու տղա, երկու աղջիկ: Ճանապարհին նրանք ականատես են լինում բազմաթիվ վայրագությունների ու ավերածությունների, կրում են բազում զրկանքներ, որոնք մնում են նրանց սրտերում` որպես չսպիացած վերքեր: Սկզբում նրանք ապաստան են գտնում Էջմիածնում, իսկ որոշ ժամանակ անց ընտանիքի մի մասը գալիս է Իջևանի Թալա (այժմ` Գետահովիտ) գյուղ: Մեր տոհմը սկսվում է Խեչո պապի կրտսեր որդուց` Հարությունից: Երբ նրանք գաղթել են, Հարություն պապը տասնհինգ տարեկան է եղել: Այդ ժամանակից ի վեր մեր գյուղում մեզ անվանում են «գաղթական»: Հետագայում Հարութ պապն ամուսնացել է Մարիամ անունով մի որբ աղջկա հետ: Նրանք ունեցել են հինգ զավակ` երկու որդի, երեք դուստր:
Հարութ պապի մասին բոլորը խոսում են գովեստով, պատմում են նրա հյուրընկալության, անսահման ազնվության և բարության մասին, որ փոխանցվել է Խեչո պապից: Թվում է` այդ ամենը տեսնելուց հետո անհնար է վերադառնալ բնականոն կյանքի, սակայն նա ապացուցում է, որ դեռ կարելի է ապրել: Պապս պատմում է, որ մի օր Հարութ պապը երազում տեսել է Այգեստանը, իր հայրենի տունը, ընկերներին, արթնացել է ու արտասվել: Նա ասել է, որ մի սուր կսկիծ է վառում իր սիրտը: Հարութ պապը երբեք չի փոխել իր բարբառը և միշտ խոսել է Վանի բարբառով: Նա իր տունը կառուցել է գյուղի ծայրին: Եվ ամեն անգամ, երբ տան մոտով մի օտարական է անցել, նա ասել է. «Ղարիբ մարդ է, տու՛ն կանչենք, սովա՛ծ կլինի»: Նա շատ է սիրել ընթերցանությունը, բոլորը պատմում են, որ նրա ձեռքին միշտ գիրք կար, ինչպես նաև օրաթերթ, որտեղ նա միշտ փնտրում էր Վանի մասին տեղեկություններ: Եվ մինչև իր կյանքի վերջը նա հույսը չի կորցրել, որ մի օր կվերադառնա Վան, կգնա իր տուն, ավարտին կհասցնի իր հոր` Խեչո պապի կիսատ թողած գործը: Այս էր նրա նվիրական երազանքը:
Իմ ընտանիքի պատմությունը մի գաղթական հայի պատմություն է` աշխարհասփյուռ հայի պատմություն: Պապիս պապի հուշերը ինձ տանում-հասցնում են մինչև Արևմտյան Հայաստան: Ահա ես այնտեղ եմ` Վանում` Այգեստան թաղամասում: Հրա՜շք, դրախտավա՜յր… Խեչո պապը արտ է արել, ցորեն ցանել:
-Պա՛պ, այդ ե՛ս եմ` քո թոռան թոռը, քո զավակներն ինձ կոչել են Վանուհի` քո կորսված քաղաքի պատվին, քո պատվին, պա՛պ: Ես վերադարձել եմ քո կարոտած էրգիր, եկել եմ, որ շենացնեմ, որ տե՛ր կանգնեմ հող ու ջրին, որ հնձե՛մ այն արտը, որը դու ես ցանել, որ գտնե՛մ այն կճուճով ոսկին, որ դու ես թաղել այգում: Չէ՞ որ այդ աշխատասիրությունը փոխանցվել է ինձ, իմ քույրերին ու եղբայրներին: Դե՛, վե՛ր կաց, պա՛պ, ցու՛յց տուր այն արահետը, որ տանում է դեպի քո երազանքի դուռը: Հայրենասերի քո այդ երազանքը այժմ փոխանցվել է ինձ, այն արդեն իմն է, ողջ հայությանն է… Ես իրականացնելու եմ այդ մեծ հայի սրբազան բաղձանքը, պա՛պ, իմ գերդաստանի՛ նահապետ…