Մեր փողոցը փոքր է, երևի, ոչ թե փողոց է, այլ՝ թաղամաս, որտեղ իրար դեմ դիմաց շարք են կանգնել միանման ու մռայլ շենքերը, որտեղ ապրում են ոչ պակաս մռայլ մարդիկ: Առավոտյան շենքերի բակերը դատարկ են, միայն հատուկենտ մարդիկ են անցնում՝ հորանջելով ու երթուղային տաքսի կանգնեցնելով: Հետո բացվում են կրպակները, որոնք իրար հետևից շարվել են փողոցի երկարությամբ: Լսվում են նաև հաց գնող երեխաների ձայները.

-Սուրիկ պապի, հաց ունե՞ք:

-Ունեմ, քեզ համար ինչպե՞ս չունենամ,- ջերմորեն պատասխանում է Սուրիկ պապին ու մեկնում հացը:

Մի ակնթարթում փողոցը լցվում է աշակերտական պայուսակներ կրող երեխաներով: Շտապող ամբոխի վերջում ճեմում են բարձր դասարանցիները՝ առանց աշակերտական պայուսակների, միայն մի տետրով ու լաքապատ կոշիկներով: Որոշ բարձր դասարանցիներ դպրոց են գնում սեփական մեքենաներով՝ երաժշտությունը բարձր միացրած: Առանց կանոնները պահպանելու՝ նրանք սլանում են ու փողոցն անցնող աղջիկներին ազդանշան տալիս: Փողոցը դատարկվեց, դասերն սկսվեցին:

Միշտ գոգնոցով կոշկակար Արսենը բացում է իր նարնջագույն կրպակը, որն ավելի շատ նարդի խաղալու վայրի է նմանվում:

Կեսօրին դուրս է գալիս գեր Արև տատիկը և մրգեր է վաճառում հենց մայթի վրա: Ժպիտը նրա դեմքից երբեք չի հեռանում, և ամեն անգամ, երբ ինձ տեսնում է, ասում է.

-Բալես, Աստված քեզ պահապան:
Մոռացա նշել, որ մեր թաղում է գտնվում հրշեջ ծառայությունը՝ բարձր շենքերով, հատուկ հրապարակներով և այլն: Նրանց բակը բավականին մեծ է, այդ պատճառով էլ տղաներն այնտեղ են հաճախ ֆուտբոլ խաղում, բայց խաղն ընդհատվում է, երբ լսվում է հրշեջ մեքենայի սուր ազդանշանը: Այդ մեծ կարմիր մեքենաները տագնապահարույց ձայն ունեն: Երբ անցնում են մեր փողոցով, թվում է, թե երկրաշարժ է:

Կեսօրից հետո բակը լցվում է երեխաներով: Ամեն հինգ րոպեն մեկ լսվում է մեր բակի Մանանի ձայնը. «Դաղալ եք, հա՜»: Մեր պատուհանի տակ մի երեխա է կանգնում և անվերջ գոռում՝ մա-մա՜: Ճիշտն ասած, ես այդ երեխայի անունն էլ չգիտեմ:

Ես բակ եմ գնում շանս հետ: Ասեմ նաև, որ շունս շատ բարի է, բայց փոքր-ինչ սարսափելի տեսք ունի: Մենք քայլում ենք փողոցով: Երիտասարդ կինն իր փոքր երեխայի հետ կանգնած է ինձնից հեռու, բայց, միևնույն է, գոռում է.

-Շանդ այն կողմ տար:

Նստարանի վրա նստած տատիկները բամբասում են: Երբ նրանց կողքով անցա, լսեցի. «Մի դու սրա շանը նայիր» բառերը, բայց ուշադրություն չդարձրեցի. վարժվել եմ արդեն: Ի՞նչ կարող եմ անել, եթե մեր հարևանները կենդանիներ չեն սիրում, երևի դա է պատճառը, որ նրանցից շատերն այդպիսի չար դեմք ունեն:

Էլեն Գյուլնազարյան, 13տ., 2003թ.

Դեռ տանն եմ: Հեռախոսը զնգաց: Ընկերուհիս էր զանգողը: Ես նրա հետ մի քիչ չաչանակեցի, ասացի, որ զբոսայգում կհանդիպենք:

Հունիս ամիսն է. իմ սիրած ամիսը, որ ասես հրաշք լինի, երբ արձակուրդները նոր են սկսվում, և երբ ոչ ոք դեռ հանգստի գնացած չի լինում: Հունիսին դասընկերներիս չեմ կարոտում, թեև արձակուրդ է, որովհետև զբոսայգում հանդիպում ենք, հանգիստ, առանց մտածելու դասերի մասին: Քույրս ու եղբայրս պատրաստ են: Հայրիկս այս անգամ մեզ հետ չի գալու (որոշել է տանը մնալ, որ առանց մեր աղմուկի ինչ-որ բան գրի): Մայրս կոշիկները հագավ, ու տանից դուրս եկանք: Բոլորը կարծում են, թե մենք զբոսայգի ենք գնում: Միայն թե ես, հանկարծ ոչ մեկին չասեք, զբոսայգի չեմ գնում: Ես գնում եմ հրաշքին ընդառաջ: Շատ եմ ուրախանում, երբ տեսնում եմ, որ մարդիկ հանգիստ են ու ոչ մի տեղ չեն շտապում: Մի քիչ մութ է այգում, ծառերն էլ բարձր են, կարծես անտառում լինեմ, այն էլ՝ մարդկանցով լի անտառում: Կարելի է այն սպիտակ մազերով տատիկից արևածաղիկ գնել: Իհարկե, նա կպնդի, որ արևածաղիկ գնողները պետք է կշռվեն, ես կկշռվեմ արդեն ծանոթ կշեռքով: Իսկ նա շաբաթվա մեջ 7-րդ անգամ, ամսվա մեջ՝ 30-րդ, նույն՝ բարեհամբույր տոնով կկրկնի իմ քաշը: Ա՜խ, ու՞ր էր, թե աշխարհի բոլոր մարդիկ այդ տատիկի պես բարի լինեին:

Զբոսայգում բոլորը հանգիստ զրուցում են իրենց հոգսերից ու դժվարություններից, երբեմն, նույնիսկ, միմյանց չեն էլ լսում, միայն խոսում են ու, երևի, այդպիսով թեթևանում: Միգուցե միայն ծառերն են նրանց լսում կամ Գետառը, կամ էլ՝ քամին, միևնույն է, թե ով, կարևորն այն է, որ բոլորը հանգիստ, շատ հանգիստ են:

Նանե Սահակյան, 14տ., 2003թ.

Մենք երկու երեխա էինք` ես և քույրիկս: Մեզ համար ուրախ և անհոգ ապրում էինք. ուտում, խաղում, քնում: Հավանաբար դա իմ կյանքի ամենաերջանիկ օրերն էին: Այն լուրը, որ ընտանիքում նոր անդամ պիտի հայտնվի, ինձ ուրախացրեց. նոր խաղընկեր կամ, ավելի ճիշտ, նոր խաղալիք: Ես արդեն գիտեի, որ իմ ապերիկի անունը Ստեփան է լինելու:

Եղբորս ծնվելու օրերին մենք տատիկիս տանն էինք ապրում: Չեմ հիշում` իրո՞ք այդպես էր, թե՞ ես եմ հնարել, բայց ամեն օր գնում էինք հիվանդանոց և պարանով ուտելիքը բարձրացնում վերև` մայրիկիս մոտ:

Վերջապես եկավ այնքան սպասված օրը: Մայրիկս ու եղբայրս տուն էին վերադառնալու: Ճիշտն ասած, ես մի քիչ հիասթափված էի: Եղբայրս սև էր, ճղճղան ու լացկան: Ճիշտ է, տուն բերելուց հետո սպիտակեց, բայց մյուս երկու հատկությունները դեռ մեջը կան:

-Մամ, ինչո՞ւ է լացում,- միամտորեն հարցրեցի ես:

-Ափսոսում է այս աշխարհը գալու համար,- պատասխանեց մայրիկս:

-Դե արի հետ տանենք, որ չի ուզում,- առաջարկեցի ես, բայց ոչ ոք չլսեց, քանի որ բոլորը զբաղված էին նորածնով:

Ես շրթունքներս ուռեցրած նստեցի մի անկյունում` սպասելով, որ որևէ մեկը կգա ինձ մխիթարելու: Սակայն ինձ վրա ուշադրություն դարձրեց միայն քույրս, բայց նա հաշվի մեջ չէր, քանի որ ընդամենը երկու տարեկան էր:

-Աղղղղ, ղղ…,- բազմոցի վրա պառկած` փոքրիկ ոտքերն ու ձեռքերը շարժելով ղունղունում էր եղբայրս:

-Զիբիլ,- բարկացած վրա բերեցի ես:

Քույրս երևի կիսում էր իմ զայրույթը, քանի որ մի անգամ ինձ օգնեց «մահափորձ» կատարել եղբորս դեմ: Մենք նրան դրել էինք գետնին և բարձերը լցրել վրան: Եվ եթե մայրիկս ժամանակին չհասներ, ապա այժմ աշխարհում մի տղա պակաս կլիներ:

Չգիտեմ, թե ինչքան շարունակվեց իմ և եղբորս «հակամարտությունը», բայց օրերից մի օր հասկացա, որ շատ եմ սիրում այդ կամակոր, չարաճճի փոքրիկ արարածին: Ու արդեն մայրիկիս խնդրում էի.

-Մամ, տուր մի քիչ էլ ես գրկեմ ապերիկին:

Մայրիկս տալիս էր բարուրը ու տակից բռնում:

-Մամ, թո՛ղ, չեմ գցի,- դժգոհում էի ես:

Ես միանգամից չհասկացա, բայց հիմա արդեն գիտեմ, որ եղբորս ծնվելու հետ մեր տուն է մտել ոչ միայն ուրախությունը, այլ նաև այն անխուսափելին, որը կոչվում է հասունացում:

Լուսինե Հակոբյան 14տ., 2004թ.

-Ես կարմիր թշիկներով տիկնիկ չեմ ուզում,- լացակումած ասաց քույրս՝ առաջին անգամ տեսնելով ինձ` ծածկոցով փաթաթված, գունդուկծիկ արած, անշարժ դրած անկողնու վրա. իսկապես որ՝ տիկնիկ:

Երբ քրոջս բացատրեցին, որ ես իսկական մարդ եմ, միայն թե` փոքրիկ, նա, չգիտես ինչու, ինձ շատ սիրեց: Դա հիմնականում արտահայտվում էր նրանով, որ տատիկիս հետ ինձ մեջքի վրա պառկեցնում էին գորգին, և երբ ես բլոճի նման փորձում էի շրջվել փորի վրա, բայց մոտս ոչինչ չէր ստացվում, սկսում էին ծիծաղել վրաս: Կամ` երբ արդեն մի քիչ մեծ էի ու թաշկինակին «չանչինակ» էի ասում, դաշնամուրին՝ «ջամփարուր», իսկ պատառաքաղին՝ «պատարագ», նրանք ջանք չէին խնայում ծիծաղելու վրաս: Ես էլ ասում էի.

-Կգնամ մանկապարտեզ, կոնֆետ կուտեմ, թուղթը ձեզ չեմ բերի,- ու մտածելով, որ դա մեծ պատիժ է նրանց համար՝ նեղանում էի, գնում, մի որևէ մութ անկյունում թաքնվում: Բայց չէր անցնում երկու րոպե, և ես հաշտված վերադառնում էի ու առաջարկում վարդի մասին հանելուկ ասել կամ նման մի բան:

Մի անգամ էլ նեղանալով` թաքնվեցի լոգարանում ու դուռը կողպեցի, բայց կողպեքը չէի կարողանում բացել և կես ժամ այնտեղ մնալուց հետո հանձնվեցի:

-Լավ, գոնե թաշկինակ տվեք, եթե դուռը չեք ուզում բացել,- միամտորեն խնդրում էի ես լացակումած, բայց մայրս ու քույրս, ցավոք, դուռը բացել չէին կարողանում, իսկ հայրս տանը չէր, և ես ստիպված էի սպասել, մինչև մեր հարևանը կբարձրանար վերև ու ինձ կազատեր:

Անուշ Մուրադյան 14տ., 2003թ.

Ընկերոջս՝ Հովիկի ծննդյան օրն էր: Դասամիջոցին մենք նրան նվերներ տվեցինք: Բոլորս գործնական նվերներ էինք բերել՝ փողկապ, հաշվիչ, նոթատետր… Հոբելյարը երջանիկ էր, արդեն մի տոպրակ նվեր էր հավաքել: Երբ դասերը վերջացան, Հովիկը մեզ հրավիրեց սրճարան: Գնացինք «Սմակ»: Քանի որ շատ սոված էինք, արագ կերանք-խմեցինք, տասնհինգ րոպե հետո էլ սրճարանում անելիք չկար:

Ընկերներս գնացին տուն, իսկ ես դեռ պետք է սպասեի հայրիկիս: Ես կարծում էի մի երկու ժամ կմնանք սրճարանում, դրա համար ասել էի՝ ուշ գա իմ հետևից: Ստիպված պետք է փողոցում սպասեի ծնողներիս: Տեսա՝ ուշանում են, սկսեցի զբոսնել: Վայելում էի գարունը: Մի կես ժամ վայելեցի: Ծնողներս ուշանում էին: Ես դեռ հիանում էի գարնան գեղեցկությամբ, որն ինձ արդեն այնքան էլ գեղեցիկ չէր թվում: Եվս մեկ ժամ անց զոռով նայում էի գարնանը, արդեն չէի կարողանում հիանալ:

Ծնողներս չկային ու չկային, ես սովածացա: Հետո արդեն զահլես գնաց գարնան գեղեցկությամբ հիանալուց: Մտքումս սկսեցի հայհոյել թե գարունը, թե Հովիկին: Այ, եթե նվեր գնած չլինեի, էդ փողով հիմա ուտելիք կառնեի, կուտեի: Դա էլ օր է գտել ծնվելու՝ գարնանը: Գոնե մի օր ուշ ծնվեր՝ համ ես կուշտ կլինեի, համ էլ ինքը՝ երիտասարդ: Մինչ պատկերացնում էի, թե ինչ ուտելիքներ կարող էի գնել նվերի փողով, ծնողներս եկան:

Մուշեղ Բաղդասարյան, 11տ., 2001թ.

Մի անգամ իմ դասընկեր Արմանը դասամիջոցին հայտարարեց.

-Ես գնում եմ հոգի կանչելու, ո՞վ է գալիս հետս:

-Ի՞նչ է պետք, անտեսանելի գլխա՞րկ, թե՞ կախարդական փայտիկ:

-Ձեռ առ, ձեռ առ,- ասաց Աննան:

-Մեզ պետք կգա մոմ, ափսե և ստվարաթուղթ:

-Ես էլ եմ գալիս,-բղավեցի ես:

Մենք «զինված» մտանք դպրոցի նկուղ, մոմը վառեցինք:

-Հոգի՛, ասա՛, ի՞նչ եմ ստանալու ստուգողական աշխատանքից:

Նա իր հաստ ձայնով ասաց.

-«Երկուս»:

-Ի՞նչ,- բարկացավ Վահեն,- իսկ մնացա՞ծը:

-«Երկո՜ւս»,- կրկնեց անդրշիրիմյան ձայնը:

Մենք խուճապի մատնվեցինք. բոլորս գոռգոռում էինք, վազվզում, շոշափում պատերը` որոնելով լույսի կոճակը:

Լույսը վառվեց, և ի՜նչ… Նկուղի հատակը պատվել էր հալած մոմով և ափսեի փշրանքներով: Իսկ կենտրոնում կանգնած էր մեր տնօրենը:

Անահիտ Ղազարյան, 14տ., 2002թ.

Հնչեց դպրոցի զանգը, ես արթնացա: Պարզվում է, որ ոչ թե դպրոցի զանգի ձայնից եմ արթնացել, այլ հացի փռի դռռոցի ձայնից, որը երազիս մեջ, իբրև սարսափ-ձայն, հնչում է ճիշտ դպրոցի զանգի նման: Քնաթաթախ մոտենում եմ պատուհանին, բացում ու դուրս կախվում: Տարածվում է թարմ հացի հոտը: Քիչ հետո հնչում է երկրորդ զանգը՝ կանաչ մեքենայի ազդանշանը:

Հիմա դպրոցի ճանապարհին եմ, որը հիշեցնում է շինհրապարակ՝ քարքարոտ, վնասված խողովակաշարերի ջրով ողողված: Այս «կանաչ» ու դեպի գիտությունը տանող ճանապարհով ինձ հետ միասին շատերն են անցնում:

-Բարև, Մանե,- ինձ է նայում ժանգագույն մազերով մի դեմք, որը խանձված եգիպտացորեն է հիշեցնում,- Սոնան դասի գալո՞ւ է:

Քրոջս դասընկերն է:

-Այո, հիմա կիջնի, մազերն է սանրում:

Առաջ եմ գնում, որտեղ գրեթե միշտ տեսնում եմ դասընկերոջս՝ լույսով ողողված դեմքը:

-Բարև:

-Բարև,- քնկոտ ձայնով ողջունում եմ:

Ես նրան շատ եմ հարգում ու սիրում: Նա իմ ամենամոտ ընկերն է:

Հիմա դասից վերադարձել եմ: Ժամը երկուսն է, խոհանոցում խաղաղ ճաշում եմ: Իսկ պատուհանիս տակ.

-Պապ, Աշոտին ասա հեծանիվն ինձ տա:

-Այ տղա, հեծանիվը տուր Գևորգին:

Նախաճաշեցի: Հիմա գազօջախի մոտ ցցված՝ սուրճ եմ եփում: Դրսում.

-Այ տղա, Տիգրան, տուն արի: Արի, դաս արա,- մեր հարևանուհու ձայնը դուրս է թռչում պատուհանից և քիչ է մնում՝ ձայնին հետևի և ինքը՝ հարևանուհին:

-Հա, մամ, հիմա գալիս եմ:

Սա ամենահետաքրքիր պահն է. պետք է Մուշին դուրս իջեցնեմ: Երբ սայլակի մեջ մի կերպ հանգիստ գտած եղբորս թաղամասի հետ եմ ծանոթացնում, գժի եմ նմանվում, քանի որ սայլակ վարել չգիտեմ: Անցնում եմ տղաների «լավագույն տասնյակի» կողքով: Այդ կազմի մեջ են Ծիտը, Մխոն, Բիձան, Աբոն… (շարունակությունը չգիտեմ):Նրանց չեմ սիրում բոլորովին, հատկապես՝ Աբոյին, որովհետև «տասնյակում» առաջինն է, իսկ իմ կարծիքով՝ առաջին տեղը պետք է գնած լիներ խանութպան-ավագանի Արոն: Եղբորս «ջիպը» ջարդուխուրդ անելով՝ առաջ եմ գնում: Այդ ժամերին մանկապարտեզի բակում միշտ տեսնում եմ ընկեր Արուսին՝ բարության ու հեքիաթների թագուհուն: Նրա՝ ծիծաղից առաջացած կնճիռներն ինձ հիշեցնում են «Ծիլիմոնի հեքիաթը», որն ինձ էր ուղեկցում մինչև աչքերս փակվելը: Շատ եմ սիրում ընկեր Արուսին: Նա հիմա ուրիշներին է պատմում, բայց, չգիտեմ, հեքիա՞թ, թե՞ Զոռոյի արկածները:

-Ատո,- մատը տնկած՝ բլբլում է Մուշը:

Նրա ձայնից արթնանում եմ: Հիմա տանն եմ, ժամը վեցն է: Խոհանոցում դաս եմ սովորում, համենայն դեպս, սեղանիս վրայի գրքերն ինձ են սպասում:

-Պապ, Գևորին ասա, թող հեծոն ինձ տա:

-Տիկո տղա, շուտ տուն արի,- Նառա մորաքույրն է:

-Ա՜, չեմ գալիս:

-Այ տղա…,- գնաց…

Գրքերս ինչպես որ շարված էին, այնպես էլ մնացին շարված, միայն թե հիմա ժամը ութն է:

-Մի տուն արի, Տիգրան տղա, քո վերջը կտեսնես…

Իմ փողոցի մասին շատ բան չեմ կարող պատմել, որովհետև ողջ օրը «դաս եմ անում», դուրս չեմ իջնում ու հիմա էլ ժամանակ չունեմ, որ պատմեմ, որովհետև շատ դաս ունեմ սովորելու:

Մեր թաղամասից տեղափոխվելու ենք շուտով: Բայց ես կկարոտեմ իմ ձանձրալի ու տխուր թաղը:

Մանե Տոնոյան 15տ., 2004թ.