Մշակույթ խորագրի արխիվներ

«Ջան գյուլում»

Լուսանկարը՝ Վիոլետա Մկրտչյանի

Լուսանկարը՝ Վիոլետա Մկրտչյանի

Կա՞ այնպիսի մարդ, ով չի սիրում մեր ազգային-կրոնական տոները: Ամեն բան այնքան ուրախ, թեթև ու իմաստալից է անցնում: Բոլորովին վերջերս` մայիսի 5-ին, ոմանք գիտեն, իսկ ոմանք ոչ, նշվում էր Համբարձման տոնը: Այդ օրը քրիստոնյաները նշում են Քրիստոսի Համբարձումը: Եկեղեցում կատարավում է Ս.Պատարագ, իսկ Պատարագից հետո ժողովուրդը շարունակում է տոնը: Համբարձման օրը ժողովուրդը կոչում է նաև «Վիճակ», «Ծաղիկ գովել», «Ջան գյուլում»: Այդ օրը աղջիկները` գույնզգույն զգեստներ հագած, գարնանային ծաղկած դաշտերում կամ այգիներում կազմակերպում են զբոսանք կամ վիճակախաղ:

Անցյալում Համբարձման տոնը՝ «Ջան գյուլումը», մեծ տոնակատարություն է եղել և միայն աղջիկներին համար տոն համարվել: Այժմ «Ջան գյուլումը» այդքան աշխուժությամբ և մեծ շուքով չի նշվում: Սակայն մենք փորձեցինք իրագործել այս տոնը, և այն նշել մեծ շուքով: Մուղնի գյուղում մի քանի երեխաներով կազմակերպեցինք ամեն ինչ, և այդ ամենը իրագործեցինք: Նախօրոք աղջիկներով դաշտից ծաղիկներ հավաքեցինք, գեղեցիկ ժապավեններով կապեցինք և դասավորեցինք զամբյուղի մեջ: Հյուսեցինք պսակներ հարսի և փեսայի համար: Կարծես թե ամեն ինչ պատրաստել էինք, բայց երբ մոտեցա սեղանին, որ ծաղիկները նկարեմ, տեսա, որ զամբյուղը դատարկ էր:

Լուսանկարը՝ Վիոլետա Մկրտչյանի

Լուսանկարը՝ Վիոլետա Մկրտչյանի

-Երեխե՛ք, հլը ստեղ եկեք, տենամ` ո՞վ ա վերցրել ծաղիկները: Ես էդքան ման գա՛մ, լիքը ծաղիկ հավաքեմ, որ դուք վերցնե՞ք:

-Ի՞նչ ա եղել, ի՞նչ ես ձենդ գլուխդ գցել, հարևանները սաղ դուրս ելան:

-Ստեղ ծաղիկ կար դրած, ո՞ր մեկդ ա վերցրե՞լ:

-Ե՛ս եմ վերցրել, հարցեր ունե՞ս:

-Դե, տես` ինչ հարցեր ունեմ:

Ու ես ամբողջ բակով վազեցի եղբորս հետևից, որովհետև նա էր վերցրել և թափել ծաղիկները, որպեսզի ես նորից այդքան քաղեմ ու կապեմ:

Առավոտյան ժամը վեցն էր: Մենք արդեն համարյա բոլորս հավաքվել էինք բակում: Ամեն ինչ պատրաստ էր՝ դհոլը, շվին, հարսն ու փեսան, զամբյուղով ծաղիկները և մնացած մյուս զամբյուղները, որտեղ պետք է ձու կամ քաղցրավենիք լցնեին: Իսկ գումարը փեսայի գրպանում պիտի դնեին:

Լուսանկարը՝ Վիոլետա Մկրտչյանի

Լուսանկարը՝ Վիոլետա Մկրտչյանի

-Շորերդ ինձ դուր չի գալիս, արագ գնա՛, փոխի՛, – ասացի ես:

-Դուրդ չի գալիս, մի՛ նայի, – ասաց իմ չարաճճի եղբայրը:

-Ճիշտ չի՛ տենց հագնվելը, որ ասում եմ` գնա փոխի, ուրեմն մի բան գիտեմ:

-Լա՛վ, ոնց ասես, քուր ջան:

Պետք էր ավելի գյուղավարի և աշխատավորի նման հագնվել, սակայն նա հագնված էր շատ սպորտային և ամենօրյա:

-Լավ, քանի որ ամեն ինչ պատրաստ ա, եկեք շարժվենք ու ճանապարհ ընկնենք:

-Դե, Աստված մեզ հետ:

Արդեն ճանապարհ էինք ընկել: Առաջին տունը մտանք, և սկսեցինք երգել. «Ջա՜ն գյուլում, ջա՜ն, ջա՜ն»: Այնքան հետաքրքիր էր ամեն ինչ, առաջին անգամ էի մասնակցում այս տոնին, և շատ ուրախ էի, որ իմ մասնակցությամբ ոգևորեցի և ուրախացրի ոմանց: Ամբողջ Մուղնին ոտքի տակ էինք տվել, շատ հոգնած էինք, բայց և այնպես, շատ ոգևորված:

Լուսանկարը՝ Վիոլետա Մկրտչյանի

Լուսանկարը՝ Վիոլետա Մկրտչյանի

Օրվա ընթացքում բավականին գումար հավաքվեց: Էլ չեմ խոսում քաղցրավենիքի մասին: Դրա պակասը չենք զգացել: Բոլորս միահամուռ որոշեցինք, որ գումարը պետք է որևէ բարեգործական նպատակի ծառայի: Սակայն դեռ վերջնական որոշում չունենք, թե կոնկրետ որտեղ և ինչպես այն օգտագործենք: Բայց գիտեմ, ինչ էլ որ անենք, կլինի և՛ դաստիարակչական, և՛ նպատակային:

Կարծում եմ, լավ կլինի, եթե ամեն մեկդ փորձեք վերականգնել ձեր գյուղական տոներից մեկը, գրեք, լուսանկարեք և ուղարկեք 17-ին, որպեսզի բոլորս տեսնենք և ծանոթանանք:

Ani Kirakosyan

Տատիկիս անուշ բարբառը

Հարցազրույց տատիկիս` Աիդա Կիրակոսյան հետ

 -Տատ ջան, ուզում եմ քեզ հետ զրուցել, իմանալ ինձ հուզող հարցերի պատասխանները:

-Սա բալես, ինչ հարց գուզես` տուր:

-Տատ ջան, Գյումրին քանի՞ անուն է ունեցել:

-Սկզբում եղել է Կումայրի, հետո` Ալեքսանդրապոլ, Լենինական, Գյումրի:

-Իսկ քո մանկության տարիներին ինչպե՞ս է կոչվել քաղաքը:

-Մեռնիմ ջանիդ, երբ օր ես փոքր էի, մեր քաղաքը կոչվեր գը Լենինական:

-Լավ, տատ ջան, իսկ որտեղի՞ց  են եղել ծնողներդ:

-Հորս պապը գաղթել է Ալաշկերտից ու բնակություն է հաստատել Ղուկասյանի շրջանում, բայց պատերազմի տարիներին գյուղերի մեծահասակներին հավաքագրել-տարել են Լենինական` նորաբաց գործարաններում աշխատելու: Իսկ մորս ծնողները գաղթել են Էրզրումից: Մերս ծնվել է Կրասնոդար քաղաքում: Երբ օր մորական պապիկս ջահել մահացել է, իրանք տեղափոխվել են Լենինական: Նորաբաց Մսի կոմբինատում մտել են աշխատելու մորական տատիկս ու հորական պապիկս: Հետագայում, երբ հերս բանակից եկել է, մտել է Կոմբինատ աշխատելու ու ընդեղ է հանդիպե մորս: Ամուսնացել են ու քիչ-քիչ տուն-տեղ են եղե: Բայց հըմի ո’չ Մսի Կոմբինատը կա, ո’չ էլ հին Լենինականը:

-1988 թվականի երկրաշարժը շատ բան փոխեց Գյումրիում: Իսկ ինչպիսի՞ն էր Լենինականը նախքան երկրաշարժը:

-Լենինականը ուներ մեծ Մսի Կոմբինատ, հսկայական Տեքստիլ Կոմբինատ, Հղկող հաստոցների մեծ գործարան, Միկրոէլեկտրաշարժիչ գործարան և այլն: Ըդոնք երկրին կուդային արդյունաբերության 90%-ը: Մարդիկ կաբռեին ուրախ, հարուստ, երջանիկ, կրթություն կստանային: Բայց էդ ամենը ավիրվավ մէ քանիմ րոպեյվա ընթացքում:

-Ին՞չ ազդեցություն թողեց Սպիտակի երկրաշարժը գյումրեցիների վրա:

-Երկրաշարժը օր եղավ, մենք մեր աչքերով տեսանք ըդքան զոհեր, վիշտ ու արհավիրք: Կային ընտանիքներ, օր լրիվ զոհվան: Բայց էլի լեննագանցիք էնքան  թասիբ ունեին, օր նորից ընտանիքներ կազմեցին, երեխեք ունեցան, տներ սարքեցին, 30 տարի դոմիկների մեջ ապռան, բայց իրանց հումորը  չկորցրին ու, հակառակը, սաղ դառնությունները իրանց մեջ թաղելով` նորից վերածնվան:

-Տատ, դու ապրել ես ևհին Գյումրիում, ևնոր: Կա՞ն  արդյոք  տարբերություններ: Ի՞նչն  է  քեզ դուր գալիս Գյումրի քաղաքում:

-Հինն ու նորը կապ չունի: Բոլոր ժամանակներում էլ ընձի շատ դուր է եկել Լեննականի ժողովուրդը` հյուրասեր,  թասիբով,  կամեցող,  ուրախ ու  հանաքչի:

-Իսկ ի՞նչ կասես երևույթների մասին, որոնք քեզ դուր չեն գալիս:

-Բալես, լեննականցիք, անկախ ժամանակաշրջանից, մեծախոս են, միամիտ ու շատ տաքարյուն:

-Ո՞ր ավանդույթն է քեզ դուր գալիս, և ո՞րն է մինչ օրս պահպանվել:

-Լեննականցիք շատ ավանդապաշտ, ադաթներով ու հին սովորույթներով մարդիկ են: Ազիզ ջան, շատ շուտ ադաթ է էղե, օր աղջկան ուզեցել են նշանել, նախօրոք տարել են բաղնիք, լողցրել են, օր էդ աղջկա լավ ու վատ կողմերը տեսնին: Բայց ընձի դուր գուկա ուզնգան էրթլու ադաթը, որը մինչև հըմի ժողովրդի մեջ կա:

-Իսկ  ինչպե՞ս  կբնութագրես գյումրեցի տղաներին:

-Մեր տղեքը շատ հայրենասեր են, աշխատասեր, նամուսով ու թասիբով ու երբեք չեն թողնի, օր մեգը կբնի իրանց ազաբ աղջիկների պատվին:

-Մտածե՞լ ես երբևէ թողնել հարազատ Գյումրին:

-Ես երբեք չեմ ուզեցե թողնիմ  Լենինականը ու հմի էլ չեմ ուզե, քանի օր արդեն ես 65 տարեկան եմ, չեմ ուզե երտամ ուրիշի հողի մեջ  մեռնիմ: Գուզեմ իմ հանգրվանս գտնիմ իմ ծնված հողում:

 -Սիրո՞ւմ ես գյումրեցու բարբառը: Մտածե՞լ  ես երբևէ փոխել բարբառդ:

-Ես ուր էլ երտամ, որ քաղաքն էլ աբռիմ, երբեք չեմ փոխե իմ լեզուս, քանի օր շատ կսիրեմ մեր բարբառը, վռազըմ կարծիք կկազմեն, օր սոնք լավ մարդիկ են:  Ես ծնվել ու մեծցել եմ Լենինականում ու կմնամ մինչև վերջ պատվավոր լեննականցի: Հերիք է, օր Ֆրունզի երկրացին եմ…

Միշտ հիշե, մեռնիմ ջանիդ, ուր էլ էրտաս, ինչ էլ դառնաս, հանկարծ չմոռանաս, օր դու ծնվել ես Լենինականում: Մինչև վերջ հոգով ու սրտով մնա լենինականցի:

karine nahapetyan

Տվեք ինձ գրքեր` թռչելու թևեր

Գիրքը մարդու համար ինքնազարգացման, ինքնաձևավորման, ինքնահաստատման լավագույն միջոցն է, բայց իհարկե, լավ գիրքը: Կարծում եմ, որ մարդը մի փոքր «գող» պետք է լինի և իր յուրաքանչյուր կարդացած գրքից որսա իրենը և դարձնի կյանքի բանաձև:

Իսկ ի՞նչ գրքեր եմ կարդում ես: Նախ ասեմ, որ ուղղակի և անուղղակի ձևով կառչած եմ հայ գրականությանը: Հիմա կարդում եմ Հովիկ Չարխչյանի «Չարենցի կրակոցը»: Վերջերս եմ մտել Չարենցի աշխարհը և աներես հյուրի նման չեմ ուզում դեռևս դուրս գալ: Զարմանում եմ, երբ մարդիկ մերը թողնելով, ընկնում են օտարների հետևից, երբեմն փնովում են մերը, ընդ որում` չուսումնասիրելով :

Անդրադառնանք գրքին: Նախ ասեմ ` Չարենցը հանճար է: Ես առաջ շատ էի անտեղի շռայլում «հանճար» բառը, հիմա օգտագործում եմ տեղին: Գրքում, կարելի է ասել, որ պատկերված է Չարենցի կյանքից մի դրվագ` խենթություններով և բազում սիրահարվածություններով լի, իսկ կենտրոնում մեծ սերը` իր կինը` Արփենիկը:

Առաջ կարդում էի այն,  ինչ ընկնում էր ձեռքիս տակ: Հետո սկսեցի զանազանել անարժեքն ու արժեքավորը: Ասեմ, որ ինչ կարդում եմ, ոչ միշտ է, որ «հալած յուղի» նման ընդունում եմ, և ըստ իս,  սխալ է ամեն բան ընդունել այնպես, ինչպես որ գրված է: Այսպես վարվելով կարծես դառնում ես ինչ-որ մեկի ստրուկը և անցնում նրա ենթակայության տակ:

Իմ կարդացածներից շատ եմ հավանել Վարդգես Պատրոսյանի «Կրակե շապիկը»: Այստեղի հերոսները ամեն մեկը յուրովի է կերտված: Գրքում կար մի  այնպիսի հերոս, որ չբացահայտվեց իմ կողմից և կարծում եմ, որ լավ գրքի գրավականը հենց սա է, երբ ինչ-որ բան առեղծված է մնում, և հերոսի կամ որևէ երևույթի բացահայտումը մնում է կարդացողի հայեցողությանը: Այսպիսով մենք էլ ենք դառնում գրքի հերոսներ և որոշ ժամանակ ապրում նրանց հետ, զբոսնում, զրուցում, վիճում, գովաբանում, հիասթափվում, երազում… Եվ վերջիվերջո` լքում:

Լքում ենք , սակայն երբեք չենք մոռանում…
Կան հեղինակներ, որոնք դարձել են «գրասեղանային», միշտ մեր ձեռքին են: Նրանցից են ինձ համար Վահագն Դավթյանը, Չարենցը,  Ակսել Բակունցը, Համո Սահյանը, Վարդգես Պետրոսյանը և այլն:

Գիրք կարդալիս մատիտս միշտ ձեռքիս է, որ ինձ դուր եկած մտքերը արտագրեմ տետրիս մեջ, բայց շատ ժամանակ ծուլությունս ինձ հաղթում է, և դրանք այդպես էլ մնում են:

Ժամանակակից գրականությունը այդքան էլ չեմ հավանում, որովհետև հիմքը կենցաղն է, ոգին բացակայում է: Համ էլ` ժամանակակից աշխարհը, կարծում եմ, որ իր բացասական և դրական կողմերով բոլորիս հայտնի է, և այդքան էլ հետաքրքիր չէ իմացածդ և տեսածդ կարդալ` հազար հատ բառարան քրքրելով:

նարեկ բաբայան

Իսկական մարդը

Երբևէ մտածե՞լ եք, թե ինչպիսին կուզեիք լիներ ձեր կյանքը։ Չնայած, ի՞նչ եմ հարցնում։ Իհարկե, բոլորն էլ մտածած կլինեն իրենց ապագա կյանքի մասին։ Ոմանք ուզում են դառնալ հայտնի, ոմանք՝ միլիոնատեր, ոմանք ընհանրապես ուզում են համեստորեն ապրել իրենց տրված կյանքը և այլն։ Չգիտեմ դուք ոնց, բայց ես երազում եմ բարեհաջող ընդունվել համալսարան, ստանալ լավ կրթություն, ունենալ ընտանիք և աշխատել  ընտրածս մասնագիտությամբ։ Ճանաչածս մարդկանցից այդպիսի «կյանքի գրաֆիկն» ամենալավը արտահայտվում է պապիկիս մոտ։ Նրան ճանաչելով, իրոք կարող ես ասել՝ «կյանքը հաջողվել է»։

Լուսանկարը՝ Նարեկ Բաբայանի

Լուսանկարը՝ Նարեկ Բաբայանի

Պապս գերազանց աառաջադիմությամբ ավարտել է դպրոցը, չնայած նրան, որ մոր մահվանից հետո ապրել է իր տատիկի հետ, առանց ծնողի։ Հետագայում ուսումը շարունակել է Կալինինգրադ քաղաքի ոստիկանական ուսումնարանում։ Ի դեպ՝ նա սովորել է այն ժամանակ, երբ ամուսնացած է եղել և ունեցել է 2 երեխա։ Եկեք խոստովանենք, որ ոչ բոլորը կգնային նման քայլի, ոմանք ուղղակի կանցնեին ինչ-որ աշխատանքի` ընտանիքը պահելու համար։ Դե լավ, չշեղվենք թեմայից։ Պապս ոստիկան է եղել բավականին երկար ժամանակ՝ մոտ 23 տարի ու հասել է մինչև մայորի կոչման։ Հետագայում, իհարկե, անցել է թոշակի։
Ի դեպ՝ մոռացա նշել, որ պապս ինքնուս քանդակագործ է։ Քանդակագործությամբ սկսել է զբաղվել այն ժամանակ, երբ որոշել է իր ձեռքով քանդակել ավտովթարից զոհված մոր գերեզմանաքարը։ Սրանով սկսել է նրա կյանքի, այսպես ասած, երկրորդ «մեծ շրջանը»։ Որոշակի ժամանակ հմտանալով այդ գործում վստահ կարող եմ ասել, որ դարձել է ավելի լավ վարպետ, քան բազմաթիվ համապատասխան կրթություն ստացած մարդիկ են։
Դե իհարկե, այդ տաղանդը չէր կարող ստվերում մնալ։ Նա ունեցել է բազում պատվերներ։ Ինչպես ասում են՝ լավագույն աշխատանքը, դա լավ վարձատրվող հոբին է։ Բացի պատվերներից նա սեփական կամքով ու միջոցներով քանդակել է երկու խաչքար մեր` Մալիշկա գյուղի հիմնադիրների և Վահան Տեր-Առաքելյանի պատվին։ Դե, այսքանից հետո, ինչքան էլ կրկնվող արտահայտություն լինի, ինչպե՞ս չասեմ, որ հպարտանում եմ նրանով։
Քանի որ այս կյանքը իդեալական լինել ուղղակի չէր կարող, վատ բան վերջիվերջո եղավ։ Ցավոք, սուր կաթվածի ու գլխուղեղի բարդ վիրահատությունից հետո պապս հիմա բավականին ծանր վիճակում է։ Իմ կարծիքով, այն հրաշքը, որով պապս փրկվեց, նրա քանդակած խաչքարներն էին․․․

Լուսանկարը՝ Նարեկ Բաբայանի

Լուսանկարը՝ Նարեկ Բաբայանի

Հիմա պապս համեմատաբար ավելի լավ է, որոշակի օգնությամբ կարողանում է քայլել, ազատ խոսում է և այլն։ Եվ իհարկե՝ ես էլ, նա էլ, անհամբեր սպասում ենք այն օրվան, երբ նորից մուրճն ու դուրը կվերցնի ձեռքը։

Հանդիպում

Երբ դու թեյարանում ես, իսկ շուրջդ միայն գրքեր են, պատուհանից այն կողմ՝ գարնանային անձրևը, կողքիդ էլ՝ լավ մարդիկ, ամեն ինչ ավելի լուսավոր է թվում քեզ:

Ընկերուհուս հետ նստած՝ կարդում էինք, զրուցում,  մեկ էլ Մանսուրյան ազգանունը լսեցինք:

-Մանսուրյա՞ն:

-Հնարավոր ա՝ ինքը չի:

Մինչ մենք կփորձեինք կռահել՝ խոսքը Տիգրան Մանսուրյանի մասին էր, թե ոչ, նա, գրքերն ուսումնասիրելով, դանդաղ հասավ մեզ ու կանգնեց մեր կողքին:

Տիգրան Մանսուրյանը կոմպոզիտոր է, ժողովրդական արտիստ, ում չճանաչելը այսօր մի փոքր անհասկանալի է ինձ համար: Ծնվել է Բեյրութում, մեկ տարի անց՝ ընտանիքի հետ գաղթել Հայաստան:

-Ինքն ա:

-Արի՛ մոտենանք:

-Ինչի՞ց սկսենք:

Մենք երկար կքննարկեինք այս, եթե ինքն անձամբ չընդհատեր մեր զրույցը բարևով. գուցե նկատե՞լ էր:

-Սիրո՞ւմ եք գրքերի մեջ թեյել:

-Ձեզ էլ ենք շատ սիրում:

Խոսքիցս այնպես զարմացավ, կարծես անսպասելի բան ասացի, ժպտաց և նկատելով սեղանիս գիրքը՝ ասաց.

-Բուքո՞վսկի. իրեն չեմ սիրում: Իսկ այ ձեզ…Ես էլ ձեզ եմ սիրում:

Միացրեց հեռախոսը, ցույց տվեց իր սիրելի գրողին, խոսեց-խոսեց, այնքան ոգևորված պատմեց, որ կարդալդ եկավ: Խոսքը Ջոն Գրեյի մասին է:

-Նրա՞ն էիք փնտրում:

-Չէ, պարզապես նայում էի:

Երկար չզրուցեցինք, միայն վերջում խնդրեցինք նկարվել, չմերժեց:

-Բա ոնց, ճուտիկնե՛ր, եկե՛ք:

Մի անգամ էլ ընկերներիցս մեկն է խնդրել իրեն նկարվել, զարմացել է, հարցրել՝ ուրեմն ի՞նձ էլ են ճանաչում…Բարձրին հասած մարդկանց համեստությունը մի ուրիշ արժեք է: Եվ փաստորե՛ն:

Տիգրան Մանսուրյանի խոսքով՝ ինքն ավելի հաճախ տանն է՝ նոտաների աշխարհում, անվերջ աշխատում է, իր աշխատանքը իր տառապանքն է, և թերևս այդ տառապանքի շնորհիվ է, որ այսօր ունենք այն, ինչ ունենք մեր երաժշտության, կինոյի և ընդհանրապես մշակույթի աշխարհում:

…Դուրս գալիս պատահմամբ նկատեցինք Գրեյի գիրքը:

-Իսկ եթե իրո՞ք փնտրում էր:

-Ամեն դեպքում լավ կլինի՝ ասենք:

Գիրքը փոխանցեցինք, նորից զարմացավ, նորից ժպտաց, մենք էլ՝ դե, կրկնակի:

…Չէ, իսկապես նման հանդիպումները հարստացնում են մարդուն:

mushegh kyurekhyan

Ազնավուրը Ազնավուրի մասին կամ մեծությունը գրքի էջերում

Վերջերս կարդացի Վահեի «Փոթթերիանա»-ն, և այն ինձ տարավ դեպի Հոգվարդս. մտովի բարձրացա անվերջ շարժվող աստիճաններով, մտա գաղտնի սենյակ և նույնիսկ հասա տնօրենի սենյակ ու նստեցի Դամբլդորի աթոռին: Դրեցի գլխարկը, որը երեխաներին բաժանում էր, այսպես ասած, ֆակուլտետների: Քանի որ գիտեի, եթե ցանկանայի, ապա կհայտնվեի Գրիֆինդորում (չէ որ գլխարկը լսում է ցանկությունը) և հայտնվեցի:

«Մարդը կազմված է այն գրքերից, որոնք կարդացել է»: Հեղինակը`Ռալֆ Էմերսոնը, դիպուկ է ասել, քանի որ  յուրաքանչյուրի ապրած ամեն մի օր դառնում է իր իսկ կենսագրական «գրքի» մի էջը, իսկ այդ գիրքը գնում է դեպի մարդկության պատմության գրադարան:

«…Եվ այսպես, 1924թ. մայիսի 22-ին Փարիզի ծննդատներից մեկի մանկաբարձուհին, չտիրապետելով օտար լեզուների հնչյունաբանությանը, իր վրա է վերցնում որոշելու Քնար և Միշա Ազնավուրյանների միակ մանչ ներկայացուցչի անունը»:
Այսպես է սկսվում իմ առաջին կարդացած ծավալուն գիրքը: Երևի արդեն ծնողների ազգանունից հասկացաք`խոսելու եմ աշխարհահռչակ շանսոնյեի` Շահնուր Վաղինակ Ազնավուրյանի մասին: Նրան բոլորը ճանաչում են որպես Շառլ Ազնավուր: Ամբողջ աշխարհն է ճանաչում շանսոնյեին, բայց քչերը գիտեն նրա կյանքի պատմությունը: Փոքր ժամանակ, երբ մայրը սենյակից դուրս է եկել, քույրը` Աիդան, նրան հագուստի կոճակներ է տվել, որ ուտի, և շաբաթվա մեջ մի քանի անգամ ստիպված են եղել բժիշկ կանչել: Քչերը գիտեն, որ նրանք ունեցել են փոքրիկ ռեստորան (ի դեպ, եթե մտածում եք կարդալ գիրքը, ապա ուշադիր կլինեք այդ մասում. այդտեղ պատմում է պատառաքաղների մասին, այնքան  հետաքրքիր է):
Ամբողջ գրքից իմ մեջ տպավորվել է մի հատված, դա խնջույքների և թաղումների ժամանակ մեծերի խմելու արարողակարգն է: Ինչու եմ ասում արարողակարգ, քանի որ դա մի առանձին գործողություն էր: Խնջույքների և թաղումների ժամանակ կար մի հատուկ մաս, երբ բոլոր տղամարդիկ կանգնում էին և օղու բաժակը պահում էին բերանի դիմաց, իսկ արմունկը պետք է լիներ ուղիղ: Ոչ ոք իրավունք չուներ իջեցնելու արմունկը, նրանք պետք է այդպես կանգնեին 3-ից 10-ը րոպե, իսկ դեպքեր են եղել, նույնիսկ 20 րոպե կամ կես ժամ: Իսկ զավեշտալին այն էր, որ երբ խմում-վերջացնում էին բոլոր ներկաների և նրանց մահացած բարեկամների կենացները առանձին-առանձին, անցնում էին գազի, հոսանքի,  ջրի և նույնիսկ շիրիդ կամ պարանի կենացներին (պարանի կենացը մեր օրերում անվանում են օջախի կենաց և խմում ամենավերջում):
Գրքում լինում են, երբ հեղինակը տվյալ մասին համահունչ արձակ կամ չափածու որևէ բան է գրում, (այս մասը, օրինակ, իր անպատասխան սիրո մասին է):

Կյանքի շեմին բացվող կանաչ տարիների,
Տարիներից, որոնք ապրում են
Ու շնչում են մեղմ կրակով խոհերիս շղթայում…

Կամ`
 Ի վերջո, դժվար կյանքս ու խաբված սերերս են, որ ինձ դարձրին այն, ինչ կամ ու համարձակվում եմ ասել, թող դա ինքնագովություն չթվա՝  ես ինձ դուր եմ գալիս:

Գրքի մեջ շատ կան այսպիսի հատվածներ, դրանք վերջում կգրեմ:

Կարդալով աշխարհահռչակ հայի կյանքը, հասկանում ես, որ հայի ճանապարհը միշտ լեցուն  է դժվարություններով, իսկ եթե հայը իր առջև դնում է նպատակ, ապա միշտ հասնում է դրան: Ի դեպ, մոռացա նշեմ`  ամեն ինչի միանգամից չեն հասնում, պետք է կամաց-կամաց առաջ գնալ: Փոքր քայլերով երկար կգնաս, իսկ եթե մեծ քայլերով գնաս, դժվար թե  հասնես ցանկալի արդյունքի: Հասնելուց էլ չես կարող հիշել որևէ դեպք, երբ պայքարել ես, ջանք ես գործադրել, ու համոզված եմ, կյանքդ անցել է անհետաքրքիր: Բերեմ հենց Շառլ Ազնավուրի օրինակը. նա սկզբում երգել է կաբարեներում, փոքրիկ ռեստորաններում, ապա նրան տեսնելով ընդգրկել են շրջագայությունների մեջ, իսկ հետո ինքն է իր սեփական շրջագայություններն ունեցել:

Կարդացեք անպայման նրա կյանքը, այն շատ հետաքրքիր է և, միևնույն ժամանակ, երբ դուք կարդաք գիրքը, ձեր տան մյուս անդամները կարող են համակարգչով զբաղվել, ոչ թե ամբողջ օրը մեկը նստած լինի, ինչպես մեր տանն է:

 

Ահա գրքի միջից առանձնացված հատվածներից մի քանիսը `

  • Մայրերը ամեն ինչ գեղեցկացնելու առանձնահատուկ ձիրք ունեն:  Շնորհիվ նրանց, և հաճախ միայն նրանց համար, ծնված օրվանից մենք դառնում ենք առասպելական անձնավորություններ:
  • Հայը սիրում է լավ սեղանն ու լավ գինին: Այո՜, գինին, որն ազգային խմիչք է, հայը նույնքան է սիրում, որքան ֆրանսիացին: Տոնը առանց ճոխ սեղանի, առանց գինու, առանց երգի, տոն չէ հայի համար:
  •  Ամեն անգամ, երբ մեկն ուզում է մեկ ուրիշին ավելի շատ աշխատեցնել, առանց նրա ռոճիկը բարձրացնելու, շողոքորթում է նրան, խնկարկում ու ասում, որ վստահում է:  
  •  Երբեք չեմ սիրել պարտվել: Երբեք չեմ կարողացել հաշտվել պարտության հետ: 
  • Ապրելու համար մի ելք կա միայն: Քեզ զիջում են միայն այն դեպքում, երբ քո կարիքն են զգում:  Իսկ եթե չէ,  բարի ճանապարհ: Նշանակում է՝ նախ պետք է օգտակար դարձնես քեզ, ապա՝ անհրաժեշտ:
  • Պետք է ասել, որ խմիչքը չէ, որ խոսեցնում է հային, այլ խոսքն է խմեցնում նրան:
Sargis մելքօնյան

Պատասխան՝ խաղում ենք դրսում…

Երեկ երբ մտա 17.am , տեսա, որ նոր հոդվածներ են տեղադրվել: Անհամբերությամբ կարդացի հասակակիցներիս մտքերը և ասեմ, որ Հռիփսիմե Բալոյանի «Ո՞ւր են նրանք» հոդվածում շարադրված մտքերի հետ համաձայն չեմ:

Մեր գյուղում ևս կար այս խնդիրը: Դասամիջոցներին բոլորը խոսում էին «ջիթյաների, մայնքրաֆթների, սթրանդիդ դիփերի, քալ օֆ դյութիների, մեդալ օֆ հոներների, պեսերի»  ու այլ խաղերի մասին: Աղջիկներն էլ՝ «Վա՜յ, Սիայի վերջին երգը լսե՞լ ես…», «Էն Նոնան հարսանիքի  ժամանակ տեսա՞ր ինչ շոր էր հագել…»: Մի խոսքով, շատ ահավոր իրավիճակ էր ստեղծվել:  Համակարգչի դիմացից այն կողմ չէի կարողանում գնալ, որովհետև բակում մարդ չկար: Ու միայն հիշում էի, թե փոքր ժամանակ ինչպես էինք վազվզում փողոցով մեկ, գոռում թաղից թաղ: Թե ձմռանը սահնակներով ինչպես էինք մրցույթներ կազմակերպում, ու ինչպես էին մեզնից մեծերը թթվասերի ամանների մեջ պայթուցիկներ գցում ու դնում առուն… Էնքա՜ն լավ ժամանակներ էին: Ու այդ ամենը կազմակերպում էին մեր տարիքի երեխաները` 14-15 տարեկան:  Հիմա էդ երեխեքը՝ տղերքը, բանակում են, աղջիկները՝ համալսարանում, մնացինք մենք: Մենք՝ այստեղ ենք…

Մեզ մոտ խնդիրը որոշ չափով արդեն լուծում է գտել: Օրինակ, անցած տարի ամռանը թաղի երեխեքով ճամբար էինք կազմակերպել: Թելերի վրա կոնֆետի թղթեր էինք անցկացրել, կապել էինք ծառերից: Բանաստեղծություններ էինք սովորել: Հրավիրել էինք մեծերին, որ գան, լսեն մեզ: Նաև բեմադրել էինք Հովհաննես Թումանյանի  «Թագավորն ու չարչին»: Շատ լավ անցավ, մեծերն էլ շատ գոհ էին: Ասեմ, որ երեխեքն էլ հաճույքով մասնակցում էին:

Մի օր դասարանում դասի ժամանակ բարձր ձայնով ասացի.

-Էրեխե՛ք, էսօր ո՞վ ա գալիս` գնանք ֆուտբոլի դաշտ ֆուտբոլ խաղանք…

Պատկերացնո՞ւմ եք, բոլորը համաձայն էին ու եկան մի մարդու պես: Ու խաղալիս էլ անկեղծացան, որ ուզեցել են գան, առաջարկեն, բայց մտածել են, որ ոչ մեկը չի ուզենա կտրվել իր խաղից…

Խնդիրն ունի լուծում:  Առաջ երեխաները իրենք էին կազմակերպում, իսկ հիմա հույսը դնում են ուրիշի վրա: Անհրաժեշտ է կազմակերպել խաղեր, իրազեկել բոլորին դրա մասին, ու խնդիրն իրոք  լուծում կգտնի… Իսկ միգուցե հենց ի՞նքդ անես առաջին քայլը, ի՞նքդ մի բան կազմակերպես:

leyli tadevosyan1

Մի անհայտ զինվորի հիշատակարանից

Էլի ապրիլ էր, երկինքն էլի մութ ու ամպոտ էր` պատրաստ պայթելու ամեն մի անհնազանդի գլխին, Մասիսն էլի տխուր աչքերով նայում էր այն կողմից` հուսալով, որ մի օր հետ է գալու հայրենիք ու ունկնդիրը լինելու հերկվորի երգին… Պապս էլ էր տխուր. անճարակ նստել էր պարտեզում` փայտե հին աթոռին` մեջքը բոցագույն արևին արած, երկար տարիներ խրամատում զենք բռնելուց կոշտացած ձեռքերը ափերի մեջ առած… Նայում էր գետնին ու ժամանակ առ ժամանակ ծանր հոգոց արձակում: Թե ինչ էր մտածում, մեկ ինքը գիտեր, մեկ էլ Արարիչը: 

-Պապ, այ պապ, արի` շախմատ խաղանք. վաղը մրցույթի եմ. սահմանում կանգնած մեր տղերքի պատվին մրցաշար է. արի` խաղանք, պարապեմ, որ հաղթեմ: Կգա ՞ս, պապ:

Ոչինչ չփոխվեց: Հազար կնճիռներով պատված ճակատը հառել էր գետնին ու չէր խոսում:

-Պապ, ինչի ՞ ես նստել ու աչքդ չես կտրում գետնից: Ի՞նչ կա էդտեղ էդքա~ն նայելու:

-Էս հողը, հոգնել է էս հողը, արդեն ծանր է շատ,անչափ փորձությունների է ենթարկվել, պարարտացել է իր զավակների արյամբ, էլ չի դիմանա…

-Պապ, հա, ճիշտ ես, բայց կգա ՞ս` շախմատ խաղանք:

-Է~հ, անպիտան լակոտ, քո տարիքի տղերքը անփորձ-անփորձ զենք են բռնում, դու էստեղ քո փուչ հաղթանակի մասին ես մտածում…

Չգիտես ինչու, մեջս մի բան փոխվեց. քարացել էի նիհար ու վտիտ պապիս առջև, ով էդ պահին անպարտելի հսկա էր թվում… Պապիս ընդամենը մեկ նախադասությունը պատճառ դարձավ, որ ողջ գիշեր չքնեմ. նստել էի մեր` նավթահոտ ազերիների կրակոցներից խարխլված տանիքին ու նայում էի հեռուն` զարհուրելի սահմանին, որ պատվել էր փոշու խիտ շերտով: Պապս, ով կյանքի հիսունվեց տարիները անցկացրել է զինվորական «բուշլաթը» հագին ու ծանր զենքը բռնած, ծառայել է սովետական բանակում, մասնակցել Արցախյան պատերազմին, կռվել Կոմանդոսի հետ հող հայրենիի համար… Օրվա մեծ մասը նստում է մեր հին ու ճռճռացող թախտին, բացում զինվորական ալբոմը ու հանդարտ ժպիտով նայում նկարներին: Գիտեի` ինչ է զգում ամեն անգամ տեղ-տեղ արյան հետքերով պատված ալբոմը բացելիս. սեր հայրենիքի հանդեպ ու ատելություն, ատելություն դեպի թշնամին, ուրախություն, որ հիմա մեզ` իր ընտանիքի հետ է, ու տխրություն, որ կորցրել է զինվոր տղերքից շատերին…

Ցուրտ էր էդ գիշեր գյուղում: Քամին ստիպում էր ողջ մարմնով սրթսրթալ: Բայց սահմանն աղմկոտ էր: Մերթընդմերթ կլսեիր մի շարք զինվորական տերմիններ, ոգևորող խոսքեր ու նաև հայհոյանքներ: Տղերքի կրակոցներից արթնացա: Պապս կանգնել էր դռան շեմին` ծխամորճը ձեռքին, «բուշլաթը» ուսերին գցած: Բայց մի տեսակ ուրախ էր թվում:

-Պապ, էս ի՞նչ բան է` դեմքիդ ժպիտ կա:

-Տղես, ախպերներդ դրանց ջարդը տվեցին: Ես իրենց հոգուն մեռնիմ, ջահել են, բայց խելոք են շատ: Հերդ էլ էր էդպես (պապս ու առհասարակ մերոնք երբեք հորիցս չեն խոսում):

-Հե՞րս:

Գլուխը թեքեց և ուզում էր գնալ:

-Պապ, սպասիր, ու՞ր է պապան:

Ծանր հոգոց հանեց ու ձեռքով կանչեց մոտը:

-Տղես, պատերազմը զարհուրելի գազան է: Կուլ է տալիս ամեն ինչ ու ամեն մեկին: Ու մենք` հայերս, ստիպված ենք միշտ էդ գազանի հետ նույն տեղում ապրել ու շնչել նրա գարշահոտ օդը: Էդ անտեր պատերազմը ձեռքեր էլ ունի, բայց չի սրբում զինվորի արցունքը, երբ նա կորցնում է ընկերոջը, այն միայն խեղդում է կարոտը, փշրում երազանքը: Նրա փամփուշտների ոռնոցն էլ ամբողջովին խլացնում է կենդանի և անկենդան էակներին:

-Պապ, էդ պատմությունը ես գիտեմ: Հազար անգամ պատմել ես: Դու ասա` պապան, պապան ո՞ւր է: Էսքան տարի է` ինձ ոչ մի բան չեք պատմել: Ինչքան հարցրել եմ, մի բան խաբել եք ու թեման փոխել: Արդեն ժամանակն է, որ իմանամ, թե ինչ է եղել: Ինչի ՞ց է, որ ամեն անգամ հորս անունը տալիս մաման արցունքն աչքերին դուրս է գալիս սենյակից, դու էլ թեման փոխում ես:

-Մանչս, փոքր ես դեռ:

-Փոքր չեմ: Երեկ դու էիր ասում, որ իմ տարիքի տղերքը, զենքը ձեռքներին, սահմանն են պաշտպանում: Ասա, պապ:

-Է~հ, փոքր էիր` տասը-քսան օրական, երբ դրանք մտան գյուղ. անսպասելի էին մտել, էնպես, որ ոչ ոք չէր էլ նկատել: Հերդ էդ ժամանակ սահմանի մոտ էր: Աստված գիտի` ինչի էր գնացել էդտեղ: Երբ էդ վայրենիները թաքուն անցել են մեր կողմ, տղերքը սափրվելիս են եղել ու չեն նկատել դրանց: Հերդ հեռվից նկատել է դրանց, վերցրել զենքերի մոտ դրված ականը ու պայթեցրել: Բայց… Էդ անտերը պայթել է իր ձեռքում…

Ամեն ինչ կտայի, որ չլսեի էս պատմությունը: Արցունքն աչքերիս` դուրս եկա բակ ու վազում էի խելագարի պես: Հիմա արդեն պարզ է` ինչ էին զգում պապս ու մայրս սահման, բանակ, թշնամի բառերը լսելիս:

Վազելով մինչև սահմանի մոտ հասա: Սահմանից քիչ հեռու` բարդու ծառի տակ` սառը քարի վրա, մի ծեր կին էր նստել ու կամացուկ շշնջում էր.

- Էս հողի վրա քայլելիս հաճախ չես էլ մտածում, որ տարիներ առաջ այստեղ՝ ձյան բարակ շերտի վրա, ընկավ մի զինվոր:

Ահա նորից գնդակ՝ պատերազմի անգութ հրացանից արձակված…

Էդ զարհուրելի պատմությունը, պապիս արցունքները, էս կնոջ խոսքերը ակամայից ինձ ավելի մոտ տարան սահմանին:

-Ա~յ տղա, ի՞նչ ես անում էստեղ, -հանկարծակի կանչեց զինվորներից մեկը:

-Ախպե~ր, էկել եմ` հրամանատարին տեսնեմ:

-Դու՞,-զարմացած հարցրեց նա` ոտքից գլուխ զննելով ինձ:

-Հա’, հե’նց ես:

-Ի՞նչ է էղել, Կորյու’ն,-հեռվից լսվեց հրամանատարի խրոխտ ձայնը:

-Գեներա’լ ջան, էս խոխեն օզում ա գա` քըզ տեսնի, – պատասխանեց նա իր ղարաբաղյան բարբառով` մեկ անգամ ևս չափել-ձևելով ինձ:

-Բոլորս էլ տղա ենք պատերազմի ժամանակ: Ես մի քիչ կարճ եմ, դու մի քիչ հասակով. ի՞նչ կա որ:

-Ճուտո’ ջան, արի’, տեսնեմ` ինչ է էղել, -հուսադրական տոնով ասաց հրամանատարը:

-Գեներա’լ ջան, ինձ քո բանակում կվերցնե՞ս:

-Քանի՞ տարեկան ես:

-Տասնչո’րս, -թիկունքս շտկելով` ասացի ես:

-Տասնչո~րս… Տասնչորս տարեկան էի, երբ առաջին անգամ խրամատում կանգնեցի ինձնից էրկու անգամ մեծ ու հազար անգամ ուժեղ առյուծ տղերքի կողքին: Բայց դու…

-Ես` ի՞նչ:

-Դու դժվար կարողանաս, – գլուխը գետնին հառելով ` ասաց նա:

-Գեներա’լ, դու կարողացել ես: Ես էլ կկարողանամ: Իսկական հերոսները սահմանում են: Ու՞մ է պետք իմ կյանքը, եթե հայրենիքիս չեմ օգնել պետք եղած ժամանակ: Ինչո՞վ եմ ես ավել էս տղերքից, որ իրենք, էստեղ զենքը բռնած, պիտի մրսեն ու չքնեն, իսկ ես վայելեմ օջախի տաքությունը` մորս կողքին նստած, -համարյա գոռալով ասացի ես` հազիվ խեղդելով արցունքներս:

-Լա’վ: Համոզեցիր: Բայց լսի’ր: Ամեն անգամ, երբ զենքը ձեռքդ կառնես, հիշի’ր, որ տանը քեզ սպասող կա: Չկռվես խելագարի պես: Կռվի’ր խելքով, քաջի պես ու քաջին վայել: Դու քո պարտքը տված կլինես այն ժամանակ, երբ հաղթած տուն վերադառնաս ու ժպիտով նայես մորդ աչքերին: Հա’, մի բան էլ. հիշի’ր` աշխարհում բոլոր ազգերը պատերազմները երկու եղանակով են հաղթում` կա’մ խելքով, կա’մ զենքով:  Մենք` հայերս, եթե պահանջվածի չափ զենք չունենանք էլ , խելքից շա~տ ունենք, շա~տ-շա~տ. խելքո’վ կկռվես, տղե’ս…

Կյանքում ոչինչ ու ոչ ոք ինձ այդքան չէր քաջալերի, որքան հրամանատարի խոսքերը` քաջի պես ու քաջին վայել: Էդ գիշեր էլ ավելի ցուրտ էր: Լուսինը անհավատալի ճերմակությամբ կախվել էր ազերիների գլխին` սպիտակ դրոշի դերը ասես խաղալով: Ծանր զենքը ձեռքիս ` կանգնել էի Սմբատի կողքին, ով ինձնից ուղիղ տասը տարով մեծ էր: Դիմացի ձորակից խլրտոց լսվեց: Սմբատի դեմքի հանգստությունից կարելի էր ենթադրել, որ ամեն ինչ կարգին էր: «Ծիտ էր երևի»,-մտածեցի ես: Էլի խլրտոց լսվեց:

-Մի’ անհանգստացիր, Ճուտո’, շուն կլինի, – ասաց Սմբատը:

-Գնամ` ստուգեմ, -ասացի ես` վեր հանելով զենքս:

-Լա’վ: Բայց տես` չվախենաս:

-Էղա’վ:

Սկսեցի կամացուկ քայլել դեպի ձորակը: Հեռվից էլի նույն խլրտոցն էր լսվում, բայց այս անգամ ավելի բարձր: Ես ճիշտ էի. ազերիներից էր: Ձորի կանաչի մեջ նկատելի էր ձեռքը. կրակեցի, ու նկատելի եղան երկրորդը, երրորդը, չորրորդը… Սպանեցի բոլորին… Երբեք ինձ այդքան հանգիստ չէի զգացել: Առաջին օրում չորս ազերի էի սպանել:

-Ապրե’ս, Ճուտո’ ջան: Խելքո’վ կռվեցիր…

Էդ օրից անցել է ավելի քան քսան տարի: Հիմա ես եմ գլխավորում մեր շտաբը: Պապս էլ չկա: Մայրս հիվանդ է: Տղաներս սովորում են ռազմական հոսքում: Կյանքիս ամեն օրը ու ժամը կապված է երկիր հայրենիի հետ: Հայրենիք և ես. մենք լծորդված ենք իրար հոգու ու մարմնի, նպատակի ու միջոցի պես: Նա գերագույն նպատակ է, ես ` միջոց: Հայրենիքից զատ, հայրենիքից դուրս ինձ համար այսժամ խաբուսիկ են բոլոր դրախտները… Շատերը կգան, շատերը կթերթեն պատմության հնաբույր էջերը, բայց մենք` հայերս, միշտ եղել ենք, կանք ու կլինենք…

Փոթթերիանա

Ես չէի կարող անտարբեր մնալ 17.am-ի նոր խորագրի՝ «Իմ գրադարակի»-ի հանդեպ, որովհետև ինքս էլ շատ եմ սիրում կարդալ: Կարդում եմ ամեն ինչ, սկսած «Կոկա-Կոլա»-ի շշի վրա գրված բաղադրությունից մինչև դպրոցում՝ սեղանների վրա փորագրված «բլոգները»: Բայց միշտ էլ առանձին թուլություն եմ ունեցել արկածային ու ֆանտաստիկ ժանրի գրականության հանդեպ:

Ամեն ինչ սկսեց նրանից, որ մեր տան գրապահարաններից մեկի երրորդ հարկում գտա Ժ. Վեռնի «Խորհրդավոր կղզին» գրքի «խորհրդավոր» կազմ ունեցող սովետական հրատարակությունը: Ես միանգամից կլանվեցի գրքով, և դեռ 72 ժամ էլ չէր անցել, գիրքը` իր ամբողջ աշխարհով, արդեն ուղեղիս սեփականությունն էր: Հետագայում ես այն երևի ևս մի 20 անգամ վերընթերցեցի, ու Վեռնի գիրքը դարձավ իմ «սեղանի գիրքը»: Իսկ հետո ձմեռվա մի ցուրտ օր, երբ ուզում ես փաթաթվել վերմակի մեջ ու գիրք կարդալ, նույն «հրաշք» 3-րդ հարկում գտա գիտական ֆանտաստիկա ժանրի «Ուխտագնացություն դեպի երկիր» ժողովածուն: Ու այն ինձ ծանոթացրեց Ազիմովի, Շեքլիի, Սայմակի ու Յանգի աշխարհների հետ: Ու նրանց պատմվածքները կերակրեցին իմ «հիվանդոտ» երևակայությունը մի քանի շաբաթով: Բայց փոխանակ «հագենալու», ես ավելի «ծարավեցի»: Էսպես ես հասցրի յուրացնել մեր տան ամբողջ գրականությունը: Մեր «ժլատ»  գրադարանից «պոկեցի» մի քանի գիրք ու արագ «մարսեցի»:

Բայց այնուամենայնիվ, գրքերի բացակայության պատճառով ես «արկածների քաղցից մեռնում էի»: Ու ահա եկավ այն «գեղեցիկ օրը», որ իմ ռուսերենի գիտելիքները ինձ թույլ տվեցին ազատորեն կարդալ ռուսերեն լեզվով: Ու իմ դեմ բացվեցին գրականության դռները նոր լույսի ներքո: Հիմա ես կարող էի կարդալ ամեն ինչ, քանի որ համաշխարհային գրականության մեծ մասը ռուսերեն լեզվով հասանելի է էլեկտրոնային գրականության հարթակում: Ես առանց երկար-բարակ մտածելու իրար հետևից «տապալեցի» Սըր Կոնան Դոյլի Հոլմսի մասին պատմող ամբողջ գրականությունը: Նրան հետևեց Ագաթա Քրիստիի դետեկտիվ Պուարոյի ամբողջ «կենսագրությունը»: Թոլկինի մի քանի հազար էջանոց «Մատանիների տիրակալը» մի որոշ ժամանակ հագեցրեց ինձ: Ու ահա օրերից մի օր ես հասկացա… Հասկացա, որ չեմ կարդացել ժանրի «գոհարը»:
Ահա Հարրի Փոթթերի մասին պատմող վիպաշարը իմ էլեկտրոնային գրադարակում է: Ռոուլինգի անմահ սագան ուղղակի գրականության գլուխգործոցներից է: Ու չփորձեք ինձ ասել, թե «Փոթթերիանան» ընդամենը հիմար հեքիաթ է: Ես կրկնում եմ. այն համաշխարհային գրականության գլուխգործոցներից է: Նրա ֆանտաստիկ ու անիրական աշխարհում շատ երևույթներ ավելի լավ են ներկայացված, քան ռեալիզմի ոճին հարող գրքերում: Համենայն դեպս, ինձ չեք կարող համոզել, որ այն «դատարկաբանություն» է:
Ես փոքր հասակից սիրահարվել էի Ռոուլինգի կերպարներին՝ սրտացավ և ուղղակի «խելքի ծով» Հերմիոնային, տարօրինակ ու միևնույն ժամանակ, հարազատ թվացող Ուիզլիների ընտանիքին, իր չափերին համապատասխան բարությամբ օժտված Հագրիդին, իմաստուն ու գաղտնիքներով պատված Դամբլդոր եղբայրներին, անձնազոհ ու խիզախ Սիրիուս Բլեքին, ինձ համար «իդեալական» ուսուչցի կերպար դարձած Մակգոնագլին, Լյուպինին, Գրյումին ու Ֆլիտվիկին, Սնեյփին` իր հանճարեղ էությամբ ու սառը հայացքով, Հարրին՝ ով օժտված էր անսահման խղճով… Ես կարող եմ հերթով թվարկել գրքում ներկայացված հարյուրավոր կերպարներից յուրաքանչյուրին: Նրանցից ամեն մեկը յուրօրինակ, հետաքրքիր ու ձգող է:
Դե, ինձ թվում է չկա մեկը, ով տեսած չլինի վիպաշարի բավականին դիտարժան էկրանիզացիան: Մենք բոլորս էլ հետևել ենք Ռոնի, Հարրիի, Հերմիոնայի, Նևիլի, Դրակոյի, Ջինիի, Լունայի արկածներին այն 7 տարիների ընթացքում, ինչ նրանք սովորել են Հոգվարդսում: Բայց սա այն դեպքերից է, երբ գիրքը ֆիլմից մի քանի անգամ լավն է:
Ես ագահորեն վերադիտում էի ֆիլմերը, վերընթերցում գրքերը: Կարդում էի Փոթթերի մասին Ռոուլինգի կողմից գրված ամբողջ գրականությունը: «Upgrade» էի անում Փոթթերի մասին ամբողջ ինֆորմացիան` ամեն օր ժամերով անցկացնելով համակարգչի առաջ: Ու մի օր ես հասկացա, որ դարձել եմ «Potterhead» կամ եթե ուզում եք` «Փոթթերի հողի վրա» գժվել էի:
Դե, գրքի գաղափարախոսությանը ամեն մեկը կարող է յուրովի մոտենալ: Բայց գրքի «միջուկը» իսկական նվիրված ընկերության գաղափարն է: Հարրին վերջում հաղթեց ու սպանեց իր հակառակորդին: Բայց իմ կարծիքով գրքի իմաստը այն չէ, որ ցույց տա բարու հաղթանակը չարի նկատմամբ: Հակառակը, Վոլդոմորտին սպանելու մասին խոսք անգամ չէր գնում մինչև վիպաշարի վերջին մասերը: Հարրին ընդամենը ուզում էր ապրել…
Նրա և իր ընկերների կերպարները գրքում ներկայացված են լիարժեք մարդկայն կերպարների նման՝ իրենց լավ ու վատ կողմերով: Գրքում երբեք չի շեշտվել, որ նրանք ինչ-որ մի բանով տարբերվում են ուրիշ կախարդներից: Հարրին ուղղակի պատահականորեն ծնվել էր այն օրը, որը որ պետք չէր: Իսկ Ռոնը ու Հերմիոնան ընդհանրապես իդեալական կերպարներ չեն, մանավանդ Ռոնը: Բայց նրանք ունեին այն, ինչ չուներ նրանց հակառակորդը՝ իսկական ընկերներ ու սեր:
Վիպաշարում տեղ են գտել նաև ուրիշ հիասքանչ կերպարներ, որոնցից ինձ համար ամենասիրելին Սևերուս Սնեյփի միաժամանակ վանող ու հետաքրքիր կերպարն է: Նրա միշտ սառը հայացքի տակ թաքնված են միայն մաքուր սերն ու անվերապահ հավատարմությունը:
Հա, մի բան էլ ասեմ: Վիպաշարը կազմված է 7 գրքից: Ու եթե այն ինձ համար հավասար է Դանթեի «Աստվածային կատակերգությանը», ապա գրքի երրորդ մասը՝ «Հարրի Փոթթերն ու Ազկաբանի բանտարկյալը», հավասարեցնում եմ «Կատակերգության» «Դժոխք» գլխի հետ: Այն ուղղակի հրաշք է: Քանի որ առանց այն էլ շատ «սփոյլերներ» արեցի, ուղղակի կասեմ , որ կարդալով «Փոթթերիանան», դուք երբեք չեք փոշմանի:
Էլ ինչ ասեմ: Շնորհակալ եմ Ջ. Կ. Ռոուլինգին իմ «անհագ» երևակայությունը «հագեցնելու» համար:

Հ. Գ. Փոթթերի շնորհիվ ես նոր ընկերներ ունեցա, որոնց շա՜տ եմ սիրում:
Հոգվարդսցիներ, Սիրում եմ ձեզ շա՜տ… 

Մարդը միայն շնչելով չէ, որ ապրում է

Հարցազրույց Գյումրու Վ. Աճեմյանի ավան պետական դրամատիկական թատրոնի դերասան Սամվել Խաչատրյանի հետ

-Ինչո՞ւ որոշեցիք դառնալ դերասան:

-Ինչու որոշեցիք դառնալ դերասան, այդ հարցին չեմ պատասխանի, քանի որ ես ինքս էլ չգիտեմ, թե ինչու:

-Միգուցե հոգեհարազա՞տ էր:

-Հոգեհարազատ ասելն էլ է սխալ, որովհետև մանկուց դեռ այդ զգացմունքը կար իմ մեջ, և թե ինչու, ես ինքս էլ չգիտեմ, երևի վերևից տրված մի ուժ կար, որն էլ ինձ առաջնորդեց, երևի թե:

-Իսկ ինչի՞ց սկսվեց ձեր կարիերան թատրոնում:

-Այն ժամանակ`Սովետական Միության ժամանակ, ամեն մի գործարան ուներ իր ակումբը ու ինքնագործ խմբերը: Հենց թատերական ինքնագործ խմբերից էլ սկսվեց իմ կարիերան և առաջընթացը, եթե կարելի է համարել առաջընթաց:

-Ո՞րն էեղել ձեր առաջին խաղացած դերը:

-Եթե հաշվենք ինքնագոռծ խմբումկատարած դերերից, ուրեմն Հովհաննես Շիրազ` «Սիամանթո և Խջեզարե» ներկայացման մեջՋամո էի խաղում:

-Իսկ նախընտրած մասնագիտություն ունեցե՞լ եք:

-Ոչ չեմ ունեցել, որովհետև հենց մանկուց ինձ ինչ-որ մի ուժ դրդել է դեպի թատրոնը, ոչ թե նրա համար, որ դա շատ ուրախ մասնագիտություն էր, և բոլորը ձգտում էին դրան, այլ արդեն իսկ ասացի, ինձ ուղղորդում էր մի ուժ, որն անհասկանալի էր: Թե ինչու հենց դերասան. կարող էի լինել և բժիշկ, կարող էի մտածել օդաչու դառնալու մասին, սակայն ես դարձա դերասան:

-Որո՞նք են դերասանի «գործիքները»:

-Իհարկե ձայնը, լսողությունը, դե, թատերական արվեստը ինքնին սինթետիկ արվեստ է: Եվ նկարչությունը, և լսողությունը, պլաստիկան և այլ բաներ, սինթեզվելով կազմում են «դերասան» հասկացողությունը:

-Իսկ հե՞շտ է մտնել կերպարի մեջ և դուրս գալ:

-Հեշտ ասելը հարաբերական է, ինչի եմ ասում հարաբերական, որովհետև նայած ում մոտ ոնց: Մարդ կա դժվարությամբմտնում է կերպարի մեջ և դժվար դուրս գալիս, բայց եթե խոսենք իմ մասին, բոլոր դեպքերում դժվար է կերպար ստեղծելը, սկզբնական շրջանն է դժվար, երբ փորձում ես խորանալ կերպարի մեջ, հասկանալ նրա ով լինելը, դա ավելի դժվար է, քան մնացյալ պրոցեսները:

-Ո՞րն է եղել ձեր խաղացած ամենասիրելի դերը:

-Սիրելի խաղացած դեր չեմ առանձնացնի, ինչի համար, որովհետև կապ չունի` դերն ինչպիսինէ, փոքր թե մեծ, գլխավոր թե երկրորդական, բոլորն ինձ համար հարազատ են:

-Եղե՞լ են դերասաններ, որոնցով ոգեշնչվել եք, կամ փորձել եք նմանակել:

-Ոչ, եթե փորձես նմանակել ինչ-որ մեկին, դա սուտ կլինի, չի էլ կարելի: Պետք է լինես ինքնատիպ և յուրօրինակ, եթե փորձես ձայնով և տեսքով նմանվել մեկին, դա արդեն կլինի նմանակում, դա նույնպես արվեստ է, սակայն դա թատրոն չէ:

-Ո՞վ է ձեր սիրելի դերասանը:

-Իմ սիրելի դերասանը նայած տարիքի, ժամանակաշրջանի; Տարիքի հետ փոխվել են, բայց բազում սիրելի դերասաններ եմ ունեցել: Եթե խոսենք հայ դերասանների մասին, իհարկե, Մհեր Մկրտչյանը, իսկ հետագայում` Հրաչյա Ներսիսյան, Խորեն Աբրահամյան: Համաշխարհային դեմքերից ես սիրում եմ Քըրք Դուգլասին ու նրանից հետո այլևս չեմ ուզում հիշել մյուսներին:

-Ցանկացե՞լ եք նկարահանվել ֆիլմերում:

-Հավատացեք, ես ավելի շատ սիրում եմ թատրոնը, եղել են նկարահանումներ, եղել են առաջարկներ, որոնցից հրաժարվել եմ: Թատրոնն ինձ համար կինոյի հետհամեմատելի չէ իբրև արվեստ:

-Հիասթափության պահեր եղե՞լ են:

-Շատ, վերջին տարիներին շատ ավելի շատ, բայց վայրկենապես անցել է, քանի որ այդ սերն այնքան ուժեղ է իմ մեջ, կարող է զայրացած պահին հիասթափության այնպիսի պոռթկում լինի, որ ասեմ` ես ինչուընտրեցի այս ճանապարհը: Բայց անմիջապես, վայրկյաններ անց կանցնի, քանի որ սերն իմ մեջ շատ է թատրոնի հանդեպ:

-Դերեր եղե՞լ են, որոնք չեք ուզեցել խաղալ, ստիպողաբար եք խաղացել:

-Ոչ, չեն եղել այդպիսի դեպքեր, որովհետև հենց ստանում եմ դերը, փորձում եմ հասկանալ կերպարը: Եթե մարդը չար է, նենգ է, հասկանում եմ ինչ կերպար է, փորձում եմ մտնել դրա մեջ և արդարացնել այն: Երևի հենց դրանից է, որ ես կարողանում եմ խաղալ շատ դերեր և բազմաթիվ կերպարներ:

-Կա՞ն դերեր, որ կցանկանայիք խաղալ:

-Կան, մանկուց երազած դերեր կան, բայց հիմա ժամանակներն այնպիսին է, որ այլևս դադարել եմ երազանքների մասին մտածելը, որովհետև հիմա այլևս հնարավոր չէ, ամեն ինչ ոնց-որ պլանավորված լինի:

-Ո՞րն եք համարում դերասանի ամենամեծ պարգևը:

-Իհարկե, հանդիսատեսի գնահատականը, հանդիսատեսի ծափահարությունները և հանդիսատեսի շնորհակալությունը: Որ տեսնում են փողոցում, կանգնեցնում, գովում խաղացած դերի համար, դերի կատարման համար, դրանից ավելի մեծ գնահատական չկա:

-Համարո՞ւմ եք, որ իբրև դերասան հասել եք ամեն ինչի:

-Ոչ, իհարկե ոչ, մարդու կյանքը բավարար չէ, որպեսզի նա հասցնի ամեն ինչ անել, նա պիտի մի 10 կյանք ապրի, որպեսզի հասցնի ամեն ինչ անել: Ես ինքս, եթե ինձ համարեմ կայացած, ապա կարող եմ վաղն ևեթ չապրել, չասեմ` մահանալ, այլ ուղղակի չապրել, քանի որ մարդը միայն շնչելով չէ, որ ապրում է:

-Իսկ դուք թատրոնո՞վ եք ապրում:

-Ոչ իհարկե, ես ճիշտ չեմ համարում այն մարդկանց, ովքեր ասում են` թատրոնն իմ կյանքն է, ես թատրոնով եմ շնչում: Ճիշտ է, թատրոնն իմ երկրորդ տունն է, բայց առաջնայինն ինձ համար իմ ընտանիքն է ու իմ երեխաները, և հետո նոր մնացյալը: Իսկ այն մարդիկ, ովքեր կարելի է ասել, «ամուսնանում են» թատրոնի հետ, իրենց ամբողջ կյանքը միայնակ են անցկացնում, հետագայում` ծերության շրջանում արդեն զղջում են, թե` վայ, ես ինչո՞ւ չամուսնացա, ինչո՞ւ հիմա մյուսների նման երեխաներ ու թոռներ չունեմ: Ու ընդհանրապես, ամեն ինչին ֆանատիկորեն տրվելը, թմրանյութի պես բան է:

-Դուք քանի՞ երեխա ունեք:

-Երկու երեխա:

-Կցանկանայի՞ք, որ նրանք էլ դառնային դերասան, դեմ չէի՞ք լինի:

-Չէի ցանկանա, բայց նրանք արդեն դերասաններ են: Տղաս` Մանվելը, Երևանում է աշխատում, իսկ աղջիկս`Մալվինան,մեր թատրոնում:

-Ապագա դերասաններին ի՞նչ կմաղթեք:

-Թատրոնը մի աշխարհ է, պետք է ծնվել որպես դերասան, միայն սովորելով հնարավոր չէ դառնալ: Այդ մարդուն կարող են ուղղորդել, ասել` գնա աջ, ձախ ինքը կգնա, բայց հոգի չի ունենա, ինքը դերասան չի լինի:

Հարցազրույցը վարեցին`

Լիլիթ Խառատյանը, Հռիփսիմե Բալոյանը, Նարեկ Մարտիրոսյանը