Մոտ հինգ տարեկան էի, և մեր տանն ամեն օր վեճ ու կռիվ էր: Հիմա ասեմ` ինչու:

Քույրիկս սովորում էր հենց մեր գյուղի` Գորայքի միջնակարգ դպրոցի 2-րդ դասարանում: Նրա համար գնում էին տարբեր գրենական պիտույքներ, ես նույնպես ցանկանում էի գնալ դպրոց` այդ իսկ պատճառով ամբողջ օրը հորս և մորս խնդրում էի ինձ նույնպես տանել դպրոց, քանի որ, ես նույնպես ցանկանում էի ունենալ տարբեր ձևի գրենական պիտույքներ, ուսերիս գցել գեղեցիկ պայուսակ, հագնել «թիթիզ-թիթիզ» շորեր և իհարկե, ամենակարևորը, տառերը և թվերը իմանալն էր:

-Պա~պ, մա~մ , խնդրում եմ, ինձ էլ տարեք դպրոց:

Այս նախադասությունը կարծես դարձած լիներ իմ օրվա խոսակցականի մեծ մասը: Բայց ես միայն լսում էի.

-Նինա ջան, չէ, դեռ ժամանակը չէ,- ասում էր մայրս,- Նինա ջան, համբերի, մյուս տարվանից կգնաս: Համ էլ Գրիգորը (հորեղբորս տղան է), վատ կզգա մենակ, մի դասարանից կլինեք, միասին կսովորեք, մի նստարանի կնստեք:

Ես նեղացած գնում էի նստում սենյակում, հանում քրոջս` Զաբելի գրքերը և սկսում իբրև դաս անել: Վերցնում էի ամենասիրածս տիկնիկը և սկսում իրեն «դաս տալ»: Հետո կրկին գնում էի մորս մոտ և սկսում նվնվալ.

-Մամ, լավ էլի, խնդրում եմ,- և սկսում լաց լինել:

Օրեր էին անցնում, որոնք կարծես ինձ համար տարիներ լինեին:

Արդեն սեպտեմբերի մեկն անցել էր, տատիկենց տանը հացի խմոր էին անում: Տատս կաթսայի մեջ լցնում էր խմորի համար անհրաժեշտ բաղադրիչները, իսկ մայրս` խառնում էր դրանք: Դե, ես կրկին ժամանակ չէի կորցնում և նստում էի թոնրի կողքին և սկսում.

-Մամ, լավ էլի, խնդրում եմ…

Տատիկս թեման փոխելու համար ինձ ասում էր, թե այս խմորով քանի լավաշի գունդ կլինի: Խմորն արեցին, և գնացինք մեր տուն: Մեր տունը գտնվում էր հենց տատիկենց փողոցում: Կրկին ես նվնվում էի:

-Մամ, լավ էլի, այ մամ, ես ինձ խելոք կպահեմ, ինչ ասես` կանեմ: Մենակ` Զաբելի, Տաթևի հետ գնամ դասի, լավ էլի…

Մեր դիմացով քայլում էր դպրոցի տնօրենը և ականջի պոչով լսում մեզ:

-Մամ, նայի` գալիս ա, գնա ասա, էլի, գնա… Ես էլ գնամ, լավ էլի, խնդրում եմ…

-Նելլի ջան, ինչո՞ւ է երեխան այդպես նվնվում,- հարցրեց տնօրենը:

-Ընկեր Թադևոսյան, ուզում է դպրոց գնալ, բայց մենք ուզում ենք իր տարիքի երեխաների հետ մյուս տարի գնա:

Էլի ինչպես միշտ անպոչ գդալ, մտա խոսակցության մեջ.

-Խնդրում եմ, էլի, ասեք, որ ես կարող եմ գալ…

-Այո, իհարկե, կարող ես: Վաղը Նինայի փաստաթղթերը կբերես, և նա կդառնա մեր դպրոցի աշակերտուհի:

Այս մեկ նախադասությունից հետո այնքան էի ուրախացել, որ էլ ասելու չի: Ես դարձա առաջին դասարանցի:

Բայց հիմա ժամանակ է գալիս, որ զղջում եմ, իսկ ժամանակ է գալիս, որ չեմ զղջում:

Թե` խելքս շատ էր կտրում:

Նոր միջավայրում բոլորն էլ ուզում են աչքի ընկնել ու սիրվել (դե, գոնե լավ տպավորություն թողնել)։ Մարդիկ էլ կան, որ նախընտրում են «մնալ ստվերում» ու աշխատում են ոչ մի բան չխոսել։

Ես, լինելով ակտիվ ու շփվող մարդ, նախընտրում եմ աչքի ընկնել մարդկանց շրջանում։ Դա անկախ ինձնից է ստացվում։ Ժամանակի ընթացքում ականատես եղա դեպքերի, երբ մարդիկ ամեն ինչի պատրաստ են ուշադրությունն իրենց կողմը գրավելու համար։ Օրինակ՝ ոմանք գալիս են, պատմում, թե ֆեյսբուքում ինչքան հետևորդ ունեն, մոտ ընկերուհիները մրցակցում են միմյանց հետ հարյուր լայք ավել ունենալու համար։

Ես, նախ և առաջ, մտովի համբուրեցի ընկերուհուս ճակատը, որ նրանց նման չի, հետո էլ մտածեցի. «Բայց ինձ պես նորմալ լինելն էլ վատ չի, չէ՞»։

Երկրորդ կամ երրորդ դասարանում էի, երբ մեր դպրոցում ժողովրդական պարի խմբակ բացվեց, ուրախացած որոշեցի, որ պիտի գնամ: Գնացի, բայց չեմ հիշում՝ քանի օր կամ գուցե ամիս գնալուց հետո հասկացա, որ ինչ-որ բան դուրս չի գալիս: Մի բան պակաս էր, կամ սխալ: Կարճ ասած՝ դուրս եկա խմբից:

Երկու կամ երեք տարի առաջ էր, երբ դպրոցում խոսակցություններ էին ազգային պարի խմբի բացվելու մասին: Ես ու դասընկերուհիներիցս մի քանիսը որոշեցինք, որ գոնե առաջին օրը գնանք, եթե ամեն ինչ լավ լինի՝ կշարունակենք: Ու վստահ եմ՝ այն ժամանակ ոչ մեկս էլ չէր պատկերացնում, որ օրը ամիս է դառնալու, իսկ ամիսը՝ տարի:

Ժամանակի ընթացքում հասկացա, որ պարը ոչ մի կապ չուներ, որ ես, մեկ է՝ սիրում եմ պարել, սխալը պարն էր, որն ընտրել էի:

Հասկացա, որ ժողովրդական պարը չուներ այն, ինչ կա ազգային պարի մեջ. ոգի, անկեղծություն ու ամենակարևորը՝ շատ մերձ էին մեր արմատներին: Կամ, գուցե կար, ուղղակի ես չեմ զգացել: Ուղղակի այդ «պարտադրված» հավասարությունն ու մշակվածությունը մինչև հիմա էլ կաշկանդում են ինձ, իսկ ազգային պարերում նման բան չկա, այնտեղ ամեն ինչ իրական է, անկեղծ, այնպես, ինչպես եղել է հարյուրավոր ու նույնիսկ հազարավոր տարիներ առաջ:

Հիշում եմ, երբ նոր էինք սովորում պարերը, անգամ դպրոցում՝ գրատախտակի մոտ կանգնած, անկախ ինձանից ոտքերս շարժվում էին: Դպրոցական ոչ մի միջոցառում չէր անցնում առանց պարի: Հիմա էլ:

Ու ոնց էինք ուրախանում, երբ նոր համերգի հրավեր էինք ստանում, կամ փառատոներից մրցանակով էինք վերադառնում:

Անարդարություններին էլ սովորում էինք:

Հիմա էլ չեմ գնում պարի, բայց այն ամենը, ինչ սովորել եմ այդ երկու տարիների ընթացքում, երևի երբեք չմոռանամ, սկսած «յարխուշտայից», մինչև ազգայինը գնահատելու կարևորությունը: Երևի միշտ էլ ծանոթ երաժշտություն լսելիս ոտքերս շարժվել են սկսելու:

Երբ դեռ շատ փոքր էի, մտածում էի, որ բոլոր մարդիկ թռչուններ են եղել, ու երբ իրենց սկսել են վատ պահել, մարդ են դարձել: Ես փորձում էի ամեն ինչ անել, որպեսզի կրկին թռչուն դառնամ, որպեսզի կարողանամ տեսնել աշխարհը վերևից: Ի՜նչ փոքր կլինեին իմ ընկերուհիները: Հետո, երբ մի քիչ էլ մեծացա, հասկացա, որ եթե մենակ ես թռչուն լինեի, անհետաքրքիր կլիներ: Ու դրա համար, հենց տեսնում էի, որ ընկերուհիներիցս մեկը իրեն վատ է պահում, ջղայնանում էի ու ասում, որ եթե ինքը չարություն անի, թռչուն չի դառնա ու ինձ հետ վերև չի գա:

Երբ ավելի մեծացա, հասկացա, որ մարդը հենց սկզբից էլ մարդ է լինում, ու հույսս փշրվեց: Պատկերացնո՞ւմ եք, ի՜նչ հետաքրքիր է թռչունների կյանքը: Նրանք ապրում են ծառերի վրա, երգում են, թռչում, ու բոլորը բարի են:

Երբ արդեն բավական մեծ էի ու արդեն գիտեի` ինչ է նշանակում գողություն, մարդասպանություն, չարություն, նախանձ ու դավաճանություն, ավելի շատ էի ուզում թռչուն լինել: Ես գիտեի, որ դա անհնար է, բայց երազներումս միշտ պատկերացնում էի ինձ՝ թռչուն, մյուս բարի թռչունների շրջապատում, միշտ անհոգ ու ազատ:

Հիմա… Հիմա ամեն ինչ փոխվել է: Հիմա արդեն էլ չեմ մտածում թռչուն լինելու մասին: Հիմա ես ուղղակի ուզում եմ, որ մարդիկ լինեն թռչունների պես բարի, անկեղծ, ազատ ու առանց չարության: Ուզում եմ, որ մարդիկ թափանցիկ լինեն, որ նրանք չունենան բազմաթիվ դիմակներ, ամեն մեկի համար պատրաստած հատուկ դեմք ու այդ մարդուն համապատասխան բնավորության գիծ:

Հետաքրքիր է, ի՞նչն է ստիպում մարդուն չարանալ: Ճի՛շտ եք՝ մարդիկ: Մարդիկ ստիպում են դիմացինին, որ նա ուզենա սպանել, ստիպում են գողություն անել, ստիպում են դավաճանել, խաբել… Ամեն ինչում մարդիկ են մեղավոր… Եթե մարդիկ հենց ամենասկզբից չփորձեին իրար գերազանցել, այսպես չէր լինի: Եթե մարդիկ բոլորի հանդեպ անտարբեր չլինեին, բոլորին չնայեին նույն աչքերով ու նույն զզվանքով, այսպես չէ՛ր լինի: Ուրեմն, ի՞նչ, արդեն ո՞ւշ է, էլ հույս չկա՞:

Իսկ եթե մենք հիմա՛ փորձենք հանել այդ նողկալի անտարբերությունը մեր միջից, ինչ-որ բան կփոխվի՞: Եթե մենք չփորձենք լինել ուրիշից լավը, այլ փորձենք գերազանցել ինքներս մեզ, փորձենք ոչ թե դառնալ ավելի լավը, քան նա, այլ ավելի լավը, քան մենք հիմա ենք: Կփոխվի՞ արդյոք ինչ որ բան, կփոխվե՞ն արդյոք մարդիկ: Հետաքրքիր է: