-Բարև,-կրկնեցի ես:

Նա, մի քիչ մտածելուց հետո ասաց.

-Բարև:

-Անունդ ի՞նչ է:

-Տարոն:

-Քանի՞ տարեկան ես, Տարոն:

-Ը՜մ… յոթ:

-Դու մեր դպրոցից ե՞ս:

-Ես դպրոց չեմ գնում:

-Ը՜մ… Երևի մյուս տարի ես գնալու… Չէ՞:

-Չգիտեմ: Բայց մի օր անպայման կգնամ:

-Իսկ ինչի՞ հիմա չես գնում: Մամա, պապա ունե՞ս,-էլի տեղ տվեցի հետաքրքրասիրությանս` առանց ուրիշի զգացմունքներին նայելու:

-Ունեմ:

-Աշխատո՞ւմ են:

-Հա: Փախստական են աշխատում: Պապան վաղուցվանից է փախստական աշխատում, որովհետև ուրիշ աշխատանք չեն տալիս:

-Էդ ո՞րն է փախստականի աշխատանքը:

-Որ դու գնում ես ուրիշ տեղ ու քեզ կեղտոտ, քանդված տուն են տալիս: Ու էդ աշխատանքի համար փող չեն տալիս: Դրա համար էլ դպրոց չեմ գնում: Բայց հենց պապան աշխատանքը փոխի` կգնամ:

Նա մի պահ նայեց իր պաղպաղակին, մոտեցրեց բերանին, որ ուտի, բայց հետո իջեցրեց: Նրա աչքերից արտասուքներ հոսեցին, որոնք թափվում էին մի քանի րոպե առաջ իրեն հետաքրքրող պաղպաղակի վրա:

-Էլի դու փչացրիր մարդու տրամադրությունը…,- մտածեցի ես, ավելի լավ է, ուրախ թեմայից խոսես, դե, մտածիր:

Արդեն բերանս բացեցի, որ խոսեմ Վիննի թուխից, բայց ընկերներս եկան ու ինձ քարշ տվեցին իրենց հետ: Մենք գնում էինք սրճարան: Այնտեղ մենք լավ ժամանակ ենք անցկացնելու, իսկ Տարո՞նը… Ի՞նչ է լինելու նրա հետ: Կգնա՞ դպրոց, թե` չէ… Չգիտեմ: Գիտեմ միայն, որ նա կշարունակի ուտել իր պաղպաղակը, բայց տասնապատիկ տխուր տրամադրությամբ, իմ շնորհիվ:

Էլեոնորա Հարությունյան 15 տ., 2003թ.

-Դավ ջան, դուրս արի, մի քիչ խաղա երեխաների հետ,- ասաց մայրիկս՝ ինքն իր ասածին չհավատալով:

-Մամ, ես ե՞րբ եմ դուրս եկել, որ այսօր դուրս գամ: Սակայն… Լավ, մի քանի րոպեով դուրս կգամ:

Ես բացեցի դուռը, բակում կարծես կինո էր նկարահանվում. ամեն մեկը զբաղված էր իր գործով. որը կավիճով կլաս էր գծում, որը կատվի ձագերին էր տանջում, որը՝ իր երեխային, իսկ որոշ երիտասարդներ էլ փոքրերին էին շահագործում:

-Կլոր, այ կլոր, մի գնա` ներքևի խանութից ծխախոտ գնիր,- ասաց մի տղա՝ նայելով «կլոր»-ին:

-Այ տղա, մեծ տղա ես, չե՞ս ամաչում,- վախվորած ձայնով նկատողություն արեց «կլոր»-ի մայրը:

Սակայն այդ պահին իմ ուշադրությունը շեղեց մի այլ երևույթ: Փողոցի ծայրում մի մեքենա էր կանգնած, իսկ հետևում թաքնվել էին մի խումբ փոքր չարաճճիներ, որոնց մեջ էին նաև մեր հարևանի երկու երեխաները: Ես շատ զարմացա, երբ հասկացա, թե ինչով էին նրանք զբաղված: Երեխաները երկու կատվի ձագ էին բռնել և կռվացնում էին: Հանկարծ լսվեց բարկացած մոր ձայնը.

-Աննա, Աննա, ի՞նչ եք անում:

-Հա, մամ, Նարեկն այստեղ է:

-Աղջի, ասում եմ՝ ի՞նչ եք անում:

-Լսում եմ, մամ, ճիշտ է:

Ինչպես հասկացաք, Աննան մի քիչ տարօրինակ աղջիկ էր, իսկ նրա մայրը՝ առավել ևս: Հանկարծ լսվեց շան հաչոց, և ես տեսա մեր փողոցի ամենաերկարակյաց մարդկանցից մեկին՝ Լենդրուշ պապիկին:

-Նեսի, Նեսի,- բղավում էր ծերունին, որն արդեն մի քանի տարի է՝ կռիվ է տալիս մահվան հետ:

Հանկարծ շան հաչոցներին խառնվեցին Մարգոյի գոռգոռոցները.

-Սոնիկ քույրիկ, Սոնիկ քույրիկ:

Այդ Մարգոն մեր փողոցի BBC-ն է:

-Ձմերուկ ուզո՞ւմ եք:

-Ի՞նչ արժե:

-Կիլոն՝ 100 դրամ:

-Աղջի, հարևան մարդիկ ենք, մի քիչ էժան տուր, էլի:

-Շները քեզ հարևան,- փնթփնթաց Մարգոն քթի տակ, բայց կեղծ ժպիտով՝ ասաց.

-Չէ, Սոնիկ քույրիկ, չեմ կարող:

Մի խոսքով, ես ինչպես դուրս եկա, այնպես էլ ներս մտա:

 Դավիթ Բաբայան 14տ., 2004թ.

Ուշ գիշեր էր: Բոլորը պատրաստվում էին քնել: Ես մի օր առաջ որոշել էի, որ պետք է մասնակցեմ ֆիզկուլտուրայի դասին: Մեկ էլ միամիտ բացեցի կոշիկների տուփը, տեսա իմ բոթասները և հիշեցի, որ պետք է բոթաս տանեմ: Ես ասացի մայրիկին.

-Ես վաղը ֆիզկուլտուրա չեմ անելու:

-Ինչո՞ւ:

-Որովհետև պետք է բոթաս տանեմ դպրոց:

-Է՜, դու էլ տար…

-Բոթասը ծանր է, իսկ ես պետք է դասարանից բոթասը վազեցնեմ մինչև հանդերձարան, համ էլ մինչև հանվեմ-հագնվեմ, լիքը ժամանակ կանցնի:

-Դու էլ արագ շարժվիր:

-Ես դանդաղաշարժ եմ:

-Արագաշարժ դարձիր:

-Չեմ ուզում:

-Համ էլ կնիհարես:

-Չեմ ուզում:

-Հետո էլ չես կարող նիհարել:

-Օ՜ֆ, չեմ անում, էլի:

-Անում ես, և վե՛րջ:

Ես էլ չէի կարող հակաճառել:

Հաջորդ օրը շորերս վերցրեցի և գնացի դպրոց: Երանի դպրոցում մարզահագուստը պահելու տեղ լիներ:

Հովնան Բաղդասարյան 9տ., 2004թ.

Այսօր արթնացա լացի ձայնից: Քնաթաթախ մոտեցա պատուհանին: Բոլորը շրջապատել էին Ռոզա տատիկին:

-Ի՞նչ է պատահել,- հարցրեցի:

-Սևոն Սարգսին կծել է:

-Չի կարող պատահել: Ես ամեն անգամ կողքով անցնում էի, նա իսկի իմ երեսին չէր նայում:

Ռոզա տատիկի և Սարգսի շուրջը հավաքվել էր մի մեծ բազմություն: Մեկը սրտի կաթիլներ էր բերում, մեկը` ջուր, իսկ մեկ ուրիշը` վիրակապ:

-Իրենք բան չունեն ուտելու, շուն են պահում: Սոված շներն էլ կատաղում ու մարդկանց վրա են հարձակվում,- ասում էր մի պառավ տատիկը

-Հարկավոր է բողոքել,- միջամտեց մեկ ուրիշը:

-Է՜,- հոգոց էր հանում մի պապիկ,- իրենք` շուն, իրենց պահածը` շուն:

Շուտով մի այնպիսի աղմուկ բարձրացավ, որ ոչ մի բան չէր հասկացվում: Այդ ամբոխի մեջ երևում էր Սարգսի վախվորած դեմքը, որը մեկ նայում էր իր վերքին, մեկ` իր շուրջը խմբված մարդկանց: Նրանք արդեն ուրիշ բաների մասին էին բորբոքված խոսում` է՛լ քաղաքականությունից,  է՛լ գների բարձրացումից, գործազրկությունից, մի խոսքով, ում սրտում ինչ կար` ասում էր: Սարգսի վրա էլ ոչ ոք ուշադրություն չէր դարձնում:

Այսօր բամբասող կանայք խոսելու բան կունենան:

Գոռ Բաբլոյան, 11 տ, 2002թ.

Մի անգամ դասից տուն վերադարձա, լավ էր, քիչ դաս ունեի: Դասերս վերջացրի և որոշեցի իջնել բակ: Արևոտ եղանակ էր, տաք, մի խոսքով` իսկական խաղալու:

Եվ այսպես, իջա բակ, բայց երեխա չկար: Դե ինչ, պետք է դիմեմ հեռախոսի օգնությանը: Եկա տուն` ի՞նչ տեսնեմ, հեռախոսը չի աշխատում: Ուրեմն, պետք է ձայնիս դիմեմ: Սկսեցի հերթով բղավել ընկերներիս և ընկերուհիներիս անունները: Պարզվեց, դա էլ չի օգնում: Մնում է այցելեմ տները` իմ չսիրած բանը: Ճիշտ է, մայրիկս էլ արգելել է, բայց ընկերությունը զոհեր է պահանջում, փոխաբերական իմաստով:

Գնացի թակեցի դռները: Մեկը դաս էր սովորում, մյուսը տանը չէր, մի քանիսն էլ ասացին, որ ճաշելուց հետո կիջնեն:

Ոչինչ չմնաց անելու: Ստիպված եմ մենակ խաղալ կամ տուն գնալ, տանը ինչ-որ բանով ժամանակ անցկացնել: Եթե տուն գնամ, կարող եմ խաչբառ լուծել, բայց հոգնել եմ արդեն խաչբառներից: Կարող եմ քույրիկիս հետ խաղալ, բայց քույրիկս դաս է սովորում: Կարող եմ մյուս օրվա դասերը սովորել, բայց դասերից հոգնել եմ, հազիվ մի օր շուտ եմ վերջացրել: Կարող եմ հեռուստացույց դիտել, բայց հեռուստացույցն այնքան շատ ալիք է բռնում, որ հեռակառավարման վահանակը երբ իմ ձեռքն է ընկնում, մի ալիքը մի րոպե հազիվ եմ թողնում, անընդհատ փոխում եմ: Կարող եմ նկարել, բայց ներկերս թողել եմ հայրիկիս արվեստանոցում, իսկ հայրիկս քաղաքում չէ:

Ավելի լավ է բակում միայնակ խաղամ, բայց ի՞նչ խաղալ: Երբ մտածում էի, թե ինչ խաղալ, ընկերներս ու ընկերուհիներս իջան բակ, և ես իմացա, թե ինչով կարելի է զբաղվել, երբ մենակ ես: Դե, իհարկե, կարող ես մտածել, թե ինչով զբաղվել, և ժամանակդ կանցնի մինչև ընկերներիդ և ընկերուհիներիդ գալը:

Նարե Աղաբաբյան 10 տ., 1999 թ.

Երբ փոքր էի, հպարտանում էի, որ ապրում եմ Օղակաձև զբոսայգու մոտակայքում: Այգին շատ գեղեցիկ էր: Ես հայրիկիս հետ այնքան էի գնում զբոսանքի, որ կարծես այն իմ երկրորդ տունը լիներ: Երբ քայլում էինք այգով, շատ էի սիրում հայրիկիս հարցախեղդ անել.

-Էս ծառն ինչի՞ ծառ է, էս ծառն ինչո՞ւ է այսքան մեծ…

-Դե, հասկանում ես… Շատ շուտ են տնկել, դրա համար էլ մեծ է:

Ես այգում շատ երեխաների էի ճանաչում: Մենք խաղում էինք, վազվզում…Մի անգամ գլխապատառ վազելիս կորցրեցի հայրիկիս և ընկերներիս: Սկսեցի լաց լինել: Բոլորը գալիս էին, նայում էին վրաս ու անցնում: Ես սկսեցի ավելի բարձր լացել: Այդ ժամանակ մի կին մոտեցավ ինձ, բռնեց ձեռքս և տարավ դեպի մեծ կաղնին, որից ես վախենում էի: Անցավ մի քանի րոպե: Հայրիկս ժպիտը դեմքին եկավ, գրկեց ինձ, և մենք գնացինք: Այդ օրվանից ես սկսեցի սիրել այդ կաղնին… Մենք դարձանք ընկերներ:

Մի անգամ շատ տխուր էի… Գնացի կաղնու մոտ և սկսեցի նրա հետ խոսել.

-Գիտե՞ս, այսօր ինձ դպրոցում հրեցին, ես ընկա: Տես` ոտքս ինչ եղավ:

Կաղնին ուշադրություն չդարձրեց իմ պատմության վրա, նույնիսկ տերևները չշարժեց… Ես պատմեցի պատմությունը կրկին ու կրկին, բայց ոչինչ չէր փոխվում: Ես, առանց ոչ մի խոսք ասելու, հեռացա…

Երբ հաջորդ օրը եկա այգի, տեսա, որ ծառը չկա, իսկ կոճղի կողքին շինարարություն էր սկսվում: Ես կորցրեցի իմ լավագույն ընկերոջը, որը պահպանել էր ինձ, երբ ես մոլորվել էի…

Շուտով սրճարանը պատրաստ էր: Ամեն անգամ, երբ անցնում եմ դրա կողքով, պատկերացնում եմ, թե քանի մարդ է ինձ նման տխրել մի սրճարանի պատճառով:

Հիմա ես էլ այգում չեմ վազվզում: Չմտածեք, թե ամաչում եմ, բոլորովին… Ուղղակի սրճարանները շատ են…

 Մարիամ Մանուկյան 12տ., 2004թ.

Ես տարբեր տարիքներում տարբեր բաներ էի պատկերացնում խաղաղություն ասելիս: Նորածին երեխայի համար երևի խաղաղությունը մայրիկի կաթն է: Նրանք հանգիստ տեղավորվում են մայրիկի գրկում ու այնքան երջանիկ դեմքով են ուտում: Նրանց համար աշխարհն իրենց մայրն է, որի հետ անց են կացնում իրենց ողջ օրը:

Երեխան՝ մի քիչ մեծանալով, մոռանում է, թե ինչն էր իր համար խաղաղությունը մի քանի տարի առաջ: Ես, օրինակ՝ չորս-հինգ տարեկանում խաղաղություն ասելով պատկերացնում էի խաղալիքներով լիքը մի պարկ, որի միջից խաղալիքներ էին թափվում:

Երբ դարձա յոթ տարեկան և գնացի դպրոց՝ խաղաղություն ասելիս պատկերացնում էի, որ նստած դաս եմ սովորում և ամեն խնդիր հեշտությամբ լուծում եմ ու «հինգեր» ստանում:

Դառնալով յոթերորդ դասարան, ես խաղաղություն ասելիս պատկերացնում էի մի քանի ինձ դուր եկած գիրք, որոնք կարող էի հա կարդալ և չհոգնել:

Երբ դառնամ իններորդ դասարան, խաղաղություն ասելիս երևի կպատկերացնեմ իմ հավանած աղջկան, որի հետ հեռախոսով զրուցում եմ:

Երբ մեծանամ, ամուսնանամ, երեխաներ ունենամ, խաղաղություն ասելիս երևի կպատկերացնեմ, որ նստած թերթ եմ կարդում, կինս էլ կողքիս նստած է, իսկ երեխաներս խաղում են մեր դիմաց:

Երբ դառնամ պապ, ես երևի խաղաղություն ասելիս կպատկերացնեմ, որ ծխամորճը ձեռքիս նստած եմ բազկաթոռին, կողքիս կինս է նստած, իսկ սեղանի շուրջ նստած են տղաներս՝ իրենց ընտանիքներով:

Երբ էլի մեծանամ և դառնամ մի ծե՜ր մարդ, և իմ ամեն երազանք իրականացած լինի, ես կասեմ. «Փա՜ռք Աստծո», և ժպիտը դեմքիս կվայելեմ վերջին շունչս:

Մուշեղ Բաղդասարյան, 13տ., 2003թ.

Այսօր` ժամը 23-ն անց 47 րոպեին, ես գրում եմ իմ ամենալավ պատմությունը:

Միգուցե շատ տարիներ անց այս օրը հայտնի դառնա ամբողջ աշխարհում, բայց այդ մասին դեռ ոչ ոք չգիտի: Ինչի մասին ուզենամ` կգրեմ:

Կարող եմ գրել իմ դժբախտությունների մասին, բայց կասկածում եմ, թե ինչ-որ մեկը ցանկանա կարդալ դրանց մասին:

Կարող եմ գրել, թե ինչպես եմ անցկացրել օրը, բայց այսօր ոչ մի հետաքրքիր բան էլ չի կատարվել:

Կարող եմ գրել դասերի մասին, բայց երևի բոլորն արդեն զզվել են դրանցից:

Կարող եմ գրել դասից փախչելու անհաջող փորձի մասին, բայց այդ մասին արդեն գրել եմ, իսկ նոր փորձ դեռ չեմ արել:

Կարող եմ գրել ժամանակակից սանրվածքների ու հագուստների մասին, բայց, ճիշտն ասած, հավես չկա:

Կարող եմ գրել, թե ինչ էինք անում անգլերենի ժամին, բայց դա էլ ձեր գործը չէ:

Կարող եմ գրել, թե ինչպես եմ անցկացնում ազատ ժամանակս, բայց ազատ ժամանակ համարյա չեմ ունենում:

Կարող եմ գրել…

Ճիշտն ասած, հիմա ժամը չգիտեմ, բայց արդեն շատ ուշ է, քունս էլ տանում է:

Ես չեմ կարողանում վերջացնել պատմությունս:

Իմ լավագույն պատմությունը չստացվեց: Խոստանում եմ, որ մի օր անպայման կգրեմ, և առաջինը այդ մասին դուք կիմանաք:

Լիլիթ Հովհաննիսյան, 13տ., 2002թ.

-Պա՛պ, բա էս մարդն ո՞վ է,- հարցրի ես պապիս ու մատով ցույց տվեցի մի ծերուկի:

-Հա, էդ մեր տղեքից է…

Զարմացա «տղեք» բառի վրա, բայց ձայն չհանեցի, որովհետև մտածեցի, որ պապիկիս ընկերներից կլինի:

Այդ օրն առաջին անգամ եկել էի պապիկիս մանկության բակը: Այնքան էլ չհավանեցի. սիրուն շենքեր չկային: Տները հիմնականում «մեկուկես» հարկանի էին, քանդված ու բորբոսնած տանիքներով: Չնայած ինձ բակը դուր չեկավ, բայց տեսնում էի, թե պապս ինչպես է ժպտացող աչքերով նայում քանդված տներին: Բակը երկար էր, տներն էլ` իրար դիմաց: Մարդ չկար, միայն վարագույրներն էին բացվում` անծանոթներին զննելու համար:

Եկանք կանգնեցինք քանդված մի տան դիմաց, ու պապս, հիացմունքը չթաքցնելով, ասաց.

-Էս քեռուս տունն էր, հենց մեռավ, թալանեցին: Հիմա էլ ընկերս է էստեղ ապրում: Կիտա՜յ,- գոռաց պապիկս:

Դուրս եկավ նիհար-նիհար մի մարդ` նեղլիկ աչքերով, սպիտակ մազերով, ձեռնափայտն էլ ձեռքին.

-Պա՜հ, էս ում եմ տեսնո՜ւմ… Վա՜յ, Աբո՛ ջան, էս ո՞ւր ես, չկաս:

«Կիտայը» մոտեցավ պապիկիս ու չպպացնելով համբուրեց: Հետո էլ տխուր ասաց.

-Լավ ժամանակներ չի, է՜… Աբո՛ ջան… Գյամշոն մեռել ա, Սֆաթն էլ գնաց… Հիմա էլ, ասում են, տներ են քանդում:

-Հա՜… Լավ չի… Լավ տղերք էին: Բա Գյամշոն ինչո՞ւ մեռավ, է՞…

Ոնց հասկացա, «Գյամշոն» ու «Սֆաթը» «Կիտայի» նման պապիս ընկերներից էին: «Կիտայի» հայտնած լուրը տխրեցրեց պապիս: Երևանի հին թաղամասերից մեկն էլ` Հին կռուգը, պիտի քանդեին: Բակի տներն էլ էին կիսում պապիս տխրությունը, նրանք արդեն «կեսհարկանի» էին դարձել:

…Նստած նայում էի կոտրված նարդուն, իսկ շուրջս երկու տասնյակ պապիկներ էին հավաքվել, որ իրար երևի քսան տարուց ավել չէին տեսել:

…Ուժեղ քամի բարձրացավ, ու հին լուսամուտների ճռճռոցը երգչախմբի պես երգեց…

 Էլեն Գյուլնազարյան 13տ., 2003թ.

Ձորաղբյուրի ամառանոցում` կենտրոնից 17 կմ հեռավորության վրա, բավականին հով և գեղեցիկ մի բլրի լանջին գտնվում է մեր տունը: Ոչ թե ամառանոցը, այլ հենց տունը: Արդեն մեկ տարի է, ինչ ընտանիքով այնտեղ ենք ապրում:

Մեր տունը շատ լավ է կառուցված: Լողավազանը մեծ է, մաքուր և գեղեցիկ: Ամառվա շոգից փախնելու համար միայն պետք է մտնել ջուրը: Ահա ջուրը լցրեցինք, տաքացավ, որոշեցինք առաջին անգամ լողալ: Հանկարծ լսվեց դռան զանգի ձայնը, դուռը բացեցինք: Երջանիկ դեմքերով մարդիկ ներխուժեցին մեր տուն: Այդ մարդկանց չէինք էլ հիշում, երևի նախկինում երբեք մեր տուն չէին եկել: Չնայած նրան, որ մեր սառնարանը լիքը լցրեցին, ես շատ դժգոհ էի, որովհետև երբ յոթ-ութ հոգով մտան լողավազանը` զովանալու Երևանի շոգ արևից, ջուրը պղտորվեց: Այդ օրը անցավ, հաջորդ օրը, երբ լողավազանի ֆիլտրն արդեն մաքրել էր ջուրը, որոշեցի հովանալ: Եվ հանկարծ մի ուրիշ խումբ «մսակեր զովացողների» ժամանեց մեր տուն: Իհարկե, հայրիկս շատ էր ուրախանում, քանի որ պարծենում էր իր ստեղծածով: Բայց ես, ինչպես միշտ, դժգոհ էի: Բոլոր հին ու նոր ընկերները, ծանոթները, նույնիսկ գործընկերներն արդեն մեր լողավազանում լողացել էին: Բոլորը գալիս էին և, մտնելով մեր տուն, ասում.

-Շնորհավո՜ր, ոտքս խերով լինի:

Իհարկե, մենք ժպտալով բարևում էինք: Այդքան էլ ասացին` ոտքս խերով լինի, բայց հյուրերն անընդհատ գալիս էին ու գալիս: Արդեն օգոստոսն էր: Առաջին հյուրը, որին ես ուրախացա, ընկերս էր: Առաջին հանգիստ օրը մենք մտանք լողավազան ու հանգիստ լողում էինք: Ես պատմում էի իմ դժբախտության մասին: Հանկարծ վազելով եկավ եղբայրս: Նա դեռ փոքր էր և լողալ չգիտեր: Նրան թույլ չէինք տալիս առանց հայրիկի հսկողության ջուրը մտնել: Ես, օգտվելով առիթից, նրան թեթև ջրեցի: Նա նույնպես օգտվեց առիթից և, վերցնելով ջրի հաստ ռետինե խողովակը, որի ծայրին ամրացված էր «ուղղորդիչ» ատրճանակ, սկսեց խեղդել մեզ: Նա ատրճանակն ուղղում էր մեր գլխին, և որպեսզի խուսափենք, սուզվում էինք և առանց թթվածնի մնում ջրում երկար ժամանակ: Իհարկե, մի քանի րոպե անց նա արդեն գտնվում էր տանը լացակումած և կապտած դեմքով:

Հիմա արդեն երկրորդ ամառն է, և ես հույս ունեմ, որ «մսակեր զովացողների» հոսքի թիվն այս ամառ գոնե երկու անգամ կկրճատվի: