Իմ հարցազրույցը մի նկարչի հետ է, ով այժմ բնակվում է Արմավիրի մարզի Ակնալիճ գյուղում: Այդ նկարիչը 37-ամյա Հակոբ Հակոբյանն է:

-Որտե՞ղ եք ծնվել:

-Ծնվել և մեծացել եմ Արթիկ քաղաքում, իսկ այժմ ապրում եմ Ակնալճում:

-Ինչպե՞ս Արթիկի ցուրտ եղանակից հետո հարմարվեցիք Ակնալճի շոգին:

-Դժվարությամբ, բայց դե ստիպված էի: Մորս հարազատներն այստեղ էին, և ստիպված տեղափոխվեցինք:

-Որտե՞ղ եք հաճախել դպրոց:

-Ես դպրոց գնացել եմ Արթիկում, սովորել համար հինգ դպրոցում: Լավ եմ սովորել, բայց ամենից լավ տիրապետել եմ գրականության և նկարչության առարկաներին: Այդ իսկ պատճառով աչքաթող եմ արել մնացածը, որի համար շատ եմ ափսոսում:

-Արթիկի հետ կապված հուշեր կպատմե՞ք:

-Իմ մանկությունը  շատ լավ է անցել Արթիկում, կարոտով եմ հիշում այդ  օրերը: Հիշում եմ, 12 կամ  13  տարեկան էի, բակի երեխաների հետ գնում էի մեր շենքին հարակից զորամաս՝ վերցնում զինվորական համազգեստ, դուրս գալիս հրապարակ և մեր քայլերով զարմացնում անցորդներին: Որոշ մարդիկ ապշած մեզ էին նայում և ուրախության ճիչեր արձակում, ծափահարում, այդպիսով ավելի ոգևորելով մեզ: Շատ մեծ կարոտով եմ հիշում այդ օրերը:

-Դպրոցից բացի այլ տեղ սովորե՞լ եք: 

-Իհարկե: Սովորել եմ Արթիկի գեղարվեստի ուսումնարանի նկարչության բաժնում: Ես դեռ շատ փոքր էի, երբ ծնողներս նկատեցին մեծ սերս դեպի նկարչությունը, իսկ այժմ այդ ամենը ես նկատում եմ տղայիս մեջ: Ես իմ բացթողումներն ու կիսատ երազանքները շարունակելու եմ տղայիս միջոցով:

-Եղե՞լ է ժամանակ, որ հիասթափվեք նկարչությունից:

-Հիասթափությունը համարում եմ նկարչի առաջին ու գլխավոր թշնամին, սակայն բոլորի պես ես էլ հիասթափության պահեր եմ ունեցել: Նույնիսկ փորձել եմ մասնագիտությունս փոխել, բայց ծնողներս ինձ հետ են պահել այդ քայլից, որի համար անչափ շնորհակալ եմ իրենց:

-Իսկ այժմ աշխատո՞ւմ եք Ձեր մասնագիտությամբ:

-Այո, աշխատում եմ: Մասնավոր խմբակներ ունեմ: Ես ինքս էլ հասկանում եմ, որ որոշ երեխաներ դժվարությամբ են ներկեր ձեռք բերում:  Աշխատավարձս քիչ է աշխատանքիս դիմաց, բայց դե չեմ տրտնջում:  Մեծ սիրով եմ գնում աշխատանքի, քանի որ տվածս օդում չի մնում: 14 երեխաներից 6-ը լավ են նկարում, դա մեծ ցուցանիշ է: Ես հպարտանալու տեղ ունեմ:

-Դուք գյուղում ճանաչված նկարիչ եք, պատվերները շատ են, գյուղում համար առաջինն եք Ձեր մասնագիտությամբ: Արդյո՞ք գյուղից դուրս ունեք այդ ճանաչումը:

-Ցավոք՝ ոչ: Ես միայն գյուղով եմ բավարարվել: Գյուղից դուրս  ճանաչում ունենալու համար պիտի փոխեմ բնակավայրս, որի համար բավարար միջոցներ չունեմ:

-Ձեր կարծիքով մեր հանրապետությունում գնահատվո՞ւմ է նկարչի գործը: 

-Ինչպես մեր երկրում, այնպես էլ ամբողջ աշխարհում  բոլոր գործերը  և գնահատողներ կան, և ՝ոչ:

-Նկարիչների համար հե՞շտ է  նկարչական պարագաների ձեռք բերումը:

-Ցավոք՝ ոչ: Նկարչություն ասելով պետք չէ հասկանալ կտավ, ներկ, վրձիններ: Հազար ու մի բան  է հարկավոր, որոնք բավականին թանկ են:

-Ի՞նչ միջոցներ եք ձեռնարկում Ձեր աշակերտների պատկերացումը դեպի գույներ ընդլայնելու համար:

-Հիմնական միջոցն այն է, որ իրենց աչքերով տեսնեն բնությունն իր ողջ հմայքով, չէ՞ որ աշխարհի միակ անթերին բնությունն է:

-Ձեր կարծիքով նկարիչներն ունե՞ն ընդհանուր մոտեցում դեպի գույները:

-Ամեն նկարիչ ունի իր ոճն ու ճաշակը, որին համապատասխան գույներ է ընտրում: Ամեն նկարիչ նկատում է իր սրտի զգացածը: Նկարիչները չեն կարող նույն բանը բոլորով զգալ և նկարել:

-Ի՞նչ եք կարծում, եթե հիմա Արթիկում ապրեիք, տաղանդավոր աշակերտներ կունենայի՞ք:

-Այո, իհարկե, տաղանդավորներ ամենուր կան, բայց  քանի դեռ այստեղ եմ՝ Ակնալճում, աշակերտներիս չեմ փոխի հարյուրավոր նկարիչների հետ:

-Ավելացնելու բան ունե՞ք:

-Կուզեի նշել, որ փոքր տարիքում, երբ հաճախում էի նկարչության, ուսուցիչներս ինձ լավ խորհուրդներ էին տալիս, որոնք հիմա օգտագործում եմ իմ աշխատանքի ժամանակ: Կարծում եմ, շատ մեծ է ուսուցչի դերը:

Չեմ ասի, որ գեղարվեստական գրականությունն ինձ միշտ գրավել է: Ես ունեցել եմ և ունեմ ուրիշ շատ հետաքրքրություններ, որոնցով զբաղվելիս ես ավելի բավականություն եմ ստացել քան որևէ, օրինակ արկածային, գիրք կարդալով: Դպրոցում ես գերազանց եմ սովորում, բայց գեղարվեստական գրքերի հետ շփվում էի այնքանով, որքանով ինձ պարտադրում էին ուսումնական ծրագիրը և ուսուցիչներս: Հիշումեմ՝ դեռ տարրական դասարանում էի սովորում, մերոնք ինձ հանձնարարել էին կարդալ «Չախ-Չախ թագավորը» հեքիաթը, որը այն ժամանակ ինձ թվում էր մի հաստափոր գիրք, որ եթե ամբողջ կյանքում էլ կարդայի, չէի վերջացնի: Բայց այն ընդամենը երեք էջանոց փոքրիկ հեքիաթ էր, որից ես հիմա հիշում եմ միայն վերնագիրը: Բայց միջին դասարաններում՝ 7-8-րդ դասարանում վարակվեցի մի տեսակ հիվանդությամբ: Ամեն ինչ սկսվեց այն օրվանից, երբ հայրս հանձնարարեց ինձ դասավորել մեր փոքրիկ գրադարակը, որում կարելի էր գտնել, այդ ժամանակ ինձ համար անհասկանալի ու բարդ, ռուսերեն լեզվով մասնագիտական գրականության մի ամբողջ հավաքածու ու մի քանի գեղարվեստական գրքեր, որ ուսանողական ժամանակ ծնողներս էին գնել կամ նվեր էինք ստացել: Ու այսպես  դարակը դասավորելիս իմ ուշադրությունը գրավեց պայծառ կազմով մի գիրք. Րաֆֆու «Խենթն» էր: Հենց այդպես՝ շուրջբոլորս անկանոն կերպով դասավորված գրքեր, նստեցի հատակին  ու սկսեցի կարդալ: Այդ գիրքը ինձ այնպես գրավեց, որ մոռացա գրքերը հավաքելու հանձնարարությունը:

Այնուհետեւ իմ գրապահարանում մեծ թափով ավելանում էին գեղարվեստական գրքեր. Սկզբում՝ հայկական, հետո նաև արտասահմանյան:

Հայ հեղինակների վեպերից երևի ամենասիրածս գործը Շիրվանզադեի «Քաոս» վեպն էր, բայց հետո ինձ ավելի գրավեց արտասահմանյան գրականությունը: Այ այստեղ սիրածս գրքերը շատ-շատ են: Մեծ կլանվածությամբ եմ կարդացել Շարլոթ Բրոնտեի «Ջեյն Էյրը», Օսկար Ուայլդի «Դորյան Գրեյի դիմանկարը», որը հետո, երբ արդեն անգլերենի գիտելիքներս ներում էին, կարդացի բնօրինակով, Դոստոևսկու «Ոճիր և պատիժը», Տոլստոյի «Աննա Կարենինան», Օնորե դը Բալզակի «Շագրենի կաշին» ևն:

Բայց եկավ 10-րդ դասարանը, ու սեղանին սկսեցին շատանալ շտեմարանները՝ դուրս մղելով գեղարվեստական գրականությանը: Ես, որ մի ժամանակ չէի հետաքրքրվում գեղարվեստական գրականությամբ, հիմա ազատ ժամանակ եմ փնտրում գրականության նորանոր գոհարներին ծանոթանալու համար:

Հ. Գ. Կուզենայի մի քանի մեջբերում էլ անել այս գրքերի այն հատվածներից, որոնք տեղ են գտել իմ հուշատետրում:

Կան մարդիկ, որոնք պատահելով որևէ բանով երջանիկ իրենց մրցակցին, պատրաստ են անմիջապես երես դարձնելու այն բոլոր լավից, ինչ որ կա նրա մեջ,  տեսնելով նրա մեջ միայն վատը: Կան մարդիկ, որոնք, ընդհակառակը, ամենից ավելի ցանկանում են գտնել իրենց այդ երջանիկ մրցացկի մեջ այն հատկությունները, որոնցով նա հաղթել է իրենց և սրտամորմոք ցավով որոնում են նրա մեջ միայն լավը: («Աննա Կարենինա»)

Չկան այնպիսի պայմաններ, որոնց մարդը չկարողանա վարժվել, մանավանդ, երբ նա տեսնում է, որ իրեն շրջապատող բոլոր մարդիկ ապրում են հենց այդպես: («Աննա Կարենինա»)

Այժմ, երբ անցել են տարիներ, ես մտաբերում ու զարմանում եմ, թե ինչպես դա կարող էր վշտացնել ինձ: Նույնը կլինի նաև այս վշտի հետ. կանցնի ժամանակ եւ ես անտարբեր կլինեմ դրան: («Աննա Կարենինա»)

Միայն թուլակամ ու հիմար մարդիկ են ասում, որ չեն կարող տանել այն, ինչ որ նրանց վիճակված է ի վերուստ: («Ջեյն Էյր»)

Հարգիր ինքդ քեզ ու սրտիդ ամբողջ սերը, ուժդ ու հոգիդ մի տուր նրան, ում դրանք հարկավոր չեն և ում կողմից կարժանանան միայն արհամարհանքի: («Ջեյն Էյր»)

Սիրել բոլորին նշանակում է անտարբեր լինել բոլորի նկատմամբ: («Դորյան Գրեյի դիմանկարը»)

Վատ չէ, երբ ծիծաղով է սկսվում ընկերությունը, իսկ ավելի լավ է, երբ դրանով էլ վերջանում է: («Դորյան Գրեյի դիմանկարը»)

Մարդը ուժեղ է, երբ գիտակցում է իր թուլությունը: («Շագրենի Կաշին»)

Իշխանությունը տրվում է միայն նրան, ով համարձակվում է կռանալ և վերցնել այն: («Ոճիր և պատիժ»)

Ամեն անդունդ ունի ձգողական զորություն, որին դիմադրելը մի տեսակ հերոսություն է: («Քաոս»)

Կան գրքեր, որոնք, ասում են, պիտի կարդա յուրաքանչյուր մարդ՝ անկախ ռասայից և ազգությունից. դրանք համաշխարհային գրականության գոհարներն են:
Կան գրքեր, որոնք պիտի կարդա յուրաքանչյուր հայ՝ անկախ բնակության վայրից, մասնագիտությունից ու զբաղմունքից. դրանք հայոց պատմության կենդանի պատկերներն են: Երևի շատերը հասկացան, թե ինչ գրքերի անուններ պիտի գրեմ՝ Մովսես Խորենացի, «Հայոց Պատմություն», «Վերք Հայաստանի», «Վարդանանք», «Գևորգ Մարզպետունի»…

Այդպիսի մի գիրք էլ մեզ համար Ֆրանց Վերֆելի վեպն է՝ «Մուսա լեռան 40 օրը»: Այն իր բնույթով հայ ազգի կենսագրությունն է՝ «ամենացուրտ» օրերի կենսագրությունը, բայց և յուրահատուկ է նրանով, որ գրված է օտարազգի գրողի գրչով, գրված այնպես, ասես ինքն էլ հայ էր, ինքն էլ էր գաղթի ճանապարհին և իր ականջով էր լսել հայուհու երգը, որը նկարագրում էր գրքում.

Ձախորդ օրերը ձմռան նման կուգան ու կերթան,
Վհատելու չէ, վերջ կունենան, կուգան ու կերթան…

Սա այն գիրքն է, որն ամբողջ աշխարհին պատմեց Հայաստանի և Հայոց ցեղասպանության մասին, և որը գրելու համար հեղինակն ուսումնասիրել էր ամբողջ հայոց պատմությունը (այսօր մեզանից երևի քչերը հայոց ողջ պատմությունը գիտեն): Սա գիրք է, որը կարդալով՝ ամեն հայ պիտի ճանաչի իրեն, զգա ու ապրի, ինչպես արել է հեղինակը:

Գրքի գլխավոր հերոսը Արևմտյան Հայաստանի Սուեդիայի շրջանի հայտնի ընտանիքներից մեկի զավակն էր՝ Գաբրիել Բագրատյանը, ով, ապրելով Եվրոպայում՝ աստիճանաբար օտարանում էր հայրենիքի և հայրենիքն էլ իր համար: Սակայն եղբոր մահվանից հետո ընտանիքի գործերին տեր կանգնող էր պետք, և Բագրատյանը ստիպված վերադառնում է հայրենի գյուղ՝ ֆրանսուհի կնոջ և որդու հետ: Հենց այդ ժամանակ էլ սկսվում է արհավիրքը… Գաբրիելն անխզելի կապով կապվում է հայրենի հողին ու որոշում՝ կյանքի ու մահվան գնով՝ չհանձնվել ու ժողովրդին հենց այնպես, անպաշտպան չթողնել թուրքի յաթաղանի առաջ:

Հետո սկսվում են պատրաստությունները և… Բոլորին այնքան հայտնի ու ողջ աշխարհի հիացմունքի առարկան դարձած Մուսա լեռան ինքնապաշտպանությունը՝ կյանքի, մահվան ու ազատության մի պայքար, որն աննկարագրելիորեն գեղեցիկ ներկայացված է գրքում:
«Մուսա լեռան 40 օրը» վեպը արդիական է բոլոր ժամանակների համար, արդիական՝ պատերազմի ու բռնության դեմ ուղղված իր պաթոսով, ազատության, խաղաղության ու համերաշխության գաղափարներով: Գրքի էջերով անցնում է մի ողջ ժողովուրդ՝ ձուլված ամուր մետաղով, հպարտ իր անհուն վշտի մեջ….

Հ.Գ. Կուզեի, շա՜տ կուզեի, որ յուրաքանչյուր հայ կարդար այս գիրքը, կարդար ու հայ մնար, հայ լիներ… Գոնե այնքան, որքան հայ եղավ ավստրիացի գրող Ֆրանց Վերֆելը:

Այն բոլոր գրքերը, որտեղ պատկերված են մեր կյանքը, երազանքները, երբեք չեն մոռացվում: Այդ գրքերում գրված յուրաքանչյուր բառ դառնում է մերը, ցանկացած դրվագ պատկերվում է մեր աչքերի առջև, սիրելի հերոսների զգացմունքները, հույզերը ալեկոծվում են մեր սրտերում, իսկ գիրքը միշտ մնում է մեր հիշողության մեջ: Նման գրքերից ես շատ դժվարությամբ եմ բաժանվում, չէ որ քիչ առաջ «ապրում» էի այդ կյանքը: Շեքսպիրը այն հեղինակն է, ում ստեղծագործություններից բաժանվելը նմանվում է մի ողբերգության: Որպեսզի այդ ողբերգությունը չվերածվի դրամայի, ես սկսում եմ «ապրել» նրա հաջորդ գիրքը:

Շեքսպիր հնարավոր չէ ուղղակի կարդալ, ուղղակի անտարբեր թերթել էջերը: Նրա ստեղծագործությունների մեջ կա այնպիսի մեծ զգացմունքային դաշտ, որ եթե ընկար այդ անսահմանության մեջ, այլևս դուրս չես կարող գալ: Մեկ անգամ կարդալուց հետո ընկնում ես կախվածության մեջ և ցանկանում ես անընդհատ շնչել այդ գրքերի թերթերի գերող հոտը, անընդհատ հպվել դրանց և թերթե~լ ու թերթե~լ, կարդա~լ ու կարդա~լ…
Շեքսպիր չեն կարդում, այլ ապրում են…

Ասում են հեղինակին ճանաչելու համար պետք է կարդաս նրա ստեղծագործությունները: Այո, մարդուն ճանաչում են հոգով: Չէ որ չես կարող գրքի շապիկով միայն որոշել` լա՞վն է այն, թե՞` ոչ: Այդպես էլ մարդն է, մինչև չկարդաս նրա հոգին, չես հասկանա, թե ինչպիսին է նա: Հեղինակի հոգին գիրքն է: Միավորելով իրականությունը, գերբնական պատկերները, սերը, ատելությունը, ուրախությունը, տխրությունը, Շեքսպիրը իր գրքերում ստեղծել է մեծ հոգեբանական, փիլիսոփայական աշխարհներ: Նրա գրքերում չկան իրար նման հերոսներ, նրանցից յուրաքանչյուրը ունի իր հոգեկան աշխարհը, իր անձնական ապրումները կապում է հերոսներին և յուրաքանչյուրի մեջ դնում իր սրտի մի փոքրիկ մասնիկը: Ինձ թվում է, եթե բոլոր հերոսների կերպարները միավորենք, արդյունքում կծնվի ևս մի կերպար, ով միշտ էլ եղել է գլխավոր հերոսը, դա Շեքսպիրն է: Նա ինձ համար ծնվեց «Լիր Արքա»-ում, երբ առաջին անգամ սկսեցի կարդալ Շեքսպիր, հետո դարձավ պատանի` «Ռոմեո և Ջուլիետ»-ում, և այդպես շարունակեց մնալ իմ մեջ որպես մի պատանի փիլիսոփա, առաջին անգամ սիրո քաղցրությունը համտեսած մի երեխա: «Համլետ», «Մակբեթ», «Օթելլո» և «Կորիոլանուս»… Այս բոլոր գրքերում Շեքսպիրը դարձավ ինձ համար ավելի հասուն, բայց հետագայում կարդացածս ստեղծագործությունները չծերացրեցին նրան, նա չդադարեց հետաքրքրել ինձ, այլ մնաց այդպես չբացահայտված: Յուրաքանչյուր գործ բացահայտում է նրան յուրովի, բայց այդպես էլ ցույց չի տալիս, թե իրականում ով էր Շեքսպիրը:

«Ճշմարտությունը կանցնի դարեդար, սերնդե սերունդ, կհասնի մինչև աշխարհի վերջին օրվան»:
Ուիլյամ Շեքսպիր

Այսպես նաև Շեքսպիրը իր անկեղծությամբ և սիրով գրված գրքերով կապրի մինչև աշխարհի վերջին օրը…

Իսկ ես ամեն ինչ լցրեցի մեջս և պատասխանեցի` «լավ», քանի որ ես արդեն փորձառու դիվանագետ եմ և կարող եմ ուրիշ երկրում լիակատար պաշտպանել իմ շահերը: Ես գիտեի, որ ցավոտ կլինի, բայց չէի ուզում ցավեցնել:

Ամեն ինչից մի կողմ քաշվեցի ու գրեցի, գրեցի շատ տարբեր բաների մասին, շատ երկար ու անհասկանալի տողերով գրեցի, ահավոր դժվար և անգամ իմ կողմից զարմանալի, ամեն բառից հետո վիրավորանք գրելով քննադատեցի ամեն ինչ՝ կյանքում ամեն մի շարժում, ամեն մի ներշնչած և արտաշնչած օդ: Քննադատեցի ամեն մարդու ամեն բջիջը և բջջի գործառույթը: Շատ երկար գրեցի և արդեն ավարտում էի, երբ զգացի, որ սխալ է, պետք չի քննադատել: Քննադատելով ոչ մի արդյունքի չեմ հասնի, ոչ ոք չի ցանկանա քննադատածս կարդալ: Ջնջեցի բոլոր գրածս նախադասությունները, ձևի պարագաները, վերաբերականները, ձայնարկությունները, որոնք անիմաստ էին: Չթողեցի ոչ մի շաղկապ և ոչ մի ստորակետ: Սկսեցի նորից՝ առանց քննադատելու, ամեն անարժանիք արժևորելու, ու գրեցի:

Նա անկարող է, ինչպես մուրացկանը, երբ նայում է անցորդի աչքերի մեջ` աղերսելով գումար, իսկ ոչ մի անցորդի գրպանում գումար չկա, որ փոխանցի նրա սառը և կոշտ ձեռքերի մեջ: Բանն այն է, որ նրան գումար պետք չի, անգամ, եթե նրան առաջարկեին միլիոններ: Ուրիշ բան է պետք նրան, որը վաղուց սպառվել է, ծախսվել, ու նույնպես թողել բոլորին սնանկ վիճակում:

Կյանքի առաջ բոլորս էլ մուրացկան ենք, մի տարբերությամբ, որ որոշները գումար են մուրում, որոշները` զգացմունքներ: Իսկ կյանքը ոչ մեկի վրա ուշադրություն չի դարձնում ու չի տալիս ոչինչ ու շարունակում է առաջ քայլել, իսկ մուրացկանները շարունակում են փողոցում նստել ու սպասել մի բանի, որը կփոխի ամեն ինչ: Իսկ ուրիշ մարդիկ իրենց տներում թեյ են խմում, ամեն ինչ փոխում ու նստում են սպասելու շարունակությանը:

Իսկ Քամին շարունակում է ահռելի ուժգնությամբ փչել: Սակայն Քամին էլ անզոր է մուրացկաններին քշել: Նրանք, մեկ է, շարունակում են…

Իսկ դրանք միայն քամիներ են: Հասկանալ է պետք և շարունակել ապրել:

Իսկ սուրճը արդեն եփել է: Ամեն ինչ շատ վաղուց արդեն պլանավորված էր և կարգավորված: Սպասելու ժամանակ արդեն էլ չկար: Կյանքը արդեն ամեն ինչ դասավորել էր և սպասում էր նրա միջամտություններին: Պետք էր վեր կենալ և գնալ: Հեռանալ և չվերադառնալ: Գիտեին, որ կգա ժամանակ, մեկը կասի, որ էլ այդքան ոչ ոք չի սպասի: Հերիք է, վեր կացեք: Այլևս չի թույլատրվում: Դուք մեր անկոչ և անընդունելի հյուրն եք: Բայց նրան պետք էր, որ շարունակեր նստել և երազեր կանգնելու մասին:

«Պարոն, արդեն ժամանակն է փողոցից տուն բարձրանալու: Ձեր սուրճը պատրաստ է»,- ձայն տվեցին նրան և բռնելով նրա հայացքը, ավելացրեցին. «Կարո՞ղ եմ այսօր շուտ գնալ տուն»:

Հ.Գ. Կարճ պատմություն ազնվազարմ մուրացկանի մասին:

Տարբեր գրքեր և տարբեր հեղինակներ՝ Շառլոթ Բրոնտե և Թեոդոր Դրայզեր: Սակայն ես շատ նմանություններ եմ գտել նրանց միջև: Օրինակ, հենց այն, որ երկուսն էլ չափահաս տարիքում մեկնում են օտար քաղաք աշխատելու նպատակով, երկուսն էլ շա՜տ փորձությունների մեջ են ընկնում սիրո և այլ գործոնների պատճառով: Ցավոք, Քերրիի կյանքը վատ ավարտ է ունենում: Մեջբերեմ գրքերից մի քանի հատվածներ:

«Օ՜, Քերրի, Քերրի, պատուհանի մոտ ճոճաթոռին նստած դու պետք է երազես մի երջանկություն, որը երբեք չես վայելելու…»

Քերրիին սիրում էին երկու տղամարդ, որոնցից մեկը ամուսնացած էր: Քերրին սիրում էր Հերթսվուդին (ամուսնացած տղամարդուն), ով ստի միջոցով կարողացավ Քերրիին տանել օտար քաղաք: Իմ կարծիքով, Հերթսվուդը թույլ տղամարդ էր, քանի որ չկարողացավ դիմանալ կյանքի փորձություններին և ինքնասպան եղավ: Իսկ մյուս տղամարդը անհետ կորավ Քերրիի կյանքից: Իսկ Քերրին իր աշխատասիրության և համառության շնորհիվ դարձավ հայտնի դերասանուհի:

Եվ ահա լավագույններից մեկը, որով փորձում եմ ես առաջնորդվել.

«Աշխարհում շատ բան կա, որին մենք կուզեինք հասնել: Սակայն չի կարելի միանգամից ամեն ինչի ձգտել: Եվ ի՞նչ միտք ունի հուսահատվել ամեն մի չիրականացած ցանկության պատճառով»:

Անդրադառնամ Ջեյնին, ով որբ է եղել և նրան «խնամել» է քեռակինը, ով ամեն կերպ նվաստացնում, շահագործում էր Ջեյնին: Իսկ հետագա տարիներին նա զղջաց իր արածների համար, բայց արդեն մահվան շեմին էր: Ջեյնը չափահաս տարիքում ընդունվում է աշխատանքի                              և հենց այդտեղ սիրահարվում Ռոչեսթրին (տանտիրոջը), ով ամուսնացած էր խելագար կնոջ հետ:

«Ինչքան ավելի եմ զգում, որ մենակ եմ, առանց բարեկամի, առանց պաշտպանի, այնքան ավելի եմ համոզվում, որ ինքս պետք է ինձ հարգեմ»:

«Մենք ծնվել ենք, որպեսզի պայքարենք ու տանջվենք, ինչպես դուք, այնպես էլ ես»:

«Հարգիր ինքդ քեզ ու սրտիդ ամբողջ սերը, ուժդ ու հոգիդ մի տուր նրան, ում դրանք հարկավոր չեն, և ում կողմից կարժանանաս միայն արհամարհանքի»:

Երևի թե դուք զարմացաք, թե ինչո՞ւ Ջեյն Էյրի մասին պատմելը կիսատ թողեցի: Ուզում եմ, որպեսզի դուք կարդաք, հավատացեք, որ դա ես ասում եմ իմ փորձից: