Մանանայի արխիվից խորագրի արխիվներ

arxiv

Եթե ես լինեի կրթության նախարարը

Ահա թե ինչ էին ուզում փոխել երեխաները կրթական համարգում տասը տարի առաջ: Հետաքրքիր է՝ ի՞նչ փոփոխություններ կիրականացնեին այսօրվա երեխաները, եթե լինեին կրթության նախարարը: 

***

Կարո՞ղ եք ասել՝ ինչու եմ ես դպրոցական ամիսներին նիհարում, իսկ արձակուրդներին՝ գիրանում: Ահա պատճառը: Երկուշաբթի առավոտյան ժամը 8:00-ին հազիվ արթնանում եմ, արագ պատրաստվում և չեմ էլ հասցնում մի բան ուտել: Ծնողներս նախաճաշիկի համար որոշ գումար են տալիս, բայց ասա՝ օգտագործո՞ւմ եմ այդ գումարը… Իհարկե՝ ոչ; Հիմա ես դա էլ կբացատրեմ. վայրկյանները հաշվելով սպասում եմ, թե երբ է զանգը տալու: Վազելով երկու հարկ ներքև եմ իջնում, որ բուֆետից մի բան առնեմ, բայց առնո՞ւմ եմ արդյոք…

Դպրոցի կեսը բուֆետում է: Մինչև հերթս հասնում է, արդեն զանգը տված է լինում:

Իմ ընկերներից մեկն առաջարկեց ինձ այս մեթոդը. ուրեմն, եթե ցանկանում ես մի բան ուտել դպրոցում, պետք է 5 րոպե առաջ դուրս գաս դասից՝ ինչ-ինչ պատճառով և գնաս բուֆետ, որ հանգիստ, կուշտ-կուշտ ուտես:

Իսկ բժիշկն ասում է. «Երեխաներ, պետք է կամաց ուտել, երկար ծամել, փոքրիկ կտորներ դնել բերանը և անպայման ուտելուց առաջ ձեռքերը լվանալ»: Լավ, հասկացա, բայց 5 րոպեում կարելի՞ է այդ ամենը անել:

Եթե ես լինեի կրթության նախարարը, այսպիսի օրենք կհրապարակեի, որ դպրոցի յուրաքանչյուր հարկում բուֆետ լինի, յուրաքանչյուր բուֆետում 3 վաճառող, բուֆետում պետք է լինի ուտելիքի մեծ տեսականի, տիրի կատարյալ մաքրություն:

Եթե այսքանը լինի դպրոցի բուֆետում, ամեն երեխա գոհ կլինի իր քաշից:

Գարուն Պարտագճյան

***

Մեր դպրոցի ամենամեծ պրոբլեմը, իմ կարծիքով, դասամիջոցների կարճ տևելն է: Մենք չենք հասցնում մեր կարիքները բավարարել 5 րոպեի ընթացքում: Մինչև դասավորում ես նախորդ դասի դասագրքերը, տեղավորում, դուրս ես գալիս ջուր խմելու, կամ գնում ես բուֆետ, կամ էլ ուզում ես կրկնել հաջորդ դասը, զանգը տալիս է: Եթե ես լինեի կրթության նախարար. կերկարացնեի դասամիջոցները:

Տիգրան Հակոբյան

***

Դպրոցում հենց առաջին ժամին հիշեցի, որ մեր դասարանի Մարիամին դասի տեղը սխալ եմ ասել: Բախտս բերել էր, որ քիմիան 5-րդ ժամին էր: Անհամբեր սպասում էի զանգը տալուն, որ ասեի դասի ճիշտ տեղը: Զանգը տվեց, ներս մտավ տնօրենը: Պետք է հանդես կազմակերպեինք, ամեն դասարանից 5 հոգի պետք է մասնակցեր: Մինչև որոշեցին, զանգը տվեց: Ինքս ինձ ասացի. լավ, մյուս դասամիջոցին կասեմ: Բայց մյուս դասամիջոցն էլ օգտագործվեց ուսմասվարի կաբինետ գնալու համար: Էլի չհասցրեցի: Հետո դասղեկը եկավ ներկա-բացակա անելու: Այդպես մինչև 6-րդ ժամ, 6-րդ ժամից հետո Մարիամը մոտեցավ ինձ և ասաց.

-Հը՞, բան էիր ասելո՞ւ:

-Ուզում էի ասել, որ քիմիայի տեղը սխալ եմ ասել:

-Իմացա, արդեն «2» եմ ստացել:

Եթե ես լինեի կրթության նախարար, կերկարացնեի դասամիջոցները:

Ռիմա Տոֆանյան

***

Զանգը հնչեց: Դասարան մտավ գրականության ուսուցչուհին ու սկսեց բացատրել նոր դասը: Նա պատմում էր Սայաթ-Նովայի մասին: Դե, մենք էլ համարելով անհետաքրքիր, սկսեցինք խոսել միմյանց հետ, գրիչներ փոխանակել: Այդ ժամանակ ուսուցչուհին հայտարարեց, որ հաջորդ դասին Սայաթ-Նովայի երգերն ենք լսելու: Եվ չեք պատկերացնի, թե ինչպիսի լռություն տիրեց մեր դասարանում:

Հաջորդ դասին, երբ սկսեցին հնչել Սայաթ-Նովայի երգերը, լուռ լսում էինք, թեև դրանք ոչ մեկին էլ առանձնապես դուր չէին գալիս:

Եթե ես լինեի կրթության նախարար, դպրոցներում կկազմակերպեի այդպիսի հետաքրքիր դասեր: Բայց քանի որ ես նախարար չեմ, հուսով եմ, որ մեր ներկայիս նախարարն ինքը միջոցներ կձեռնարկի դասերն ավելի հետաքրքիր ու տպավորիչ դարձնելու համար:

Մարիամ Թամազյան

***

Շաբաթվա իմ սիրած օրն էր շաբաթը: Արթնացա և բարձր տրամադրությամբ գնացի դպրոց, տրամադրությունս բարձր էր, քանի որ առջևում մեզ սպասում էր «փրկության օրը»՝ կիրակին: Բայց ուրախ տրամադրությունս երկար չտևեց, քանի որ առաջին դասաժամից ինձ վրա կուտակվեց մաթեմատիկական խնդիրների մի մեծ սար: Մեր «օֆ»-երին ուսուցչուհին արձագանքեց. «Առջևում կիրակի է»: Երկրորդ դասաժամն էլ ուրախալի չէր, մի հսկա տեքստ թարգմանել անգլերենից հայերեն և պատրաստվել ստուգողական գրավորի: Դե, առջևում կիրակի է: Մյուս հանձնարարություններն էլ իրարից հետ չմնացին: Կիրակի է: Ինչպես սկսվեց օրս, այնպես էլ ավարտվեց: Դեռ մի բան էլ ավելի, այդպես էլ անցավ ամբողջ կիրակին:

Եթե ես կրթության նախարար լինեի, կհրամայեի, որպեսզի ուսուցիչները տնային աշխատանքներ չհանձնարարեին, այլ ամեն բան սովորեցնեին դպրոցում կամ էլ գոնե շաբաթ օրը հանգստյան օր անեին:

Սոնա Տոնոյան

***

Դասը նոր էր սկսվել, ու դեռ չէինք հասցրել բացել աշխատանքային տետրերը, երբ լսվեց դասարանցուս՝ Մարկոսի բարձր ձայնը: Նա սովորության համաձայն «շշուկով» գրիչ էր խնդրում իր հարևանուհուց: Նրա «շշուկի» ալիքը տարածվեց ողջ դասարանով և շուտով ընդգրկեց դասարանը: Ոչ մեկի մոտ ավելորդ գրիչ չգտնվեց:

Ուսուցչուհին սկսեց թելադրել: Անցավ մի քանի րոպե: Ուսուցչուհին դեռ թելադրում էր, իսկ Մարկոսը պարապությունից քթի տակ երգում էր և խանգարում դասը: Ես, ստիպված, գրիչս փոխանցեցի Մարկոսին և սկսեցի պայուսակս ևս մեկ անգամ քանդրտել՝ այնտեղից գրիչ գտնելու հույսով: Չգտա: Չէի էլ կասկածում, որ չեմ գտնի: Փոխարենը մի մատիտ հայտնաբերեցի, և մտածելով, որ ուսուցչուհիս շատ չի թելադրի, սկսեցի գրել անմիջապես տետրիս մեջ: Այլևս Մարկոսը մեզ չէր խանգարում: Նա գլուխը կախ գրում էր ուսուցչուհու թելադրածը: Դասին քիչ էր մնացել, իսկ ուսուցչուհիս դեռ թելադրում էր: Դասարանցիներիցս շատերն արդեն քնել էին, իսկ ես չէի կարողանում քնել: իմ քունը չէր տանում, երբ հիշում էի, որ մատիտով այսքան երկար գրվածը պետք է ջնջեի և գրիչով նորից գրեի:

Դե, իհարկե. գրիչս հետ չստացա, իսկ եթե հետ ստանայի, խեղճին պետք է վիրակապերով զարդարեի:

Եթե կրթության նախարար լինեի, գրիչ չունեցող աշակերտներին… Չէ, «պատժի» չէի ենթարկի, որովհետև, անկեղծ ասած, ես էլ եմ մեկ-մեկ գրիչս տանը թողնում: Բայց… Երբ նախարար դառնամ, հաստատ դպրոցս արդեն ավարտած կլինեմ և գրիչ չբերող աշակերտներին ինչ-որ ձևով «պատժի» ենթարկելը ինձ չի սպառնա:

Այ ուրախություն, երբ նախարար լինեմ, ինձ համար քարտուղարուհիս գրիչ կբերի, և ես կազատվեմ «ծանր» գրիչը տանել-բերելու «ծանր» պարտականությունից:

Մանե Տոնոյան

«Մանանայի» արխիվից. 2004թ.

arxiv

Անտեղի մտքեր

-Ալլո:

-Ալլո, բարև ձեզ, Անիին կարելի՞ է:

-Մեկ րոպե,- ինձ է պատասխանում մի անծանոթ սառը ձայն, որը, թեև ինձ չգիտեր, սակայն կարծես թե սպասում էր իմ զանգին:

Սրտի թրթիռով սպասում էի, թե երբ կանցնի այդ «մեկ րոպեն»:

Վերջապես:

-Անին զբաղված է, մի քիչ հետո զանգահարիր, հա՞:

-Լա՛վ, ներեցեք:

Դե լավ, Անի՛, չուզեցիր, հա՞, պատասխանել: Նոր ընկերուհի ես գտել, հա՞, բայց նա քեզ ի՞նչ ընկերուհի, միայն նրա համար, որ մի քանի կցմցած լո՞ւր է քեզ պատմում: Քեզ հարկավոր չեն նրա կցմցած լուրերը, ո՛չ էլ նրա լարած «դավերին» ուշադրություն դարձրու: Այսինքն, չգիտեմ, քո գործն է: Ավելի լավ է դաս անեմ:

Արդեն 10 րոպե անցել է, միգուցե նորի՞ց փորձեմ:

-Ալլո:

-Ալլո, ներեցեք, Անին չազատվե՞ց:

-Ո՞վ է հարցնում:

-Փոխանցեք, որ Մանեն է:

-Մեկ րոպե:

Հեռախոսի միջից ինձ է հասնում.

-Անի՛, Մանեն է:

-Ասա՝ ես իրեն կզանգահարեմ,- այնքան թույլ է լսվում Անիի ձայնը, որ չեմ կարող նույնիսկ գուշակել` արդյո՞ք զայրույթ կա նրա ձայնի մեջ:

Անծանոթուհու ձայնը դարձյալ ինձ է դիմում.

-Մանե՛, Անին քեզ կզանգահարի:

Այս անգամ հեռախոսը ցած դրեցի մի ուրիշ զգացողությամբ:

Այո, հիմա հասկանում եմ, թե ինչ է եղել: Ինձանից նեղացել ես: Ի՜նչ հիմարն ես, չէ՞ որ մի պահ տեսա քո զայրացած հայացքը: Այո, հենց դա է պատճառը: Հասկացա. երբ ես ուրախանում էի մյուս ընկերներիս հետ, այդ ժամանակ մեկը թիկունքիցս հրում էր. Անին էր: Բայց, Անի՛, եթե դու իմ ամենամտերիմ ու ամենալավ ընկերուհին լինեիր, լսափողին կմոտենայիր: Չէ՞ որ ես այսօր տխուր էի և հազիվ էի հասցրել ուրախանալ, ու դու այսպիսի «պատմություն» սարքեցիր: Էլ մի շաբաթ չես ժպտա: Լավ, քո գործն է, դու ինձ չհասկացար:

Արդեն մեկ ժամ անցել է: Դաս էլ չեմ արել: Հեռախոսը զնգաց: Տխուր-տրտում վերցրեցի լսափողը:

-Ալլո, Մանե՛ ջան, կներես, իսկապես շատ զբաղված էի: Նոր կահույք ենք գնել, իրերն էի տեղավորում,- ուրախ ձայնով վրա բերեց Անին:

arxiv

Սուտը

Ես սկսեցի ստել։

Թե ինչպե՞ս եղավ դա, ոչ մեկին հայտնի չէ։ Դրա համար խուզարկու վարձելու կարիք չկա։ Այնպես որ, մի խառնվեք իրար։

Բայց, ախր, հասկանում եք, չէ՞, երբեմն ուղղակի անհնար է առանց ստելու։ Երբեմն էլ ճիշտ ես ասում, բայց չես կարող դիմացինին համոզել։ Սպառնալից ասում է՝ սուտ է…

Առաջին անգամ սուտ ասացի ժուռնալիստիկայի ուսուցչուհուս, բայց դա մի փոքրիկ, անմեղ սուտ էր՝ ի տարբերություն նրա, որ ասացի երեկ՝ դպրոցում։

-Աշխե՛ն, որտե՞ղ է գրականությանդ տետրը,-հարցրեց ուսուցչուհին։

-Ըը՜ը․․․,- դե արի բացատրի, որ ժամանակ չկար գրելու։

-Ես երեկ տվել էի Նարինեին, որ տնայինը արտագրի, տվել է Մարինեին, որն էլ այսօր բացակա է։

-Լավ,- ասաց նա։

Ես շունչ քաշեցի ու նստեցի։ Մի անգամ էլ ընկերուհիս ասաց․

-Աշխե՛ն, Լեոնտևի ձայներիզն ունե՞ս։

Սովորության համաձայն ասացի․

-Այո

-Վաղը կբերես, հա՞։

-Ինչպե՞ս բերեմ, որ չունեմ։

-Բա ասացիր՝ ունես։

-Ես նման բան չեմ ասել։

Ընկերուհիս ձեռքը դրեց ճակատիս, համոզվելու համար, որ ջերմություն չունեմ։

Լավ, էլ չշարունակեմ, թե չէ՝ էլի ինչ-որ սուտ կհնարեմ։

Դե, իսկ դու աշխատի՛ր սուտ չխոսել, դա լավ բան չէ։

Աշխեն Գրիգորյան, 13 տ․, 2001թ.

arxiv

Ինչպես գնացինք կինո

Շավարշը՝ մեր  դասարանի ավագը, շատ ոգևորված տղա է և միշտ ինչ-որ բան է կազմակերպում, որը երբեք այնպես չի ստացվում, ինչպես մենք ենք ցանկանում։ Մի օր նա եկավ դպրոց և ոգևորված ասաց․

-Երեկ գնացել էի կինո։

Եվ սկսեց պատմել կինոնկարի բովանդակությունը, ճիշտ է, ամեն ինչ շփոթելով, սակայն մեզ շատ դուր եկավ։ Իսկ մի քանի օր հետո Շավարշը խորհրդավոր ասաց․

-Եկեք գնանք կինո։ «Գլադիատորն» են ցուցադրում։ Շատ լավն է։ Դասերից հետո մենք գլխապատառ վազեցինք կինոթատրոն։ Մինչև Շավարշը երկար-բարակ խոսում էր տոմսավաճառի հետ, մենք նայում էինք, թե ինչ տեսաժապավեններ էին վաճառում։

-Օ՜, այ սա լավ կինոնկար է,- բացականչեց Արամը։

Ես մոտեցա նրան։

-Սա՞ է լավ կինոնկարը,- հիասթափվեցի ես, տեսնելով, որ հիմար մուլտֆիլմ է։

-Այ, «Աստղային պատերազմները» ավելի լավն է,- և մոտեցա ֆանտաստիկ ֆիլմերի բաժնին։

-Է՜, դա հիմար կինոնկար է,- վեճին խառնվեց Կարենը, որ նայում էր մուլտֆիլմերը,- Արամի ասած ֆիլմը ավելի լավն է, այնտեղ Ջեկի Չանն է գլխավոր դերակատարը,- և նա մատը օդ տնկեց,- պատկերացնո՞ւմ ես։

-Դե, Չանն ուղղակի հիմար է,- արդեն բարկացած բղավեցի ես,-իսկ այ, Բրյուս Լին ճկույթով կդնգստի նրան։

Այդ պահին եկավ կինոթատրոնի տնօրենը։ Պատկերացնո՞ւմ եք։ Եկավ  երևի, որ Կարենին ցույց տա, թե ո՞վ է ավելի ուժեղ՝ Բրյուս Լի՞ն, թե՞ Ջեքի Չանը։

-Ա՜խ, դուք խուլիգաններ,-բղավեց նա,- եկել եք, հերիք չի, մի էնպիսի աղմուկ եք բարձրացրել։ Հիմա ձեզ այնպես դուրս կնետեմ, որ այլևս հետ չեք գա։

Ես ասացի, որ մենք տոմս ենք գնում, և որ խելացի տնօրենն իր հաճախորդներին անպետք ծխախոտի տուփի նման դուրս չի նետի։ Կարծեմ հայրիկն էր այդպես ասում։ Է՜հ, դա այդքան էլ կարևոր չէ։

Տնօրենը հանկարծ փափկեց և գլուխս շոյելով ասաց, որ իմ տոմսը գնեմ և այնտեղից շուտ հեռանամ։ Այդ պահին Շավարշը վերջացրեց զրույցը և մոտեցավ մեզ։

-Վաղը «Գլադիատոր» չկա,- հանդիսավոր ասաց նա,- բայց մենք կարող ենք գալ և ուրիշ ֆիլմ նայել։ Ինչ-որ ռոմանտիկ ֆիլմ է։ Ես շատ տխրեցի և ասացի, որ ինձ այդպիսի զիզի-բիզի ֆիլմեր հարկավոր չեն։ Իսկ Արամն ավելացրեց․

-Մենակ նայիր քո ռոմանտիկ ֆիլմը։

Եվ մենք հեռացանք։ Երեկոյան Շավարշը զանգահարեց և բոլորիս համոզեց։

-Լավ, կգամ, ասացի ես։

-Չմոռանաս փոփ-քորնի փողը,- շարունակեց Շավարշը,- հինգ հարյուր։ Բուտերբրոդների համար էլ բեր յոթ հարյուր կամ,չգիտեմ՝ ինչ արժե։

Ես շտապ ասացի «ցտեսություն» և խոսափողը տեղը դրեցի։ Եթե այդպես շարունակվի, մենք կսննկանանք։ Թե՞ միայն կազմակերպություններն են սննկանում։ Է՜հ, դա կարևոր չէ։

Ես շատ բարձր տրամադրությամբ գնացի քնելու։ Ճիշտ է, այնքան էլ լավ ֆիլմ չէ, բայց դա էլ կարևոր չի։

Մյուս օրը պարզվեց, որ ոչ ոք բացի ինձնից ու Շավարշից կինո չի գալու։ Շավարշը սկսեց խնդրել խնդրել տղաներին, բայց ոչ ոք չէր ցանկանում։

Հետո սկսեց սպառնալ, բռնելով տղաներից մեկի օձիքը, բղավեց․

-Դու մեզ հետ գալի՛ս ես։

-Դե լավ, լավ,- ասաց տղան և վախեցած հեռացավ։

-Այ, այդպես հարցը կլուծեմ,- գոհ բացականչեց Շավարշը,- մի հոգի էլ գա, լավ է։

Եվ նա մատը պարզեց Արամի կողմը․

-Դու գալի՛ս ես։

-Ես այդ ֆիլմին չեմ գա,- վճռական ասաց Արամը, բայց նրա ձայնից զգացվում էր, որ ուզածդ պահին կարող է հանձնվել։

Շավարշը ցանկանում էր շարունակել, երբ մի ուրիշ տղա մոտեցավ մեզ և ասաց, որ այսօր կինոթատրոնում  «Գլադիատորն» են ցույց տալու, և ինքը գուցե գնա դիտելու։

-Ինչպե՞ս թե,- զարմացավ Շավարշը։

-Այ, այդպես։

Մենք որոշեցինք դասերից հետո գնալ կինոթատրոն և ամեն ինչ պարզել։ Այդ պահին զանգը հնչեց, և մենք դուրս թռանք դպրոցից, տոմս գնեցինք և ցանկացանք մտնել դահլիճ, երբ Կարենը հիշեց փոփ-քորնի մասին։ Շտապ հետ գնացինք, բայց Շավարշը ցանկացավ հյութ էլ գնել, և մենք վազեցինք սրճարան։ Այնտեղ երկար վիճելուց հետո գնեցինք 8 շիշ հյութ, չնայած 3 հոգով էինք։ Երբ վերջապես ուզում էինք մտնել դահլիճ, մեզ ասացին, որ հյութ ներս տանել չի կարելի։ Ստիպված դրսում թողեցինք։ Ֆիլմը սկսեց։ Սկզբում Շավարշը մի քիչ փոփ-քորն կերավ, բայց չհավանեց, գրպանից ինչ-որ համեմունք հանեց և սկսեց դրանով ուտել։ Հետո ծարավեց և Կարենի հետ դուրս եկավ հյութ խմելու։ Իսկ ինչ վերաբերում էր ինձ, ես ծարավից խեղդվում էի, բայց չէի կարող դուրս գալ, քանի որ պետք է որոշվեր, թե գլադիատորներից ով է հաղթելու։ Քիչ անց Շավարշենք հետ եկան։ Կարենը շարունակեց նայել, իսկ Շավարշը տեղում շուռումուռ էր գալիս։ Շուտով լսվեց համաչափ խռմփոց։ Շավարշն էր, լսվում էր նաև Կարենի ձայնը, որն ասես գետնի տակից էր գալիս.

-Վա՜յ, մեռա, վա՜յ, օգնեք։

-Ի՞նչ է եղել,- հարցրեցի ես։

-Վրայիցս սրան հանիր։

Ես շտապ Շավարշին մի կողմ հրեցի և շարունակեցի դիտել։ Ֆիլմի վերջին րոպեներին Շավարշը հերթական անգամ ընկավ Կարենի վրա։ Ես այլևս չդիմացա և ուժեղ հարվածեցի նրա վզակոթին։ Նա միանգամից վեր թռավ տեղից և ինքն էլ սկսեց դիտել։ 5 րոպեից ֆիլմը վերջացավ, և մենք դուրս եկանք։

-Շատ լավ ֆիլմ էր,- վերջում ասաց Շավարշը և գնաց տուն։

Գոռ Բաղդասարյան, 13 տ․, 2002

arxiv

Եվ սրտի ծակոց

Այս տարի էլ ծնողներս ինձ ուղարկեցին գյուղ. ես պարտավոր էի հանգստանալ։ Գյուղ գնալ չեմ սիրում, որովհետև ձանձրանում եմ։ Ինչպես և սպասվում էր, օրերն անցնում են միապաղաղ և ձանձրալի։ Սակայն մի անգամ, երբ հայրս եկավ գյուղ, կյանքն ասես փոխվեց։ Նա հովվաշան փոքրիկ ձագ էր բերել։ Ես շատ ուրախացա, բայց ուրախացողը միայն ես էի։ Շանը բնակեցրի իմ սենյակում, թեև մեր գյուղի տունը մեծ բակ ուներ։

-Ես տանը շուն չեմ պահելու,- հայտարարեց մայրս։

-Շանը ես եմ պահելու, դեռ հետս էլ Երևան եմ տանելու,- ասացի նրան։

-Դա դեռ կտեսնենք,- գունատվեց մայրս,- սա ինչ փորձանք էր, որ հայրդ հնարեց, մեզ սա էր պակաս։ Դե արի՝ սրան ճաշ եփիր, կերակրիր, մաքրիր։

-Այդ բոլորը ես կանեմ,- վճռական ասացի ես ու սենյակից դուրս եկա ՝ դեռ լավ չպատկերացնելով, թե ինչ է ինձ սպասվում։

Շունն անխոս իմ հետևից դուրս եկավ, ասես ինքն էլ հասկանում էր, որ անտեղի է հայտնվել մեր տանը։ Սկզբում ես ուղղակի մերոնց հակառակվելու համար էի շանը խնամում, բայց կամաց-կամաց հասկացա, որ նա արդեն կարծես իմ ընկերը լինի, թանկագին մեկը, ում հետ նյարդայնացած ժամանակ դուրս էի գալիս զբոսանքի, շոյում գլուխը, իսկ նա իր թախծոտ հայացքով այնպես էր ինձ նայում, ասես ամեն ինչ հասկանում էր։ Որպեսզի մերոնք հանդիմանելու առիթ չունենային, շատ հետ կապված ամեն ինչ ինքս էի անում. իմ խնայած գումարով կեր էի գնում, ճաշ էի եփում, երբ ուրիշները խաղում կամ հանգստանում էին, տանջվում էի շանը մի բան հասկացնելու․․․ Առավոտյան արթնանում էի շատ շուտ, որպեսզի շանս հանեմ բակ։ Սակայն ինչքան էլ շուտ արթնանայի, շունս իր կարիքները սենյակում արդեն հոգացած էր լինում։ Ես արագ-արագ սկսում էի մաքրել, որ մայրս չտեսնի։ Երբ խոսք էր գնում շանը ուրիշին տալու մասին, բոլորը ոգևորվում էին, ասում, թե ինչ դժվար է խնամելը։

-Այդպես շան համար ավելի լավ կլինի,- պնդում էին միահամուռ։

Բայց ոչ մեկին չէր մտահոգում իմ հոգեվիճակը․ իսկ ե՞ս, չէ՞ որ շունն իմ ընկերն է դարձել։

Ինչքան վերադարձի ժամանակը մոտենում էր,  այնքան անտանելի էր դառնում։ Նույնիսկ շանն էր թախիծ պատել, ասես կանխազգում էր մեր մոտալուտ բաժանումը։

Մի օր էլ եկան շանս տանելու: Ես սենյակից դուրս չեկա, ոչ նրա իրերը հավաքեցի, ոչ էլ հրաժեշտ տվեցի։

Իմ շնից ինձ հիշատակ է մնացել միայն մի քանի կրծած իր, վզնոցը և սրտի ծակոց նրան հիշելիս․․․

Արսեն Բաբաջանյան, 15 տ․, 2002

arxiv

Հաջողության իմ բանաձևը

Երբ փոքր ենք, ամեն ինչ կախարդական է թվում: Թվում է, եթե կախարդական փայտիկ ունենանք, ամեն ինչի կհասնենք: Երբ մի քիչ մեծանում ենք, հասկանում ենք, որ կան բաներ, որոնց առանց կախարդանքի էլ կարող ենք հասնել, պետք է միայն շատ աշխատել: Բայց ուրիշ էլ ի՞նչ է պետք:

***

Եթե ես կախարդական փայտիկ ունենայի, ես բոլոր երեխաներին կերջանկացնեի: Թող նրանք միշտ ծիծաղեն և երբեք չտխրեն վատ գնահատականի համար։ Ես կանեի այնպես, որ մեր դասարանի Իզաբելան երբեք չլացի երկուսի համար, իսկ Ադրինեն չասի, որ ինքը վատ մարդ է միայն նրա համար, որ յոթ է ստացել։

Դիանա Աթանեսյան, 8տ.

***

Ես մի անգամ գետնին կախարդական փայտիկ տեսա։ Ես ուզում էի իմանալ, թե ինչ կարող է փայտիկն անել։ Վերցրեցի և տարա տուն։ Փայտիկը ոչ մի բան չէր անում: Ես հասկացա, որ պիտի կախարդական խոսքեր ասեմ, որ իմ ցանկությունները կատարի։
-Կախարդական փայտիկ, կատարիր իմ ցանկությունը։ Աբես, ֆաբես, կարտոֆ լաբես։ Ուզում եմ ձիավարել իմանալ։
Իմ ցանկությունն իսկույն կատարվեց, և ես ասացի երկրորդը:
-Կախարդական փայտիկ, կատարիր իմ ցանկությունը: Աբես, ֆաբես, կարտոֆ լաբես։ Ուզում եմ լավ ուսուցիչ լինել:
Դարձա, բայց համ էլ մեծացա: Իսկ ես այդպես չէի ուզում, դեռ ուզում էի ընկերներիս հետ խաղալ: Հասկացա, որ մնացածներին էլ է պետք կախարդական փայտիկը։ Եվ որտեղից վերցրել էի, նույն տեղն էլ դրեցի։

Աշխեն Վարժապետյան, 8տ.

***

Եթե կախարդական փայտիկ գտնեի, ես կուզենայի չմուշկ քշել իմանալ, որովետև հայրիկս ժամանակ չի ունենում ինձ սովորեցնելու։ Երբ ես առաջին անգամ գնացի սահադաշտ, ընկա, իսկ ինքն էլ քիչ էր մնում իմ վրա ընկներ ։ Եվ ես չեմ ուզում, որ դա կրկնվի։ Հետո կուզեի գնալ քույրիկիս մոտ, որովհետև նա ապրում է Գերմանիայում, և ես նրան կարոտում եմ: Հետո կիմանայի փայտիկի տիրոջ հասցեն և անունը, կտանեի և կվերադարձնեի։

Արևիկ Նազարյան, 10տ.

***

Եթե ես կախարդական փայտիկ ունենայի, ես կտայի տիրոջը։ Ես կտայի տիրոջը, որովհետև ինձ պետք չի կախարդական փայտիկը։

Հրանտ Նազարյան, 8տ.

***

Երկրորդ դասարան էի, երբ առաջին անգամ պետք է մաթեմատիկայից ստուգողական աշխատանք գրեի: Գնացի տուն: Մայրիկիս հետ սկսեցինք պարապել: Ես կրկնեցի գումարումը, հանումը, բաժանումը և բազմապատկումը: Սկսեցի գրել ստուգողականը: 1+120=122, 7+8=16, 4*4=12: Համոզված, որ 10 կստանամ, տետրս հանձնեցի դասատուին: Հաջորդ օրը իմացա, որ 6 եմ ստացել:
Եկա տուն: Մայրիկիս ասացի գնահատականը:
-Նել, բայց մենք քանի անգամ բազմապատկեցինք, քանի անգամ գումարեցինք ու հանեցինք… Լավ, մի տխրիր, մյուս անգամ բարձր կստանաս:
-Մա՛մ, չեմ կարողանում, ինչքան էլ պարապում եմ՝ չեմ կարողանում ճիշտ գրել:
Մենք շարունակում էինք պարապել, առանց հիասթափվելու: Նա ասում էր, որ ուշադիր գրեմ: Նորից գնում էի, հանգիստ գրում և 10-ի հույսով տետրս հանձնում դասատուին: 6… Նորից: Հինգերորդ դասարանում նորից հայտարարում են մաթեմատիկայի ստուգողական: Մայրիկս օգնեց, պարապեցինք և նորից` 6: Վեցերորդ դասարանում մայրիկս արդեն չէր օգնում, ասում էր, որ մենակ պարապեմ և լավ պարապեմ: Նորից 6, 7: 7-րդ դասարանում նույն գնահատականները՝ 6 կամ 7:
Հիմա 8-րդ դասարանում եմ: Նորից գնում ու հանրահաշվի ստուգողականից 6 կամ 7 եմ ստանում: Արդեն հիասթափված եմ պարապում՝ առանց 9-ի կամ 10-ի հույսի:

Նելլի Հարությունյան, 11տ.

***

Բախտ բերելս որն է, բախտը ձեռք են բերում
-Ու՜ֆ, ինչքան անհաջողություն կա, ինձ պետք է լինի, չէԹ: Ճիշտ եմ էլի ասում, որ բախտ ընդհանրապես չունեմ:
-Հա՜, իսկ իմ դասընկերը հաղթել է դպրոցական օլիմպիադաներում ու մի քանի օրից արտասահման պիտի մեկնի: Խելք է, է՜, խելք…
-Ուսումնարանն ավարտելուց հետո ես էլ եմ ուզում արտասահման գնալ: Դրա համար հիմա ամբողջ օրը պարապում եմ:
…Մարդիկ տարբեր են, նրանց ցանկությունները` նույնպես: Մեկն իր բախտից է բողոքում, մյուսը նախանձով է նայում խելացի մարդկանց հաջողություններին, մեկն էլ ունի նպատակներ և ցանկանում է իրագործել դրանք:
Մեր կյանքը խաղ ու պար չէ: Ամեն րոպե, ամեն վայրկյան ինչ-որ բան փոխվում է: Ոչ մեկս չգիտենք, թե հաջորդ րոպեին ինչ է լինելու, թե ամիսներ հետո որտեղ ենք լինելու և ինչ խնդիրների առաջ ենք կանգնելու: Ուստի, կյանքում պետք է ամեն ինչից որոշ չափով տեղեկություն ունենալ, պետք է չծուլանալ և սովորել:
Նպատակասլացությամբ ոչ բոլորն են փայլում, բայց եթե կան ցանկություններ, որոնք անվերջանալի մտորումների արդյունքում վերածվում են երազանքների, ապա պետք է հստակ քայլերի միջոցով դրանք դարձնել նպատակներ և ամեն կերպ ձգտել հասնել դրանց:
Իսկ բախտը յուրաքանչյուրիս համար էլ ինչ-որ տեղ պակասում է: Դե կյանք է, ինչ արած: Ամեն դեպքում կարծում եմ` եթե բախտը տեսնի, որ դուք խելացի եք, լավատես և նպատակասլաց, ապա ձեզ կյանքում մենակ չի թողնի:

Միլենա Խաչիկյան, 14 տ.

***

Երեք տարի առաջ ես որոշեցի ստեղծել ինտերնետային կայք:Ինձ ասում էին, որ դեռ փոքր եմ, չեմ կարողանա: Այնքան բան կա սովորելու… Բայց ես ինքս ինձ խոստացա ոչ մչն դժվարության առաջ կանգ չառնել: Սկսեցի սովորել
ծրագրավորում և միաժամանակ որոշեցի ստեղծել իմ կայքը: Որ
ճիշտն ասեմ, չէր ստացվում: Ոչ լավ էր աշխատում, ոչ էլ դիզայնն էր
լավը: Այդպես մեկ տարի շարունակ փորձում էի սովորել: Արդեն ստացվում էր, բայց պետք էր սովորել նաև ծրագրավորման չորրորդ լեզուն: Դադարեցրի իմ կայքի վրա աշխատելը, որպեսզի սովորեմ այդ լեզուն: Այդ ընթացքում ստացա իմ առաջին պատվերը: Պետք էր սարքել հայկական շաբաթաթերթերից մեկի կայքը: Սկզբում պատրաստեցի կայքի մեկ բաժինը, իսկ արդեն երկրորդ փուլում մնացած ութ բաժինները:
Հիմա կրկին զբաղվում եմ իմ կայքով:
Արդեն շատ լավ է ստացվում, և ես հուսով եմ, որ այդ կայքի միջոցով
ես մեծ հաջողության կհասնեմ:

Էդուարդ Մկրտչյան, 15 տ.

***

4 թե 5 տարեկան էի: Մի օր երեկոյան անգործութունից միացրեցի հեռուստացույցը: Ոչ մի մուլտֆիլմ չգտա ու հուսահատված կանգ առա ինչ-որ պատահական ֆիլմի վրա:
Ֆիլմն անգլերեն էր, ու, բացի դրանից, արդեն կեսն անցել էր, այդ պատճառով բան չէի հասկանում: Ցուցադրում էին մի եկեղեցի, որի ներսում տարբեր տարիքային խմբի պատկանող տղամարդիկ էին խոսում: Ես արդեն ուզում էի ալիքը փոխել, երբ դեպքերն արագ փոխվեցին: Մարդիկ կարծես մի ինչ-որ բան որոշեցին և դուրս թռան եկեղեցուց: Նրանք դրեցին իրենց սիրուն գլխարկները, հեծնեցին ձիերին ու ինչ-որ տեղ ուղևորվեցին: Կովբոյներ էին: Այդ ֆիլմից ես շատ էի տպավորվել: Դրանից հետո գրեթե ամեն օր փորձում էի ծնողներիս համոզել ինձ ձի ու կովբոյի գլխարկ գնել: Նրանք, բնական է, միայն գլխարկին էին համաձայն, բայց ես ավելի շատ ձի էի ուզում: Խորը դեպրեսիայի մեջ էի, ոչ մեկի հետ չէի ուզում խոսել: Ես իմ ձիուն էի ուզում:
Մի օր ծնողներիս հետ հյուր էինք գնացել: Ես չէի ուզում գնալ, բայց ինձ ի վերջո համոզեցին: Արդեն մի ժամ էր, ինչ տխուր նստած էի և հորս ու ինչ-որ մարդու խոսակցութունն էի լսում, երբ կողքի սենյակից ներս մտավ նա: Նրա փարթամ մազերը, մուգ սև մորթին և դեպի վեր ցցած պոչը ինձ ապշեցրեցին: Այս հմայիչ կենդանին ինձ գերել էր: Դա մի շատ մեծ և հիասքանչ շուն էր: Ես նայում էի նրան և հիանում: Չդիմացա: Աննկատ վեր կացա տեղիցս և շարժվեցի նրա մոտ: Շունչս պահել էի, որ չլսի, թե ինչպես եմ իրեն մոտենում: Շունը պառկած էր, և ես հեշտությամբ թռա նրա վրա ու եղունգներս մարմնի մեջ մտցրեցի: Նա վեր թռավ և սկսեց վազել:
-Նո՛, նո՛,- գոռում էի ես:
Ի՜նչ հրաշալի էր այդպիսի դյութիչ կենդանուն հեծնելը: Թե՛ ես, թե՛ նա հիասքանչ էինք: Չեմ կարծում, որ իմ երևակայական ձին կիսում էր իմ զգացմունքները: Նա շատ շուտ ինձ գետնին շպրտեց ու փախավ: Ընկնելը շատ ցավոտ էր, սակայն ես իմ արարքից գոհ էի:

Ալեքսանդր Սարգսյան, 15տ.

***

Դու չես կարող, դու չգիտես, կտապալվես, ոչնչի չես հասնի, դու… Դու… Դու ոչինչ ես… Եվ մենք մեր ուղեղը լցնում ենք ամեն տեսակ հիմարություններով, միայն թե չկարողանանք երջանիկ լինել, բայց մենք կլինենք…
Իմ գլուխը լիքն է մտքերով, ցանկություններով, բառերով, զգացմունքերով, և ես զգում եմ դրանք… Իմ գլխում ամեն ինչ խառն է շատ, բայց ես կարող եմ… Մտքերս միանգամից կհավաքեմ ու երջանիկ կզգամ ինձ, հակառակ դեպքում կգրեմ, կլցնեմ դրանք թղթերի վրա ու նորից երջանիկ կլինեմ, քանի որ ես ճանաչում եմ ինքս ինձ:
Թղթերիս վրա ես եմ, երազանքներս, մարդիկ, ում ես գտել եմ իմ աշխարհում, անտառի իմ տնակը ու փիսիկս: Ես շատ զբաղված եմ, քանի որ աշխատանքս բավականին բարդ է ու շատ, իսկ ժամանակը` քիչ, բայց իմ աշխարհում երջանիկ պահերը ավելի երկար են տևում, ու ես հասցնում եմ վայելել ազատությունս:
P.S. Ես ամենամեծ բաժակի մեջ կլցնեմ տաք թեյը` առանց շաքարի, կուտեմ ամենաթթու լիմոնը ու կսիրեմ փիսիկիս, քանի որ ես երջանիկ եմ:

Դիանա Շահբազյան, 15տ.

***

-Հաջողություն եմ մաղթում,- ասաց մայրս ու դուռը շրխկացրեց երեսիս: Երևի հոգնել էր նույն նախադասությունն անընդհատ կրկնելուց:
Այդ օրը վերջին քննությունս էր: Ինչքան էլ զարմանալի է, 20 բալից ստացա 19-ը: Շտապեցի ինչքան հնարավոր է շուտ հասնել տուն` հրաշալի նորությունը պատմելու համար: Կրկին դռան հերթապահը մայրս էր:
-Դե՞,- հիասթափված ձայնով հարցրեց նա:
-19-ը ,-ուրախությունից գոռացի ես:
-Ինչքան գիտեմ, ամենաբարձր բալը 20 է, – ձայնի նույն տոնայնությամբ ասաց նա:
Ուրախությունս միանգամիս ցնդեց: Ուրախությունն այդպիսին է` երբ չես կիսում, չքանում է:

Լուսինե Պետրոսյան, 15տ.

***

Առավոտյան վերցրեցի պայուսակս և արագ վազեցի դպրոց: Երբ տեղ հասա, դասասենյակի դիմաց ինձ սպասում էր մեր դասղեկը, ով ինձ տեսնելով ասաց.
-Այ տղա, կարող ա՞` գիտես սանատորիայում ես, երբ ուզում գալիս ես, երբ ուզում` գնում: Ինչի՞ ես երրորդ ժամից եկել:
-Քնած էի մնացել,- ասացի ես ու մտա դասարան: երկու ժամ երկրաչափությունից հետո դուրս եկա դպրոցից և գնացի սկսածս մուլտֆիլմը շարունակելու: Չնայած ես արդեն մի քանի անգամ ստիպված էի նույն մուլտը նորից նկարել, բայց միևնույն է, չէի հանձնվում ու շարունակում էի աշխատել այդ մուլտի վրա, քանի որ շատ եմ սիրում այդ գործը: Երեկոյան էլ անելով միայն մաթեմատիկայի տնայինը, գնացի քնելու: Եվ այդպես ամեն օր: Ես գնում եմ դպրոց, նստում եմ իմ սիրած դասերին, հետո գնում եմ սիրած գործով զբաղվելու: Եվ իմ հաջողության բանաձևն է՝ սիրած գործով զբաղվել: Դրան գումարում եմ աշխատասիրություն, համբերություն և մի փոքր համառություն, և աշխարհի ամենահաջողակ մարդը պատրաստ է:

Նորայր Բարոյան, 15տ.

***

-Լավ կկրկնեք անցածը, մյուս դասին թեմատիկ գրավոր ենք գրելու, դասագրքի սկզբից կկրկնեք, ուշադիր լսեք, որ չմոռանաք,- դասի վերջում հայտարարեց ուսուցչուհիս:
«Ի՞նչ, դասագրքի սկզբի՞ց… այսինքն, համարյա ամբողջ կիսամյակի անցա՞ծը… էն էլ Հայոց պատմություն… Ես կկործանվեմ»,- մտածում էի ես սեղանին համարյա պառկած:
-Մարիա՞մ, լացում ե՞ս,- հարցրեց դասարանցիս:
-Չէ, բայց մյուս դասին մենք բոլորս ողբալու ենք:
«Էն էլ ոնց… Հայոց պատմություն, լիքը թվերով ու դժվար անուններով, որոնք ես ընդհանրապես հիշել չեմ կարողանում: Մի ամբողջ կիսամյակ, այն դեպքում, երբ ես նախորդ դասն էլ չեմ հիշում: Ի՞նչ եմ անելու…»,- տագնապալից մտքերով հասա տուն:
Նստեցի բազմոցին, մտածեցի մեկ րոպե, երկու րոպե, հինգ րոպեից շտապ տեղիցս վեր թռա, լույսի արագությամբ մյուս բոլոր դասերս արեցի և բացեցի Հայոց պատմության դասագիրքը:
-Լավ, հանգիստ, խուճապի չենք մատնվում, հավեսով, սիրուն Հայոց պատմ ենք սովորում,- խոսեց իմ լավատես եսը:
-Հավեսով, սիրով… Հեշտ ես ասում: Էդ ո՞նց ես պատրաստվում սիրով ու հավեսով սովորել, եթե ո՛չ հավես ունես, ո՛չ էլ սիրում ես պատմությունը,- հնչեց իմ հոռետես եսի պատասխանը:
-Հա, լավ, ասացինք առանց խուճապի, ինչքան կարող ենք, այնքան կսովորենք, կստացվի: Կարևորը՝ ժամանակ չկորցնենք:
-Լավ, արա ինչ ուզում ես, էլ չեմ խառնվում:
-Ա՛յ, ճիշտն էլ դու ես անում:
Սկսեցի առաջին դասից, դուրս գրեցի բոլոր թվականներն ու կարևոր իրադարձությունները, դրանք անգիր արեցի: Շատ մեծ դժվարությամբ, բայց ոնց որ հիշում էի: Տեսնելով տառապանքներս, քույրս, ով պատմություն շատ էր սիրում և հեշտությամբ էր սովորում, կրկնում էր.
-Վա՜յ, Մարիա՛մ, վայ…
Ես փորձում էի ուշադրություն չդարձնել քրոջս «վայվայներ»-ին՝ մարտական հոգիս չկորցնելու համար: Գիշերվա թե առավոտվա հինգին սողացի քնելու: Երազիս մեջ Ավետիս Ահարոնյանի հետ Սևրի պայմանագիրն էի ստորագրում…
Եվ վերջապես թեստն իմ առջև էր: Արագ-արագ կարդում էի հարցերը, փորձելով ստանալ ամբողջ ինֆորմացիան, որ իմանամ, հիշո՞ւմ եմ, թե՞ ոչ: «Գիտեմ, այս մեկն էլ գիտեմ, սա էլ գիտեմ… Ոնց որ հիշում եմ…»:
Երջանիկ դեմքով դուրս եկա դասարանից: Թեստը լավ էի գրել, կարելի է ասել՝ շատ լավ: Լավատես իմ եսը ասաց.
-Տեսնու՞մ ես, որ ստացվեց, պետք ա ուղղակի լսես ինձ:
-Եղավ, կլսեմ սրանից հետո, խոստանում եմ:
Վերջին բանն այդ օրվանից, որ հիշում եմ այն էր, թե ինչպես պայուսակս մի տեղ շպրտելով ընկա բազմոցին:

Մարիամ Նալբանդյան, 14 տ.

2012թ.

arxiv

Հե՞շտ է արդյոք երեխա լինելը. մաս 2

 Իմ կարծիքով երեխա լինելը հեշտ չէ, որովհետև մեծերը շատ անգամ երեխաների կարծիքը չեն լսում: Օրինակ, մի անգամ մենք գնացել էինք Հանքավան, պետք է անցնեինք մի բարձր տեղով: Ես խորհուրդ տվեցի անցնել կողքի ճանապարհով, որովհետև ինձ թվաց, որ մեքենայի շարժիչը կվնասվի: Նրանք չլսեցին ինձ. մեքենան թեև չվնասվեց, բայց լավ շրխկաց, և իմ գլուխն այդ հարվածից կպավ դռանը և ցավեց:

 Վարդան Արշակունի, 9 տարեկան

***

-Դե, երեխաներ, – ասաց գրականության ուսուցչուհին, – գրեք, թե ամռանը ինչ եք կարդալու:

Եվ սկսեց դանդաղ թելադրել՝ ասես ցանկանալով երեխաներին տանջամահ անել:

-Չէ,- կամաց ասացի ես, – ինձ դուր չեն գալիս նրա հանձնարարած գրքերը:

Հանկարծ ուսուցչուհին լսեց իմ ասածը.

-Ուրեմն դու քո ուզածը կկարդաս, բայց քանակը այնքան, ինչքան ես եմ տվել:

-Այո,- ուրախ բացականչեցի ես:

Եվ «Սամվելը»:
-Չէ,- սահեց իմ շուրթերից, – սպանեք՝ չեմ կարդա:
-Ինչո՞ւ, – հարցրեց ուսուցչուհիս:

-Դե, ընկեր Ռաֆայելյան, ինքներդ էլ գիտեք, – կմկմալով ասացի ես:

-Լավ, որովհետև հայրասպա՞ն էր:

Ես գլուխս դրական շարժեցի:

«Ինչ լավ է, որ ես փոքր եմ, – մտածում էի ես, – եթե ես մեծ լինեի, դպրոց չէի գնա, և միգուցե ուսուցչուհուս փոխարեն իմ աշխատավայրի տնօրենին ասեի՝ չեմ աշխատի, և զրկվեի աշխատանքից»:

 Էլեոնորա Հարությունյան, 13 տարեկան

***

Երեկ պապիկս իր մանկության ճամբարից մի դեպք էր պատմում, երբ հանկարծ ասաց.

-Ռոմ, ռադիոն միացրու:

«Սիրելի ռադիոլսողներ, այսօր մեր հյուրն է»…

Հաղորդումից միայն այն էի հիշում, որ թեման ճամբարն էր, հիշում եմ վերջին նախադասությունը և վերջին հարցը.

-Բայց Հայաստանի սահմանադրության համաձայն  բոլոր երեխաներն ունեն ճամբարում հանգստանալու իրավունք: Պետությունը կարող է ճամբար ուղարկել միայն 300 երեխայի:

Ես անջատեցի ռադիոն և սկսեցի մտածել. եթե մեր կառավարությունը միայն 300 երեխայի կարող է ճամբար ուղարկել, իսկ ի՞նչ անեն մյուսները, մի քանի տասնյակ հազարավոր երեխաները: Երանի բոլոր երեխաներն էլ ճամբար գնային: Այսպես երազելով ես շարունակում էի լսել պապիկիս պատմությունը, որը հին ու բարի օրերի մասին էր: Երբ գործում էին ոչ թե 6, այլ տասնյակ ճամբարներ: Իսկ ամառվա տապը բոլորիս է անխնա նեղում:

Նարինե Դանեղյան, 11 տարեկան

 ***

-Երեխաներ, հանեք ձեր տետրերը և սկսեք գրավորը:

Իսկ այդ ժամանակ ես նստել, երազկոտ հայացքս հառել էի մի կետի: Հանկարծ մեկը մեջքիցս բոթեց:

-Տղա ջան, քանի՞ անգամ ասեմ, որ հանես տետրդ և սկսես գրել, – բարկացավ ընկեր Համբարձումյանը, – ինչո՞ւ չես գրում, կարո՞ղ ես ինձ բացատրել:

-Հավես չունեմ,- ասացի ես, քանի որ դա այն առաջին բառն էր, որ եկավ մտքիս:

-Տղա ջան, ի՞նչ ասել է՝ հավես չունեմ:

-Ոչ, ընկեր Համբարձումյան, մի նեղացեք, ուղղակի ուրիշ պատճառ կա:

-Կարելի՞ է իմանալ:

-Սիրահարվել եմ, ընկեր Համբարձումյան, – ցածր ձայնով ասացի ես, սակայն ամբողջ դասարանը լսեց:

-Դե, լավ, հասկանալի է: Շարունակիր երազել:

 Դավիթ Բաբայան, 14 տարեկան

 ***

-Ախր, ինչո՞ւ ծրագրային գրքերը չես կարդում, հանրիդ ամառայինները չես անում. չէ՞ որ մաման միշտ բողոքում է, – մտահոգված հարցնում էի քրոջս:

-Է՜, Նանե, լա՜վ, էլի, հիմա էլ դու, ձանձրալի է, չե՞ս հասկանում:

-Լավ, լավ, – թեման փոխեցի՝ հասկանալով, որ այնքան էլ հաճելի խորհուրդ չեմ տալիս:

-Նան, տես, ծաղիկներս լավն են, չէ՞, իսկ էս ծառի մոտից ես ժամերով ամպերն եմ հաշվում, մայրամուտն եմ դիտում, իսկ էս վերջերս էլ Մարսն եմ դիտում:

-Դե լավ, էլ մի փիլիսոփայի, ես գիտեմ, որ այգում քո զբաղմունքը միայն երազելն է:

-Լավ, էդ մի կողմ, էն կինոն նայեցի՞ր, որ ասել էի: Էնքան հետաքրքիր էր: Տեսա՞ր էն մասը, որ աղջիկն իր աստղը գտավ երկնքում:

-Չէ, չեմ նայել, դաս էի անում:

-Է՜, Նան, ինչ անհավես մարդ ես:

Հիմա հասկացա՞ք՝ ինչու քույրս, գրականությունից բացի, էլ դաս չի անում: Նա այնքան ռմանտիկ է, էլ ի՞նչ դաս, ի՞նչ պատմական գիրք: Հիմա ո՞վ է ճիշտ, դաս անողնե՞րը, թե՞ քույրս:

 Նանե Սահակյան, 14 տարեկան:

***

-Էրեխեք, ամառվա համար տված գրքերը կարդացե՞լ եք, – հարցրեց Վահեն:

-Չէ, հա, հո չե՞նք գժվել,-ձգելով արտասանեց Հարութը, և բոլորը լուռ հարգանքով նայեցին նրան: Այդ պահին Հարութը, պարզ է, իրեն յոթերորդ երկնքում էր զգում: Չէ՞ որ նա այդ պահին «իսկական տղա էր», որը չի վախենում ուսուցիչներից, գիտի իր ժամանակը ճիշտ օգտագործել և չի տարվում «ղզիկական» զբաղմունքներով:

-Ճիշտ ա, բա հո չե՞նք նստի գիրք կարդանք, – ասաց Սերգեյը, զզվանքով շեշտելով վերջին երկու բառերը:

Գիրք չկարդալը հիմա այնքան էլ պատվաբեր չէ: Ով չի կարդում, նա հերոս է ուրիշների աչքին: Անընդհատ ասում են.

-Գիրքը քեզ ի՞նչ ապագա:

Պատճառը միայն ծուլությունը չէ, ուղղակի, երբ չես կարդում և բոլորին ասում. «Հո գիրք չե՞նք կարդալու», ապա հերոս ես:

Երեխաներին մնում է ընտրել կարդա՞լ, թե՞ հերոս դառնալ: Ընտրությունն այնքան էլ բարդ չէ:

 Գոռ Բաղդասարյան, 15 տարեկան 

2003թ.

arxiv

Հե՞շտ է արդյոք երեխա լինելը. մաս 1

-Գնա խանութ, թթվասեր ու հաց առ:
-Է՜, մամ, հավես չկա, մինչև վեր կենա՜մ, հագնվե՜մ…
-Կարող ես այդպես էլ գնալ:
-Մա՜մ…
-Վե՛ր կաց, փոշին հավաքի՛ր:
-Լա՜վ, էլի՜:
-«Լավ էլի»-ին ես պիտի ասեմ, քանի ժամ է՝ հեռուստացույցի դիմաց նստած ես: Գոնե վեր կաց, դաս արա:
-Ո՜ւֆ:
-Էլ չկրկնեմ:
-Լա՜վ:
-Ոչ մի լավ:
-Ասում եմ՝ լավ, կգնամ:
-Ես գիտեի, որ կգնաս:
-Ես էլ…

Անուշ Մուրադյան, 14 տարեկան

***

Ասում են՝ յուրաքանչյուր սերունդ իր նախորդից խելացի է 25 տոկոսով: Սակայն բոլոր մեծերն անընդհատ բողոքում են.

-Այս ի՞նչ սերունդ է, կարդալ չի ուզում, սովորել չի ուզում, ոչ մի հետաքրքրություն չունի, մենք իրենց տարիքում…

Ասում են՝ դեռ հին հույներն են բողոքել նոր սերնդից: Սակայն ինձ թվում է՝ մեր մեծերի բողոքը ճիշտ է: Հենց ես, երբ մայրիկս հիշեցնում է, որ դաս պիտի սովորեմ կամ որևէ գործ անեմ, գուցե բարձրաձայն չեմ ասում, բայց մտածում եմ.

-Օ՜ֆ, հավես չունեմ:

Չգիտեմ էլ, թե ինչում: Միգուցե վախենում եմ դժվարություններից կամ, ավելի ճիշտ, ալարում եմ: Այնուամենայնիվ, մի կերպ վեր եմ կենում ու անցնում գործի: Գիտեմ, որ «անհավեսությունը» վատ հատկություն է, բայց պետք է կամքի ուժ ունենալ ու հաղթահարել այդ զգացումը:

Լուսինե Հակոբյան, 14 տարեկան

***

Մի անգամ առավոտյան ժամը 7-ին պետք է գնայինք վազելու: Ես էլ էի ուզում գնալ:

-Մամ, կթողնե՞ս ես էլ գնամ:
-Ո՞ւր:
-Օպերա, մամ, խնդրո՜ւմ եմ:
-Ոչ:
-Մամ, ախր, շա՜տ եմ խնդրում:
-Ոչ, որովհետև եթե գնաս, Սուսիկն էլ կուզենա գալ, Մարիամն էլ: Իսկ նրանք դեռ փոքր են:
-Իրենք չեն իմանա, թաքուն կգնամ:
-Այլևս ոչ մի առարկություն:

Մի խոսքով, առավոտյան շուտ արթնացա ու գնացի, ոչ մեկը չարթնացավ: Բայց քիչ հետո օպերայի բակում հանդիպեցի մայրիկիս… Հիմա անհնազանդության պատճառով պատժվում եմ:

Ռիմա Տոֆանյան, 12 տարեկան

***

Մի անգամ ես և մայրիկս գնացել էինք տոնավաճառ՝ ինձ կիսաշրջազգեստ գնելու: Շատ շրջեցինք տոնավաճառում, և հանկարծ իմ աչքով մի գեղեցիկ կիսաշրջազգեստ ընկավ:

-Մամ, այ մամ, նայիր, ինչ գեղեցիկ կիսաշրջազգեստ է, կգնե՞ս:
-Ոչ, ես ուրիշն եմ տեսել, դա եմ գնելու:
-Բայց ես դա չեմ ուզում:
-Դու չես հասկանում, ինձ մի բարկացրու, թե չէ՝ ոչինչ չեմ գնի:

Ի վերջո մայրիկս գնեց իրեն դուր եկած կիսաշրջազգեստը: Ես ոչինչ չասացի, որ չբարկացնեմ, բայց այդպես էլ այն ոչ մի անգամ չհագա:

Հրանուշ Մուրադյան, 13 տարեկան

***

Մեր հարևան Տիգրանչոն մի օր եկավ մեր տուն: Խաղալիքներս այդ օրը հանել էի մաքրելու: Եկավ և իր թլոշ լեզվով ասաց.

-Ալամ, ալի խալանք:

Նստեց մեծ ավտոմեքենաս, ես էլ սկսեցի քշել նրան: Հայրիկս տեսավ, թե ինչպես եմ խաղում Տիգրանչոյի հետ և ծիծաղեց, բայց ինձ թվաց, որ բարկացավ: Հաջորդ օրը նա ինձ ասաց.

-Դու հո երեխա չե՞ս:

Տիգրանչոյի կողքին ես, իհարկե, մեծ եմ, բայց չէ՞ որ ես էլ եմ երեխա, միայն մի քիչ մեծ…

Արամ Աբրահամյան, 11 տարեկան

***

Այո, շատ հեշտ է, որովհետև ես ոչ լվացք եմ անում, ոչ ճաշ եմ պատրաստում, անում եմ այն, ինչ ուզում եմ:

Մի օր, երբ տանը մենակ էի, չգիտեի՝ ինչով զբաղվել: Որոշեցի ընկերուհուս կանչել, համոզված էի, որ մայրիկս չի բարկանա: Այդպես էլ եղավ: Իսկ մայրիկիս համար շատ դժվար է: Նա ամեն օր աշխատում է, մաքրում է տունը, մեզ է կերակրում, հետևում է շանը և այլն: Երբ ես քնում եմ, մայրիկս, քնաթաթախ նստած, սպասում է հայրիկիս: Երբ հայրս գալիս է, մայրիկս նրան էլ ընթրիք է տալիս և նոր պառկում է քնելու: Մեծ լինելը շատ դժվար է:

Մանե Ծատուրյան, 10 տարեկան

***

Մի անգամ մեր դասարանի աղջիկներով որոշեցինք գնալ կինոթատրոն: Ես զանգեցի ընկերուհուս և հարցրի.

-Հը, Արմինե, թողե՞ց քեզ մայրիկդ:
-Այո, իսկ քեզ թողեցի՞ն:
-Դեռ չեմ խոսել:

Մինչև մայրիկիս գալը ես հավաքեցի սենյակը, ափսեները լվացի: Եթե նա ինձնից գոհ լինի, անպայման կթողնի: Երբ մայրիկս աշխատանքից տուն եկավ, գովեց ինձ: Այ, հիմա կարելի է ասել:

-Մամ, կլինի՞ վաղը Արմինեի հետ գնամ կինո:
-Իսկ ձեզ հետ մեծ մարդ լինելո՞ւ է:
-Ոչ:
-Այդ դեպքում՝ ոչ, դու դեռ փորք ես, ինչպե՞ս պետք է մենակ գնաս, ինչպե՞ս պիտի փողոցն անցնես:

Ընկած տրամադրությամբ զանգեցի ընկերուհուս: Պարզվեց, որ նրա մայրիկը նույնպես չի թողել, իմանալով, որ մեծերիս ոչ ոք չի լինելու:

Նաիրա Չալաբյան, 12 տարեկան

***

-Վա՜յ, գործեր ունեմ,- ասաց մորաքույրս,- չեմ կարող քեզ դասից վերցնել:
-Ես էլ չեմ կարող,- ասաց հայրիկս:
-Զանգենք Լիլիթին, թող ինքը վերցնի:
-Ես կարող եմ ինքնուրույն գալ տուն,- ասացի ես:
-Ոչ մի դեպքում,- ասաց մորաքույրս,- գյուղով անցնելիս որևէ բան կպատահի:

Ասեմ, որ դպրոցի դիմացի երթուղայինը գալիս է մինչև գյուղի կեսը, իսկ այնտեղից մինչև մեր տուն ընդամենը մեկ կիլոմետր է: Այս մեկ կիլոմետրից էլ վախենում է մորաքույրս: Մի՞թե նա չի հասկանում, որ գյուղում շուրջ բոլորն իմ լավ ընկերներն են: Ի՞նչ անենք, որ նրանց չի ճանաչում:

Ծովինար Տալյան, 12 տարեկան

***

Ամառային արձակուրդն է: Տանը հեռուստացույց եմ նայում: Զնգաց հեռախոսը:

-Ալլո, Էլլա:

-Բարև, մամ:

-Ո՞նց ես:

-Լավ եմ:

-Ի՞նչ ես անում:

-Ը՜մմ:

-Էլի երաժշտական ալի՞քն ես նայում:

-Հա: Մամ, այսօր Արմինեն հրավիրեց իրենց տուն:

-Գնալո՞ւ ես:

-Չէ՜, մինչև հագնվե՜մ, սանրվե՜մ, օ՜ֆ, հավես չունեմ: Կասեմ՝ թող ինքը գա մեր տուն:

Քիչ անց զանգեցի Արմինեին.

-Արմին, լսիր, այսօր ես չեմ կարող գալ: Կլինի՝ դու գաս:

-Չգիտե՜մ, մինչև հագնվե՜մ, սանրվե՜մ, տնից դուրս գա՜մ: Հավես չկա:

Դրեցի խոսափողը և պատկերացրի, որ եթե չծուլանայի, հիմա Արմինեի հետ նստած համով-հոտով զրույց կանեինք:

Էլեոնորա Հարությունյան, 14 տարեկան

arxiv

Ծառը

Դասերս վերջացնելուց հետո իջա բակ: Կանչեցի ընկերներիս: Կանգնել էինք, չգիտեինք՝ ինչով խաղանք:

-Վարդան, գնդակ բեր:

-Գնդակ չունեմ, թող Խչոն բերի:

-Իմ գնդակը էն օրը չծակվե՞ց:

-Գևորգ, դու գնա:

-Ես որ գնամ՝ էլ հետ չեմ գա:

-Դե, լավ, կորիզ ցանենք, գոնե մի ծառ կաճի:

Գևորգը երկու կորիզ տվեց: Երկուսն էլ տնկեցինք:

-Ամառը մեծ ծառ կդառնա,- ասաց Գևորգը:

-Հա, լավ կլինի,- ասաց Վարդանը,- վրան տանձ կլինի, ես էլ մի րոպեում կուտեմ:

-Չէ որ էդպես է, տանձի ծառ չի լինի, այլ դամբուլի,- ասաց Խաչիկը,- դամբուլ ոչ մեկդ չեք սիրում, մենակ ես կուտեմ:

-Լավ,- ասաց Գևորգը,- կմեծանա, ինչ-որ բանի ծառ կդառնա: Լավ կլիներ՝ ամեն մի ճյուղի վրա մի միրգ աճեր. տանձ, խնձոր, դեղձ, թեկուզ՝ դամբուլ:

Մինչև գիշեր ջրեցինք ու ջրեցինք: Սպասում էինք, թե երբ է դուրս գալու:

Բայց ժամը տասին մեր ծնողները մեզ տուն կանչեցին: Այդպես էլ չիմացանք, թե ինչի ծառ դուրս եկավ:

Գոռ Բաբլոյան, 10տ., 2001թ.