Մեր գյուղերի բառն ու բանը խորագրի արխիվներ

diana karapetyan

Աստղիկ տատիկի հետ

Աստղիկ տատիկի հետ «Դուռակ» ենք խաղում: Ճիշտ է, նա իմ հարազատ տատիկը չի, այլ հարևանուհուս մայրն է, բայց նա ընդունում է ինձ որպես իր թոռնիկ: Միշտ ինձ հեքիաթներ է պատմում, և ես միշտ սիրով լսում եմ նրա հեքիաթները: Նա մեր գյուղ է եկել Արտաշատից: Սիրում եմ նրա բարբառը:

-Հըլը բաժնի էդ կառտերը, խաղանք,- ես արագ-արագ խառնեցի ու բաժանեցի:
-Քանի՞ հադ պըտի տաս, չո՞րս:
-Չէ՛, վեց:
-Լա՛վ, բաժնի:
-Ըհը, «Կոզրը» «Քյափն» ա՝ քյարփինջը:
-Հմի ես իկյաս ե՞մ:
-Չէ, վեցը իմ մոտն ա, ես եմ գալի:
-Արի, դե:
Ես նայեցի խաղաքարտերիս ու սեղանին դրեցի երկու հատ ութ: Մեկը «ղառի» ութն էր, մյուսը՝ սրտի: Աստղիկ տատին մատը պարզեց դեպի իր խաղաքարերը, երկու անգամ խաղաքարերի վրայով այս կողմ, այն կողմ տանելուց հետո հարցրեց.
-Էդ հընչի՞ ես երգու հադ էգե, հընչի ըտենց կարելի ա՞:
-Հա, Աստղի՛կ տատի, կարելի ա:
-Լավ, դը ան քեզի մի ադ ինը, մի հադ էլ յոթ:
-Հա, բայց սրանք չեն ծածկում է:
-Հընչի՞ չեն ծածկում, հը՞ն:
-Յոթը, եթե «կոզր» չի, չի կարա ծածկի, ինն էլ՝ էդ մասթից չի:
-Հա՜, լավ, աղջի՛կ ջան, լա՛վ, գիդես խաղալ չգիտե՞մ, ա՛ն քեզ՝ երգու հադ տաս, եղա՞վ:
-Եղավ, ես էլ չունեմ, դե «բիտա»:
-Սպասի՛, ես ունեմ, ես տաս ունեմ:
-Է՜, դու չես կարա գաս, իմ հերթն ա:
-Հընչի՞: Հա, լա՛վ «բիտա», ինձ երկու հատ քար տու դե:
Ես այդ խաղաքարերը դրեցի մի կողմ և չխաղացած խաղաքարերից երկուսը վերցրեցի ինձ և երկու հատ տվեցի Աստղիկ տատիկին: Նա վերցրեց խաղաքարերը և շփոթված հայացքով նայեց իմ տված խաղաքարերին:
-Վայ քու տերը խընդա, էս ի՞նչ եգավ ինձ, հընչի՞ նորմալ քար չեկավ,- ինքն իրեն խոսում էր,- հմի ես իկյաս ե՞մ:
-Հա՛, հիմա դու արի:
-Ա՛ն, դը քեզի երգու քար,- այդ ասելուն պես, սեղանին դրեց երկու խաղաքար` մեկը «խաչի» ութ, մյուսը՝ «խաչի» տասը:
-Աստղի՛կ տատի, սխալ ես էկե, ըտենց խաղ չկա:
-Էդ քու հմար կա, իմ հմար չէ՞, բը դու ո՞նց էն վախտ ինձի էրգու քար տվիր:
-Ես էն վախտ երկու քար տվեցի հա՛, բայց երկուսն էլ ութ էր, ուղղակի տարբեր մասթերի, իսկ դու ինձ երկու նույն մասթի քար ես տվել, մեկը պիտի քաշես:
-Վայ քու տերը խընդա, լավ՝ ըհը,- ասելուն պես, տասը հետ քաշեց:
Ու թարսի պես, ինձ մոտ ութին ծածկելու համար մի հատ տասը կար, ու ես ծիծաղս հազիվ զսպելով, տասով ծածկեցի:
-Հընչի՞ կխնդաս, աղջիկ ջան, բը էն վախտ, որ էդ տասը տալիս էի, մի բան գիդի չէ՞,- ծիծաղելով ասաց ու նորից հետ բերեց այդ «խաչի» տասը:
Խաղը նորմալ ընթանում էր. ես գցում էի` Աստղիկ տատիկն էր ծածկում, ինքն էր գցում՝ ես էի ծածկում: Արդեն սեղանին մնացել էր երկու չխաղացած խաղաքար:
-Վա՜յ, վա՜յ, վայ, ջա՜ն, վայ, վայ,- քթի տակ երգում էր նա,- հըմի ես էլի իկյաս ե՞մ:
-Չէ՛, ես եմ գալիս,- ասացի ես ու, նայելով խաղաքարերիս, ժպտացի, քանի որ իմ ձեռքում լավ խաղաքարեր էին:
-Արի՛ դը:
Ես սեղանին դրեցի երկու «վալետ», որոնցից մեկը «կոզրի վալետն» էր:
-Հըլը տեսնա՞ս ես, որ էլի երկու հատ իկյաս է:
Ես ժպտացի: Նա նայում էր մե՛կ սեղանին և մե՛կ իր քարերին, ու հայացքը խառնվում էր իրար:
-Ա՛ն, ըսրան «կոզրի կառոլ», ըսրան էլ՝ «կոզրի յոթ», հլը տես է, սաղ «կոզրերս» տանես, բը ես ի՞նչ անեմ առանց «կոզր», հը՞ն, «բիտա՞»:
-Չէ՛, իմ մոտ «Կառոլ» կա,- ժպտալով ասացի ես ու դեպի Աստղիկ տատին պարզեցի սրտի «կառոլը»: Նրա դեմքը այլայլվեց:
-Հըմի ես ի՞նչ անես եմ, հը՞ն, քաշեմ ծածկե՞մ, ծածկեմ քաշե՞մ,-ինքն իրեն սկսեց խոսել:
-Դե, եթե չունես, պիտի քաշես:
-Հո ես գի՞ժ չեմ, որ քաշեմ:
-Դե, «կոզրով» ծածկի:
-Հո ես գի՞ժ չեմ, որ «կոզրերս» տամ:
-Բա ի՞նչ պիտի անենք:
-Լա՛վ, ան էս «կոզրն» էլ տամ, վա՜յ:
-Բիտա:
Ես քաշեցի սեղանի երկու քարերը, քանի որ Աստղիկ տատի ձեռքին դեռ վեց հատ էլ կար:
-Վայ քու տերը խնդա, հըլը նայի, որ սաղ «Կոզրերը» քաշես է, հմի ես իկյա՞ս եմ:
-Ահա՛,- ասացի ես:
Խաղը էլի իր հունի մեջ ընկավ, ու ես հաղթեցի:
-Նայ, որ հաղթես է ընձի, հլը նորից բաժնի, խաղանք:
Ու ես նորից բաժանեցի խաղաքարերը: Մենք չնկատեցինք, թե ինչպես ժամանակն անցավ, մենք երկու ժամ խաղում էինք: Ես դեռ ուզում էի շարունակել խաղալ, բայց նաև ուզում էի քնել, քանի որ մյուս օրը դասի էի:
-Էդ քունդ տանես է՞, կուզե՞ս հեքիաթ պատմեմ, լսես:
-Ահա՛,- ես մի կողմ դրեցի խաղաքարերը և, տեղավորվելով Աստղիկ տատի կողքին, սկսեցի լսել նրա հեքիաթը: Այն շատ երկար էր, բայց, միաժամանակ, շատ հետաքրքիր…

Artyom Avetisyan

Հանուն ինձ

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Ավետիսյանի

Լույսը նոր էր բացվել, երբ արթնացա և մի փոքր ընդմիջումից հետո նկատեցի, որ մայրիկս պատրաստվում է հաց թխել: Նա որոշել էր հացը թխել գազօջախով, բայց իմ երկար թախանձանքներից ու խնդրանքներից հետո նա ձեռնամուխ եղավ հացը թխել թոնրով:

Ես նրան ասում էի, որ եթե նա թոնրով չթխի, ապա իմ ամբողջ մեկ շաբաթվա ճամբարի դասերը կընկնեն ջուրը, իսկ եթե թոնրով թխի, ապա ես նրա վերաբերյալ հետաքրքիր նյութ կգրեմ և ֆոտոներ կանեմ:

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Ավետիսյանի

Դե ինչ, ես նրան կարողացա համոզել, բայց համոզելու հետ մեկտեղ նա ինձ մի քանի աշխատանք հանձնարարեց, որ անեմ: Ես նրան օգնեցի ցախ և փայտ կոտրատելու ժամանակ, օգնեցի բացել երդիկը, որպեսզի թոնրի ծուխը դուրս գա:

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Ավետիսյանի

Այդ ընթացքում իմ մտքում մի հիանալի միտք ծագեց, բայց ես դա նրան ասացի այն ժամանակ, երբ արդեն թոնիրը վառած էր: Ես խնդրեցի մայրիկին, որ նաև գաթա թխի՝ խոստանալով, ճամբարի բոլոր մասնակիցները մեզ հյուր կգան: Ճիշտ է, ես գաթա չեմ սիրում, բայց նրան համոզեցի, որ թխի, որովհետև այդ դեպքում ամեն ինչ հիանալի և հետաքրքիր կընթանար:

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Ավետիսյանի

Մայրս մեծ չարչարանքով կատարեց այդ ամենը, որովհետև դժվար է սոված ու ծարավ գործ անել, նստած տեղում, այն էլ` ծխի մեջ: Անգամ ես չէի կարողանում մի քանի րոպե այնտեղ մնալ նկարելու համար:

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Ավետիսյանի

Երբ մայրս ավարտեց իր գործը, ինձ առաջարկեց փորձել իր թխած գաթայից, ու չնայած ես ամբողջ կյանքում գաթա կերած չկայի, շատ հաճույքով էի ուտում, ինչպես նաև մեծ հպարտությամբ էի գնահատում նրա կատարած անթերի աշխատանքը:

Հիմա դուք էլ կարող եք տեսնել, թե ինչերի է ընդունակ մայրական սերը:

hranush suchyan 1317-2

Ծաղկավանքի կռիվը

Կարմիրգյուղի և Սարուխանի սահմանի վրա կա մի մատուռ, որը կոչվում է Ծաղկավանք: Ամեն տարի` Զատկի առավոտյան, այստեղ էին այցելում գյուղերի ուխտավորները: Զատկի առավոտյան, լույսը բացվելուն պես, հարսներն ու աղջիկները խումբ-խումբ իրենց օրվա պաշարով հասնում էին ուխտատեղի: Ուխտավայր էին գնում նաև գյուղի երիտասարդ տղաներն ու դպրոցականները:

Ուխտավորների երթը նման էր մի ուրախ թափորի: Ուխտավայրում էին հավաքվում նաև Սարուխան գյուղի հավատացյալները: Այստեղ մեծ խնջույք էին կազմակերպում, ուտում-խմում, երգում-պարում էին: Եղել են տարիներ, երբ այստեղ մեծ վեճեր են ծավալվել, նույնիսկ բանը հասել է տուրուդմփոցի:

Կարմիրգյուղցիները պնդում էին, թե սուրբը իրենցն է, սարուխանցիները՝ հակառակը: Եվ այսպես շատ երկար տարիներ մեծ վեճեր են եղել երկու գյուղերի երիտասարդների միջև:

Կարմիրգյուղցիներից մեկը պատմում է. «Սարուխանցիքի խեդ կռվում ինք Ծաղկավանքի ղմար. մենք ասում ինք` մերն ա, ընդոնք ասում ին իրանցն ա: Սարուխանցիքը մեզի լարում ին մինչև մեր գեղի գլոխը, մենք՝ հիրանցը: Այ տենց կռվում ինք… Սապնաքար ինք սարքում՝ լժիկ քար էր, թել ինք փաթթում, ուժեղ ֆռռցնում ինք ու շպրտում հիրար վրա:

Մեր գեղից մեկը զիս էր քշում, ըտու կաբինգի գլխին սիրուն տեղ ինք սարքե, քար ինք լցում, մեկը քշում էր, մե քանիսս էլ` քարերն ինք շպրտում: Սարուխանցիքը մեզի ասում ին` ժաժիկ (մանրացրած, կանաչիով պանիր) ուտող, իսկ մենք հիրանցը՝ իշի քիվթա ուտող: Որովհետև մեր գեղից մեկը էշ էր մորթե, տարեր էր Սարուխան, ծախեր էր: Այ տենց կռվում ինք էն ամն ինչով, ինչը հնգնում էր ձեռներիս տակը: Բայց հիրար խեդ ոխ չինք պախում: Մինակ էտ օրն ինք կռվում, իսկ հաջորդ օրը էթում ինք կերուխում ինք անում ու բարիշում ինք… Բայց հիմի արդեն ժամանակները փոխվեր են, մարդիկ էլ են փոխվե, էլ սրբերի խամար կռիվ չեն անում…»:

sona abunts

Գաղտնալսում կատվի ձագ ուտողին

-Տե’ս` ինչ եմ ասում, գորիսեցիք «կլյաուզնիկ» են: Դու չէ, բայց մարդդ` հա, իրան էլ եմ ասել, էնպես որ, թաքցնելու բան չունեմ:
-Ո՞վ ա տենց բան ասել, չկա նման բան: Մարդ հպարտանում ա, երբ գորիսեցի ա լինում:
-Է~, տենց ա էլի, ամեն մեկին մի անուն են տալիս: Օրինակ մեր յանի (Ախալքալաքի) ժողովրդին ասում են «կատվի ձագ ուտողներ»:
-Ո՞նց թե:
-Հա, էդպես: Ուրեմն պատմում եմ, լսիր:
Դե էս առաջվա հարսները սուսիկ-փուսիկ են էղել, բան չեն խոսացել, մեծերին չեն պատասխանել: Մի օր էս սկեսրայրը էնքա~ն կխոսի հարսի վրեն, որ սա ջղայնությունից կբռնի կատվի ձագին մեջից երկու կես կանի: Զարմանքից, վախից քար են կտրում: Սկեսրայրը կնոջը կասի, թե`
-Բեր սրան տնից հանենք, սա որ կատվի ձագին սենց ա անում, մի օր էլ մեզ կճղի:
Ու տենց բռնին հարսին տնից հանին:
Հ.Գ. Մի նեղվեք մականուններից, առավել ևս, եթե արժանացել եք դրան:

Bella Araqelyan

Իմ լիճն ու ես

Իմ լիճը. ասում եմ իմը, որովհետև ամբողջ օրը լճի հետ եմ: Իմ սենյակի պատուհանից երևում է Սևանա լիճը՝ իր ամբողջ հմայքով: Ամեն օր՝ օրվա տարբեր ժամերի, լիճն իմ հետ է, ես՝ լճի:

Անձրևից հետո ծիածանը լճի վրա, երկնքի արտացոլանքը լճի մեջ, ալիքների ծփանքը, որը ես ամեն օր լսում եմ: Ամեն օր առավոտյան վազում եմ դեպի լիճը, լվացվում նրա զանգակ ջրով:

Իմ տոներն էլ են կապված լճի հետ: Վարդավառին լիճ ենք իջնում, լողում, ջրվում, ուրախանում: Բա Համբարձմանը, թաղի երեխեքով իջնում ենք ջուր գողանալու: Ջուր գողանալու խորհուրդն այն է, որ ջուր գողանալիս ընդհանրապես պիտի չխոսեն: Մի օր ջուր գողանալու գնացինք ես, եղբայրներս, մեծ եղբորս կինն ու որդին:

Մեծ եղբորս տղան` Անդրանիկը, շատ չարաճճի է: Պատկերացրեք մինչև լիճ գնալը ինչքան ենք համոզել, որ չխոսի: Եվ այսպես, գնում էինք լիճ, որոշեցինք, որ փողոցն անցնելուն պես պիտի էլ չխոսենք: Փողոցն անցանք ու թարսի պես, գյուղի նախրչիները դեմներս ելան ու բարևեցին, մենք լռեցինք: Ձկնորսները իջնում էին լիճ, բարևեցին, ծիծաղեցինք, բայց էլի չբարևեցինք: Քիչ անց հարսիկիս զանգեց իր մայրը, Աստված իմ, հարսիկս միացրեց հեռախոսը, բայց չխոսեց: Երբ նա զգաց, որ չի կարողանում հասկացնել, որ զբաղված է, անջատեց հեռախոսը:

Վերջապես ջուրը գողացանք, գնացինք տուն ու պատրաստվեցինք Համբարձման տոնին: Տեսեք, թե այդ տոնը նշելու համար ի~նչ փորձությունների միջով անցանք:

jora petrosyan

Վարդենիսերեն

Վեցերորդ ժամն է, մոտս` քնած վիճակ: Ականջիս պոչով լսում եմ դասղեկիս հետևյալ խոսքերը.

-Մեր բարբառը «կ» ճյուղի բարբառ է, բլա… բլա… բլա…

Արթնացա դասարանցիներիս աղմուկից ու երբ հարցրեցի, թե ինչ է եղել, ասացին, որ տնայինի համար պիտի բարբառային բառեր գրենք: Մարդիկ ոգևորվել էին…

Եկավ հաջորդ օրը: Բոլորը կարդում էին իրենց տնայինները, իսկ ես մի միտք հղացա՝ կազմել վարդենիսերեն-հայերեն բառարան: Վերցնում եմ թուղթ և գրիչ ու սկսում գրի առնել ընկերներիս ասած բառերը: Այդ օրը ես տնային չէի գրել՝ քիմիայի պարապմունքի պատճառով: Մեկ օրվա համար տրված էր 250 խնդիր: Էհ, ինչևէ… Վերջում ստացա մեկ կամ երկու տասնյակ բառերից կազմված բառարան: Դե ինչ, սկսենք ուսումնասիրել վարդենիսերենը, որը տեղ-տեղ ոչ հայերեն բառեչից է նաև կազմվել.

Չայիր – սիզախոտածածկ տարածք

Սարեբարե – հիմար, թեթևսոլիկ

Գյորեմազ – մածնաթան

Փչուն – մի քիչ

Գրաղ – կողք

Քյունջ – անկյուն

Մարիֆար – վերաբերմունք

Լայաղ չէնել – չբարեհաճել

Բարբզնակ – վերին արտի ցորեն

Դաբր – անասնակեր

Ամանաթ – ուրիշի

Հալբաթ – երևի

Բալե – գոնե

Սաբախտան – առավոտյան

Աչողում – բարի լույս

Չուրի – մինչև

Բոլ ա – հերիք է

Չուրի բիլա – մինչև անգամ

Ռկել – նեղանալ

Ջանդակ – մարմին

Թալել – գցել

Ջարդխի բաց – շատ բաց

Ջաղդա – ճանապարհ

Գըռդաբո – երկկողմանի սղոց

Իսան – մարդ

Չափալախ – ապտակ

Յաբա – եղան

Ֆրնդախ – խաբեբա

Սնդխտել – պահել

Դիբլիկ – ափսե

Դիքյ – բարձունք

Իրիշկել – նայել

Հառիք – տանիք

Կան բառեր, որոնց թարգմանությունը չկա, գրական բառերով չենք կարող արտահայտել դրանց իմաստը: Դրանցից են՝ թոբա թե, իլա չէ և այլն:

Յոթ «որդով» սեղան նստելու փոխարեն՝ մենակ

Համարյա մեկ դարյա կյանք տեսավ: Դժվարություններ հաղթահարելով յոթ երեխա լույս աշխարհ բերեց, մեծացրեց, ուսման տվեց: Բայց դժբախտաբար այսօր  մենակ է իր երկրաշարժից «հուշ» մնացած վագոն տնակում…

Քրտինքով կառուցած տունը ավերակ դարձրեց երկրաշարժը: Մնաց հույսով, թե պետությունը պետք է կառուցի, բայց այդ հույսը քիչ-քիչ մարեց, ու հիմա ապրում է  այն սպասումով, որ կիսակառույց տունը մի օր իր երեխաներն ու թոռները ոտքի կկանգնեցնեն: Ամեն օր աչքը նրանց ճամփին է, բայց ամենքն իր հոգսերի ու խնդիրների պատճառով չեն կարողանում վերադառնալ հայրենի տուն, իրականացնել իրենց մոր երազանքը: Իսկ մոտ ապրող երեխաների կոչերը, որ տեղափոխվի իրենց հետ ապրելու, միշտ մերժում են ստանում:  
95
տարիների հիշողությունների մեջ դժվարանում էր գտնել երջանիկ պահերը, իսկ այն սպասումը, թե կյանքի վերջին տարիներին գոնե անհոգ կապրեր՝  այդպես էլ մնաց անկատար…

Լուսանկարը` Մարատ Սիրունյանի

Լուսանկարը` Մարատ Սիրունյանի

Զրուցում եմ ՝ Լոռու մարզի, Ջրաշեն գյուղի ամենատարեց բնակչի՝ 95-ամյա Մարիամ Զարգարյանի հետ:
Նոր էի ներկայանում, ասում, թե որտեղից գիտեմ իր մասին, թե ընդհանուր առմամբ, ինչի մասին եմ ուզում  խոսել, երբ նա առանց որևէ հարցի սպասելու սկսեց պատմել իր մասին.

-Մըր գյուղի դբռոծնի սովրա, հեդո գածի Լեննագան սովրա հաշվեպահ՝ իրեք տարի: Էգա, էն վախտ կադրերու բաժին կար, հմգը չկա, ընձի նշանագին Սպիտակում «Միստրեստ»-ի հաշվեպահ: Սովետի ժամանագ միս գիկար, որ ուղարգեինկ բանագի ֆոնդին, ես գգրեի: Անասուններուն գեղե գեղ գբերեին, օրինագ՝ մեգը մե 100 կիլանոց կով գբերեր, էդրա միսնի քանձներ, էդ ես գգրեի ու էդ սաղ գըղգեի բանագի ֆոնդին:
Հեռախոս լը չկար էն ժամանագ, ոտկով կերտեինկ, ոտկով գիկեինկ. ավտո, ավտոբուզ չկար… Հակուստ լե չկար, աբռելաձև չկար… Մեր գյուղիծ փոշտավո մը կար, մե հասագով մարդ, էդ մարդնի ճամպինի գկայնիր, որ ես  լը էրտամ, հիրուր հեդ էրտանկ՝ ինկ փոշտնի գբերեր Սպիտակից, ես լը կաշխադեի: Հիրգունն էլի ոտկով տուն գիկայ… Տանջանկով, չարճարանկով,  բայծ կարկվա, երեխեկ ունեծա, մե կերբ յոլլա գածինկ… Լավ տներ ունիյնկ, երգրաշարժ ելավ, փուլ էգավ… Տղես էրգու էրէխա ունիր, դե էն վախտ լը հակ ու կաբ չկար, բայծ գերազանծիգ գսորվեին դբռոծը: Հերն ըսեծ, թե ղրգիմ Երևան, էրէխեկն ամճծան, թե պաբա’, քաղկծի էրէխեկ հակաձ-կաբաձ, իսկ մենկ գյուղիծ,  կամճնանկ, որ էրտանկ…
Իսպանիայում աղճգաս տղա կար: Կանճեծ, թե մե տարի արի հուդը, էրեխեկին շորով-մորով աբահովե ու կանճե` թըղ գան հուդը… Ըդմալ լը էրավ տղեսի… Ուրանկ իմ մոդն իյն: Ես մանծի ես քանդվուգ դոմիգի մեջ, ուրանկ գածին Իսպանիա: Սորվան չորսը լեզու:
Տղես լը տասը  պրձավ ու գնած: Գնած, բայծ ըսավ՝ ես շադ մնամ հուդը, թե քիճ՝ ուրիշ աղճիգ չըմ ուզերի. ես հայ իմ, հայ լը աղճիգ գուզիմ: Իդը տերանիծ ուր դասհընգեր (դասընկերուհուն) ուզեծ տարավ ուր հեդ, հինկ չեգավ, հունը մնած. Առավ գնած… Հմգը էդ էրէխեկ էնդեղ ին՝ թոռ, հարս, տղա էնդեղն ին, ես լը կսպասիմ, որ հիկան, տուն սարկին: Թե չէ երգրաշարժն էն տներն ավիրեծ, էգանկ իդը դոմիգնի, ծագերինի թուխտ բան կբուծինկ, ինճ էղաձ կար թապեծինկ դուս, հում ինճ հարգավոր էր տարավ, մենագ մնածի ես…
Տղա ունիմ հուդը, կսե՝ մա՜մ, արի մըր տուն մանծ (մնա)… Իմա՞լ էրտամ. Մատերյալ դուռ թապուգ՝ էստեղ մատերյալ, էնդեղ մատերյալ… Հմգա լե  գողուտյան հեդ մե հադ ին. փագ չկա, բալնիք չկա… Դու էղնաիր կերտաի՞ր… Չգածի…
Էդ անձրևներու, բկի տագ լավ չեմ լսե: Որ մեգն ընձի ծանոտ է, հեդսի աշխադել է կամ բան, գիկա կսե՝ բարև, տատի ջան, կսիմ՝ դու ո՞վ իս, չըմ հիմնա… Կսին՝ վա՜յ, տատի՞, մի խաբի: Դու էն կնիգն իս, որ «Միստրես»-ը սաղ միսն ուղարգում էիր բանագի ֆոնդին, սաղ մարզ քզի գինար…
Հմգա լե մանծեր իմ՝ տեսնամ գիկա՞ն տուն սարկին, ի՜նչ էնին…
Յոտ էրէխա իմ ունեծի՝ չորս ախճիգ, իրեկ տղա… Ու ըդպես աշխադեր իմ, սաղ Սպիտակում հարգանկով, կարկով, պադվով… Հմգա չմգինա՝ դու իմ թո՞ռն իս, թե՞ չէ… Ըդմալ պադմուտյուններ ըստածվավ իմ կյանկ…

-Իսկ էդ տարիներից ի՞նչ հետաքրքիր դեպք կհիշես: Թեկուզ այդ երկար ճանապարհն ամեն օր ոտքով անցնելիս ինչ-որ դեպք չի՞ պատահել, որ տպավորվել է ու հիշում ես մինչև հիմա:

-Էն ժամանագ հածը չեկով էր: Ետե դու տան անդամ էիր, 200 գրամ քզի կար, իսկ ետե ես կաշխադեի՝ հաշվեպահ, 500 գրամ էր: Ես լը էդ 500 գրամի չեկ գվերծիյ գտանիյ բազար, մե հադ հած է կառնեի, գբերեի տուն՝ ծնողներուս համար…
Հեդո, որ ես մենագ է կերտայ, էդ թիպուն, ցրդին, գվախենեի, որ գելեր վրա կիդան… Էդ ժամանագ Սպիտակից մե կնիգ մե ընձի գճանճնար էլի, կսեր՝ աղջիկ ջան, մի գնա, հմգա ձեր գյուղից մարդ գիկա, հեդը հնգերածի, նոր գնա: Կսեր՝ արի մըր մոդ մանծի, ըսի ՝ չէ…
Մե անկամ եգանկ ֆորղունով (ձիուն կցվող սայլ), գյեղի մեջնի էդ մե ֆորղունն իր, ես սովոր էի ոտկով էրտալ-գալ, էնկան որ հնգերանալու համար նստա, որ չվախնամ, էլի: Էդ մարդնի ըսավ՝ այ քուր ջան, կինս հիվանդ է, ծարավ է, ո՞նց անեմ: Ըսի՝ դե շիշն ի տուր… Վազման մե կիլոմետրի վրա, էգեր իմ մըր գյուղի առու կար, էդտեղիցնի ջուր իմ լծե ու վազման լը եդ իմ դառե՝ մե րոբվա հասուծեր իմ էն հիվանդ կնգան… Հուր որ տեսնար կսեր՝ դու իմ փրգարարն իս, մորկուր ջան…
Էնկա՜ն դժվարուտյուններ քաշեծի, այ բալա ջան, է ի՞նճ էնիմ… Հմի լը ոտկս գերեզմաններն ի, հարըրին դրուգ (ի նկատի ունի շուտով հարյուր տարեկան դառնալը) էլի դժվարուտյուններնի հառաճս ին… Բը՜, տղա ջան, իդմա բաներ… Հեչ մեգ լը իմ պադմուտյուն չգինար…

Լուսանկարը` Մարատ Սիրունյանի

Լուսանկարը` Մարատ Սիրունյանի

-Իսկ կհիշես՝ ամուսնուդ հետ ո՞նց ծանոթացար:
Մարիամ տատը դժվար էր լսում ու հարցս մի քանի անգամ կրկնելուց հետո էլ չլսեց: Բայց երբ կարողացանք բացատրել՝  խոսքն ինչի մասին է, միևնույն ժամանակ և ուրախացավ, և նեղսրտեց.

-Վա՜յ, տուն չսարկողի հերն անիձվի, որ անձրևներու տագ ես էս օրի հասա…
Ես ախճիգ էի, կաշխադեի հաշվեպահ: Մորս քեռիմե կար՝ մըր գյուղածի, հմնօր էդ քեռինի մըր տուն գիկար: Ըսիի՝ մամա, էդ հնչի՞ էդ քեռինի հմնօր մըր տուն գիկա: Ըսավ՝ որովհեդև, ախճիգ ջան, էդ իմ քեռին գուզե ուր քրոջ տղինի քզի ուզե: Ըսի՝ չէ, չէ, չըմ ուզի…
Վերջն որ շադ գնած-էգավ, դե ընձի լե հուզողներ շադ կային, շադ տղեկ կային գուզեին ընձի առնեին, ես չըյ ուզե: Վերջն ուզեծի՝ էդ իմ ամուսնուն…
Էս ամուսինս լե ախպեր ունիր՝ էրգու հադ՝ մեգ գնած բանագ, չեգավ՝ թուրկերու հեդ կռիվներուն, մեգ լը օտպուսկ էր էգի: Էդ ժամանագ լը մենկ բոստաններ քար քավակեինկ, մե մենձ յաշկիմե վրա կնգդիկ քարեր քավակեին, գթափեին: Հիրգունն էլ թոմառի՝ օխտ-ուտ (բոլորով՝ յոթ-ութ) հոկիսի ճամփով գիկեինկ: Տեսանկ՝ էդ իմ ամուսնու ախպորնի  (маряк էր): Էդ կնգտիկ մզի խրադեծին, թե էս տղի վրեն գծիձղաք. ընճի է կայնե մինագ ճամպու վրեն… Էգանկ, հասանկ էդ տղի մոդնի, ծիձաղեծինկ, էդ տղեն հերես թեկեծ. Է, ի՞նճ բդի ըսեր…,- ծիծաղում է,- Հեդո էդ քեռին, որ ուզեծ ընձի իմ ամուսնուն, ամուսինս ըսավ՝ Մարիա’մ, մե հադ նամագ գրե ախպորսի, ինկ բանագ է… Նամագնի գրեծի, բայց չսեծի՝ ես ով իմ: Ինկն էդ նամագի պադասխան ղրգեծ, ըսեծ՝ ես գինամ, թե դու ով իս: Ամուսինս լե զարմածավ, թե ո՞վի, որ գինաս: Ըսավ՝ էն աղճիգն ի, որ հնգերդանու հեդ էգան իմ վրա ծիձաղածին… Ըդպես էգավ… լավ-լավ, կիսուր կեսրարիս իմ գլխուծ լե վեր գպաեի, տուն լը չունեինկ, ըդմալ անծավ, հըրի (մինչև) էգանկ, տներ սարկեծինկ, էրեխեկիս լը ուսման տվի, էդ նեղ ժամանագ յոտին լը ուսման տվեծինկ…

Հմգա լը փեսեկ ունիմ, լավ տուն տեղ ունին: Կսին՝ մամա ջան, էս տները դու իս սարկի… Կսին՝ իմա՞լ կնիգ հալիս տուն սարկող ի՞մ, սարկող էղնեի ընձի համար գսարկեի… «Չէ՜,- կսե,- մըր տուն խալմախալ լը էղերի, խոսկ ու զրուծ լե, բայծ դու նես չես մդե: Մենկ բարիշեր ինկ, խոսածեր ինկ, խմուգ ինկ էղի, ինճ ինկ էղի՝ յոլա ինկ գածի, լավ-լավ տներ ինկ սարկի… Էդի քու շնորիֆնի…»

Մարիամ տատը ասում էր, որ երեխաներն իրեն լավ են նայում, թե որդին, օրինակ, 100 դրամ աշխատի, կեսն իրեն է ուղարկում, մյուս երեխաներն ամեն հարցով օգնում են, բայց միևնույնն է, ուշադիր լինելով Մարիամ տատի թե’ խոսքերում, թե’ աչքերում կնկատեիր խռովածությունը: Ինքը խռոված էր… Խռոված էր բախտից, կյանքից, մի փոքր էլ երեխաներից, որովհետև իրեն գումարներն ու մյուս բաները պետք չէին, այլ երեխաներին մոտ լինել էր ուզում: Կիսակառույց տունն օր առաջ ուզում էր կառուցված տեսնել, բայց հետո ակամայից խոստովանեց, որ ոչ թե իր համար է այդ տան կառուցմանը սպասում, այլ որդիներից գոնե մեկի վերադարձի:

-Քանի ես հլը կռնամ ժաժ հիկամ (շարժվեմ), թըղ էրէխեսի աշխադի, որ հիկա գոնե մե սենյագ սարկե: Որ ամռան շոկուն, էնտերան ուժեղ շոկ է, գա գոնե մե էրգու-իրեկ ամիս ուր մանդր էրէխեկու հեդ, գա հանգստանա, հով էղնի: Էն փոկր թոռնիգսի, տղիս թոռնիգնի, չըմ տեսերի, բայծ կսե՝ տադի ջան, պաբին որ եգավ գյուղ քեզ մոտ, ընձի որ չբերեց, ես սամալյոտ նստիմ գիկամ…

-Ասացիր, որ ձեր տունը երկրաշարժի պատճառով քանդվեց, կհիշե՞ս՝ ոնց այն տեղի ունեցավ, ի՞նչ հիշողություններ ունես կապված այդ օրվա հետ:

-Երգրաշա՞րժ… Ես գիդեմ մգլօրս է էղե, էս էրգօրնի էղե, բա չե՞մ հիշում… Մենձ տղեսի  խանուտ էր գածե, ամուսինս տունն էր. հիվանդ էր: Խանուտիծ տղես գիկա, մե հինգը կիլո սառաձ ձուգ առուգ, մեգ լը տեսնա, որ տներ փուլ է գիկան, ճամպեն ժաժ է գիկա: Էդ առուգ թողնա ու վազե գիկա իմ հավարին… Էգավ, որ տուն բլեր էր, թոռսի փոկր էր, մոդս էր, ինկ մանծել էր սենյագի մեջ, ես դուրս էի հելի: Դուս էի հելի, որ տեսնայի, թե էդ ինճ էղավ: Էդ էրէխեն ծըպա (խփվում) էն կողմ չըկռնա դուս հելնա. բլեր էր չորս կողմ է: Նոր մեգն էգավ՝ մըր հարևան, ըսի՝ ի՞նճ կեղնի, էրէխեն մանծել է սենյագի մեջնի, գնա հանե…
Հեդո տեսնամ՝ մըր մե մենձ սենյագնի չբլերի ու էրեխու ձեն լը գիկա էնտեխեն: Ըսի՝ էդ ի՞նճ էրեխայի: Ըսին որ՝ հարևանի տուն բլեր է, էրէխեկ մանցաձ մենագ, բերել է լուսամուդիծ նես է մդուծե… Բը չը՞մ հի՜շի… Իմ համար ինչխ որ հերեգ էղնիր …

-Իսկ հետո ո՞նց դուրս եկաք ծանր վիճակից: (Այս հարցը տվեցի ես, բայց պատասխանը լսելով հասկացա, որ իրոք միամիտ հարց էր, քանի որ այդ պատասխանն իմ աչքերի առաջ էր…)

-Ըշտը էն է, ու իդը ծանդր վիջագնի ես գքաշիմ…,-վրդովվում է,- Ըդրա համար լը էն ժամանագիծ մինճև հիմա իդը դոմիգի մեջն իմ…Իմա՞լ է գքաշիմ…,- քիչ առաջվա վրդովմունքը փոխարինվում է թախծով…

Ես էլ անկախ ինձնից տխրեցի. այս համարյա մեկ դար ապրած կնոջ կյանքում դժվարությունների ու վշտի պակաս չի եղել: Այդ համարյա մեկ դարում ինչեր ասես, որ չէր տեսել՝  թուրքերի հալածանքներից մինչև երկրաշարժ ու միայնություն…
Ու իմանալով, որ ջրաշենցիները Մուշից գաղթածների սերունդ են, չէի կարող չհետաքրքրվել,  թե Մարիամ տատն արդյոք ծնողներից լսե՞լ է ցեղասպանության ու գաղթի մասին.

-Մարիամ տատ ջան, դու փաստորեն ցեղասպանությունից էնքան էլ ուշ չես ծնվել: Ծնողներդ պատմե՞լ են էդ դեպքերից կամ, թե ո՞նց են եկել, հաստատվել Ջրաշենում:

-Կսին, թե մենք Էրգրից ինկ էգի…Թը որ երգրից չմգինա…
Ինձ թվում է Մարիամ տատի միամտությունը դեռ այն ժամանակվանից է գալիս, երբ թուրքերից ու հալածանքներից վախենալով, ծնողները լռել են էրգրի մասին: Կամ էլ միամտություն չէր ու լավ գիտեր, թե որն է այդ ՝ էրգիրը, բայց չէր ուզում խոստովանել. ամաչում էր, որ այն էլ մերը չի… Ու այս միջոցին մտքիս «Սասունցու հիմն» կոչվող երգից մի հատված եկավ. «Կռիվ էղավ Սասունում, ավեր էղավ Սասունում… Մեղուն ծաղկին, ձուկ մըջ ջրուն մոլորվեց… Բայց պապերը դեռ թոռներուն չեն պատմել…»

-Հերսի պառտնո է էղե, սաղ ռայոն մենագ հարս էր պառտնո, մենկ լը էն ժամանագ տուն ունեինկ՝ սենյագներ չունեինկ… Հերս մե սյունիծ լամպմ էր կախե ու սաղ ռայոնի շորեր գկարեր… Հեդո թուրկերն որ գիկան, գտեսնան, որ Լեռնավանուծ հըրի մըր գեղ (Ջրաշեն) չաիր-չիման ի վարդերով, բանով. անուն գդնին  ՝ Վարդնավ, յանի՝ վարդերով շադ երգիր… Մե քանի հադ թուրկ գիկան  ու գտիրապեդին մըր խեղջ հայերուն. սայլով, փայդով, էղաձով կառնին-կերտան… Հերս էդ ժամանագ, հոր ունեինկ տան մեջնի, էդրա մեջ կառտոշկաե քհորեինկ, հերըսի գմդնա էդ հորի մեջնի՝ գտապի (թաքնվում է), որ չտանին ուրին լե:  Ովկեր գիդեին հորս մասին՝ ուր շրջապադ, իրանծ հակուստ գկարեր, ըդբես լը ինկ մնաց…

Ըդոք (դրանք՝ թուրքերը), որ էրգրից գիկան՝ Երևանի կողմիծ, մըզի «Խոնա գյորմազ» կա, թուրկեր էդ դաշտի մեջնի գկայնին, որ հանգստանան, հանգստանալու ժամանագ թուրկերնի կսին՝ խոնա գյորմազ,  յանի՝ հանգստատուն. Խոնախ (հյուր) ինկ եղի հայերուն, գյորմազն էլ՝ «շադ լավ»-ն է…
Հեդո հայեր ինչքան էդ Երևան էրտալու ճամպի, էդ մասնի քար կա, գլծին էդտեխ, թե՝ թուրկեր էդտեղ սատկաձ ին…

-Իսկ ուրիշ դեպքեր, պատմություններ կհիշե՞ս կապված գյուղի հետ:

-Ի՞նճ պադմիմ, տղա ջան, ժաժկն էղավ, շադեր մահածան՝ որի  հեր-մեր, որի քուր-ախպեր, որի ամուսին մահածավ՝ մնած ինկն էրէխեկու հեդ… Տներ քանդվան, պեդուտյուն որին սարկեծ, որին չէ…
Մե կողմիծ լը Ղարաբաղի կռիվներն իյն: Էդ վախտ Ադրբեջանեն որ պոեզներ, վագոններ գիկաին վրեկներ գրուգ էր. «Շնորհավոր ձեր նոր տարին», յանի՝ ձըր երգրաշարժ շնորհավոր էղնի…

-Իսկ ծնողներից ինչ-որ պատմություններ չե՞ս լսել:

-Է՜, ծնողներս ի՞նճ… Մերսի խեղջ, տանջվուգ կնիգ իր, աբռուստ չկար, բան չկար, թուրկերուծ փախուգ ու վախենող ,- այ էստեղ քիչ առաջվա մտքերս ավելի հաստատվեցին,- Էն ժամանագ թուրկերն ին էգի, տիրապեդե: Մեգ լե չկար գոյնա հելնար թուրկերու դեմ կռվիր: Հում տուն մդնեին կսպանեին, էղաձլեր կառնեին, կերտեյն…
Էգե Լեռնավանու կողկի էդ լավ տեղ սկսեր ին աբռել մըրոնք: Լեռնավանծիկ լը էն վախտ չըին ուզի, որ հիկան մըր գեղի միջովնի հնծնայն. Գվախնեի՞ն, թե՞ ինչ…   Կռիվներ լը շադ կեղնիր, կսեին՝ դուկ հուրիշ իք: Է՜, խեղջ ժողովուրտ՝ ի՞նճ իյնկ տեսի, ի՞նճ գինաինկ…
Ուրախուտյուն մե չէ էղերի, ի՞նճ պադմիմ. մինագ տխուր պադմուտյուններ ին…  Ի՞նճ կյանկ տեսանկ, ի՞նճ էրինկ, ի՞նճ պադմիմ…,- նորից դառնացավ Մարիամ տատը:

Ինչ-որ ներքին զգացումով հասկանում էի նրան՝ ապրելով դառնություններով լի կյանք, դժվար է երջանիկ պահերը մտաբերելն ու պատմելը: Ամեն լավի հետ կրկնակի վատը ստանալով հիշողությունների այն երևակայական մասը, որ պատասխանատու է դրական բաները հիշելու համար ինքնըստինքյան մշուշվում է, դադարում գործել…
Այնուամենայնիվ ուզեցի մի փոքր ուրախ նոտայի վրա ավարտել զրույցը և մտածեցի, որ դրա համար հարմար տարբերակ է երազանքներից խոսելը.

-Իսկ էս տարիքում ի՞նչ երազանք ունես, տատ ջան,- ժպտալով հարցրի ես:

-Իմ երազանկսի էն է, որ էդ իմ տուննի սարկին, էրեխեկուսի տեսնամ ու ես էրտամ… Հերիկ է ուրանծ լե տանջիմ… Որ քարծուն՝ հիվա՞նդ իս: Որ հիվանդ լը մեռնիմ գխապիմ. կսիմ՝չէ, որ չիկան. ընդոկ լե տանջվուգ ին, հոկսեր ունին: Գխապիմ կսիմ՝ շադ լավ իմ… Հեն օր լը էն տղես զանգեծ էստեղի տղուս հեդնի խոսած, ըսի՝ տղա ջան, ըսե, որ շադ լավ իմ, այնինճ դեղերովե կաբռիմ… 

Մի հադ լը տղա կա, որ ընձի գտեսնա կսե՝ տադի ջան, դու հանգարծ չմեռնիս, դու որ չէղնաս, էս գյուղ ինչխ որ դառդագ կեղնի, էլի դու մեգ-մեգ խրադ կիդաս… Է՜, ջահել ին, կյանկ չըն տեսաձ, ի՜նճ էնիս… Ես լը գյեղի համենամենձն իմ…

Հետո  հանկարծ դեմքից տխրությունը կորում է մի պահ ու փոխարենը ինքն իրեն սկսում է ծիծաղել.

-Հանգարծ, որ կերտամ բժշկի, կսե՝ տադի, քանի՞ տարեգան իս (իդը տղիս լը նախօրոք խրադ իմ տվի, թե կսիք՝ յոտանասնհինգ (75) տարեգան իմ: Այնինճ՝ իննսընհինգ (95) տարեգան իմ),-սկսում է ավելի լիաթոք ծիծաղել, ծիծաղը փոխանցելով նաև մեզ,- Բայծ որ էն հանդեր անկետան գբերին… Թե ո՞վ է ըսի… Կիշին, որ անկետայիս մեջնի իմ ճիշտ թիվն ի գրուգ, վա՜յ,- ծիծաղը շարունակում է…
Այ, ես մըր ջայելներուն առողճուտյուն կիդամ (մաղթում), ջանսաղուտյուն, շառիծ փործանկներուծ հեռու… Մըր նման չչարճրվիկ, մըր նման չտանջվիկ… Լավ կյանկ քաշեկ, լավ ուրախ էղեկ…

Որ լավ աբռին՝ թըղ դբռոծում լավ սորվին, գորձ էղնի՝ գյուղում աշխադին, ընտունվին համալսարան, աշխադանկ ունենան՝ ուրանծ լը, ուրանծ ծնողներուն լը պային, մնան ուրանծ մոդ. Էդ է լավ…

seda mkhitaryan

«Հմիկվա քյասիբնին խելքի քյասիբ են»

«Քյասիբ» մեր բարբառով աղքատ է նշանակում, իսկ մեջբերումն էլ տատիս շատ կրկնվող խոսքն է, որ ասում է գրեթե ամեն օր ու մեզ հորդորում աշխատել և անտեղի ու «սուտի» բաների վրա գումար չծախսել։

Առհասարակ, տատս շատ տնտեսող կին է, նրա սիրելի արտահայտություններից մեկն էլ հետևյալն է. «Գնացկան ջրին էլ ղադրը կանեն», եթե վերածեմ գրականի, կհնչի այսպես․ «Հոսող ջուրն էլ պետք է տնտեսել», ինձ համար գրականով շատ խորթ է հնչում և գրեթե իմաստ չի արտահայտում, բայց քարընջա բարբառով (Քարինջ գյուղի) սա շատ դիպուկ է ասված այն մարդկանց համար, ովքեր տեղին-անտեղին ծախսում են իրենց ունեցվածքը։ Տատս, ինչպես գրեթե իր հասակակից բոլոր մարդիկ, միշտ գովերգում է «սովետը» ու ասում, որ այն ժամանակ պարապ մարդ չկար, ու բոլորը մի բանով զբաղվում էին, իսկ հիմա, ինչպես տատս է ասում, «պարապների թիվ ա»։ Նա հիմա արդեն յոթանասունն անց է, բայց ամեն պահի ուզում է մի բանով զբաղվել, բայց առողջական խնդիրները թույլ չեն տալիս։

Ես էլ եմ կարծում, որ մեր օրերում չաշխատող մարդիկ շատ կան: Հատկապես գյուղում առանց աշխատելու չի լինի։ «Հըմի մեր գեղըմը էնքան քյուլփաթ կա, որ ձմռվա կառտոլ չունի, փողը տալ տի` առնիլ, որովհետև սաղ գարունքը պարապ ման են էկել ու մատներուն մատին չեն տվել, որ մի բան գցեն հողի տակը, դրան էլա փող չտան, կամ թե չէ` էս չիմ խոտհարքնին անհնձիլ բրախըմ են, գնըմ խոտ առնըմ, բերըմ, որ ձմեռը ըպրանքին տան: Դրա հմա էլ կարըմ չեն ծերը ծերին հըսցընեն»։ Լրիվ համաձայն եմ տատիս հետ, «ՀՄԻԿՎԱ ՔՅԱՍԻԲԸ ԽԵԼՔԻ ՔՅԱՍԻԲ Ա»։

albina hovsepyan

Աղբյուրի մոտ

Լոր գյուղիս կենտրոնում` Ս.Գևորգ եկեղեցու հարևանությամբ, հոսում է մի սառնորակ աղբյուր, որը նույնպես հիշատակ է 1941-1945 թվականների զոհվածներին: Ամբողջ գյուղը` ծայրից ծայր, օգտվում է աղբյուրից: Լորեցու համար ջրի գալը, ջուր բերելը, երբեք հոգս չի եղել: Ջրի գալով մեկը տեսնում է իր սիրած մարդուն, մյուսը մի քիչ կտրվում է առօրյա հոգսերից` տեսնելով ծանոթին ու գրույցի բռնվելով: Երբ գրում էի, հիշեցի մի դեպք կապված աղբյուրի հետ, ու որոշեցի փոքրիկ հարցազրույց վերցնել մեր հարևան Սաշինկա (Մաշիկ) տատիկից:

-Սաշինկա տատ, ասում են աղբյուրի հետ կապված դու հետաքրքիր հուշեր ունես: Դե, պատմիր` իմանանք:

-Է~, հի՞նչ պատմեմ: Սիրահարվալ էի Լևոնիս: Դե իրան տեսնելու միակ միջոցը գյուղամեջ քինալն էր: Ինքն էլ գյուղամեջ գյուղի ջահելներին հետ բիսետկի տակը կարտ էին խաղում, բայց դե ինքը գուդում չէր, էլի, որ ես սիրահարվալ եմ իրան:

-Օրվա մեջ քանի՞ անգամ էիր գնում ջրի:

-Էհ~, բալաս, ամեն օր, օրվա մեջ գիդո՞ւմ ես քանի անգամ էի քինում գյուղամեջ: Բաչոկս վեր էի անում, ծամերս քցում ուսերիս, գնում ջրի, թե հինչա` գոնե մի քանի րոպեով տեսնայիմ էլի Լևոնիս: Հետո կալիս էի, մինչև մեր տուն հասնելը բաչոկիս ջուրը թափում, նորից քինում ջրի: Մի քանի անգամ բերում էի թափում, նորից բերում թափում, նոր արդեն տանում տուն: Բայց դե ըտանավ բավարարվում չէի, քինում էի մեր մահլի տատիկների բաչոկները վերցնում, էլի գալիս ջրի, ու թհենց ամեն օր:

-Մաշիկ տատի, բա ոչ մեկը չէ՞ր հասկանում քո ջրի գնալու նպատակը:

-Էհ~, դե գուդո՞ւմ ես` հինչ… Մերս մի բան հսկացալ էր, որովհետև հարևանները տեսնում էին, որ ջուրը բերում թափում եմ, դե մորս ալ խաբար էին տվել:

-Բա հետո՞, որ մամադ իմացավ բան չասա՞վ:

-Բա էլ հի՞նչ ասեր, է: Արդեն սաղ կեղը գիդում էր, բացի Լևոնից:

-Բա վերջը ո՞նց եղավ:

-Դե մի օր էլ սովորական ալհա քինացիմ ջրի, մեկ էլ Լևոնս եկավ: «Մաշիկ ջան, էս ձեր ջրերը հլա տվա՞լ չեն»,- նհենց մի տեսակ ծիծաղելով հարցրեց ու ձեռքիցս վեր կալավ բաչոկը: Ես էլ ծիծաղեցի, ու քինացինք տուն:

-Այսինքն ինքը հասկացա՞վ քո ջրի գնալու նպատակը:

-Հա, բալաս. բա հի՞նչ արավ… Էդ աղբյուրն էլ դառավ մեր միության խորհրդանիշը:

Վրդիվորի նազուկը

Լուսանկարը՝ Անուշիկ Դավթյանի

Լուսանկարը՝ Անուշիկ Դավթյանի

-Է՜, ի՛մ բալա, հըմի լավ ա էլի, րեխեքս ուրախ Վրդիվոր (Վարդավառ) են անըմ… Մեր վախտը սով ա լել, պատերազմն ա լել, ես էլ՝ դաշնակի րեխա… Երեսունյոթ թվից մինչև քառասունմեկ թիվը հաշվի էլի. չորս տարեկան եմ լել, պատերազմն սկսվել ա, վեր պրծավ, ութն ի… Տրանից եդն էլ պակաս տարենի ա լել, շա՜տ պակաս տարենի… Ի՞նչ Վրդիվեր, ի՞նչ պյան… տուժվըմ ինք… Մեկ էլ սկսել ենք նշիլը, երբ վեր րեխեքս ծնված ին, բայց դեռ սակավ ինք անըմ: Վեր աշխարհքը լիուբոլացավ, մարդիք սկսեցին տեղը տեղին Վրդիվոր անիլը: Հուլիսի քսանից եդը առաջին կիրակին, եկեղեցին երբ կասեր, չէր ասի, մեզ հմար քսանից եդը առաջին կիրակին էր Վրդիվոր, գիդըմ չեմ խի, համա տհենց էր… Ով սարըմ օդա չուներ, կա՛մ կեղըմ ին նշըմ, կա՛մ անտառըմ, կա՛մ աղբյուրըմ: Բայց շատերը սարն ին քյըմ: Էն վախտ բարա ինք ասըմ, մե՜ծ բացատ էր, կովերն իրիկունը ըտեղ ին հվաքվըմ, էդ բարեն ժղովուրդը Վրդիվորի առաջին օրը լցվըմ ին. ջահելնին խաղեր ին խաղ անըմ՝ ջնջլախտի, գզրի, իշըգլդի… մեծերն էլ պատրաստութին ին տենըմ: Իրիկունն էլ մեծ կրակին անըմ, նվագ ածըմ, պար կալի, թվանքով կրակըմ…

Լուսանկարը՝ Անուշիկ Դավթյանի

Լուսանկարը՝ Անուշիկ Դավթյանի

Կիրակի ռավետը քըմ ինք մատաղի: Եկեղեցի ունինք, համա շա՜տ հեռու էր, մի մեծ քար կար, ըտեղից էր եկեղեցին րևըմ, տրա հմար ըտեղ ինք ոչխար մատաղ անըմ: Է՜, էն վախտ լավ էր էլի, Նոր տարուց լավ ինք նշըմ, ահագին ծախս անըմ, կեղի ժղովուրդը սարվորների հմար պետք ա ընտիր նվերնի տանեին, բա դե Վրդիվոր ին քըմ, ուտելիքի մասին էլ չեմ ասըմ… Հարգված ուտելիք էր նազուկը, մեջն էլ ի՞նչ՝ կարագ, ալիր, պեսոկ, շաջի վրա ին թխըմ, ու թխըմ ին սարի մեծ, լավ, հարգված կնանիքը: Տղամարդիկ ոչխար ին մաշկըմ, խրոված անըմ, կնանիք սեղամ քցըմ, րեխեքն էլ ջրվըմ, խաղ անըմ, ուրխանըմ… Էն վախտ լավ էր, բալա ջան, շատ լավ էր, մարդիկ սիրով ին…

Լուսանկարը՝ Անուշիկ Դավթյանի

Լուսանկարը՝ Անուշիկ Դավթյանի

Հ.Գ. Այսօր էլ Տավուշ աշխարհում Վարդավառը տոնվում է տատիկիս պատմածի նման համ ու հոտով, բարեբախտաբար շատ քիչ բան է փոխվել, ու ես երջանիկ եմ, որ իմ տատերից ու պապերից ժառանգել եմ այս գեղեցիկ ավանդույթները: Ու մի բան էլ տատիկիս ասեմ.

-Ամա՛յ ջան, հմի էլ ա լավ, վախիլ մի, սիրով մարդիկ էլ դեռ կան…